ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
298
TIJORAT BANKLARIDA ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARNI JORIY ETISHNING
AHAMIYATI
Xo
‘
jayev Sanjarbek Aptiqodirovich
O‘zbekiston Respublikasi Bank
-Moliya Akademiyasi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17136886
Annotatsiya.
Maqolada tijorat banklari faoliyatida zamonaviy texnologiyalarni joriy
etishning nazariy asoslari va amaliy jihatlari har tomonlama tahlil qilingan. Hozirgi
globallashuv sharoitida bank-moliya tizimida raqobatning kuchayishi, mijozlar ehtiyojlarining
o‘zgarishi va xalqaro moliyaviy standartlarning joriy qilinishi natijasida raqamli
transformatsiya jarayonlari banklar uchun strategik ustuvor vazifaga aylangan. Xususan,
elektron to‘lov tizimlari, mobil banking, blokcheyn, sun’iy intellekt va biometrik autentifikatsiya
kabi texnologiyalar bank xizmatlarini samaradorligini oshirish, moliyaviy operatsiyalarni
xavfsiz amalga oshirish hamda mijozlarga tezkor va sifatli xizmat ko‘rsatishda muhim vosita
sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Shuningdek, maqolada O‘zbekiston bank tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar,
jumladan “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi doirasida bank xizmatlarini
modernizatsiya qilish bo‘yicha qabul qilingan chora
-
tadbirlar alohida o‘rin egallaydi. Statistik
ma’lumotlar asosida so‘nggi yillarda elektron to‘lovlar hajmining sezilarli darajada oshgani,
mobil ilovalar orqali xizmatlardan foydalanuvchilar sonining keskin ko‘paygani va kontaktless
to‘lov texnologiyalarining jadal rivojlanayotgani yoritib berilgan.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy texnologiyalarni keng ko‘lamda joriy
etish nafaqat tijorat banklarining raqobatbardoshligini oshirish, balki ularning moliyaviy
barqarorligi va xalqaro moliya bozorida faol integratsiyasini ham ta’minlaydi. Bundan tashqari,
innovatsion texnologiyalar bank xizmatlarini diversifikatsiya qilish, risklarni boshqarish
samaradorligini kuchaytirish va moliyaviy inklyuziyani rivojlantirishda ham hal qiluvchi
ahamiyat kasb etadi. Shu bois, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish jarayonini tizimli ravishda
qo‘llab
-quvvatlash va rivojlantirish tijorat banklarining barqaror va innovatsion
rivojlanishining poydevori hisoblanadi.
Kalit so‘zlar
: Tijorat banklari, zamonaviy texnologiyalar, raqamli transformatsiya,
elektron to‘lov tizimlari, mobil banking, internet banking, blokcheyn, sun’iy intellekt, biometrik
autentifikatsiya, moliyaviy xavfsizlik, innovatsion bank xizmatlari, raqobatbardoshlik, moliyaviy
inklyuziya.
THE IMPORTANCE OF INTRODUCING MODERN TECHNOLOGIES IN
COMMERCIAL BANKS
Abstract.
The article comprehensively analyzes the theoretical foundations and practical
aspects of introducing modern technologies in the activities of commercial banks. In the current
conditions of globalization, as a result of increased competition in the banking and financial
system, changing customer needs and the introduction of international financial standards,
digital transformation processes have become a strategic priority for banks. In particular,
technologies such as electronic payment systems, mobile banking, blockchain, artificial
intelligence and biometric authentication are emerging as important tools for improving the
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
299
efficiency of banking services, ensuring the safe implementation of financial transactions and
providing customers with fast and high-quality service.
The article also focuses on the reforms being implemented in the banking system of
Uzbekistan, including measures taken to modernize banking services within the framework of the
“Digital Uzbekistan
-
2030” strategy. Based on statistical data, it is highlighted that in recent
years the volume of electronic payments has significantly increased, the number of users of
services through mobile applications has sharply increased, and contactless payment
technologies are developing rapidly.
The results of the study show that the large-scale introduction of modern technologies not
only increases the competitiveness of commercial banks, but also ensures their financial stability
and active integration into the international financial market. In addition, innovative
technologies are also crucial for diversifying banking services, enhancing the effectiveness of
risk management, and developing financial inclusion. Therefore, systematic support and
development of the process of introducing modern technologies is the foundation for the
sustainable and innovative development of commercial banks.
Keywords:
Commercial banks, modern technologies, digital transformation, electronic
payment systems, mobile banking, internet banking, blockchain, artificial intelligence, biometric
authentication, financial security, innovative banking services, competitiveness, financial
inclusion.
Kirish
Bugungi globallashuv va raqamli iqtisodiyot sharoitida tijorat banklari faoliyatida
zamonaviy texnologiyalarni joriy etish masalasi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Moliya
bozorida raqobatning kuchayishi, mijozlarning xizmat ko‘rsatish tezligi va sifati bo‘yicha yuqori
talablar qo‘yishi, shuningdek, xalqaro moliyaviy standartlarga moslashish jarayonlari bank
tizimida chuqur texnologik islohotlarni talab qilmoqda. Shu sababli, banklarning barqaror
rivojlanishi va samarali faoliyat yuritishi zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish bilan
bevosita bog‘liqdir.
O‘zbekiston Respublikasida ham “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi doirasida
moliya sektorida raqamli transformatsiya ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida belgilangan.
Xususan, tijorat banklarida elektron to‘lov tizimlari, internet va mobil banking, sun’iy
intellekt asosida risklarni baholash, blokcheyn texnologiyalari orqali xalqaro tranzaksiyalarni
soddalashtirish kabi yo‘nalishlar amaliyotga keng joriy qilinmoqda. Ushbu jarayon nafaqat bank
xizmatlarining samaradorligini oshiradi, balki moliyaviy inklyuziyani kengaytirish, mijozlar
ehtiyojlarini tezkor qondirish va xavfsiz moliyaviy muhitni shakllantirishga xizmat qiladi.
Shu nuqtai nazardan, mazkur maqolada tijorat banklari faoliyatida zamonaviy
texnologiyalarni joriy etishning nazariy asoslari, amaliy tajribalari va istiqbollari atroflicha tahlil
qilinadi hamda ularning moliyaviy tizim barqarorligi va xalqaro maydondagi
raqobatbardoshligini ta’minlashdagi roli yoritiladi.
Metodologiya:
Tadqiqot jarayonida tijorat banklari faoliyatida zamonaviy
texnologiyalarni joriy etishning nazariy asoslari va amaliy jihatlarini yoritish uchun bir qator
ilmiy-uslubiy yondashuvlardan foydalanildi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
300
Metodologiya mazmunan kompleks bo‘lib, nazariy tahlil, qiyosiy yondashuv, statistik
ma’lumotlarga tayangan empirik tahlil hamda konseptual umumlashtirish usullarini qamrab oldi.
Birinchidan, nazariy tahlil usuli orqali tijorat banklarida texnologik transformatsiya
jarayonlari, raqamli xizmatlarning mohiyati va ularning bank tizimidagi o‘rni ilmiy manbalar,
xalqaro standartlar (Basel III, IFRS 9) va mavjud iqtisodiy nazariyalar asosida o‘rganildi. Bu
usul bank faoliyatining zamonaviy texnologiyalar bilan uyg‘unlashuvini tushuntirish, ilmiy
asoslangan konsepsiyalarni shakllantirish imkonini berdi.
Ikkinchidan, qiyosiy tahlil usuli yordamida rivojlangan davlatlar (AQSh, Yaponiya,
Janubiy Koreya, Germaniya) hamda mintaqaviy tajribalar bilan O‘zbekiston banklari amaliyoti
qiyoslandi. Bu yondashuv orqali xalqaro bank amaliyotida qo‘llanilayotgan texnologiyalar va
ularning samaradorligi baholandi, O‘zbekiston sharoitida joriy etilishi mumkin bo‘lgan eng
maqbul mexanizmlar aniqlab chiqildi.
Uchinchidan, empirik tahlil banklarning so‘nggi yillardagi raqamli xizmatlar
ko‘rsatkichlari, elektron to‘lovlar hajmi, mobil ilovalar orqali bajarilayotgan tranzaksiyalar soni
va mijozlar segmentidagi o‘zgarishlar asosida amalga oshirildi. Statistika va amaliy kuzatuvlarga
tayanib, texnologik yangilanishlarning real natijalari, moliyaviy xizmatlar samaradorligi hamda
mijozlar uchun yaratilayotgan qulayliklar o‘rganildi.
To‘rtinchidan, umumlashtirish va konseptual yondashuv asosida tadqiqotdan olingan
natijalar tizimlashtirildi, bank tizimi rivojlanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar belgilandi hamda
zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etishning istiqbollari haqida xulosalar shakllantirildi.
Umuman olganda, tanlangan metodologiya bank tizimidagi transformatsiya jarayonlarini
chuqur tahlil qilish, nazariy qarashlar va amaliy tajribalarni uyg‘unlashtirish hamda ilmiy
asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish imkonini berdi. Shu jihatdan, maqola nafaqat ilmiy,
balki amaliy ahamiyat kasb etadi.
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi
: Tijorat banklari faoliyatida zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha ilmiy adabiyotlarda keng qamrovli tadqiqotlar olib borilgan
bo‘lib, ular asosan uchta asosiy yo‘nalishga bo‘linadi: nazariy asoslar, amaliy tajribalar va
xalqaro standartlarga mos yondashuvlar.
Bank faoliyatida innovatsion texnologiyalarni qo‘llashning nazariy jihatlari ko‘plab
iqtisodchilar va moliyachilar tomonidan o‘rganilgan. Masalan, J. Shumpeterning innovatsiyalar
nazariyasi bank tizimida texnologik yangilanishlarning iqtisodiy rivojlanishga ta’sirini asoslab
beradi. Porter M. (1990) tomonidan ishlab chiqilgan raqobat ustunligi konsepsiyasi esa
zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali banklarning raqobatbardoshligini oshirishga xizmat
qiladi.
Shuningdek, o‘zbek olimlaridan Karimov A. (2022) tijorat banklarida raqamli
transformatsiyaning bank barqarorligiga ta’sirini chuqur o‘rgangan. Islomov B. (2023) esa
elektron to‘lov tizimlarining rivojlanishi va ularning milliy moliya bozoriga integratsiyadagi
o‘rnini tahlil qilgan.
So‘nggi yillarda xalqaro moliyaviy institutlar ham bank tizimida zamonaviy
texnologiyalarning joriy etilishi bo‘yicha ko‘plab izlanishlar olib bormoqda. Jahon banki (World
Bank, 2023) hisobotida raqamli moliyaviy xizmatlar moliyaviy inklyuziyani kengaytirishda
asosiy vosita ekanligi qayd etiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
301
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (IMF, 2024) esa fintech va an’anaviy banklar o‘rtasidagi
hamkorlik moliyaviy barqarorlikni oshirishda muhim rol o‘ynashini ta’kidlaydi.
OECD (2022) tomonidan tayyorlangan “Digitalisation in Financial Markets” hisobotida
banklarda elektron xizmatlarning afzalliklari va xavfsizlik masalalari atroflicha yoritilgan. Shu
bilan birga, EY Global Banking Outlook (2023) tadqiqoti banklarning kelajakdagi muvaffaqiyati
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri raqamli texnologiyalarni joriy etish tezligi bilan bog‘liqligini ko‘rsatadi.
Banklarda texnologik transformatsiya xalqaro moliyaviy standartlar bilan uzviy
bog‘liqdir. Basel Committee on Banking Supervision (2019) tomonidan ishlab chiqilgan Basel
III qoidalari risk-menejment va kapital yetarliligini zamonaviy texnologiyalar yordamida
ta’minlash zarurligini ko‘rsatadi. IFRS 9 standartlari esa kutilayotgan kredit yo‘qotishlarini
hisoblashda avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish zarurligini belgilaydi.
O‘zbekiston sharoitida ham bir qator ilmiy ishlarda zamonaviy texnologiyalarni joriy
etish masalasi yoritilgan. Abdullayev M. (2021) sun’iy intellekt asosida kredit risklarini
boshqarish masalalarini tadqiq qilgan. Xudoyqulov D. (2022) esa blokcheyn texnologiyalarining
xalqaro tranzaksiyalardagi afzalliklari haqida ilmiy maqola chop etgan. Markaziy bank va
Moliya vazirligi tomonidan chop etilgan yillik hisobotlarda esa mamlakat bank tizimidagi
raqamli transformatsiya jarayonlari keng tahlil qilingan.
Mavjud adabiyotlar banklarda zamonaviy texnologiyalarni joriy etish nafaqat xizmatlar
sifatini oshirishi, balki butun moliya tizimining barqaror rivojlanishini ta’minlashini
ko‘rsatmoqda. Shu bois, ilmiy manbalar tahlili ushbu mavzuning dolzarbligi va amaliy
ahamiyatini yaqqol tasdiqlaydi.
Tahlil va natijalar
Tijorat banklarida zamonaviy texnologiyalarni joriy etishning samaradorligi so‘nggi
yillarda yaqqol sezilmoqda. Mamlakatimizda “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi
doirasida bank tizimida keng ko‘lamli raqamli transformatsiya jarayonlari olib borilayotgani, bu
esa nafaqat xizmatlar sifatini, balki moliyaviy inklyuziya ko‘rsatkichlarini ham sezilarli darajada
yaxshilayotgani kuzatildi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2020–2024 yillar oralig‘ida O‘zbekistonda elektron
to‘lovlar hajmi yil sayin barqaror o‘sdi. Masalan, 2020
-yilda elektron tranzaksiyalar umumiy
hajmi 130 trln so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2024
-
yilga kelib bu ko‘rsatkich 500 trln so‘mdan
oshdi. Bunda nafaqat plastik kartalar, balki mobil ilovalar va QR-kod orqali amalga oshirilgan
to‘lovlar ulushi ham tez sur’atlar bilan ortdi. Bu holat bank xizmatlaridan foydalanish qulayligini
ta’minlash bilan birga, naqd pul aylanishini kamaytirishga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
So‘nggi yillarda mobil banking xizmatlari foydalanuvchilari soni keskin ko‘paydi. 2020
-
yilda 5 mln atrofida bo‘lgan mobil banking foydalanuvchilari 2024
-yilda 15 mln nafardan oshdi.
Internet banking xizmatlari esa, ayniqsa korporativ mijozlar orasida ommalashib, hujjat aylanishi
va hisob-kitoblarni onlayn tarzda tezkor amalga oshirish imkoniyatlarini kengaytirdi. Bu esa
banklarning operatsion xarajatlarini kamaytirib, mijozlar uchun vaqt tejalishini ta’minladi.
Risk-
menejment tizimida sun’iy intellekt va mashinali o‘rganish algoritmlarining joriy
etilishi natijasida kredit riskini baholash sifati oshdi. Oldin qo‘lda amalga oshirilgan tahlil bir
necha kun talab qilgan bo‘lsa, endilikda avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida bu jarayon
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
302
daqiqalar ichida bajarilmoqda. Natijada qaytmas kreditlar ulushi 2020 -yildagi 5,8% dan 2024-
yilda 3,2% ga pasaydi.
Xalqaro pul o‘tkazmalari bo‘yicha blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish sinov
tariqasida boshlangan bo‘lsa
-
da, bu usulning afzalliklari allaqachon ko‘rinmoqda. Xususan,
tranzaksiya vaqti 2
–
3 kunga qisqarib, operatsiya xarajatlari esa 20
–
25% ga kamaygani qayd
etilgan. Bu esa O‘zbekiston banklarining xalqaro moliya bozorlariga integratsiyasini
jadallashtirishga xizmat qilmoqda.
Biometrik autentifikatsiya va ko‘p bosqichli himoya tizimlarining joriy etilishi
mijozlarning bank xizmatlariga bo‘lgan ishonchini yanada mustahkamladi. 2024
-yil yakunlariga
ko‘ra, mijozlar so‘rovnomalarida 80% dan ortiq respondent bank mobil ilovalarini “xavfsiz” deb
baholagan. Bu ko‘rsatkich 2020
-yilda atigi 52% ni tashkil etgan edi.
1-jadval
Tijorat banklarida zamonaviy texnologiyalar ta’siri
Texnologiya turi
Asosiy qo‘llanilish sohalari
Natija va afzalliklar
Elektron to‘lov
tizimlari
Kartalar, QR-kod, onlayn
to‘lovlar
Naqd pul aylanishini kamaytiradi,
tezlik oshadi
Mobil banking
Mobil ilova orqali xizmatlar
Mijoz soni oshadi, 24/7 xizmat
ko‘rsatish
Internet banking
Masofaviy hisob-kitob
Operatsion xarajatlar kamayadi, vaqt
tejaladi
Sun’iy intellekt
Risk-menejment, kredit
baholash
Qaytmas kreditlar kamayadi, xavflar
aniqlanadi
Blokcheyn
Xalqaro to‘lovlar
Shaffoflik va tezkorlik ta’minlanadi
Biometrik
autentifikatsiya
Yuz, barmoq izi orqali kirish
Xavfsizlik oshadi, mijoz ishonchi
kuchayadi
Manba:
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (2020–
2024),
Blokcheyn texnologiyalarini joriy etish xalqaro pul o‘tkazmalarida ham sezilarli natijalar
berdi. Oldin o‘rtacha 2–3 kun talab etilgan xalqaro o‘tkazmalar hozirda bir necha daqiqada
amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, tranzaksiya xarajatlari 20
–
25 foizga kamaygani qayd
etilgan. Bu ko‘rsatkich O‘zbekiston banklari xalqaro moliya bozoriga yanada faol integratsiya
qilinayotganidan darak beradi.
Xavfsizlik sohasida ham katta yutuqlarga erishildi. Biometrik autentifikatsiya tizimlari
joriy etilgach, mijozlarning bank ilovalari xavfsizligiga bo‘lgan ishonchi ortdi. 2020
-yilda
o‘tkazilgan so‘rovnomalarda mijozlarning 52 foizi mobil ilovalarni xavfsiz deb baholagan
bo‘lsa, 2024
-
yilga kelib bu ko‘rsatkich 80 foizga yetdi. Bu esa raqamli xizmatlarga bo‘lgan
ishonchning ortib borayotganidan dalolat beradi.
Umuman olganda, statistik tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, zamonaviy texnologiyalarni
joriy etish tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini oshiribgina qolmay, mijozlar ehtiyojlarini
qondirish va xalqaro raqobatbardoshlikni kuchaytirishda ham muhim omilga aylanmoqda.
Raqamli xizmatlar ko‘lamining kengayishi, mijozlar sonining ortishi va xavfsizlik
darajasining mustahkamlanishi O‘zbekiston bank tizimining sifat jihatidan yangi bosqichga
ko‘tarilganidan dalolat beradi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
303
2-jadval
2020
–2024 yillarda O‘zbekistonda banklarda raqamli texnologiyalar rivojlanishi
Ko‘rsatkichlar
2020 2021 2022 2023 2024
O‘sish
(%)
Elektron to‘lovlar hajmi (trln so‘m)
130
210
310
410
500
284 %
Mobil banking foydalanuvchilari (mln)
5
7,2
9,8
12,5
15
200 %
Internet banking foydalanuvchilari (mln)
1,8
2,4
3,1
3,9
4,7
161 %
Qaytmas kreditlar ulushi (%)
5,8
5,1
4,5
3,9
3,2
–
45 %
Biometrik autentifikatsiya foydalanuvchilari
(mln)
0,5
1,2
2,8
4,5
6,3
+1160 %
Xalqaro pul o‘tkazmalari (blokcheyn orqali,
mln $)
50
120
200
350
500
+900 %
Manba:
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobotlari (2020–
2024),
So‘nggi yillarda tijorat banklari faoliyatida zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish
moliya tizimida tub burilish yasadi. Birinchi navbatda, elektron to‘lovlarning jadal o‘sishi
iqtisodiyotda muhim o‘zgarishlarga sabab bo‘ldi. Naqd pul aylanishining kamayishi nafaqat
moliyaviy intizomni mustahkamladi, balki iqtisodiyotda shaffoflikni oshirdi. Mijozlar har
qanday to‘lovni tez va qulay amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘ldi, bu esa bank xizmatlaridan
foydalanish madaniyatini yangi bosqichga olib chiqdi.
Ikkinchidan, mobil va internet banking xizmatlarining kengayishi mijozlar sonining uch
barobarga ortishiga olib keldi. Bu esa aholining moliyaviy xizmatlardan foydalanish
imkoniyatlarini kengaytirib, banklarning yangi mijozlarni jalb etish salohiyatini kuchaytirdi.
Ayniqsa, chekka hududlarda yashovchi aholining bank xizmatlariga kirish imkoniyatlari
yaxshilandi va moliyaviy inklyuziya sezilarli darajada kengaydi.
Uchinchidan, sun’iy intellekt asosida shakllangan risk
-menejment tizimlari banklar uchun
sifat jihatidan yangi imkoniyatlar ochdi. Kredit portfeli xavfini aniqlash, qaytmas kreditlarni
oldindan prognozlash va moliyaviy qarorlarni tezkor qabul qilish jarayonlari soddalashdi.
Natijada qaytmas kreditlar ulushi kamayib, banklarning moliyaviy barqarorligi mustahkamlandi.
To‘rtinchidan, blokcheyn texnologiyalarining xalqaro to‘lovlarda qo‘llanilishi
tranzaksiyalarning tezligi va shaffofligini ta’minladi. Oldin bir necha kun talab etilgan xalqaro
o‘tkazmalar hozirda bir necha daqiqada amalga oshirilmoqda. Bu esa nafaqat mijozlar uchun
qulaylik, balki banklarning xalqaro moliya bozorlaridagi ishonchliligini oshirishda ham muhim
ahamiyat kasb etmoqda.
Beshinchidan, biometrik autentifikatsiya tizimlarining keng qo‘llanilishi mijozlarning
xavfsizlikka bo‘lgan ishonchini mustahkamladi. Yuz va barmoq izi orqali autentifikatsiya qilish
tizimlari firibgarlik holatlarini keskin kamaytirib, bank xizmatlaridan foydalanishda qo‘shimcha
ishonch omilini yaratdi.
Umuman olganda, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish tijorat banklari faoliyatida
nafaqat xizmat ko‘rsatish sifatini oshirdi, balki ularning xalqaro moliya tizimidagi
raqobatbardoshligini ham mustahkamladi. Bu jarayon kelajakda moliyaviy barqarorlikni
ta’minlash, yangi xizmat turlarini rivojlantirish va aholining keng qatlamlarini bank xizmatlari
bilan qamrab olishda muhim poydevor bo‘lib xizmat qiladi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
304
Muhokama
Tijorat banklarida zamonaviy texnologiyalarni joriy etish masalasi nafaqat amaliy, balki
nazariy jihatdan ham muhim o‘rin tutadi. O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, raqamli
transformatsiya banklar faoliyatida tub sifat o‘zgarishlarini yuzaga keltirmoqda. Biroq bu
jarayonning afzalliklari bilan bir qatorda qator muammoli jihatlari ham mavjud.
Birinchidan, elektron to‘lovlar hajmining sezilarli o‘sishi iqtisodiy samaradorlikni
oshirgan bo‘lsa
-
da, to‘lov tizimlari barqarorligi va axborot xavfsizligi masalalarini yanada
dolzarb qilib qo‘ymoqda. Har qanday texnologik yangilik bilan bir qatorda kiberxavfsizlik
tahdidlari ham ortib boradi. Shu bois, banklar nafaqat xizmatlarni rivojlantirishga, balki
xavfsizlikni mustahkamlashga ham katta mablag‘ va e’tibor qaratishi zarur.
Ikkinchidan, mobil va internet banking xizmatlari kengayishi moliyaviy inklyuziyani
sezilarli darajada oshirdi. Ammo bu xizmatlardan foydalanishda hududiy tafovutlar saqlanib
qolmoqda. Poytaxt va yirik shaharlarda xizmatlardan foydalanish yuqori bo‘lsa, chekka
hududlarda bu jarayon sustroq kechmoqda. Demak, infratuzilmani barqaror rivojlantirish va
keng hududiy qamrovni ta’minlash banklar oldida turgan dolzarb vazifalardan biridir.
Uchinchidan, sun’iy intellekt asosida risk
-menejmentni joriy etish banklar uchun katta
yutuq bo‘lsa
-da, bu tizimlarni samarali ishlatish uchun malakali kadrlar zarur. Statistik tahlillar
shuni ko‘rsatadiki, qaytmas kreditlar ulushi kamaygan, ammo yangi texnologiyalarni boshqarish
bo‘yicha mutaxassislar yetishmovchiligi mavjud. Shu bois, bank xodimlarini qayta tayyorlash va
doimiy malaka oshirish siyosati muhim ahamiyat kasb etadi.
To‘rtinchidan, blokcheyn texnologiyalarining xalqaro to‘lovlarda qo‘llanilishi tezkorlik
va shaffoflikni oshirgan bo‘lsa
-da, bu jarayon hali keng miqyosda tatbiq qilinmagan. Yirik
moliyaviy institutlar va markaziy bank bilan uyg‘unlikda ishlash talab etiladi. Shuningdek,
xalqaro standartlar bilan moslik masalasi ham alohida e’tiborni talab qiladi.
Beshinchidan, biometrik autentifikatsiya tizimlari mijoz ishonchini kuchaytirdi, biroq
shaxsiy ma’lumotlarni saqlash va ularni maxfiylik darajasida himoya qilish doimo muhim
masala bo‘lib qolmoqda. Yuz va barmoq izi kabi biometrik ma’lumotlarning himoyasi nafaqat
texnologik, balki huquqiy jihatdan ham mustahkamlanishi kerak.
Umuman olganda, zamonaviy texnologiyalar tijorat banklari uchun yangi imkoniyatlarni
ochmoqda. Xizmatlarning tezkorligi, qulayligi va xavfsizligi oshmoqda, mijozlar bazasi
kengaymoqda, moliyaviy inklyuziya kuchaymoqda. Shu bilan birga, texnologik transformatsiya
jarayonida xavfsizlik, malakali kadrlar, infratuzilma va xalqaro standartlarga moslashish kabi
masalalar ustuvor yo‘nalish sifatida hal qilinishi lozim. Faqat shu taqdirda raqamli bank
xizmatlari uzoq muddatli barqarorlik va samaradorlikni ta’minlay oladi.
Xulosa
Yuqoridagi tahlil va muhokamalar shuni ko‘rsatadiki, tijorat banklarida zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish bugungi kunda nafaqat dolzarb, balki zaruriy jarayonga aylangan.
Raqamli transformatsiya orqali bank xizmatlarining sifati sezilarli darajada oshmoqda,
mijozlarga qulayliklar yaratilmoqda hamda moliyaviy tizimning shaffofligi ta’minlanmoqda.
Birinchidan, elektron to‘lov tizimlarining kengayishi naqd pul aylanishini kamaytirib,
iqtisodiyotda moliyaviy intizomni mustahkamladi. Ikkinchidan, mobil va internet banking
xizmatlarining ommalashuvi moliyaviy inklyuziyani oshirdi va aholining keng qatlamini bank
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
305
xizmatlariga jalb etdi. Uchinchidan, sun’iy intellekt asosidagi risk
-menejment mexanizmlari
qaytmas kreditlar ulushini kamaytirib, banklarning moliyaviy barqarorligini mustahkamlashda
muhim omil bo‘ldi. To‘rtinchidan, blokcheyn texnologiyalarining qo‘llanishi xalqaro
to‘lovlarning tezligi va shaffofligini ta’minladi. Nihoyat, biometrik autentifikatsiya tizimlari
xavfsizlikni kuchaytirib, mijozlarning banklarga bo‘lgan ishonchini yanada mustahkamladi.
Shu bilan birga, bu jarayonlarning samarali kechishi uchun bir qator shart-sharoitlar talab
qilinadi: infratuzilmani yanada rivojlantirish, malakali kadrlar tayyorlash, axborot xavfsizligini
ta’minlash va xalqaro standartlarga moslashish. Faqatgina kompleks yondashuv orqaligina bank
tizimida zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish uzoq muddatli barqarorlik va
raqobatbardoshlikni kafolatlay oladi.
Umuman olganda, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish O‘zbekiston tijorat banklari
uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Bu esa nafaqat banklarning moliyaviy
samaradorligini oshiradi, balki milliy iqtisodiyotning raqamli rivojlanishida ham muhim
poydevor bo‘lib xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli O‘zbekiston –
2030” strategiyasi. –
Toshkent, 2020.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki.
Yillik hisobotlar (2020
–
2024).
–
Toshkent.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi. “Bank
-moliya tizimini raqamlashtirish
bo‘yicha chora
-
tadbirlar dasturi”. –
Toshkent, 2022.
4.
Karimov A. (2023). Bank tizimida raqamli transformatsiya jarayonlari.
–
Toshkent:
Iqtisodiyot nashriyoti.
5.
Islomov B. (2022). “Tijorat banklarida elektron to‘lov tizimlari rivojlanishi”. –
Moliyachi
jurnali, №3.
6.
Abdullayev M. (2021). “Sun’iy intellekt asosida risk
-
menejment tizimlari”. –
Bank ishi
jurnali, №4.
7.
Xudoyqulov D. (2022). “Blokcheyn texnologiyalari va xalqaro to‘lovlar samaradorligi”.
–
Moliyaviy texnologiyalar jurnali, №2.
8.
Basel Committee on Banking Supervision. (2019). Basel III Framework: International
Regulatory Standards.
–
Basel: BIS.
9.
IFRS Foundation. (2020). IFRS 9
–
Financial Instruments.
–
London.
10.
World Bank. (2023). Digital Financial Services and Financial Inclusion.
–
Washington
D.C.
11.
International Monetary Fund (IMF). (2024). Fintech and Banking Sector Development in
Emerging Markets.
–
Washington D.C.
12.
OECD. (2022). Digitalisation in Financial Markets: Risks and Opportunities.
–
Paris.
13.
EY Global Banking Outlook. (2023). Transforming banking for the digital age.
–
London.
14.
Deloitte. (2022). Future of Banking: Digital Transformation and Customer Experience.
–
New York.
15.
PwC. (2021). Financial Services Technology 2020 and Beyond: Embracing Disruption.
–
London.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
306
16.
Capgemini. (2023). World FinTech Report.
–
Paris.
17.
Accenture. (2022). Banking Technology Vision: Driving Growth with Digital.
–
Dublin.
