195
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
HUDUDIY SANOAT KORXONALARINING RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISH
STRATEGIYALARI
Mirzayev Zafar Abdalimovich
Samarqand davlat arxitektura-qurilish universiteti, 140147, Samarqand, Uzbekistan.
ORCID ID: https://orcid.org/0009-0006-8187-7024
+99893-344-20-89.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17559865
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Qashqadaryo viloyati misolida hududiy sanoat
korxonalarining raqobatbardoshligini oshirishning tashkiliy, iqtisodiy va innovatsion
strategiyalari tahlil qilingan. Sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini belgilovchi asosiy
omillar — ishlab chiqarish samaradorligi, innovatsion faollik, marketing salohiyati hamda inson
kapitali darajasi o‘rganilgan. Maqolada mavjud muammolar, imkoniyatlar va ularni bartaraf
etish yo‘llari ilmiy tahlil qilinib, hududiy raqobat ustunligini shakllantirishga qaratilgan takliflar
ilgari surilgan.
Kalit so‘zlar:
raqobatbardoshlik, sanoat korxonasi, innovatsiya, hududiy rivojlanish,
strategiya, klaster, iqtisodiy samaradorlik.
STRATEGIES FOR INCREASING THE COMPETITIVENESS OF REGIONAL
INDUSTRIAL ENTERPRISES
Annotation.
This article analyzes the organizational, economic, and innovative strategies
for increasing the competitiveness of regional industrial enterprises, using the example of the
Kashkadarya region. The main factors determining the competitiveness of industrial enterprises
— production efficiency, innovation activity, marketing potential, and the level of human capital
— are examined. The article scientifically analyzes existing problems and opportunities,
proposes ways to overcome them, and puts forward recommendations aimed at forming regional
competitive advantages.
Keywords:
competitiveness, industrial enterprise, innovation, regional development,
strategy, cluster, economic efficiency.
СТРАТЕГИИ ПОВЫШЕНИЯ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ РЕГИОНАЛЬНЫХ
ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ
Аннотация.
В статье анализируются организационно-экономические и
инновационные
стратегии
повышения
конкурентоспособности
региональных
промышленных предприятий на примере Кашкадарьинской области. Основными
факторами, определяющими конкурентоспособность промышленных предприятий,
являются эффективность производства, инновационная активность, маркетинговый
потенциал и уровень человеческого капитала. В статье научно проанализированы
существующие проблемы, возможности и пути их преодоления, а также предложены
предложения, направленные на формирование региональных конкурентных преимуществ.
Ключевые
слова:
конкурентоспособность,
промышленное
предприятие,
инновации, региональное развитие, стратегия, кластер, экономическая эффективность.
1. Kirish (Introduction)
Bozor iqtisodiyoti sharoitida hududiy sanoat korxonalarining raqobatbardoshligi
mamlakatning umumiy iqtisodiy barqarorligini belgilovchi muhim omillardan biridir. So‘nggi
yillarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining sanoatni diversifikatsiya qilish, ishlab
196
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
chiqarishni modernizatsiya va raqamlashtirishga oid qarorlari bu yo‘nalishda keng imkoniyatlar
yaratdi.
Qashqadaryo viloyati tabiiy resurslarga, xususan, neft-gaz, qurilish materiallari va
qishloq xo‘jaligi xomashyolariga boy bo‘lishiga qaramay, ayrim tarmoqlarda ishlab chiqarish
samaradorligi pastligicha qolmoqda. Bu holat korxonalar raqobatbardoshligini oshirishda
strategik yondashuvlarning yetarli darajada shakllanmaganligini ko‘rsatadi.
Shu sababli, ushbu maqolaning asosiy maqsadi —
Qashqadaryo viloyati sanoat
korxonalarining raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan strategik yo‘nalishlarni ishlab
chiqish va tahlil qilish
dan iboratdir.
2. Tadqiqot metodologiyasi (Methods)
Tadqiqot davomida quyidagi ilmiy yondashuv va usullar qo‘llanildi:
Tahliliy-uslubiy yondashuv
– raqobatbardoshlik tushunchasining iqtisodiy mohiyatini
aniqlashda;
Statistik tahlil
– Qashqadaryo viloyati sanoat ko‘rsatkichlari asosida iqtisodiy
dinamikani baholashda;
SWOT-tahlil
– hududiy sanoat korxonalarining kuchli, zaif tomonlari, imkoniyat va
tahdidlarini aniqlashda;
Ekspert so‘rovnomasi
– 20 ta yirik va o‘rta sanoat korxonalarining rahbarlari o‘rtasida
raqobatbardoshlikka ta’sir etuvchi omillarni aniqlashda;
Strategik tahlil modeli (Porter’s Diamond Model)
– mintaqaning raqobat ustunligini
baholashda.
3. Tadqiqot natijalari (Results)
Tahlil natijalariga ko‘ra, Qashqadaryo viloyati sanoatining asosiy yo‘nalishlari
quyidagilarni tashkil etadi: neft-gaz qazib olish, qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-ovqat
sanoati hamda to‘qimachilik.
Biroq, korxonalar o‘rtasidagi raqobatning kuchayishi bilan bir qatorda, quyidagi
muammolar aniqlangan:
1.
Texnologik eskirish:
ishlab chiqarish uskunalarining 40% dan ortig‘i 10 yildan ko‘proq
foydalanilgan.
2.
Innovatsion faollikning pastligi:
korxonalarning atigi 18 foizi ilmiy-tadqiqot ishlariga
mablag‘ ajratmoqda.
3.
Kadrlar salohiyati muammosi:
texnik mutaxassislar yetishmasligi, yosh kadrlarning
tajribasi yetarli emasligi.
4.
Bozor axboroti va marketing siyosati sustligi:
raqobatchilar to‘g‘risida yetarli tahlil
yo‘q.
5.
Energiya tejamkor texnologiyalarni joriy etishning sekinligi.
Natijalar shuni ko‘rsatdiki, raqobatbardoshlikni oshirish uchun korxonalar faoliyatida
strategik boshqaruv, innovatsion texnologiyalar va klaster tizimi
ni rivojlantirish zarur.
4. Muhokama (Discussion)
Tadqiqot asosida quyidagi strategik yo‘nalishlar ishlab chiqildi:
1. Innovatsion rivojlanish strategiyasi
Korxonalarda ilmiy-texnik
yangiliklarni joriy etish, raqamli texnologiyalarni
kengaytirish, startaplar bilan hamkorlik qilish.
Natija:
ishlab chiqarish tannarxining kamayishi, mahsulot sifatining oshishi.
2. Klasterlash asosida hamkorlik
197
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Hududda yoqilg‘i-energetika, qurilish materiallari va to‘qimachilik klasterlarini
shakllantirish orqali kooperatsiyani rivojlantirish.
Natija:
mahalliy xomashyo bazasidan samarali foydalanish, eksport salohiyatining
ortishi.
3. Kadrlar salohiyatini oshirish strategiyasi
Kasbiy ta’lim muassasalari va korxonalar o‘rtasida “dual ta’lim” tizimini joriy etish.
Natija:
malakali mutaxassislar tayyorlash, ishlab chiqarish samaradorligining ortishi.
4. Investitsiya va moliyaviy rag‘batlantirish strategiyasi
Hududda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun soliq imtiyozlari va kredit
yengilliklarini kengaytirish.
Natija:
kapital qo‘yilmalarning ko‘payishi, yangi ishlab chiqarish quvvatlarining paydo
bo‘lishi.
5. Marketing va brending strategiyasi
Mahalliy mahsulotlar uchun “Made in Qashqadaryo” brendini joriy etish.
Natija:
mahsulotni ichki va tashqi bozorda tanitish, eksport hajmini oshirish.
Xulosa (Conclusion)
Qashqadaryo viloyati sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish uchun
kompleks strategik yondashuv talab etiladi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki:
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish — raqobatbardoshlikning asosiy drayveridir;
Klasterlash va kooperatsiya tizimi hududiy iqtisodiy faollikni kuchaytiradi;
Inson kapitali va boshqaruv salohiyatini rivojlantirish — samaradorlikning asosiy
kafolati;
Davlat tomonidan soliq, kredit va infratuzilma yengilliklari yaratilsa, hududiy sanoatning
eksport salohiyati sezilarli oshadi.
Natijada,
Qashqadaryo viloyatining sanoat sektori raqobatbardosh, barqaror va
innovatsion rivojlanishga asoslangan iqtisodiyot modeli sifatida shakllanishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar / References
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev.
“Yangi O‘zbekiston taraqqiyot
strategiyasi”
— Toshkent: O‘zbekiston, 2022.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 20-dekabrdagi PQ–4563-son qarori.
“Hududlarda sanoatni rivojlantirishni jadallashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida.”
3.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi.
Qashqadaryo viloyati sanoat
ko‘rsatkichlari to‘plami (2020–2024-yillar).
— Toshkent, 2024.
4.
Porter, M. E. (1990).
The Competitive Advantage of Nations.
— New York: Free Press.
5.
Kotler, P., Keller, K. L. (2016).
Marketing Management.
15th Edition. — Pearson
Education Limited.
6.
Krugman, P. (1994).
Competitiveness: A Dangerous Obsession.
—
Foreign Affairs
, Vol.
73, No. 2.
7.
J. Barney (1991).
Firm Resources and Sustained Competitive Advantage.
—
Journal of
Management
, Vol. 17(1), pp. 99–120.
8.
Porter, M. E. (2008).
On Competition.
— Harvard Business Review Press.
9.
Qodirov, A. (2021).
Sanoat korxonalarida raqobatbardoshlikni oshirish omillari.
—
Toshkent: Iqtisodiyot nashriyoti.
198
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
10.
Abdurahmonova,
G.
(2020).
Hududiy
sanoatni
rivojlantirishda
innovatsion
yondashuvlar.
—
O‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi
, №3.
11.
Mamatqulov, S. (2023).
O‘zbekiston sanoat tarmoqlarining raqobatbardoshligini
ta’minlash mexanizmlari.
— Toshkent: TDIU nashriyoti.
12.
European Commission (2021).
Industrial Strategy for Europe.
— Brussels.
13.
World Bank (2023).
Uzbekistan Economic Update: Building a Competitive Industrial
Sector.
— Washington, D.C.
14.
OECD (2022).
Enhancing Regional Competitiveness through Innovation and Industrial
Clusters.
— Paris: OECD Publishing.
15.
Tursunov, B., & Beknazarov, O. (2022).
Hududiy sanoat korxonalarining
raqobatbardoshligini oshirishda innovatsion mexanizmlar.
—
Iqtisodiyot va ta’lim
jurnali, №4.
