138
BOLA HAYOTIDA KUN TARTIBI VA UNING AHAMIYATI.
Abdumitalova Odinaxon Zafar qizi
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
pedagogika universitetining 2-bosqich talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10155203
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Maktabgacha ta'lim tashkilotlarining turli yosh
guruhlarida "Bola hayotida kun tartibi va uning ahamiyati" doirasidagi faoliyatlarining
maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o'rni va ahamiyati keng yoritilgan. Maktabgacha
ta'lim tashkilotlaridagi mavjud bo'lgan guruhlarida kun tartibi va uning vazifasi hamda ushbu kun
tartibi bo‘yicha jihozlash bo'yicha metodik tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
erkin o‘yin faoliyati, davra suhbati, o‘yin jarayoni, individual faoliyat,
qo‘shimcha ta’lim xizmatlari, sayr, ota-onalar bilan ishlash.
AGENDA AND ITS IMPORTANCE IN THE LIFE OF A CHILD.
Abstract.
In this article, the role and importance of activities of preschool education
organizations in different age groups within the framework of "Agenda and its importance in the
life of a child" in the development of preschool children is widely covered. Methodical
recommendations on the agenda and its task and equipment according to this agenda are given in
the existing groups of preschool education organizations.
Key words:
free play activity, round discussion, game process, individual activity,
additional educational services, field trip, work with parents.
ПОВЕСТКА ДНЯ И ЕЕ ЗНАЧЕНИЕ В ЖИЗНИ РЕБЕНКА.
Аннотация.
В данной статье широко освещается роль и значение деятельности
организаций дошкольного образования в разных возрастных группах в рамках «Повестки
дня и ее значение в жизни ребенка» в развитии дошкольников. Методические рекомендации
по повестке и ее задачам и оснащению согласно этой повестке даны в действующих
группах организаций дошкольного образования.
Ключевые слова:
свободная игровая деятельность, круговое обсуждение, игровой
процесс, индивидуальная деятельность, дополнительные образовательные услуги,
экскурсии, работа с родителями.
Inson salomatligining poydevori erta bolalik davrida qo'yiladi. Binobarin, sog'lom insonni
tarbiyalash, shaxsni to'g'ri shakllantirish katta ahamiyatga ega ayniqsa, maktabgacha yoshdagi
bolalik davrida uning hayot sharoitlariga ega. Jismoniy va aqliy rivojlanishning zarur darajasini
139
ta'minlaydigan ko'plab shartlar orasida yetakchi o'rin kunning ratsional rejimiga tegishli. Har
qanday bola uchun maktabgacha ta'lim tashkilot muhitiga kirishish qiyin bosqichdir. Ayni paytda
atrof-muhit keskin o'zgaradi va yaqin ota-onalar o'rniga tarbiyachilar, enagalar va boshqa notanish
bolalar paydo bo'ladi. Va hamma narsa har bir bolaning o'z joyi, o'yinchoqlari, do'stlari va
boshqalarga ega bo'lgan yangi bolalar jamoasida sodir bo'ladi.
Bolaning tez-tez va og'riqsiz tarzda bolalar bog'chasiga moslashishi uchun ota-ona
maktabgacha ta'lim tashkilotini ishga tushirishdan oldin o'z vaqtida bolasini tayyorlashi kerak.
Bolaning yangi muhitda qanday his-tuyg'ularga ta'sir qilishi katta ta'sir ko'rsatadi, kundalik ishlarni
bajaradi. Ma'lumki, har bir bolalar bog'chasida kunning rejimi mavjud. Kutish, o'yin, ovqatlanish
va bolalar bog'chasi mashg'ulotlari qat'iy belgilangan soatlarda o'tkaziladi. Bolani maktabgacha
ta'lim tashkilotiga berishdan oldin, ota-onalar uyda bir kun uyqu va oziq-ovqat vaqtini
maktabgacha ta'lim tashkiloti bilan bir xil soatda bo'lishini ta'minlashi kerak. Buning uchun ota-
onalar kunduzgi rejimni bolalar bog'chasida qanday bo'lishi ekanligini bilishlari kerak.
Ertalabki gimnastika kundalik hayotda jismoniy tarbiya va sog'lomlashtirish ishlarining
majburiy tarkibiy qismidir. Barcha mushaklarni mashq qilishni ta'minlaydi, bu yaxshi holatni
rivojlantirishga yordam beradi; bolaning tanasini keyingi jarayonlarga tayyorlaydi.To'g'ri tashkil
etilgan jismoniy tarbiya yaxshi jismoniy shakllanishga, kasalliklarning oldini olishga va faollikni
yaxshilashga yordam beradi.Yurish salomatlikni mustahkamlash va charchoqning oldini olishning
ishonchli vositasidir. Toza havoda bo'lish metabolizmga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, ishtahani oshiradi,
oziq moddalarining hazm bo'lishini, ayniqsa, oziq-ovqat tarkibidagi vitaminlar ta'sir ko'rsatadi.
Nihoyat, yurish rejimning elementi bo'lib, bolalarga ochiq o'yinlarda, mehnat jarayonlarida, turli
jismoniy mashqlarda ularning harakatga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish imkonini beradi. Agar
yurish yaxshi va to'g'ri tashkil etilgan bo'lsa, uning davomiyligi yetarli bo'lsa, bolalar unda faol
harakatlarga bo'lgan kunlik ehtiyojning taxminan 50 foizini tushunadilar.
Bolalar jismoniy tarbiyasining asosiy va eng to'g'ri shakli o'yindir. Atoqli sovet o'qituvchisi
A. S. Makarenko
uning rolini yuqori baholab, shunday deb yozgan edi: "Bolada o'yinga ishtiyoq
bor va uni qondirish kerak. Unga nafaqat o'ynash uchun vaqt berish, balki bu o'yinni butun hayoti
bilan to'ldirish kerak. O'yin maktabgacha yoshdagi bolaning yetakchi faoliyatidir. O'yinlarning
tabiati, ular hal qiladigan vazifalar va ularning organizmga ta'siri har xil. Ular, qurilish materiallari
bilan rolli o'yinlar organlarning rivojlanishi, aqliy faoliyatning murakkab jarayonlari - nutq,
mantiqiy fikrlash, tasavvur, xotira va boshqalarni shakllantiradi.Ochiq o'yinlar statik harakatlar va
ruhiy stress bilan bog'liq bo'lgan mashg'ulotlardan keyin charchoqni ketkazadi, bolalarning harakat
qilish ehtiyojini qondiradi.
140
Bolalar bog'chasi bolaning har tomonlama rivojlanishida muhim rol o'ynaydi.
Mashg'ulotlarning davomiyligi, qoida tariqasida, bolaning charchashga vaqti bo'lmasligi uchun 30
daqiqadan oshmaydi.
Bolalar bog'chasidagi asosiy tadbirlar:
musiqa darslari;
nutqni rivojlantirish uchun darslar;
jismoniy madaniyat;
tasviriy san'at;
boshlang'ich matematik ko'nikmalarni shakllantirish.
Bolaning yosh imkoniyatlariga mos keladigan to'g'ri rejim sog'lig'ini mustahkamlaydi,
mehnat qobiliyatini, turli xil faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishni ta'minlaydi va ortiqcha
ishdan himoya qiladi. Qattiq rejimga odatlangan bolada ovqatlanish, uxlash, dam olishga bo'lgan
ehtiyoj muntazam ravishda paydo bo'ladi va barcha ichki organlarning faoliyatida ritmik
o'zgarishlar bilan birga keladi. Tana, go'yo, bo'lajak faoliyatga oldindan moslashadi, shuning
uchun u asabiy energiyani ortiqcha isrof qilmasdan juda samarali tarzda amalga oshiriladi va aniq
charchoqqa olib kelmaydi.
Kundalik tartib bolalar salomatligi va jismoniy rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega.
Ovqatlanish, uxlash, yurish, o'ynash va narsalarni qilish uchun muntazam vaqtlar I.P. Pavlov
tashqi stereotipni bolani to'g'ri tarbiyalashning zaruriy sharti deb atadi.
Kundalik tartib - bu kun davomida uyg'onish va uyquning almashinishini, shuningdek, turli
tadbirlarni oqilona tashkil qilishni ta'minlaydigan aniq kundalik tartib. Bolaning yoshiga mos
keladigan to'g'ri rejim sog'lig'ini mustahkamlaydi, mehnat qobiliyatini va turli tadbirlarni
muvaffaqiyatli amalga oshirishni ta'minlaydi.
Bolalarni yoshligidan kun tartibiga rioya qilishga, uyushqoqlik va tartiblilik odatini
rivojlantirish eng oson bo'lgan paytdan boshlab, toza havoda maksimal darajada sarflagan holda
tizimli ishlash va to'g'ri dam olishga o'rgatish kerak. Bu asta-sekin, izchil va har kuni amalga
oshirilishi kerak. Bolalarda ichki hissiyotlari hali ham nisbatan zaif va asabiy jarayonlarning
harakatchanligi past bo‘ladi.Kundalik rejimda doimiy narsa ovqatlanish va uxlashdir. Yurish ob-
havo sharoiti va yilning vaqtiga bog'liq. Agar ob-havo yomon bo'lsa, bu vaqtda o'yinlar yoki
darslar o'tkaziladi.
Bolalarning kognitiv faolligini va aqliy zo'riqishini oshirishni talab qiladigan mashg'ulotlar
kunning birinchi yarmida o'tkaziladi va bolani ortiqcha ishlamaslik uchun jismoniy tarbiya va
141
musiqa darslari bilan almashtiriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ta'lim darsining uzluksiz
davomiyligi quyidagilardan oshmaydi:
3-4 yoshli bolalar uchun 10 daqiqa (kichik guruh);
4-5 yoshli bolalar uchun 15 daqiqa (o'rta guruh);
5-6 yoshli bolalar uchun 20 daqiqa (katta guruh);
6-7 yoshli bolalar uchun 30 daqiqa (tayyorlov guruhi).
Maktabgacha ta'lim tashkilotlaridagi kun tartibi:
7:00 dan 8:00 gacha - guruhda bolalarni qabul qilish;
8:00 dan 8:20 gacha - nonushta;
8:20 dan 8:30 gacha - erkin faoliyat;
8:30 dan to 9:00 gacha - guruhdagi bolalar bilan mashg'ulotlar;
9:00 dan 9:20 gacha - yurishga tayyorgarlik ko'rish;
9:20 dan 11:20 gacha - toza havoda yurish;
11:20 dan 11:45 gacha - yurishdan qaytish, erkin faoliyat;
11:45 dan 12:20 gacha - tushlik vaqti;
12:20 dan 12:45 gacha - xotirjam o'yinlar, bir kunlik uyquga tayyorgarlik;
12: 45dan 15: 00gacha - sokin soatlar;
15:00 dan 15:30 gacha - yengil ovqatlanish;
15:30 dan 15:45 gacha - bepul faoliyat;
15: 45dan 16:15 gacha - guruhdagi bolalar bilan mashg'ulotlar;
16:15 dan 16:30 gacha - kechki yurishga tayyorgarlik;
16:30 dan boshlab - toza havoda yurish.
Bola hayotida uyqu ham juda katta ahamiyatga ega. Bolaning uyqu xususiyatlari asosan
ta'lim sharoitlari bilan belgilanadi. Uyquga ketish zarurati ba'zan bezovtalik sifatida qabul qilinadi.
5 yoshgacha bo'lgan bola kuniga 12,5-12 soat, 5-6 yoshda - 11,5-12 soat (shundan kechasi
taxminan 10-11 soat va kunduzi 1,5-2,5 soat) uxlashi kerak. Kechki uyqu uchun ajratilgan vaqt
kechqurun 9-9 soat 30 daqiqadan ertalab 7-7 soat 30 minutgacha. Maktabgacha yoshdagi bolalar
kun davomida bir marta uxlashadi. Uyqusizlik bolaning kayfiyatiga salbiy ta'sir qiladi,
injiqliklarga olib keladi va asab tizimiga salbiy ta'sir qiladi.
Xulosa
Bola oq qogʻozga oʻxshaydi u aynan aqliy va jismoniy rivojlanishi jadal kechayotgan payti
maktabgacha taʼlim tashkilotiga ilk qadamini qoʻyadi. Bolani kelajakda kim boʻlishi hayot yoʻlida
qanday natijalarga erishishi qanday balandlikdagi choʻqillarni zabt etishi aynan biz
142
tarbiyachilarning mehnati orqali amalga oshadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun kun
tartibining qiymatini ortiqcha baholash qiyin. Kun tartibiga rioya qilgan bolalar yanada
muvozanatli va samarali ekanligi aniqlandi. Ularda asta-sekin ma'lum bioritmlar, shuningdek,
shartli reflekslar tizimi rivojlanadi. Bularning barchasi kichik tanaga fiziologik jihatdan muayyan
faoliyat turlari o'rtasida o'tishga yordam beradi, har bir bosqichga o'z vaqtida tayyorgarlik ko'radi:
ovqatlanish, yurish, mashq qilish, dam olish. Shunday ekan yosh avlod tarbiyasiga juda katta
masʼuliyat bilan qarashimiz va Oʻzbekiston yoshlarini kelajagi uchun bor mehnatimizni
qobiliyatimizni ayamasdan sarf etishimiz lozim. Zeroki tarbiyachi bergan fundament orqali bola
yurtimiz bayroqlarini koʻklarga koʻtarishi har qanday sohada oʻzini koʻrsata olishi va chin
maʼnodagi komil inson boʻlib yetishib chiqa olishi mumkin. Shuning uchun yurtboshimiz
tomonidan Maktabgacha taʼlim tashkilotlariga katta eʼtibor berilmoqda desak mubolagʻa
boʻlmaydi. Biz ham yoshlarni buyuk shaxs boʻlib yetishishida oʻz hissamizni qoʻshaylik aziz
tarbiyachilar.
REFERENCES
1.
Mirziyoyev. Sh. ”Erkin va faravon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz’’ T.O’zbekiston nashiriyoti 2016 yil
2.
“Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni,
16.12.2019 yildagi O‘RQ-595-son
3.
Ergasheva, B. (2022). TALABALARINING PEDAGOGIK MODERINIZATSIYA
SHAROITIDA KASBIY TAYYORGARLIGINI TAKOMILLASHTIRISH. Science and
innovation, 1(B7), 401-405.
4.
Bogina T. L., Terexova N. T. Bolalar bog'chasida kundalik tartib.
5.
Bolotina L. R., Komarova T. S., Baranov S. P. Maktabgacha pedagogika. - M., 1987 yil.
6.
Xasanboeva O.U. va boshqalar. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. T.:Ilm ziyo. 2012
( o’quv qollanma)
7.
Barno, E. (2023). OʻZBEKISTONDA MAKTABGACHA TALIM
MUASSASALARINING ZAMONAVIY TIZIMI. Research Focus International
Scientific Journal, 2(3), 103-105.
8.
Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash metodikasi. Asqarova.D Toshkent 2020
9.
Эргашева, С. (2022). ЭШҚОБИЛ ШУКУР ШЕЪРИЯТИДА БАДИИЙ ОБРАЗ
ТАКОМИЛИ. Science and innovation, 1(B2), 478-484.
10.
Ergashova S. THE SCOPE OF THE TOPIC IN THE POETRY OF ESHQABIL
SHUKUR //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №. 9. – С. 95-97
