174
18-19 YOSHLI FUTBOLCHILARNI TAYYORLASHDA MAXSUS CHIDAMLILIKNI
OSHIRISHGA QARATILGAN YUKLAMALAR TAHLILI.
S.N.Pulatov
Katta o‘qituvchi
O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti
Chirchiq shahri, O‘zbekiston
Muallif bilan bog'lanish:
https://doi.org/10.5281/zenodo.10030503
Annotatsiya.
Maqolada 18-19 yoshli futbolchilarni tayyorlashdagi mashg'ulotlar
yuklamalarning tahlili keltirilgan. O‘zbekiston chempionatiga tayyorgarlik va musobaqa
davrlarida qo‘llaniladigan yuklamalarning qiymati va yo‘nalishi o‘rganildi. Olingan ma'lumotlar
murabbiy va mutaxassislarga 18-19 yoshli futbolchilarda maxsus chidamlilikni rivojlantirish va
yaxshilashga qaratilgan mashg'ulot yuklamalarini to'g'ri rejalashtirish imkonini beradi.
Kalit so'zlar:
Mashg’ulot jarayoni, 18-19 yoshli futbolchilar, tayyorgarlik va
musobaqalashuv davri, yuklamalarning qiymati va yo'nalishini nazorat qilish.
ANALYSIS OF LOADS TO INCREASE SPECIFIC ENDURANCE IN THE
TRAINING OF 18-19-YEAR-OLD FOOTBALL PLAYERS.
Abstract.
The article presents an analysis of training loads for training 18-19-year-old
players. The value and orientation of loads used during the preparation and competition periods
for the Uzbekistan Championship were studied. The received information allows coaches and
specialists to plan training loads aimed at developing and improving special endurance in 18-19-
year-old football players.
Key words:
training process, 18-19-year-old players, preparation and competition period,
control of the value and direction of loads.
АНАЛИЗ НАГРУЗОК ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ УДЕЛЬНОЙ ВЫНОСЛИВОСТИ
В ТРЕНИРОВКЕ ФУТБОЛИСТОВ 18-19 ЛЕТ.
Аннотация.
В статье представлен анализ тренировочных нагрузок при подготовке
игроков 18-19 лет. Изучены величина и направленность нагрузок, применяемых в период
подготовки и соревнований к чемпионату Узбекистана. Полученная информация
позволяет тренерам и специалистам планировать тренировочные нагрузки, направленные
на развитие и совершенствование специальной выносливости у футболистов 18-19 лет.
175
Ключевые слова:
тренировочный процесс, игроки 18-19 лет, период подготовки и
соревнований, контроль величины и направления нагрузок.
Dolzarbligi.
Futbolning zamonaviy rivojlanish darajasi maxsus chidamlilikni yuqori
darajada rivojlantirishni talab qiladi. Maxsus chidamlilik yaxshi rivojlanmagan bo’lsa, ijobiy sport
natijasini ko'rsatish mumkin emas, bu esa, o'z navbatida, hujum harakatlarining tezligiga bevosita
bog'liq, chunki musobaqalashuv mashqlarining tezligi sport natijasiga erishishda hal qiluvchi omil
hisoblanadi [1].
Ko'pgina yosh futbolchilar kattalar jamoasiga o'tayotganda, yuqori malakali sportchilarga
qo'yiladigan talablarga moslasha olmaydi. Bu 18-19 yoshli futbolchilarning butun uchrashuv
davomida yuqori darajadagi harakat faolligini saqlab qola olmasligida ifodalanadi, bu esa o’z
navbatida ularning maxsus chidamlilik darajasiga bevosita bog'liq.
Futbolchilarning maxsus chidamliligini o'yin davomida yugurish intensivligini, hajmini va
texnik-taktik harakatlarning aniqligini kamaytirmaslik qobiliyati deb ta'riflash mumkin. [2].
Maxsus chidamlilikni rivojlantirish va takomillashtirish bo'yicha ishlar tizimli xarakterga
ega bo'lishi uchun birinchi navbatda tizimning alohida elementlarini aniqlash, so'ngra bu
elementlarni tizimli tartibga solish kerak. Strukturaviy tartibga solingan yoki tizimli ravishda
o'zaro bog'liqlik bu bir xil vazifa yoki muammoni hal qilishni anglatadi [3].
Futbolda maxsus chidamlilikni rivojlantirish va takomillashtirishda ko'plab omillarni,
jumladan, mashg'ulot yuklamalarining qiymati va yo'nalishini hisobga olish kerak.
Futbolchilarning harakatli harakatlarining hajmi va o'yindagi texnik-taktik usullarning
samaradorligi mashg'ulotlarda bajariladigan yuklamalarning tuzilishiga bog'liq.
Maqsad
- 18-19 yoshli futbolchilarni tayyorlashda maxsus chidamlilikni oshirishga
qaratilgan yuklamalarni tahlil qilish.
Tadqiqot usullari
– ilmiy-uslubiy adabiyotlar tahlili, pedagogik kuzatishlar va o‘quv
yuklamalarining qiymati va yo‘nalishini tahlil qilish, pulsometriya.
Tadqiqotni tashkil etish va sinalyotganlarning tavsifi.
Tadqiqot «AGMK» jamoasining
18-19 yoshli 25 nafar futbolchisining 2021-yilgi O‘zbekiston birinchiligiga tayyorgarligi va
ishtiroki davomida olib borildi.
1-rasmda 18-19 yoshli futbolchilar uchun tayyorgarlik davridagi yuklamalarning yo'nalishlar
bo'yicha foizlarda nisbati ko'rsatilgan.
176
1-rasm. 18-19 yoshli futbolchilar uchun tayyorgarlik davridagi yuklamalarning yo'nalish
bo'yicha nisbati (%).
Tayyorgarlik davrida 113 ta mashg'ulot va 10 ta nazorat o'yini o'tkazildi. Yukning yo'nalishi
bo'yicha ular quyidagicha taqsimlandi: anaerob-alaktat - 200 min; anaerob-glikolitik - 320 min;
aralash - 2280 min; aerobik - 820 min.
Aniqlanishicha, eng katta vaqt, ya'ni 63% aralash yo'nalishdagi yuklamalarga to'g'ri kelgan.
Anaerob-alaktik yukning qisman hajmlari umumiy vaqtning 5,5% ni egalladi; anaerob-glikolitik
yo’nalish 8,8% va aerob mashqlari 22,6% vaqtni tashkil etdi.
Yuklamalarni bunday taqsimlash, bizning fikrimizcha, to'liq oqlanmaydi, chunki
tayyorgarlik davri yuklamalarini rejalashtirishda asosiy e'tibor aralash yo'nalishdagi yuklamalarga
qaratildi. Bunday rejalashtirish bilan futbolchining jismoniy qobiliyatini tanlab rivojlantirish juda
qiyin, chunki aralash yo'nalishdagi yuklamalar asosan faqat yordamchi xususiyatga ega.
Xulosalar:
- Aniqlanishicha, tayyorgarlik davrida eng katta vaqt 63% aralash yuklamalarga to'g'ri
kelgan; anaerob-alaktik yo'nalish - 5,5%; aerobik yuklamalar - 22,6% va anaerob-glikolitik yo'nalish
- vaqtning 8,8% to'g'ri kelgan. Hajmi bo'yicha taqsimot quyidagicha bo'ldi: katta - 11,1%; o'rta -
66,4%, kichik - 22,5%.
- Birinchilikning birinchi bosqichida eng katta solishtirma og'irligi aralash yo'nalishdagi
yuklamalarga berildi - 79%; tezlikka chidamlilikni rivojlantirish 6% ni tashkil etdi; yuqori tezlik -
5,9%; umumiy chidamlilik - 8,9% va kuch sifatlari - 1,7%.
5,5
3,2
63
1,2
Tayyorgarlik davridagi yuklamalarning nisbati.
анаэр-алакт.
анаэр-гликол.
аэроб-анаэроб.
аэробная
177
- Ikkinchi bosqichda eng katta solishtirma og'irligi aralash yo'nalishdagi yuklamalarga
to'g'ri keldi - 83,1%; tezlikka chidamlilikni rivojlantirish 3,3% ni tashkil etdi; yuqori tezlik - 3,9%;
umumiy chidamlilik - 8,4% va kuch sifatlari - 1,1%.
- Yuklamalarni rejalashtirishda, taqsimlashda bunday yondashuv sport mashg'ulotlari
nazariyasi va uslubiyatining asosiy qonunlarini buzadi. Mashg’ulot jarayonida maxsus
chidamlilikni rivojlantirishga qaratilgan yuklamalarni ko'paytirish kerak.
REFERENCES
1.
Антипов А.В., Кулишенко И.В. Развитие специальной выносливости у
высококвалифицированных футболистов в соревновательном периоде годичного
тренировочного цикла //Теория и практика физической культуры. - 2017. - № 7. с. 71-
73.
2.
Зациорский В.М. Физические качества спортсмена. Основы теории и методики
воспитания. - М.: Спорт, 2019. – 201 с.
3.
Селуянов В.Н. Физическая подготовка футболистов. Уч.-методич. пособие / В.Н.
Селуянов, С.К. Сарсания, К.С. Сарсания. -2-е изд. – М.: ТВТ Дивизион, 2006. – 192с.
