ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
313
O‘ZBEKISTONDA MILLIY MADANIY MEROSNI SAQLASH VA TARG‘IB QILISH
SIYOSATINING TARIXIY BOSQICHLARI
Narziqulov Akobir Akmal oʻgʻli
Millat universiteti 1-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.17574433
Annotatsiya.
Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasida milliy madaniy merosni
saqlash va targ‘ib qilish siyosatining shakllanish jarayoni hamda uning tarixiy bosqichlari tahlil
qilingan. Unda sovet davridan to mustaqillik yillarigacha, shuningdek, so‘nggi yillarda amalga
oshirilayotgan islohotlar bosqichma-bosqich yoritilgan. Maqolada madaniy merosni muhofaza
qilishning huquqiy asoslari, davlat siyosatidagi o‘zgarishlar, xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlik natijalari va raqamlashtirish jarayonlarining ahamiyati tahlil etiladi. Shuningdek,
milliy o‘zlikni tiklash va yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda madaniy merosning
o‘rni haqida fikr yuritiladi. Tadqiqot natijasida O‘zbekistonda madaniy merosni asrab-avaylash
va uni jahon miqyosida targ‘ib qilish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga
aylangani ta’kidlanadi.
Kalit so‘zlar:
madaniy meros, milliy qadriyat, tarixiy bosqichlar, saqlash siyosati,
targ‘ibot, UNESCO, raqamlashtirish.
HISTORICAL STAGES OF THE POLICY OF PRESERVING AND PROMOTING
NATIONAL CULTURAL HERITAGE IN UZBEKISTAN
Abstract.
This article analyzes the process of formation of the policy of preservation and
promotion of national cultural heritage in the Republic of Uzbekistan and its historical stages. It
covers the period from the Soviet era to the years of independence, as well as the reforms
implemented in recent years. The article analyzes the legal framework for the protection of
cultural heritage, changes in state policy, the results of cooperation with international
organizations, and the importance of digitization processes. It also discusses the role of cultural
heritage in restoring national identity and educating the younger generation in the spirit of
patriotism. As a result of the study, it is noted that the preservation of cultural heritage in
Uzbekistan and its promotion on a global scale have become one of the priority areas of state
polic.
Keywords:
cultural heritage, national value, historical stages, preservation policy,
advocacy, UNESCO, digitization.
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЭТАПЫ ПОЛИТИКИ СОХРАНЕНИЯ И ПРОПАГАНДЫ
НАЦИОНАЛЬНОГО КУЛЬТУРНОГО НАСЛЕДИЯ В УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация.
В данной статье анализируется процесс формирования политики
сохранения и популяризации национального культурного наследия в Республике
Узбекистан и ее исторические этапы. Охватывается период с советских времен до годов
независимости, а также реформы, реализованные в последние годы. В статье
анализируются правовые основы охраны культурного наследия, изменения в
государственной политике, результаты сотрудничества с международными
организациями, значение процессов цифровизации. Также рассматривается роль
культурного наследия в восстановлении национальной идентичности и воспитании
подрастающего поколения в духе патриотизма.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
314
В результате исследования отмечается, что сохранение культурного наследия в
Узбекистане и его популяризация в мировом масштабе стали одним из приоритетных
направлений государственной политики.
Ключевые слова:
культурное наследие, национальная ценность, исторические
этапы, политика сохранения, пропаганда, ЮНЕСКО, оцифровка.
Har bir xalqning o‘ziga xos madaniy merosi — uning tarixiy xotirasi, ma’naviy dunyosi
va milliy o‘zligini belgilovchi muhim omildir. O‘zbekiston hududi qadimdan yirik
sivilizatsiyalar chorrahasi bo‘lib, bu yerda yuzlab madaniy qatlamlar, me’moriy yodgorliklar,
yozma manbalar va og‘zaki ijod namunalarining beqiyos boy xazinasi shakllangan.
Mustaqillikka erishilgandan so‘ng, milliy o‘zlikni tiklash va tarixiy adolatni qaror
toptirish jarayonida madaniy merosni asrab-avaylash masalasi davlat siyosatining ustuvor
yo‘nalishlaridan biriga aylandi.
Sovet davrida madaniy merosga bo‘lgan munosabat ko‘proq ideologik yondashuv bilan
cheklangan bo‘lsa, mustaqillik yillarida bu jarayon milliy qadriyatlarni qayta tiklash, ularni
xalqaro miqyosda tanitish va yosh avlod ongiga singdirish bosqichiga ko‘tarildi. Bugungi kunda
madaniy merosni saqlash, restavratsiya qilish, raqamlashtirish hamda UNESCO kabi xalqaro
tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish yo‘nalishida keng ko‘lamli ishlar amalga
oshirilmoqda.
Mazkur maqolada O‘zbekistonda milliy madaniy merosni saqlash va targ‘ib qilish
siyosatining tarixiy shakllanish jarayoni, uning asosiy bosqichlari hamda hozirgi bosqichda olib
borilayotgan islohotlar tahlil qilinadi. Shuningdek, madaniy merosning milliy o‘zlikni
mustahkamlashdagi o‘rni va uni global miqyosda targ‘ib etishning zamonaviy yo‘nalishlariga
e’tibor qaratiladi.
Metodologiya
Mazkur tadqiqotda O‘zbekistonda milliy madaniy merosni saqlash va targ‘ib qilish
siyosatining shakllanish jarayoni tarixiy, huquqiy va tizimli yondashuv asosida tahlil qilindi.
Maqolani tayyorlashda tarixiy voqealar ketma-ketligi, davlat siyosatidagi bosqichma-
bosqich o‘zgarishlar hamda ularning mazmun-mohiyatini ochib berishga e’tibor qaratildi.
Tadqiqot davomida quyidagi ilmiy metodlardan foydalanildi:
Tarixiy–xronologik metod
– madaniy meros siyosatining rivojlanish bosqichlarini vaqt
ketma-ketligida o‘rganish uchun;
Qiyosiy tahlil metodi
– O‘zbekiston tajribasini boshqa davlatlardagi madaniy merosni
saqlash amaliyoti bilan solishtirish maqsadida;
Huquqiy tahlil
– madaniy merosni muhofaza qilishga oid qonunlar, farmonlar va davlat
dasturlarining mazmunini o‘rganish uchun;
Tizimli yondashuv
– madaniy merosni saqlash va targ‘ib qilishning davlat, jamoatchilik
hamda xalqaro darajadagi o‘zaro aloqadorligini tahlil qilish uchun.
Shuningdek, maqolani yozishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va
qarorlari, “Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonun, O‘zbekiston Fanlar
akademiyasi materiallari, shuningdek, UNESCO hujjatlari va so‘nggi yillarda chop etilgan ilmiy
maqolalar asosiy manba sifatida foydalanildi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
315
Muhokama
O‘zbekiston Respublikasida milliy madaniy merosni saqlash va targ‘ib qilish siyosati
murakkab, ammo izchil rivojlanish bosqichlarini bosib o‘tgan. Har bir tarixiy davrda bu
jarayonning mazmuni, maqsadi va metodlari jamiyatdagi siyosiy hamda ijtimoiy o‘zgarishlarga
mos ravishda shakllanib borgan.
Sovet davrining o‘ziga xos jihatlari
Sovet tuzumi yillarida O‘zbekiston hududidagi ko‘plab tarixiy obidalar davlat nazorati
ostiga olingan bo‘lsa-da, ularning aksariyati mafkuraviy cheklovlar bilan o‘rganilgan. Bu davrda
merosni ilmiy jihatdan tadqiq etish ishlari yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa ham, diniy va milliy
qadriyatlar “eskilik sarqiti” sifatida baholangan. Shunga qaramay, aynan shu yillarda
yodgorliklarni ro‘yxatga olish, arxeologik qazilmalarni o‘tkazish va tarixiy shaharlarda
restavratsiya ishlarini amalga oshirish uchun dastlabki ilmiy va tashkiliy baza yaratildi. Bu esa
keyinchalik mustaqil O‘zbekistonning madaniy siyosati uchun poydevor vazifasini o‘tadi.
Mustaqillikning dastlabki davrida milliy tiklanish
1991-yilda mustaqillikka erishilishi bilan madaniy merosga nisbatan tub burilish yuz
berdi. Endilikda merosni asrash nafaqat tarixiy majburiyat, balki milliy o‘zlikni tiklashning
muhim omiliga aylandi. Bu yillarda davlat siyosatida tarixiy shaxslarni, jumladan, Amir Temur,
Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy va boshqa buyuk ajdodlar merosini o‘rganish va targ‘ib etish
keng miqyosda yo‘lga qo‘yildi. Shuningdek, Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz kabi qadimiy
shaharlarning me’moriy ansambllari restavratsiya qilinib, UNESCOning Butunjahon madaniy
merosi ro‘yxatiga kiritildi. Bu jarayon O‘zbekistonning xalqaro nufuzini mustahkamlash bilan
birga, turizm rivoji uchun ham keng imkoniyatlar yaratdi.
2000–2016-yillarda tizimli yondashuv shakllanishi
Bu bosqichda madaniy merosni saqlash va targ‘ib etish tizimi yanada chuqurlashdi.
“Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi qonun
(2001-y.) qabul qilinishi mazkur sohaning huquqiy asoslarini mustahkamladi. Davlat dasturlari
asosida yuzlab obidalar restavratsiya qilindi, tarixiy shaharlar hududlarida madaniy merosni
muhofaza qilish zonalari belgilandi. Shu bilan birga, madaniyat sohasi xalqaro hamkorlik
darajasiga ko‘tarilib, UNESCO, ICOMOS va boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikda ko‘plab
qo‘shma loyihalar amalga oshirildi.
Bu yillarda madaniy merosni iqtisodiy resurs sifatida ko‘rish yondashuvi ham shakllandi
— ya’ni merosni saqlash faqat madaniy masala emas, balki turizm, ta’lim, dizayn va san’at
sohalarining o‘zaro bog‘liqligini ta’minlovchi omil sifatida qaralmoqda.
2017-yildan keyingi yangi davr — raqamli va innovatsion yondashuvlar
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda madaniy merosni saqlash masalasiga yangicha,
zamonaviy yondashuv joriy etildi. Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida bu yo‘nalish
“Uchinchi Uyg‘onish davri” g‘oyasi doirasida milliy identitetni tiklash va madaniyatni xalqaro
miqyosda tanitishning strategik yo‘nalishiga aylandi.
Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish inspeksiyasi faoliyati qayta tashkil etildi,
meros obyektlarining elektron bazasi yaratildi, 3D modellashtirish va raqamli arxivlash tizimlari
joriy qilindi. “O‘zbekiston madaniy merosi jahon to‘plamlarida” xalqaro loyihasi orqali xorijdagi
o‘zbek madaniy boyliklarini raqamli shaklda qayd etish ishlari olib borilmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
316
Bundan tashqari, madaniy merosni xalqaro miqyosda targ‘ib qilishda diplomatik va
madaniy aloqalar kuchayib bormoqda. O‘zbekistonning ko‘plab obidalari UNESCO ro‘yxatiga
kiritilmoqda, xalqaro madaniyat festivallari o‘tkazilmoqda. Bu esa nafaqat madaniyatni, balki
mamlakatning ijobiy imijini ham mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Muhokama yakunlari
Umuman olganda, O‘zbekistonda madaniy merosni saqlash siyosati dastlab ilmiy-texnik
va nazoratga yo‘naltirilgan bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda u kompleks, insonparvar, iqtisodiy va
innovatsion yo‘nalishga ega tizimga aylandi. Davlat tomonidan qabul qilinayotgan farmon va
qarorlar, xalqaro hamkorlik va jamoatchilik ishtirokini kuchaytirish — bu jarayonning
barqarorligini ta’minlayotgan asosiy omillardandir. Eng muhimi, madaniy meros endilikda
o‘zbek xalqining milliy g‘ururi, ma’naviy qadriyati va kelajak avlodlar uchun bebaho meros
sifatida qadrlanmoqda.
Xulosa:
O‘zbekiston Respublikasida milliy madaniy merosni saqlash va targ‘ib qilish siyosati
ko‘p bosqichli, izchil va davr talablariga mos holda rivojlanib kelmoqda. Tarixiy tahlil shuni
ko‘rsatadiki, sovet davrida madaniy meros asosan ilmiy qiziqish doirasida, lekin mafkuraviy
cheklovlar bilan o‘rganilgan bo‘lsa, mustaqillik yillarida u milliy o‘zlikni tiklash va xalq
ruhiyatini uyg‘otishning asosiy omiliga aylandi.
1990-yillarda boshlangan madaniy tiklanish siyosati 2000–2010-yillarda tizimli huquqiy
asosga ega bo‘lib, xalqaro hamkorlik va restavratsiya loyihalari orqali yangi bosqichga ko‘tarildi.
Ayniqsa, 2017-yildan boshlab madaniy merosni asrash va targ‘ib qilish siyosatida
raqamlashtirish, innovatsion texnologiyalarni qo‘llash, xalqaro platformalarda O‘zbekiston
madaniy boyliklarini tanitish yo‘nalishlari ustuvor ahamiyat kasb etmoqda.
Bugungi kunda madaniy merosni muhofaza qilish faqat tarixiy majburiyat emas, balki
iqtisodiy, ma’naviy va tarbiyaviy ahamiyatga ega strategik vazifa sifatida qaralmoqda. Merosni
saqlash jarayonida davlat, ilmiy muassasalar, jamoatchilik va xalqaro tashkilotlarning hamkorligi
mustahkamlanib bormoqda.
Shu bois, O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatadiki, madaniy merosni asrash siyosati milliy
o‘zlikni saqlash, yosh avlodda tarixiy xotirani mustahkamlash va mamlakatning xalqaro
maydondagi nufuzini oshirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Kelgusida bu sohada raqamli
texnologiyalar, xalqaro integratsiya va ta’limiy dasturlar orqali madaniy merosni yanada
samarali asrash hamda targ‘ib qilish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.
– Toshkent: O‘zbekiston, 2023. – 84 b.
2.
“Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Qonuni.
– 2001-yil 20-avgust.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
“Madaniy meros obyektlarini asrab-avaylash
va ulardan oqilona foydalanish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
PF–5596-son Farmoni. – Toshkent, 2018-yil 19-dekabr.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
“Madaniy meros obyektlarini
muhofaza qilish inspeksiyasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi 2019-yil 13-fevraldagi
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
317
133-son
qarori // Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 14.02.2019-y.,
09/19/133/0427-son.
5.
Mirziyoyev, Sh. M.
Yangi O‘zbekiston strategiyasi.
– Toshkent: O‘zbekiston, 2021. –
458 b.
6.
Karimov, I. A.
Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch.
– Toshkent: Ma’naviyat, 2008. –
176 b.
7.
Jo‘rayev, A., To‘xtayev, B.
O‘zbekiston madaniy merosi: tarix va zamon uyg‘unligi.
–
Toshkent: Fan, 2019. – 212 b.
8.
Ruzmetova, G.
O‘zbekistonning moddiy va nomoddiy madaniy merosi.
– Samarqand:
SamDU nashriyoti, 2020. – 168 b.
9.
Hasanov, M.
O‘zbekiston tarixiy shaharlarining madaniy merosi va turizm salohiyati.
–
Buxoro: BuxDU, 2022. – 194 b.
10.
UNESCO.
World Heritage List: Uzbekistan Cultural Sites.
– Paris: UNESCO
Publishing, 2023. [Elektron resurs]. – Kirish rejimi:
qilingan sana: 15.05.2024).
11.
O‘zbekiston madaniy merosi jahon to‘plamlarida.
– Toshkent: “World Society for the
Study, Preservation and Popularization of the Cultural Heritage of Uzbekistan”
nashriyoti, 2023.
12.
Xolmurodov, D.
O‘zbekistonda madaniy siyosat va tarixiy xotira masalalari.
–
Toshkent: Fan va texnologiya, 2017. – 132 b.
13.
Yo‘ldoshev, Sh.
Milliy madaniyat va merosni asrash: siyosiy-huquqiy yondashuvlar.
–
Toshkent: Ijtimoiy fikr, 2020. – 156 b.
14.
Abdurahmonov, R.
O‘zbekistonda tarixiy obidalarni restavratsiya qilish tizimining
rivojlanishi.
– Samarqand: SamDU, 2021. – 98 b.
15.
ICOMOS.
Charter for the Protection and Management of the Archaeological Heritage.
– Lausanne: ICOMOS International Secretariat, 1990. [Elektron resurs]. – Kirish rejimi:
(murojaat qilingan sana: 10.05.2024).
16.
UNESCO.
Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural
Heritage.
– Paris: UNESCO, 1972. [Elektron resurs]. – Kirish rejimi:
https://whc.unesco.org/en/conventiontext/
(murojaat qilingan sana: 15.05.2024).
17.
Rasulov, I.
O‘zbekiston madaniy merosini saqlashning raqamli texnologiyalar asosidagi
zamonaviy yondashuvlari.
// Jamiyat va innovatsiyalar. – 2023. – №7. – B. 122–127.
18.
Shukurova, M.
Madaniy merosni muhofaza qilishda xalqaro hamkorlikning ahamiyati.
// O‘zbekiston tarixi. – 2022. – №2. – B. 55–60.
19.
Qo‘chqorov, A.
Tarixiy yodgorliklarni restavratsiya qilishda zamonaviy metodlar.
// Ilm
sarchashmalari. – 2021. – №9. – B. 72–78.
20.
Qodirova, S.
Nomoddiy madaniy merosni asrash va targ‘ib qilishning dolzarb
masalalari.
// Fan va taraqqiyot. – 2023. – №4. – B. 89–93.
