ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
159
O‘ZBEKISTONDA KREDIT BOZORINI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
To'xtaqulov Abrorbek Azamatovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank-Moliya Akademiyasi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17532612
Annotatsiya.
Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasida kredit bozorining hozirgi
holati, asosiy rivojlanish tendensiyalari va istiqbollari tahlil qilinadi. Tadqiqotda mamlakat
moliyaviy tizimida tijorat banklari va boshqa kredit institutlarining roli, kredit siyosatini
liberallashtirish yo‘nalishlari hamda raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali kreditlash
mexanizmlarini modernizatsiya qilish imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Maqola 2020–2024-yillar
statistik ma’lumotlari asosida tahliliy yondashuvni qo‘llagan holda ishlab chiqilgan. Natijalar
kredit bozorida raqobatni kuchaytirish, moliyaviy resurslar oqimini optimallashtirish va
innovatsion kredit mahsulotlarini keng joriy etish zarurligini ko‘rsatadi. Shuningdek, xalqaro
tajriba asosida O‘zbekiston kredit infratuzilmasini yanada mustahkamlash bo‘yicha takliflar
ilgari suriladi.
Kalit so‘zlar:
kredit bozori, tijorat banklari, moliyaviy barqarorlik, raqamli
texnologiyalar, kredit resurslari, foiz siyosati, iqtisodiy o‘sish.
PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF THE CREDIT MARKET IN
UZBEKISTAN
Abstract.
This article analyzes the current state of the credit market in the Republic of
Uzbekistan, its main development trends and prospects. The study examines the role of
commercial banks and other credit institutions in the country's financial system, areas for
liberalizing credit policy, and the possibilities of modernizing lending mechanisms through the
introduction of digital technologies. The article was developed using an analytical approach
based on statistical data for 2020–2024. The results indicate the need to strengthen competition
in the credit market, optimize the flow of financial resources, and widely introduce innovative
credit products. Also, proposals are put forward to further strengthen the credit infrastructure of
Uzbekistan based on international experience.
Keywords:
credit market, commercial banks, financial stability, digital technologies,
credit resources, interest rate policy, economic growth.
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ КРЕДИТНОГО РЫНКА В УЗБЕКИСТАНЕ
Аннотация.
В статье анализируется современное состояние, основные
тенденции развития и перспективы кредитного рынка Республики Узбекистан. В
исследовании рассматривается роль коммерческих банков и других кредитных
организаций в финансовой системе страны, направления либерализации кредитной
политики и возможности модернизации механизмов кредитования посредством
внедрения цифровых технологий. Статья разработана с использованием аналитического
подхода на основе статистических данных за 2020–2024 годы. Полученные результаты
свидетельствуют о необходимости усиления конкуренции на кредитном рынке,
оптимизации потоков финансовых ресурсов и широкого внедрения инновационных
кредитных продуктов. Также, на основе международного опыта, выдвигаются
предложения по дальнейшему укреплению кредитной инфраструктуры Узбекистана.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
160
Ключевые слова:
кредитный рынок, коммерческие банки, финансовая
стабильность, цифровые технологии, кредитные ресурсы, процентная политика,
экономический рост.
Kirish
Bozor iqtisodiyoti sharoitida kredit bozori milliy iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi,
ishlab chiqarishning uzluksizligi va innovatsion faoliyatning moliyaviy manbai sifatida muhim
ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, so‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlar
jarayonida bank-moliya tizimining barqarorligini ta’minlash va real sektorga yo‘naltirilgan
kreditlash hajmini oshirish masalalari davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylandi.
Kredit bozori, o‘z navbatida, iqtisodiy tizimda ortiqcha mablag‘larga ega subyektlar bilan
moliyaviy resurslarga ehtiyoji bo‘lgan subyektlarni bog‘lovchi muhim vosita hisoblanadi. Bu
bozorning samarali faoliyati ishlab chiqarish jarayonini kengaytirish, bandlikni oshirish, yangi
investitsiya loyihalarini moliyalashtirish va aholining farovonligini yuksaltirishga xizmat qiladi.
Shu jihatdan, kredit bozori — nafaqat bank sektorining, balki butun iqtisodiy tizimning
“moliyaviy yuragi”dir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020–2024-yillarga mo‘ljallangan “Yangi
O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi” da moliya tizimini liberallashtirish, bank xizmatlarini
diversifikatsiya qilish, kredit bozorida raqobatni kuchaytirish va xususiy sektorni keng jalb etish
asosiy ustuvor vazifalar sifatida belgilangan. Natijada, Markaziy bankning monetar siyosatini
liberallashtirish, foiz stavkalarini bozor mexanizmlari orqali shakllantirish va kredit
infratuzilmasini raqamlashtirish bo‘yicha kompleks islohotlar amalga oshirildi.
2020–2024-yillar davomida mamlakatda iqtisodiy faollikni tiklash, tadbirkorlik
subyektlarini qo‘llab-quvvatlash, aholining iste’mol kreditlariga kirish imkoniyatini kengaytirish
kredit bozorining hajmi va sifat jihatdan o‘sishiga olib keldi. Shu bilan birga, kreditlar hajmining
tez sur’atlarda o‘sishi bilan bir qatorda, kredit portfeli sifatining pasayish xavfi, likvidlik
yetishmovchiligi, foiz stavkalarining nisbatan yuqoriligi kabi muammolar ham saqlanib
qolmoqda.
Shu sababli, ushbu ilmiy maqolaning maqsadi — O‘zbekiston kredit bozorining hozirgi
holatini tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish bo‘yicha istiqbolli
yo‘nalishlarni asoslab berishdan iborat. Maqolada kredit bozorining rivojlanish omillari, kredit
resurslarini diversifikatsiya qilish zaruriyati hamda xalqaro tajriba asosida taklif va tavsiyalar
ishlab chiqiladi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi shundan iboratki, unda O‘zbekiston kredit bozorida 2020–
2024-yillar oralig‘idagi makroiqtisodiy o‘zgarishlar tahlil etiladi, tijorat banklarining raqamli
kreditlash va risk-menejment amaliyotlari chuqur o‘rganiladi hamda bozorni yanada
rivojlantirish uchun innovatsion yondashuvlar taklif etiladi.
Adabiyotlar sharhi
Kredit bozorini rivojlantirish masalalari iqtisodiyot, moliya va bank ishi sohasida olib
borilgan ko‘plab ilmiy tadqiqotlarda muhim o‘rin tutadi. Jahon va mahalliy olimlarning ilmiy
ishlari ushbu sohaning nazariy asoslarini, kredit mexanizmlarini hamda moliyaviy barqarorlikni
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
161
ta’minlash yo‘llarini yoritib bergan. Quyida O‘zbekiston va xorijiy tajribalar asosida kredit
bozorini rivojlantirishga bag‘ishlangan adabiyotlar tahlil qilinadi.
Kredit bozorining iqtisodiy mohiyati va funksional tuzilmasi bo‘yicha ilk nazariy
yondashuvlar A. Smit, D. Rikardo, K. Marks kabi klassik iqtisodchilar tomonidan ishlab
chiqilgan.
Ularning asarlarida kredit kapitali jamg‘arilgan boylikni ishlab chiqarishga yo‘naltirish
vositasi sifatida talqin qilingan. J. M. Keyns esa kreditni iqtisodiy sikllarni muvozanatlashda
muhim turtki deb bilib, kredit ekspansiyasi va foiz siyosatini iqtisodiy o‘sish vositasi sifatida
asoslab bergan.
XX asrning ikkinchi yarmida J. Schumpeter innovatsion jarayonlar nazariyasi orqali
kreditning iqtisodiy o‘sishdagi rolini yangicha yondashuvda yoritgan. Unga ko‘ra, bank
kreditlari “ijodiy buzilish” jarayonining moliyaviy asosini yaratadi, ya’ni yangi g‘oyalar va
texnologiyalarni amaliyotga joriy etish uchun asosiy kapital manbaidir.
So‘nggi yillarda Mishkin F. (2016), Levine R. (2018), Claessens S. (2020) kabi
tadqiqotchilar kredit bozorining samaradorligini moliyaviy inklyuziya, raqamli texnologiyalar va
risk-menejment bilan bog‘liq omillar orqali baholash zarurligini ta’kidlaydilar. Ularning
tadqiqotlari kreditlash tizimini raqamlashtirish orqali tranzaksiya xarajatlarini kamaytirish va
kredit portfeli sifatini oshirish mumkinligini isbotlagan.
O‘zbekistonlik olimlar tomonidan ham kredit bozorining shakllanishi, rivojlanish
dinamikasi va institutsional o‘zgarishlari yuzasidan qator ilmiy tadqiqotlar olib borilgan.
Masalan, M. Yo‘ldoshev (2019) “O‘zbekiston moliya tizimida kredit bozorini
rivojlantirish omillari” nomli asarida banklararo raqobat, kredit resurslari manbalari va ularning
iqtisodiyotga ta’sirini chuqur tahlil qilgan. Muallifning fikricha, O‘zbekiston kredit bozorining
barqarorligi moliyaviy resurslarni diversifikatsiya qilish darajasi bilan bevosita bog‘liq.
A. Xolboev (2020) esa tijorat banklari kredit siyosatining iqtisodiy samaradorligini
baholashda Basel III talablarining joriy etilishi va risk-menejment mexanizmlarini
takomillashtirish muhimligini ko‘rsatgan. Shuningdek, u kredit portfelining sifati bank
tizimining barqarorligida asosiy indikator ekanini ilmiy asosda isbotlagan.
Sh. Shodiyev (2021) o‘z tadqiqotida O‘zbekiston kredit bozorida mikromoliya
institutlarining o‘rni va ularning kichik biznesni moliyalashtirishdagi ahamiyatini yoritgan. U,
xususan, mikromoliyalash tizimini raqamlashtirish orqali aholi qatlamlarining moliyaviy
xizmatlardan foydalanish imkoniyatini kengaytirish zarurligini ta’kidlaydi.
N. Abduqodirova (2022) esa kredit bozorining institutsional o‘zgarishlarini empirik tahlil
qilib, Markaziy bank tomonidan olib borilayotgan foiz siyosati va kredit resurslarini tartibga
solish mexanizmlarini o‘rganadi. Unga ko‘ra, O‘zbekistonda 2020-yildan keyingi davrda
kreditlar hajmining keskin oshishi iqtisodiyotda investitsion faollikni rag‘batlantirgan bo‘lsa-da,
portfel sifati va likvidlikka bo‘lgan bosimni kuchaytirgan.
So‘nggi yillarda kreditlash amaliyotining raqamli texnologiyalar bilan uyg‘unlashuvi
alohida ilmiy yo‘nalishga aylandi. T. Tadjiboyev (2023) “Fintech va kreditlash tizimining
transformatsiyasi” nomli maqolasida sun’iy intellekt asosida kredit scoring tizimlarini joriy etish,
“open banking” platformalari orqali kredit risklarini aniqlash va mijoz sodiqligini oshirishning
ilmiy asoslarini ishlab chiqqan.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
162
Xalqaro tajriba nuqtayi nazaridan World Bank (2023) va IMF (2024) hisobotlarida
O‘zbekiston kredit bozorida barqaror o‘sish kuzatilayotgan bo‘lsa-da, xususiy sektor ulushi past,
kredit axboroti almashinuvi tizimi esa yetarlicha rivojlanmaganligi qayd etilgan. Bu holat
mamlakatda kredit resurslarini yanada diversifikatsiya qilish va nodavlat moliya institutlarini
rivojlantirish zarurligini ko‘rsatadi.
Metodologiya
O‘zbekiston kredit bozorini rivojlantirish istiqbollarini o‘rganish masalasi ko‘p qirrali,
tizimli va kompleks ilmiy tahlilni talab etadi. Kredit bozorining shakllanishi, uning iqtisodiy
tizimdagi o‘rni va funksional mexanizmlarini o‘rganish uchun nazariy, empirik va statistik
yondashuvlar uyg‘unlashtirilgan. Shu boisdan, mazkur tadqiqotda iqtisodiy tahlil, induksiya va
deduksiya, taqqoslash, modellashtirish, SWOT va ekspert baholash kabi usullar birgalikda
qo‘llanildi.
Metodologik yondashuvning markazida O‘zbekiston iqtisodiyotida kredit bozorining
evolyutsion rivojlanish bosqichlarini chuqur o‘rganish, mavjud muammolarni aniqlash hamda
ularni hal etishning ilmiy asoslangan yo‘llarini ishlab chiqish maqsadi turadi. Shu bilan birga,
nazariy bilimlar, amaliy tajriba va xalqaro moliyaviy institutlarning ilg‘or tajribalari o‘zaro
integratsiya qilindi. Bu yondashuv kredit bozorini tahlil qilishda nafaqat hozirgi holatni, balki
istiqboldagi o‘sish imkoniyatlarini ham baholashga imkon berdi.
Metodologiyaning birinchi bosqichida tadqiqotning nazariy asosi sifatida klassik va
zamonaviy iqtisodiy nazariyalar tahlil qilindi. Kredit kapitali nazariyasi (K. Marks, D. Rikardo)
orqali kreditning ishlab chiqarish jarayonidagi aylanish mexanizmi o‘rganildi. Bu nazariya
kreditning iqtisodiy resurslar aylanishini tezlashtiruvchi va kapital oqimini tartibga soluvchi omil
sifatidagi rolini yoritdi.
Likvidlik imtiyozi nazariyasi (J. M. Keyns) kreditga bo‘lgan talabning foiz stavkalari,
inflyatsiya va iqtisodiy kutilmalar bilan bog‘liqligini tushuntirishda muhim metodologik vosita
bo‘ldi. Shu nazariyaga asoslanib, O‘zbekistonda Markaziy bankning foiz siyosati va tijorat
banklarining kredit strategiyalari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir tahlil qilindi.
Bundan tashqari, J. Schumpeterning innovatsion rivojlanish nazariyasi kreditning
iqtisodiy o‘sishdagi “ijodiy buzilish” funksiyasini tushuntirishda asosiy metodologik tayanch
sifatida qo‘llanildi. Unga ko‘ra, kredit tizimi – yangi texnologiyalarni, innovatsion loyihalarni va
ishlab chiqarish samaradorligini moliyaviy qo‘llab-quvvatlovchi mexanizmdir. Shuningdek,
moliyaviy vositachilik nazariyasi kredit bozorining tarkibiy tuzilmasini, banklarning riskni
taqsimlashdagi va iqtisodiy resurslarni qayta taqsimlashdagi rolini tushuntirishda qo‘llanildi.
Tadqiqotning empirik bazasini O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, Davlat
statistika qo‘mitasi, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi (IMF) hamda Osiyo taraqqiyot
banki (ADB) hisobotlari tashkil etdi. Shu bilan birga, O‘zmilliybank, Hamkorbank, Ipoteka-
bank, Asakabank kabi tijorat banklarining 2020–2024-yillardagi yillik hisobotlari tahlil qilindi.
Ushbu ma’lumotlar kredit bozorining o‘sish dinamikasini, kredit portfeli sifati, sektorlar
bo‘yicha taqsimot va foiz siyosatining o‘zgarishini aniqlash imkonini berdi.
Statistik tahlil yordamida kredit hajmi, foiz stavkalari, kredit portfeli tarkibi kabi
ko‘rsatkichlarning yillik o‘zgarish sur’atlari hisoblab chiqildi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
163
Taqdimiy tahlil (trend analysis) usuli esa 2020–2024-yillar oralig‘ida kredit bozorining
o‘sish tendensiyasini aniqlash va istiqboldagi yo‘nalishlarni modellashtirishga imkon berdi.
Korrelyatsion tahlil usuli yordamida kredit qo‘yilmalari hajmi bilan yalpi ichki mahsulot
(YaIM) o‘sish sur’atlari o‘rtasidagi bog‘liqlik darajasi (R²) baholandi. Natijalar kredit hajmi
oshgan sari iqtisodiy faollikning ham ijobiy o‘sishini ko‘rsatdi.
Tadqiqotning ilmiy-metodik asosida kompleks tahlil prinsipi yotadi. Kredit bozorini
baholashda SWOT-tahlil usuli orqali uning kuchli va zaif tomonlari, imkoniyatlari va tahdidlari
aniqlandi. Masalan, kuchli tomonlar sifatida iqtisodiyotda davlat ishtirokining yuqoriligi,
Markaziy bank tomonidan tartibga solishning mustahkam institutsional bazasi ko‘rsatildi. Zaif
tomonlar esa kredit resurslarining notekis taqsimlanishi, nodavlat moliya institutlari ulushining
pastligi hamda kredit portfeli sifatining nisbatan pastligi bilan izohlandi.
Taqqoslash usuli yordamida O‘zbekiston kredit bozorining rivojlanish tendensiyalari
Janubiy Koreya, Polsha va Malayziya tajribalari bilan solishtirildi. Ushbu davlatlar tajribasidan
kredit axboroti almashish tizimini kengaytirish, kredit reytinglarini baholovchi mustaqil
agentliklar faoliyatini rag‘batlantirish, mikromoliyalash tizimini rivojlantirish kabi jihatlar
o‘rganildi.
Ekspert baholash usuli orqali bank sohasi mutaxassislari, iqtisodchilar va
moliyachilarning fikrlari tahlil qilinib, O‘zbekiston kredit bozorini rivojlantirishda ustuvor
yo‘nalishlar belgilandi.
Tadqiqotda ilgari surilgan asosiy gipoteza shundan iboratki, kredit bozorining o‘sish
sur’atlari iqtisodiyotdagi investitsion faollik bilan bevosita bog‘liqdir. Bundan tashqari, raqamli
texnologiyalarni kreditlash jarayoniga joriy etish kredit risklarini kamaytiradi va foiz siyosatini
barqarorlashtiradi, degan faraz ilgari surildi. Kredit resurslarini diversifikatsiya qilish
(mikromoliya, fintech, lizing) orqali moliyaviy tizimning barqarorligi mustahkamlanadi degan
ilmiy fikr ilgari surildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi shundaki, unda O‘zbekiston kredit bozorining 2020–2024-
yillardagi o‘sish dinamikasi yangi statistik modellar asosida baholandi. Raqamli kreditlash va
sun’iy intellekt asosida scoring tizimining O‘zbekiston amaliyotiga mos modelini ishlab chiqish
bo‘yicha ilmiy takliflar berildi. Bundan tashqari, kredit risklarini boshqarish tizimida Basel III
talablariga mos milliy yondashuv ishlab chiqildi.
Ushbu tadqiqot natijalari amaliy jihatdan muhim ahamiyatga ega. U O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy banki va Moliya vazirligi uchun kredit siyosatini takomillashtirishda,
tijorat banklarida risklarni boshqarish tizimini kuchaytirishda, yangi kredit mahsulotlarini ishlab
chiqishda metodik asos sifatida foydalanilishi mumkin. Shuningdek, universitetlarning
iqtisodiyot va moliya yo‘nalishlari bo‘yicha o‘quv dasturlarini boyitishda ham bu tadqiqot ilmiy
manba vazifasini bajaradi.
Tahlil va natijalar
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida kredit bozorining rivojlanish jarayonlari
davlat iqtisodiy siyosatining markaziy yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Chunki kredit bozori
mamlakat iqtisodiyotini modernizatsiya qilish, investitsiya oqimlarini kengaytirish va aholining
moliyaviy inklyuziyasini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
164
Shu boisdan, so‘nggi besh yillikda (2020–2024-yillar) kredit siyosatini liberallashtirish,
kredit infratuzilmasini raqamlashtirish va banklararo raqobatni oshirish borasida chuqur
islohotlar amalga oshirildi.
Markaziy bank hisobotlariga ko‘ra, 2024-yilda tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotga
yo‘naltirilgan kreditlar hajmi 457,2 trillion so‘mni tashkil etib, bu 2020-yildagidan qariyb ikki
baravar ko‘pdir. Bunday o‘sish, bir tomondan, pul-kredit siyosatining bosqichma-bosqich
yumshatilgani bilan, ikkinchi tomondan, real sektorda investitsion faollik ortgani bilan
izohlanadi.
Ayniqsa, YaIMning 5,8 foizga o‘sishi, korxonalar uchun qulay kredit shartlarining joriy
etilishi va foiz stavkalarining pasaytirilishi ushbu natijalarga asosiy turtki bo‘ldi.
Sektorlar kesimida kreditlash dinamikasi ham muhim o‘zgarishlarni ko‘rsatmoqda.
Sanoat tarmog‘iga berilgan kreditlar 41 foizgacha oshib, ishlab chiqarish bazasini
kengaytirishda asosiy manba bo‘ldi. Qishloq xo‘jaligi kreditlash hajmi esa 19 foiz darajasida
saqlanib, barqaror rivojlanish sur’atlarini ko‘rsatmoqda. Shu bilan birga, xizmatlar sohasi
kreditlashda eng tez o‘suvchi segment sifatida shakllanib, 2020-yildagi 14 foizdan 2024-yilda 21
foizgacha yetdi. Aholiga ajratilgan iste’mol kreditlari esa 3,2 baravar ko‘payib, bu moliyaviy
xizmatlar qamrovining kengayganini, ya’ni aholining bank tizimiga ishonchi ortganini anglatadi.
So‘nggi yillarda raqamli texnologiyalar kredit bozorida tub burilish yasadi.
“Hamkorbank”, “O‘zmilliybank”, “Ipoteka-bank” singari yirik banklarda joriy etilgan onlayn-
kreditlash tizimlari, mobil ilovalar orqali tezkor kredit berish va sun’iy intellekt asosida kredit
scoring tizimlarini yo‘lga qo‘yish amaliyoti kredit jarayonini soddalashtirib, inson omilini
kamaytirdi. Bu jarayon kreditlash tezligini 70–80 foizga oshirib, mijozlar uchun qulay sharoit
yaratdi. Shu bilan birga, kiberxavfsizlikni kuchaytirish orqali moliyaviy ishonch yanada ortdi.
Mazkur yondashuv “Raqamli bank 2030” strategiyasining asosiy maqsadlariga mos
bo‘lib, kredit operatsiyalarining to‘liq raqamlashtirilishiga yo‘l ochmoqda.
1-rasm. Ajratilgan va so’ndirilgan kreditlar dinamikasi 2024
Manba: Markaziy bank ma’lumotlari
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
165
Kredit risklarini boshqarish tizimi ham yangi bosqichga ko‘tarildi. 2024-yilda muammoli
kreditlar (NPL) ulushi 3,9 foizni tashkil etgan bo‘lib, bu xalqaro me’yorlarda (Basel III talabi —
5%) belgilangan chegaradan pastdir. Shunga qaramay, qurilish va transport tarmoqlarida risk
darajasi yuqoriligicha qolmoqda. Shu sababli tijorat banklari IFRS 9 — “Moliyaviy asboblar”
xalqaro standartiga muvofiq, kutilayotgan kredit yo‘qotishlarini (ECL) hisoblash tizimini keng
joriy etdi. Bundan tashqari, kredit byurolarining faoliyati kengaytirilib, mijozlarning kredit tarixi
va to‘lov intizomini nazorat qilish tizimi mustahkamlandi.
Xalqaro tajribaga nazar tashlansa, rivojlangan davlatlarda kredit bozorining barqarorligi
uch asosiy omilga tayanadi: mustaqil reyting agentliklari faoliyati, ochiq kredit ma’lumotlar
bazalari va raqamli identifikatsiya tizimlari. Janubiy Koreya tajribasida har bir mijozning kredit
tarixi markazlashgan ma’lumotlar bazasida saqlanadi, Polshada esa “open banking” mexanizmi
kredit risklarini tezda baholash imkonini beradi. O‘zbekiston ushbu tajribalarni o‘z amaliyotiga
moslashtirsa, kredit ishonchliligini oshirish va risklarni yanada kamaytirish imkoniyatiga ega
bo‘ladi.
Shu bilan birga, O‘zbekiston kredit bozorining hozirgi tuzilmasida tijorat banklarining
ulushi juda yuqori — 85 foizdan ortiq. Bu moliya tizimining konsentratsiyalashuv darajasini
oshirib, raqobatni cheklaydi. Shu sababli, nodavlat moliyaviy institutlar, jumladan mikromoliya
tashkilotlari, lizing kompaniyalari va fintech subyektlarining bozorga kirib kelishini qo‘llab-
quvvatlash zarur. Kredit manbalarini diversifikatsiya qilish raqobatni oshirib, iqtisodiyot uchun
moliyaviy resurslar oqimini kengaytiradi. Ayniqsa, kichik biznes, startaplar va qishloq xo‘jaligi
subyektlarini moliyalashtirishda crowdfunding va peer-to-peer lending kabi yangi mexanizmlarni
joriy etish katta samara beradi.
O‘tkazilgan tahlillar natijasida aniqlanishicha, O‘zbekiston kredit bozorida 2020–2024-
yillar davomida miqdoriy o‘sish bilan bir qatorda sifat jihatdan ham ijobiy o‘zgarishlar
kuzatilgan.
Kredit portfeli hajmi kengaygan, kreditlash jarayoni soddalashgan va raqamli
texnologiyalar keng joriy etilgan. Shu bilan birga, ayrim muammolar — kredit resurslarining
notekis taqsimlanishi, nodavlat institutlar ulushining pastligi va ayrim tarmoqlarda risklarning
yuqoriligi — hali ham dolzarb bo‘lib qolmoqda.
Kelgusida kredit bozorini rivojlantirish uchun quyidagi yo‘nalishlar ustuvor ahamiyatga
ega: birinchidan, raqamli kreditlash tizimini to‘liq avtomatlashtirish; ikkinchidan, kredit axborot
almashish infratuzilmasini mustahkamlash; uchinchidan, mikromoliyalash va fintech
kompaniyalarini qo‘llab-quvvatlash; to‘rtinchidan, xalqaro Basel III va IFRS standartlarini milliy
amaliyotga to‘liq integratsiya qilish.
O‘zbekiston kredit bozori barqaror o‘sish bosqichiga kirgan bo‘lib, uning yanada
samarali ishlashi mamlakat iqtisodiy barqarorligi, investitsion muhitni yaxshilash va aholining
moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirishda muhim o‘rin tutadi. Shu ma’noda, kredit bozorining
izchil rivojlanishi O‘zbekistonning “Yangi taraqqiyot strategiyasi – 2030” maqsadlarini ro‘yobga
chiqarishda strategik moliyaviy tayanch bo‘lib xizmat qiladi.
Muhokama
O‘zbekiston Respublikasida kredit bozorining rivojlanish jarayoni mamlakat
iqtisodiyotining transformatsion bosqichida muhim o‘rin tutmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
166
So‘nggi yillarda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar, moliyaviy sektorni liberallashtirish
va raqamli texnologiyalarni joriy etish jarayonlari kredit tizimini tubdan yangilash imkonini
berdi. Kredit bozorining kengayishi natijasida iqtisodiyotning real sektori yanada faol
rivojlanmoqda, tadbirkorlik subyektlari uchun moliyalashtirish manbalari kengaymoqda va aholi
moliyaviy xizmatlardan faol foydalanishni boshladi.
Ammo ushbu jarayon biryoqlama emas — u bilan bir qatorda bir qator tizimli
muammolar va yangi chaqiriqlarni ham yuzaga chiqardi. Muhokama jarayonida O‘zbekiston
kredit bozorining hozirgi holati, mavjud muammolar, ularni bartaraf etish yo‘llari hamda xalqaro
tajriba asosida takliflar atroflicha tahlil qilinadi.
O‘zbekiston kredit bozorining o‘sish sur’atlari so‘nggi besh yil davomida barqaror ijobiy
dinamikani namoyon qilmoqda. 2020-yildan 2024-yilgacha kredit hajmi qariyb ikki baravar
oshgani moliya tizimining faol faollashganini anglatadi. Biroq, kredit hajmining ortishi o‘z-
o‘zidan iqtisodiy samaradorlikning oshishini anglatmaydi. Muhimi, bu kreditlarning qayerga
yo‘naltirilayotgani, qay darajada samarali ishlatilayotgani va ularning iqtisodiy o‘sishga real
ta’siri qandayligidir.
1-jadval
Kredit bozoridagi asosiy tendensiyalar, muammolar va rivojlanish istiqbollari
Tendensiya
Hozirgi Holat
Muammolar
Kelajakdagi Rivojlanish
Istiqbollari
Kreditlash
hajmining
o‘sishi
Kreditlar hajmi
o‘smoqda, iste’mol
va mikrokreditlar
ko‘paymoqda.
Kichik biznes va qishloq
hududlarda
kreditlashning yetarli
emasligi.
Kreditlash hajmini
kengaytirish, ayniqsa,
kichik va o‘rta biznesga
yo‘naltirilgan kreditlarni
ko‘paytirish.
Raqamli
kreditlash va
fintech
Onlayn kreditlash va
fintech xizmatlari
rivojlanmoqda.
Internet tarmog‘idan
foydalanuvchi aholining
yetarli darajada qamrab
olinmaganligi.
Raqamli xizmatlar orqali
kreditlashni kengaytirish,
fintech startaplarini
rivojlantirish.
Ijtimoiy
mas’uliyatli
kreditlash
Banklar ijtimoiy va
ekologik loyihalar
uchun kreditlar
ajratmoqda.
Kreditlarning ijtimoiy va
ekologik loyihalarga
yo‘naltirilayotgan qismi
yetarli emas.
Ijtimoiy va ekologik
mas’uliyatni kuchaytirish,
yashil iqtisodiyotga
qaratilgan kreditlarni
ko‘paytirish.
Kredit bozori
tartibga solish
va qonunchilik
Kredit bozorida
tartibga solish va
qonunchilik bazasi
rivojlanmoqda.
Kreditlar bo‘yicha
qarzlarni to‘lashda
qiyinchiliklar va yuqori
risk mavjud.
Tartibga solish tizimini
yanada takomillashtirish,
huquqiy muhitni
yaxshilash.
Manba: O'zbekiston Respublikasining Kredit bozorini tartibga solish to'g'risida"gi
qonun (2019 yil)
Kredit risklarini boshqarish kredit bozorining barqarorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
2024-yilda muammoli kreditlar (NPL) ulushi 3,9 foizni tashkil etgan bo‘lsa-da, bu ko‘rsatkich
ayrim tarmoqlarda yuqori bo‘lib qolmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
167
Shu sababli, bank tizimida risk-menejment madaniyatini kuchaytirish, ichki audit tizimini
mustahkamlash va kredit baholashda raqamli scoring tizimlarini yanada takomillashtirish zarur.
Raqamli transformatsiya bugungi kunda kredit bozorining eng muhim drayveri sifatida
qaralmoqda. “Hamkorbank”, “O‘zmilliybank”, “Ipoteka-bank” va boshqa yirik tijorat banklari
tomonidan joriy etilgan onlayn-kreditlash, sun’iy intellekt (AI) asosidagi scoring tizimlari va
“Big Data” texnologiyalaridan foydalanish kredit jarayonining tezligi, aniqligi va shaffofligini
keskin oshirdi.
Raqamli kreditlashning ijobiy jihatlari shundaki, u inson omilini kamaytirib, qaror qabul
qilishda subyektivlikni bartaraf etadi. Bu jarayon korrupsiya xavfini pasaytiradi va moliyaviy
ishonchni oshiradi. Biroq, bu bilan birga yangi risklar – kiberxavfsizlik tahdidlari va ma’lumotlar
himoyasi muammolari ham paydo bo‘lmoqda. Shu bois, banklar uchun IT-xavfsizlik siyosatini
kuchaytirish, ma’lumotlar bazalarini xalqaro “ISO/IEC 27001” standartlariga mos himoya qilish
zarur.
O‘zbekiston kredit bozorida hali ham tijorat banklari ustuvorlik qiladi. Kredit
resurslarining 85 foizdan ortig‘i aynan ularning hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu esa moliya tizimida
raqobatni cheklaydi va iqtisodiy subyektlar uchun moliyalashtirish manbalarini toraytiradi.
Shu sababli, kredit resurslarini diversifikatsiya qilish — ya’ni, mikromoliya, lizing,
fintech va crowdfunding kabi alternativ moliyaviy manbalarni rivojlantirish — bozor
barqarorligini oshirish uchun zarur. Xususan, mikromoliyalash kichik biznes va startap
loyihalarini qo‘llab-quvvatlashda muhim vosita bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Raqobatni kuchaytirish, o‘z navbatida, kredit stavkalarining pasayishiga va xizmatlar
sifatining oshishiga olib keladi. Bu jarayon, ayniqsa, “open banking” tizimi orqali mustaqil
moliyaviy platformalarning rivojlanishini rag‘batlantiradi.
Xalqaro tajriba tahlili shuni ko‘rsatadiki, rivojlangan mamlakatlarda kredit bozorining
samaradorligi kredit axboroti tizimining shaffofligi va reyting institutlarining mustaqilligiga
bog‘liq. Masalan, Janubiy Koreyada kredit tarixlari yagona ma’lumotlar bazasida saqlanadi va
barcha moliyaviy institutlar uchun ochiqdir. Polshada esa “open banking” mexanizmi
mijozlarning moliyaviy tarixini banklar o‘rtasida tezkor almashish imkonini beradi.
O‘zbekiston uchun bu tajriba muhim saboqlarga ega: kredit ma’lumotlarini
markazlashtirish, reyting agentliklarini rivojlantirish va kredit tarixini shakllantirish tizimini
kengaytirish orqali bozor shaffofligini oshirish mumkin. Shu bilan birga, Basel III va IFRS 9
standartlarini milliy qonunchilik bilan to‘liq integratsiya qilish zarur.
Kredit bozori O‘zbekiston iqtisodiyotining “moliyaviy yuragi” sifatida iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash, ishlab chiqarish hajmini oshirish va ijtimoiy farovonlikni
mustahkamlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega. So‘nggi yillardagi ijobiy o‘zgarishlar kredit
tizimining zamonaviylashuviga zamin yaratdi. Ammo, bu sohada raqamli xavfsizlik,
diversifikatsiya va samarali risk-menejment kabi masalalar dolzarbligicha qolmoqda.
Shunday ekan, kelgusida O‘zbekiston kredit bozorini rivojlantirish siyosati barqarorlik va
innovatsiya o‘rtasidagi muvozanatni saqlashga qaratilishi lozim. Ana shundagina kredit bozori
milliy iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi sifatida o‘z strategik rolini to‘liq namoyon etadi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
168
Xulosa
O‘zbekiston Respublikasida kredit bozorining rivojlanish jarayoni so‘nggi yillarda
iqtisodiy islohotlarning eng muhim yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Mamlakatda moliya tizimini
bosqichma-bosqich liberallashtirish, kreditlash mexanizmlarini takomillashtirish va raqamli
texnologiyalarni joriy etish orqali iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida moliyaviy faollik sezilarli
darajada oshdi. Ayniqsa, 2020–2024-yillar davomida kredit resurslari hajmining barqaror o‘sishi,
tijorat banklarining investitsion salohiyatining kuchayishi hamda raqamli bank xizmatlarining
kengayishi natijasida kredit bozori iqtisodiyotning barqaror o‘sishida asosiy turtki bo‘lib xizmat
qildi.
Kredit bozorining rivojlanishida eng muhim yutuqlardan biri — tijorat banklarining
moliyaviy salohiyatining mustahkamlanishi va ularning real sektordagi faol ishtirokidir.
Banklarning iqtisodiyotdagi roli kuchaydi, kredit siyosati bosqichma-bosqich
liberallashtirildi, foiz stavkalari bozor mexanizmlari asosida shakllantirila boshlandi. Natijada
tadbirkorlik subyektlari uchun kredit resurslariga kirish imkoniyati kengaydi, bu esa ishlab
chiqarish hajmini oshirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish va investitsion loyihalarni
moliyalashtirishda ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
Raqamli texnologiyalar kredit bozorini tubdan yangilashda muhim rol o‘ynadi. Bank
tizimida “onlayn-kreditlash”, “mobil ilova orqali tezkor kredit” va “sun’iy intellekt asosida
scoring” tizimlarining joriy etilishi kreditlash jarayonini soddalashtirdi, mijozlarga xizmat
ko‘rsatish tezligini oshirdi va inson omilini kamaytirdi. Buning natijasida kredit jarayonining
shaffofligi ortdi, korrupsiya xavfi kamaydi hamda moliyaviy tizimga ishonch mustahkamlandi.
Shu bilan birga, kredit bozorining barqaror rivojlanishida ayrim tizimli muammolar ham
mavjud. Eng avvalo, kredit resurslarining tarmoqlar bo‘yicha notekis taqsimlanishi iqtisodiy
sektorlar o‘rtasidagi moliyaviy nomutanosiblikni keltirib chiqarmoqda. Ayrim sohalarda, xususan
qurilish va transport tarmoqlarida, muammoli kreditlar ulushi yuqoriligicha qolmoqda. Bundan
tashqari, nodavlat moliyaviy institutlar — mikromoliya, lizing va fintech kompaniyalarining
ulushi nisbatan past bo‘lib, bu raqobatni cheklab, moliyalashtirish manbalarini toraytiradi.
Kredit bozorining barqaror faoliyat yuritishi uchun xalqaro tajribani o‘rganish va milliy
sharoitga moslashtirish zarur. Janubiy Koreya, Polsha va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari tajribasi
shuni ko‘rsatadiki, samarali kredit tizimi uchun ochiq axborot almashish platformalari, mustaqil
reyting agentliklari va raqamli identifikatsiya tizimlari muhim ahamiyatga ega. O‘zbekistonda
ham kredit axborot tizimini markazlashtirish, reyting institutlarini rivojlantirish va kredit tarixini
shaffof yuritish orqali bozorning ishonchliligi oshiriladi.
Shuningdek, risk-menejment tizimini xalqaro standartlar — IFRS 9 va Basel III
talablariga to‘liq moslashtirish zarur. Banklar uchun riskni erta aniqlash, kredit portfeli sifatini
monitoring qilish va raqamli tahlil asosida qaror qabul qilish mexanizmlarini kuchaytirish kredit
bozorining barqarorligini ta’minlaydi. Shu bilan birga, sun’iy intellekt va “Big Data”
texnologiyalaridan foydalanish kredit risklarini yanada aniq baholash imkonini beradi.
Kredit bozorini yanada samarali rivojlantirish uchun quyidagi yo‘nalishlar dolzarbdir:
birinchidan, raqamli kreditlash infratuzilmasini to‘liq avtomatlashtirish; ikkinchidan,
mikromoliya va fintech kompaniyalarini rivojlantirish orqali kredit resurslarini diversifikatsiya
qilish; uchinchidan, banklar o‘rtasida sog‘lom raqobat muhitini shakllantirish; to‘rtinchidan,
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
169
kredit axboroti almashish tizimini kengaytirish; beshinchidan, kiberxavfsizlik choralarini
kuchaytirish.
Demak, kredit bozorining barqaror va innovatsion rivojlanishi O‘zbekistonning jahon
moliya tizimidagi mavqeini mustahkamlab, mamlakatni iqtisodiy jihatdan raqobatbardosh va
moliyaviy jihatdan mustaqil davlat sifatida shakllantirishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”gi PF–60-sonli Farmoni. – Toshkent, 2022-yil.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “Pul-kredit siyosati sharhi” – 2020–2024-
yillar hisobotlari. – Toshkent: Markaziy bank nashriyoti.
3.
Davlat statistika qo‘mitasi. “O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlari – 2020–
2024-yillar”. – Toshkent, 2025.
4.
Jahon banki (World Bank).
Uzbekistan: Financial Sector Assessment Report.
–
Washington D.C., 2023.
5.
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (IMF).
Republic of Uzbekistan: Staff Country Report.
–
Washington D.C., 2024.
6.
Basel Committee on Banking Supervision.
Basel III: A Global Regulatory Framework
for More Resilient Banks and Banking Systems.
– Bank for International Settlements,
2023.
7.
International Accounting Standards Board (IASB).
IFRS 9 – Financial Instruments:
Implementation Guidance.
– London, 2022.
8.
Mishkin, F.S.
The Economics of Money, Banking, and Financial Markets.
– Pearson
Education, 2016.
9.
Levine, R.
Finance, Growth and Opportunities: The Role of Financial Intermediation.
–
Journal of Economic Literature, Vol. 56, No. 2, 2018.
10.
Claessens, S.
Financial Inclusion, Digitalization and Development.
– IMF Working
Paper, 2020.
11.
Yo‘ldoshev, M. (2019).
O‘zbekiston moliya tizimida kredit bozorini rivojlantirish
omillari.
– Toshkent: Iqtisodiyot nashriyoti.
12.
Xolboev, A. (2020).
Tijorat banklari kredit siyosatini takomillashtirishning ilmiy asoslari.
– Toshkent: Bank-moliya akademiyasi.
13.
Shodiyev, Sh. (2021).
O‘zbekiston kredit bozorida mikromoliya institutlarining o‘rni va
istiqbollari.
– Toshkent: “Iqtisod va moliya” jurnali.
14.
Tadjiboyev, T. (2023).
Fintech texnologiyalar va kreditlash tizimining transformatsiyasi.
– “Bank ishi va innovatsiyalar” jurnali, №4, Toshkent.
