73
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
SOG‘LOM TURMUSH TARZINI SHAKLLANTIRISHDA JISMONIY MASHQLAR
ROLI
Juraqulova Sabina Jamshid qizi
Samarqand Davlat Pedagogika instituti
Ijtimoiy fanlar fakulteti 1- kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.17523893
Annotatsiya.
Ushbu maqolada sog‘lom turmush tarzining mohiyati, uning inson
hayotidagi o‘rni hamda jismoniy mashqlar orqali sog‘lom hayotni shakllantirishning nazariy va
amaliy jihatlari yoritilgan. Jismoniy faoliyatning inson salomatligi, ruhiy holati va ijtimoiy
faollikka ta’siri ilmiy asosda tahlil qilingan. Maqolada shuningdek, yoshlar orasida sog‘lom
turmush tarzini targ‘ib qilishda ta’lim, oila va zamonaviy axborot vositalarining o‘rni haqida
ham fikr yuritilgan.
Kalit so‘zlar:
sog‘lom turmush tarzi, jismoniy mashqlar, salomatlik, ijtimoiy faollik,
sport, psixologik barqarorlik, madaniyat.
Annotation.
This article examines the concept of a healthy lifestyle, its role in human life,
and the theoretical and practical aspects of forming it through physical exercises. The study
highlights the scientific effects of physical activity on human health, psychological stability, and
social engagement. It also explores the role of education, family, and modern information
technologies in promoting a healthy lifestyle among youth.
Keywords:
healthy lifestyle, physical exercises, health, social activity, sport,
psychological stability, culture.
Аннотация.
В данной статье рассматривается сущность здорового образа
жизни, его значение в жизни человека, а также теоретические и практические аспекты
формирования здорового образа жизни через физические упражнения. Анализируется
влияние физической активности на здоровье человека, психическое состояние и
социальную активность. Кроме того, обсуждается роль образования, семьи и
современных информационных технологий в формировании культуры здорового образа
жизни среди молодежи.
Ключевые слова:
здоровый образ жизни, физические упражнения, здоровье,
социальная активность, спорт, психологическая устойчивость, культура.
Bugungi globallashuv sharoitida inson hayotining sifati va davomiyligi sog‘lom turmush
tarziga bevosita bog‘liq. Ilm-fan va texnika rivoji natijasida mehnat jarayonlari yengillashdi,
biroq bu jarayon insonlarning jismoniy faolligini kamaytirdi.
Avtomobil, kompyuter, telefon kabi vositalar qulaylik yaratgan bo‘lsa-da, ular
odamlarning kunlik harakatini cheklab qo‘ydi. Natijada yurak-qon tomir kasalliklari, semirish,
stress, ruhiy tanglik kabi muammolar ko‘paymoqda. Shu sababli sog‘lom turmush tarzini
shakllantirish, ayniqsa yoshlar o‘rtasida jismoniy mashqlarni targ‘ib etish — jamiyat
taraqqiyotining muhim sharti hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi yillarda bu borada ko‘plab islohotlar amalga
oshirilmoqda. “Sog‘lom avlod uchun”, “Yoshlar — kelajagimiz”, “Har bir oila — sog‘lom oila”
dasturlari doirasida sport inshootlari qurilmoqda, maktab va oliy ta’lim tizimida sog‘lom
turmushga oid fanlar joriy etilmoqda. Bularning barchasi jismoniy mashqlarni ommalashtirish
orqali jamiyat salomatligini mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
74
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Sog‘lom turmush tarzi — bu insonning hayot faoliyati, mehnati, dam olishi va ijtimoiy
munosabatlarida sog‘lomlikni saqlashga qaratilgan odatlar majmuasidir. U quyidagi tarkibiy
qismlardan iborat: to‘g‘ri ovqatlanish, jismoniy faollik, gigiyena, ruhiy muvozanat, zararli
odatlardan tiyilish va dam olish madaniyati. Jismoniy mashqlar bu omillarni birlashtiruvchi
asosiy vosita sifatida xizmat qiladi. Chunki u inson tanasi va ruhiyatini bir butun holatda
mustahkamlaydi.
Inson organizmi harakat uchun yaratilgan. Harakat yetishmovchiligi metabolik
jarayonlarni buzadi, qon aylanishni sustlashtiradi va immunitetni pasaytiradi.
Muntazam jismoniy mashqlar esa aksincha, bu tizimlarni faollashtiradi.
Tadqiqotlarga ko‘ra, haftasiga kamida uch marta o‘rtacha intensivlikdagi mashqlar bilan
shug‘ullanuvchi insonlarda yurak-qon tomir kasalliklari 40 foizga kamayadi, ruhiy stress darajasi
35 foizga pasayadi. Bundan tashqari, mashqlar suyak va mushak tizimini mustahkamlaydi,
modda almashinuvini me’yorga keltiradi.
Psixologik jihatdan sog‘lom inson — bu stressni boshqarishni bilgan, o‘z his-tuyg‘ularini
nazorat qiluvchi shaxsdir. Jismoniy mashqlar bu jarayonda tabiiy “dori” rolini o‘ynaydi.
Mashqlar paytida organizm endorfinlar ishlab chiqaradi, bu esa kayfiyatni ko‘taradi va
asab tizimini tinchlantiradi. Shuningdek, sport faoliyati insonda maqsad sari intilish, o‘ziga
ishonch va qat’iyatni shakllantiradi. Shu bois psixologlar depressiya va xavotir holatlarida
sportni samarali vosita sifatida tavsiya etishadi.
Maktab va oliy ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslari sog‘lom hayot
madaniyatini singdirishning eng muhim bosqichidir. Jismoniy tarbiya faqat mashq emas, balki
tarbiya jarayonidir. O‘quvchi yoki talaba sport orqali muloqot, hamkorlik, raqobat va intizomni
o‘rganadi. Bu esa keyinchalik uning ijtimoiy faolligiga ijobiy ta’sir qiladi. Murabbiylar yoshlarni
faqat jismonan emas, balki ma’naviy jihatdan ham sog‘lom shaxs sifatida shakllantirishda katta
rol o‘ynaydi.
Sog‘lom turmush tarzi oilada boshlanadi. Ota-onaning odatlari, turmush tarzi farzandlar
ongiga singadi. Agar ota-onalar har kuni badantarbiya bilan shug‘ullansa, bolalarda ham bu odat
shakllanadi. Oila a’zolarining birgalikda sayr qilish, sport o‘yinlarini o‘ynash, sog‘lom
ovqatlanish an’analarini yaratishi bolalarda ijobiy hayotiy pozitsiyani shakllantiradi. Bu orqali
sog‘lom oila — sog‘lom jamiyat tamoyili ro‘yobga chiqadi.
Raqamli asrda sport va sog‘lom hayot bir-birini to‘ldiruvchi sohalarga aylandi. Mobil
ilovalar, fitnes-trekerlar, onlayn dasturlar jismoniy mashg‘ulotlarni rejalashtirish, yurak urishi va
energiya sarfini nazorat qilish imkonini beradi. Masalan, “Nike Training Club” yoki “Google
Fit” dasturlari foydalanuvchining kundalik faolligini o‘lchab, motivatsion tavsiyalar beradi. Shu
tarzda texnologiyalar sog‘lom turmushni qo‘llab-quvvatlovchi samarali vosita sifatida xizmat
qilmoqda.
Sog‘lom inson — faol fuqarodir. U mehnat unumdorligi yuqori, stressga chidamli,
ijtimoiy hayotda faoldir. Jamiyatda sog‘lom turmush madaniyatini targ‘ib etish orqali nafaqat
kasalliklar kamayadi, balki iqtisodiy va ma’naviy barqarorlik ham ta’minlanadi. Sog‘lom
turmush tarzi — bu faqat jismoniy emas, balki ma’naviy qadriyatdir. U insonni o‘zini hurmat
qilishga, atrofdagilarga g‘amxo‘rlik ko‘rsatishga, hayotni qadrlashga o‘rgatadi.
Sog‘lom turmush tarzi — inson hayotining ajralmas qismi, uning sifatini belgilovchi
asosiy mezondir. Jismoniy mashqlar esa bu turmush tarzining eng samarali va tabiiy omilidir.
Harakat, intizom, to‘g‘ri ovqatlanish, ruhiy muvozanat — bularning barchasi bir-biriga bog‘liq
bo‘lib, insonni har tomonlama rivojlantiradi.
75
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Mamlakatimizda sport va jismoniy tarbiyaga e’tibor kuchaygani, yangi sport
inshootlarining barpo etilishi, yoshlar orasida sog‘lom hayot targ‘ibotining kuchaytirilishi
kelajakda jismonan va ma’nan yetuk avlodni tarbiyalashga xizmat qiladi. Har bir inson jismoniy
mashqlarni kundalik hayotining bir qismi sifatida qabul qilsa, sog‘lom jamiyat va sog‘lom
kelajak tamoyili amalda ro‘yobga chiqadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abdug‘aniyev A. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda jismoniy tarbiyaning o‘rni. —
Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2022. — 55–58-betlar.
2.
Karimov B. Jismoniy madaniyat va sog‘lom hayot falsafasi. — Samarqand: “Zarafshon”,
2021. — 63–66-betlar.
3.
Sodiqova N. Sog‘lom hayot tamoyillari va yoshlar tarbiyasi. — “Ijtimoiy fanlar” jurnali,
№3, 2022. — 101–104-betlar.
4.
Mamatov D. Jismoniy tarbiya va sport psixologiyasi. — Toshkent: O‘zDJTI, 2020. — 87–
90-betlar.
5.
Rasulov O. Jismoniy faoliyat va inson salomatligi o‘rtasidagi bog‘liqlik. — “Sport va
innovatsiya” jurnali, №2, 2021. — 44–48-betlar.
6.
Aliyev N. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda oilaning roli. — Toshkent: “Yangi asr
avlodi”, 2019. — 37–40-betlar.
7.
Xolmatova G. Yoshlar orasida jismoniy faollikni oshirish masalalari. — “Sport va
jamiyat” jurnali, №1, 2023. — 19–23-betlar.
8.
Mahmudova D. Jismoniy tarbiya darslarida motivatsiya usullari. — Buxoro: “Ilm ziyo”,
2020. — 71–74-betlar.
9.
Qodirov F. Sport va sog‘lom hayot: zamonaviy yondashuvlar. — Toshkent: “O‘qituvchi”,
2022. — 90–94-betlar.
10.
Petrov S. Здоровый образ жизни и физическая культура. — Москва: Академия, 2021.
— стр. 77–80.
11.
Ivanova E. Психология физической активности. — Санкт-Петербург: Олимп, 2020. —
стр. 112–116.
12.
Bompa T., Haff G. Periodization: Theory and Methodology of Training. — Champaign,
IL: Human Kinetics, 2019. — pp. 205–210.
13.
Smith L. Health and Fitness: Science of Movement. — New York: Springer, 2020. — pp.
133–137.
14.
WHO Report. Global Recommendations on Physical Activity for Health. — Geneva:
World Health Organization, 2021. — pp. 15–19.
15.
Hughes M. Exercise and Mental Health. — London: Routledge, 2018. — pp. 52–56.
