Noyabr, 2025-Yil
7
RAQAMLI TO‘LOV TIZIMLARINING IQTISODIYOTGA TA’SIRI VA MOLIYAVIY
XAVFSIZLIK MASALALARI
Mannanova Maftuna Fazliddin qizi
https://doi.org/10.5281/zenodo.17525857
Annotatsiya.
Raqamli iqtisodiyotning jadal rivojlanishi sharoitida to‘lov tizimlarining
elektron va mobil shakllari iqtisodiy munosabatlarning ajralmas qismiga aylandi. Ushbu
maqolada raqamli to‘lov tizimlarining iqtisodiyotga ijobiy ta’siri, ularning afzalliklari hamda
moliyaviy xavfsizlik bilan bog‘liq muammolar tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar
: raqamli iqtisodiyot, elektron to‘lov, moliyaviy xavfsizlik, fintex, blokcheyn,
kiberxavfsizlik.
Аннотация.
В условиях бурного развития цифровой экономики электронные и
мобильные формы платежных систем стали неотъемлемой частью экономических
отношений. В этой статье будет проанализировано положительное влияние цифровых
платежных систем на экономику, их преимущества, а также проблемы, связанные с
финансовой безопасностью.
Ключевые слова:
Цифровая экономика, электронные платежи, финансовая
безопасность, финтех, блокчейн, кибербезопасность.
So‘nggi yillarda raqamli iqtisodiyot va moliyaviy texnologiyalar (fintex) jadal rivojlanib,
to‘lov tizimlarida tub o‘zgarishlarni yuzaga keltirmoqda. Raqamli to‘lovlar tizimi – bu naqd
pulsiz, tezkor va xavfsiz moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beruvchi
mexanizmdir. Mobil ilovalar, internet-banking, QR-kod orqali to‘lovlar, elektron hamyonlar va
raqamli valyutalar keng qo‘llanilmoqda. O‘zbekiston misolida “Click”, “Payme”, “Apelsin”,
“Uzum Bank” kabi platformalarning faoliyatga kirishi natijasida aholining moliyaviy
xizmatlardan foydalanish darajasi sezilarli darajada oshdi. Raqamli to‘lovlar nafaqat iste’molchilar
uchun qulaylik yaratadi, balki iqtisodiy o‘sishga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
1. Raqamli to‘lov tizimlarining iqtisodiyotga ta’siri
Raqamli to‘lov tizimlari iqtisodiyotda quyidagi ijobiy natijalarni yuzaga keltiradi:
Pul aylanishini tezlashtiradi. Elektron to‘lovlar orqali tovar va xizmatlar uchun
hisob-kitoblar real vaqt rejimida amalga oshiriladi.
Naqd pulga bo‘lgan ehtiyoj kamayadi. Bu esa emissiya xarajatlarini qisqartiradi va
soya iqtisodiyotining qisqarishiga olib keladi.
Biznes muhitni yaxshilaydi. Kichik va o‘rta bizneslar uchun moliyaviy
operatsiyalarni yuritish osonlashadi, onlayn savdo hajmi ortadi.
Davlat daromadlarini oshiradi. Raqamli to‘lovlar orqali soliqqa tortish bazasi
kengayadi, budjet intizomi mustahkamlanadi.
Masalan, Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilda O‘zbekistonda raqamli to‘lovlar
hajmi 50 foizdan ortiq o‘sish qayd etilgan. Bu esa elektron savdoning iqtisodiyotdagi ulushi tobora
ortayotganini ko‘rsatadi.
2. Moliyaviy xavfsizlik muammolari
Raqamli to‘lov tizimlarining tez rivojlanishi bilan bir qatorda, moliyaviy xavfsizlik
bilan bog‘liq yangi muammolar ham paydo bo‘lmoqda:
Noyabr, 2025-Yil
8
Kiberhujumlar
va
ma’lumotlar
o‘g‘irlanishi.
Shaxsiy
ma’lumotlarning
himoyasizligi firibgarlik xavfini kuchaytiradi.
Elektron firibgarlik (phishing) holatlari. Foydalanuvchilarni aldash orqali ularning
hisob ma’lumotlari o‘g‘irlanmoqda.
Bu muammolarni bartaraf etish uchun milliy kiberxavfsizlik strategiyasini mustahkamlash,
bank tizimlarida blokcheyn texnologiyalarini joriy etish, foydalanuvchilarni raqamli
savodxonlikka o‘rgatish zarur.
3. Davlat siyosati va islohotlar
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-noyabrdagi PQ–4882-sonli qarorida
“Raqamli iqtisodiyotni jadal rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” alohida e’tibor qaratilib,
elektron to‘lov tizimlarini takomillashtirish, ularning xavfsizligini ta’minlash va xalqaro
standartlarga moslashtirish vazifalari belgilangan.
Shuningdek, Markaziy bank tomonidan “Milliy to‘lov tizimini modernizatsiya qilish
dasturi” doirasida yangi xavfsizlik protokollari va tezkor to‘lov platformalari joriy etilmoqda.
Raqamli to‘lov tizimlari iqtisodiyotda pul aylanishini tezlashtiruvchi, soliq tushumlarini
oshiruvchi va moliyaviy xizmatlarni ommalashtiruvchi muhim vositadir. Shu bilan birga,
tizimning barqaror faoliyat yuritishi uchun moliyaviy xavfsizlik choralarini kuchaytirish, huquqiy
asoslarni mustahkamlash va kiberxavfsizlikni ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Kelajakda raqamli to‘lov tizimlarining yanada rivojlanishi O‘zbekiston iqtisodiyotining
raqamli
transformatsiyasini tezlashtiradi
va xalqaro moliya bozorida mamlakatning
raqobatbardoshligini oshiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori PQ–4882, 2020-yil 5-noyabr.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobotlari, 2024-yil.
3.
World Bank. Digital Financial Services and Cybersecurity. Washington, 2023.
4.
Karimov I. “Raqamli iqtisodiyot va moliyaviy xavfsizlik”, Iqtisodiyot va innovatsiyalar
jurnali, №3, 2023.
