ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
242
RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA TELEKOMMUNIKATSIYA
KORXONALARINING IQTISODIY FAOLIYAT SAMARADORLIGI: XALQARO
QIYOSIY YONDASHUV
Ravshanboyev Umid
UMFT magistranti.
uravshanboev@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.17554738
Annotatsiya.
Ushbu maqolada raqamli iqtisodiyot sharoitida telekommunikatsiya
korxonalarining iqtisodiy faoliyati samaradorligi tahlil qilingan. Telekommunikatsiya sektori
raqamli transformatsiyaning asosiy drayveri sifatida ko‘rib chiqilib, uning iqtisodiyotdagi roli,
samaradorlikka ta’sir etuvchi omillar hamda xalqaro tajriba asosida qiyosiy tahlil o‘tkazilgan.
Janubiy Koreya va Estoniya tajribalari asosida O‘zbekiston telekommunikatsiya
sohasining rivojlanish xususiyatlari tahlil qilinib, tarmoq samaradorligini oshirish bo‘yicha
ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqilgan.
Kalit soʻzlar:
Raqamli iqtisodiyot, telekommunikatsiya, samaradorlik, raqamli
transformatsiya, xalqaro tajriba, innovatsiya, raqobat, investitsiya.
ECONOMIC EFFICIENCY OF TELECOMMUNICATIONS ENTERPRISES IN THE
DIGITAL ECONOMY: AN INTERNATIONAL COMPARATIVE APPROACH
Abstract.
This article analyzes the economic efficiency of telecommunications enterprises
in the digital economy. The telecommunications sector is considered as the main driver of digital
transformation, its role in the economy, factors affecting efficiency, and a comparative analysis
is conducted based on international experience. Based on the experiences of South Korea and
Estonia, the development features of the telecommunications sector of Uzbekistan are analyzed,
and scientifically based proposals are developed to improve the efficiency of the network.
Keywords:
Digital economy, telecommunications, efficiency, digital transformation,
international experience, innovation, competition, investment.
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ ТЕЛЕКОММУНИКАЦИОННЫХ
ПРЕДПРИЯТИЙ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ:
МЕЖДУНАРОДНЫЙ СРАВНИТЕЛЬНЫЙ ПОДХОД
Аннотация.
В
статье
анализируется
экономическая
эффективность
телекоммуникационных предприятий в условиях цифровой экономики. Рассматривается
телекоммуникационный сектор как основной драйвер цифровой трансформации, его роль
в экономике, факторы, влияющие на эффективность, а также проводится
сравнительный анализ на основе международного опыта. На основе опыта Южной
Кореи и Эстонии анализируются особенности развития телекоммуникационного
сектора Узбекистана и разрабатываются научно обоснованные предложения по
повышению эффективности сети.
Ключевые слова:
Цифровая экономика, телекоммуникации, эффективность,
цифровая трансформация, международный опыт, инновации, конкуренция, инвестиции.
Kirish:
So‘nggi yillarda dunyo miqyosida iqtisodiy jarayonlarning raqamli
transformatsiyasi yangi bosqichga ko‘tarilmoqda. Raqamli iqtisodiyot bugungi kunda ishlab
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
243
chiqarish, xizmat ko‘rsatish va boshqaruv tizimlarining ajralmas qismi sifatida milliy
iqtisodiyotlarning
raqobatbardoshligini
belgilovchi
omilga
aylandi
[2].
Xususan,
telekommunikatsiya sohasi raqamli infratuzilmaning asosiy tayanch nuqtasi bo‘lib, axborot
oqimlarini uzatish, qayta ishlash va taqsimlash jarayonlarini ta’minlaydi [3]. Shu sababli
telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyat samaradorligi nafaqat tarmoq doirasida,
balki butun raqamli iqtisodiyotning rivojlanish sur’atlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
O‘zbekiston Respublikasida ham raqamli iqtisodiyot so‘nggi yillarda davlat siyosatining
ustuvor yo‘nalishiga aylangan [1]. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi doirasida axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini jadal rivojlantirish, davlat xizmatlarini raqamlashtirish va
telekommunikatsiya infratuzilmasini kengaytirish bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar amalga
oshirilmoqda [1]. Bu jarayon mamlakatda iqtisodiy samaradorlikni oshirish, yangi ish o‘rinlari
yaratish, hamda xizmatlar sifatini yaxshilash uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
Biroq, global raqamli iqtisodiyot sharoitida telekommunikatsiya korxonalari o‘rtasidagi
raqobat keskinlashib bormoqda. Xizmat turlarining tezkor yangilanishi, texnologik
modernizatsiya zarurati, foydalanuvchilar talabining o‘zgaruvchanligi korxonalardan doimiy
innovatsiyalar va yuqori boshqaruv madaniyatini talab etmoqda. Shu nuqtai nazardan,
O‘zbekiston telekommunikatsiya bozorining rivojlanish sur’atlarini xalqaro tajriba bilan
qiyoslash, samaradorlikka ta’sir etuvchi omillarni aniqlash va ularni optimallashtirish yo‘llarini
ishlab chiqish muhim ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi.
Mazkur tadqiqotning maqsadi — raqamli iqtisodiyot sharoitida telekommunikatsiya
korxonalarining
iqtisodiy
faoliyat
samaradorligini
baholash,
ularning
raqamli
transformatsiyadagi rolini tahlil qilish hamda xalqaro tajriba asosida samaradorlikni oshirish
omillarini aniqlashdan iboratdir. Tadqiqot ob’ekti sifatida O‘zbekistonning yirik
telekommunikatsiya korxonalari — “O‘zbektelekom” AJ, “Beeline Uzbekistan”, “Ucell” va
“UMS” kompaniyalari tanlangan. Tadqiqot predmetini esa ularning iqtisodiy faoliyati
samaradorligi, boshqaruv mexanizmlari hamda raqamli innovatsiyalarni joriy etish jarayonlari
tashkil etadi.
Tadqiqotda xalqaro qiyosiy yondashuv asosida Janubiy Koreya va Estoniya tajribasi
o‘rganiladi. Mazkur davlatlar raqamli iqtisodiyot sohasida yetakchi o‘rinlarni egallab,
telekommunikatsiya infratuzilmasini raqamli transformatsiyaning asosi sifatida shakllantira
olgan.
Ularning amaliy yondashuvlarini o‘rganish O‘zbekiston uchun tarmoq samaradorligini
oshirishda muhim nazariy va amaliy xulosalar chiqarish imkonini beradi.
Shunday qilib, tadqiqotning dolzarbligi O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘ining
raqamli iqtisodiyotdagi o‘rnini aniqlash, xalqaro tajriba asosida iqtisodiy samaradorlikni oshirish
mexanizmlarini ishlab chiqish zaruratidan kelib chiqadi.
Raqamli iqtisodiyot tushunchasi hozirgi kunda iqtisodiy fanlar tizimida eng faol tadqiq
etilayotgan yo‘nalishlardan biridir. Mazkur atama dastlab 1990-yillarda ingliz iqtisodchisi Don
Tapscott tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan bo‘lib, u raqamli texnologiyalar asosida ishlab
chiqarish, iste’mol va almashinuv jarayonlarini qayta tashkil etuvchi yangi iqtisodiy tizim
sifatida talqin etilgan [2]. Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyot nafaqat texnologik jarayonlar
to‘plami, balki butun jamiyatning innovatsion rivojlanish modeli sifatida namoyon bo‘lmoqda.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
244
Raqamli iqtisodiyotning markazida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT),
sun’iy intellekt, bulutli hisoblash, “Internet narsalar” (IoT), katta ma’lumotlar (Big Data) va 5G
kabi ilg‘or yechimlar turadi [2][3]. Ushbu texnologiyalar iqtisodiyot subyektlariga ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish, operatsion xarajatlarni kamaytirish hamda yangi qiymat
zanjirlarini shakllantirish imkonini beradi [2]. Raqamli iqtisodiyotning eng muhim xususiyati – u
axborot oqimlarini iqtisodiy resurs sifatida
ko‘radi [3]. Shu bois bugungi kunda ma’lumot
(data) kapital, mehnat va yer bilan bir qatorda asosiy ishlab chiqarish omiliga aylangan.
Jahon miqyosida raqamli iqtisodiyotning rivojlanish sur’atlari yuqori. Masalan, Xalqaro
Telekommunikatsiya Ittifoqi (ITU) ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yil holatiga ko‘ra dunyo yalpi
ichki mahsulotining (YaIM) 15 foizdan ortig‘i raqamli iqtisodiyot sektorlari hissasiga to‘g‘ri
keladi [3]. Rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich 30 foizgacha yetgan bo‘lsa,
rivojlanayotgan davlatlarda 10–12 foiz atrofida [2][3]. Bu farq asosan raqamli infratuzilma,
tarmoqlararo integratsiya va kadrlar salohiyati bilan bog‘liq .
Janubiy Koreya raqamli iqtisodiyotni muvaffaqiyatli rivojlantirgan mamlakatlar qatoriga
kiradi. Hukumat tomonidan “Digital Korea” dasturi doirasida 2000-yillardan boshlab keng
polosali internet infratuzilmasiga sarmoya kiritilgan [4], barcha davlat xizmatlari
raqamlashtirilgan va telekommunikatsiya tarmoqlari yuqori texnologik darajaga ko‘tarilgan.
Bugungi kunda Koreyada telekommunikatsiya sektori YaIMning 10 foizidan ortig‘ini tashkil
etadi va raqamli eksportning asosiy manbaiga aylangan.
Estoniya esa raqamli iqtisodiyotning innovatsion modeli sifatida tan olingan. Ushbu
davlat 2001-yildan boshlab “E-Estonia” dasturini joriy etib, raqamli hukumat, onlayn ta’lim,
elektron sog‘liqni saqlash va elektron biznes tizimlarini to‘liq shakllantirdi [5]. Natijada Estoniya
bugungi kunda Yevropaning eng raqamlashtirilgan davlatlaridan biri hisoblanadi.
Telekommunikatsiya infratuzilmasining rivojlanishi mamlakatda startap-ekotizimning
shakllanishiga, xizmatlar eksportining ko‘payishiga va iqtisodiy samaradorlikning oshishiga
zamin yaratgan.
O‘zbekiston ham raqamli iqtisodiyotga o‘tish jarayonini bosqichma-bosqich amalga
oshirmoqda. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi asosida davlat boshqaruvi, moliya,
ta’lim, sog‘liqni saqlash va telekommunikatsiya sohalarida raqamli platformalar joriy etilmoqda.
2024-yil holatiga ko‘ra mamlakatda mobil aloqa qamrovi 98 foizga, internet foydalanuvchilari
soni esa 35 milliondan oshgan [6]. Shu bilan birga, xalqaro tajribadan kelib chiqib, tarmoq
samaradorligini oshirish uchun raqamli infratuzilma investitsiyalarini ko‘paytirish, raqamli
xizmatlar eksportini rivojlantirish hamda kadrlar salohiyatini oshirish zarurati mavjud.
Shunday qilib, raqamli iqtisodiyot global miqyosda iqtisodiy o‘sishning yangi drayveriga
aylanmoqda. Telekommunikatsiya sohasi esa bu jarayonning asosi bo‘lib, mamlakatlarning
iqtisodiy raqobatbardoshligini belgilovchi strategik tarmoq sifatida shakllanmoqda. Shu bois
keyingi bo‘limda telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyati samaradorligi masalasi
alohida tahlil qilinadi.
Telekommunikatsiya sohasi zamonaviy iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlaridan biri
bo‘lib, uning rivojlanish darajasi mamlakatning texnologik qudrati, axborot xavfsizligi hamda
innovatsion salohiyatini belgilaydi [3]. Ushbu tarmoqning asosiy vazifasi — iqtisodiy
subyektlar, davlat idoralari va aholining o‘zaro axborot almashinuvini samarali tashkil etish,
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
245
yuqori tezlikdagi aloqa xizmatlarini taqdim etish hamda raqamli platformalar uchun infratuzilma
yaratishdan iborat [3].
Telekommunikatsiya korxonalari iqtisodiyotda
ikki tomonlama rol
o‘ynaydi:
bir tomondan, ular xizmat ko‘rsatish sektori sifatida to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiy daromad manbai
bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ular boshqa tarmoqlarda samaradorlikni oshiruvchi “multiplikativ
ta’sir” ko‘rsatadi. Masalan, ishlab chiqarish, savdo, ta’lim yoki sog‘liqni saqlash sohalaridagi
raqamli platformalar telekommunikatsiya tarmoqlarining rivojlanganligiga bevosita bog‘liq.
Telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyati samaradorligini baholashda bir
qator asosiy ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi:
daromad (R)
— ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi va narxiga bog‘liq moliyaviy natija;
foyda (P)
— xarajatlar va daromad o‘rtasidagi farq orqali aniqlanadi;
rentabellik (Rₑ)
— foydaning jami xarajatlarga nisbati;
investitsiya hajmi (I)
— tarmoqning texnik modernizatsiyasi va infratuzilmasiga
yo‘naltirilgan mablag‘lar;
abonent soni (N)
— xizmatlar tarmoq kengayishining asosiy ko‘rsatkichi.
Jahon telekommunikatsiya bozorida so‘nggi o‘n yillikda keskin raqobat muhitining
shakllanishi kuzatilmoqda. Xususan, Janubiy Koreyada “SK Telecom” va “KT Corporation”
kompaniyalari 5G texnologiyasini joriy etish orqali xizmatlar tezligi va sifatini sezilarli darajada
oshirdi [4]. Natijada mamlakat telekommunikatsiya sektori 2023-yilda 60 milliard AQSh dollari
hajmidagi ichki bozor aylanmasiga ega bo‘ldi. Bu tarmoq yalpi ichki mahsulotning 9,7 foizini
tashkil etib, raqamli iqtisodiyotning asosiy drayveri sifatida tan olingan.
Estoniya tajribasi shuni ko‘rsatadiki, kichik bozor hajmiga qaramay, samarali boshqaruv,
raqamli boshqaruv tizimlari va innovatsion xizmatlar orqali telekommunikatsiya korxonalari
yuqori rentabellikka erishmoqda. “Telia Estonia” kompaniyasi 2024-yil yakunlariga ko‘ra
daromadini 12 foizga oshirib, foydaning katta qismini raqamli xizmatlar (e-hukumat, bulutli
texnologiyalar, kiberxavfsizlik) hisobiga shakllantirgan [5]. Bu tajriba telekommunikatsiya
korxonalari uchun
diversifikatsiya
va
innovatsion xizmat turlarini kengaytirish
muhimligini
ko‘rsatadi.
O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i ham oxirgi yillarda jadal o‘smoqda.
“O‘zbektelekom” AJ, “Beeline Uzbekistan”, “Ucell” va “UMS” kompaniyalari tomonidan 4G
tarmoqlarini kengaytirish, 5G sinovlarini o‘tkazish va optik tolali internet tarmoqlarini
rivojlantirish bo‘yicha sezilarli ishlar amalga oshirilmoqda. 2024-yil yakunlariga ko‘ra, tarmoqda
ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 17,3 trillion so‘mni tashkil etgan bo‘lib, bu 2022-yilga nisbatan 26
foiz o‘sish demakdir. Shu bilan birga, tarmoqning investitsion faolligi ham ortib, xorijiy
investorlar ishtiroki kengaymoqda [6].
Telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyat samaradorligi ko‘p jihatdan
raqamli texnologiyalarni joriy etish darajasi
,
kadrlar salohiyati
,
boshqaruv tizimining
moslashuvchanligi
va
bozor muhitining raqobatbardoshligi
bilan belgilanadi. Bu omillar
o‘zaro kompleks ta’sirda bo‘lib, ularni tizimli boshqarish telekommunikatsiya sektorining uzoq
muddatli barqaror rivojlanishini ta’minlaydi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
246
Shu sababli keyingi bo‘limda raqamli iqtisodiyot sharoitida telekommunikatsiya
korxonalarining iqtisodiy samaradorligiga bevosita ta’sir etuvchi omillar va ularni oshirish
mexanizmlari batafsil tahlil qilinadi.
Raqamli transformatsiya telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyatini tubdan
o‘zgartiruvchi omil hisoblanadi. Bu jarayon korxonalarning tashkiliy tuzilmasi, xizmat ko‘rsatish
modeli, mijozlar bilan munosabat va moliyaviy natijalarga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Asosan,
raqamli transformatsiya korxonalarni an’anaviy aloqa xizmatlaridan raqamli xizmatlar
ekotizimiga o‘tishga majbur qiladi. Shu bois samaradorlikni oshirish uchun raqamli
texnologiyalarni joriy etish faqat texnik modernizatsiya emas, balki boshqaruvning strategik
yangilanishi sifatida qaralishi zarur.
Telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy samaradorligi raqamli transformatsiya
sharoitida bir qator omillarga bog‘liq. Ularni quyidagi asosiy yo‘nalishlarda guruhlash mumkin:
1.
Texnologik omillar.
Bu omillar tarmoq infratuzilmasini modernizatsiya qilish, 5G va IoT texnologiyalarini
joriy etish, ma’lumotlar markazlarini kengaytirish va kiberxavfsizlikni ta’minlash bilan bog‘liq.
5G texnologiyasi yuqori tezlikdagi ma’lumot uzatishni ta’minlab, xizmatlar diversifikatsiyasi
imkonini yaratadi. Masalan, Janubiy Koreyada 5G joriy etilishi natijasida telekommunikatsiya
operatorlarining daromadi o‘rtacha 11 foizga oshgan, xizmatlar soni esa ikki baravarga
kengaygan [4]. O‘zbekistonda esa 2024-yilda Toshkent shahrida 5G tarmog‘ining sinov bosqichi
muvaffaqiyatli yakunlanib, 2025-yildan boshlab keng joriy etilishi kutilmoqda.
2.
Innovatsion boshqaruv omillari.
Raqamli iqtisodiyot sharoitida korxonalar samaradorligi ularning boshqaruv tizimi
qanchalik innovatsion yondashuvlarga asoslanishiga bog‘liq. Bularga biznes-jarayonlarni
avtomatlashtirish, sun’iy intellekt (AI) asosida tahlil tizimlarini joriy etish, “smart management”
usullaridan foydalanish kiradi [5]. Masalan, Estoniya telekommunikatsiya kompaniyalari sun’iy
intellekt yordamida tarmoqdagi nosozliklarni oldindan prognoz qilish va xizmat sifatini real vaqt
rejimida nazorat qilish tizimlarini joriy etgan. Bu yondashuv xizmat uzilishlari sonini 20 foizga
qisqartirib, ekspluatatsion xarajatlarni kamaytirgan.
3.
Inson kapitali va kadrlar salohiyati.
Raqamli transformatsiyaning muvaffaqiyati inson resurslarining raqamli ko‘nikmalariga
bog‘liq. Telekommunikatsiya korxonalarida raqamli texnologiyalar bilan ishlashni biladigan
muhandislar, dasturchilar, tahlilchilar va menejerlarning yetishmasligi samaradorlikni
pasaytiruvchi omil bo‘lishi mumkin. Janubiy Koreyada bu muammoni hal etish maqsadida
“Digital Skills 4.0” dasturi doirasida telekommunikatsiya sohasida faoliyat yuritayotgan
xodimlar uchun raqamli malaka oshirish markazlari tashkil etilgan [4]. O‘zbekistonda ham IT
Park, AKT vazirligi va Oliy ta’lim muassasalari hamkorligida malaka oshirish dasturlari yo‘lga
qo‘yilmoqda, biroq bu tizimni yanada tizimlashtirish zarur.
4.
Investitsion va moliyaviy omillar.
Telekommunikatsiya infratuzilmasi kapital talab qiluvchi soha hisoblanadi. Shuning
uchun samaradorlikni oshirish uchun uzoq muddatli investitsiyalar, xususan, davlat-xususiy
sheriklik (DXSh) mexanizmlaridan foydalanish muhimdir.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
247
Estoniyada raqamli infratuzilmani kengaytirish loyihalarining 40 foizi xususiy sektor
investitsiyalari hisobidan moliyalashtirilgan [5].
O‘zbekistonda esa 2020-yildan buyon “Digital Infrastructure Fund” jamg‘armasi faoliyat
yuritib, AKT loyihalariga 500 million AQSh dollari miqdorida sarmoya jalb etgan.
5.
Bozor va raqobat omillari.
Raqamli
iqtisodiyot
sharoitida
telekommunikatsiya
bozori
tobora
diversifikatsiyalanmoqda. Raqobat faqat tarif siyosati bilan cheklanmay, balki xizmat sifati,
internet tezligi, kiberxavfsizlik va qo‘shimcha xizmatlar darajasi bilan belgilanadi. Koreya va
Estoniya misolida ko‘rish mumkinki, bozor raqobati darajasining yuqoriligi xizmatlarning
innovatsion rivojiga turtki bo‘lgan. O‘zbekiston bozorida esa davlat ulushi yuqori bo‘lgan
kompaniyalar ustunlik qilmoqda, bu esa raqobat muhitining to‘liq shakllanmaganligini
ko‘rsatadi. Shu sababli raqobatni kuchaytirish orqali tarmoq samaradorligini oshirish mumkin.
6.
Raqamli xizmatlar diversifikatsiyasi.
Telekommunikatsiya kompaniyalari uchun samaradorlikni oshirishning muhim
yo‘nalishlaridan biri — raqamli xizmat turlarini kengaytirishdir. Bu yo‘nalishda mobil to‘lov
tizimlari, onlayn kontent platformalari, bulutli xizmatlar va kiberxavfsizlik yechimlarini joriy
etish muhim. Masalan, “KT Corporation” va “Telia Estonia” kompaniyalari foydasining 30
foizdan ortig‘ini raqamli xizmatlardan oladi. O‘zbekistonda ham “O‘zCloud” va “UZPAYNET”
tizimlari joriy etilishi ushbu yo‘nalishdagi ijobiy bosqich sifatida qaraladi.
Raqamli transformatsiya jarayoni telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyat
samaradorligini ko‘p qirrali mexanizmlar orqali oshiradi. Eng muhim jihati shundaki, bu jarayon
faqat texnologik yangilanish emas, balki boshqaruv falsafasining o‘zgarishini ham anglatadi.
Shunday qilib, O‘zbekiston telekommunikatsiya sohasida xalqaro tajribadan foydalanish
orqali samaradorlikni oshirish, yangi qiymat zanjirlarini yaratish va raqamli iqtisodiyotda
barqaror o‘sishni ta’minlash mumkin.
O‘zbekiston Respublikasida telekommunikatsiya sohasi so‘nggi o‘n yillikda jadal
rivojlanish bosqichiga kirgan. 2019-yilda qabul qilingan “Raqamli O‘zbekiston – 2030”
strategiyasi bu jarayonning asosiy yo‘nalishlarini belgilab berdi [1]. Strategiya doirasida internet
tarmog‘ining qamrovini kengaytirish, mobil aloqa xizmatlari sifatini oshirish, 5G
texnologiyalarini joriy etish va elektron hukumat tizimlarini rivojlantirishga alohida e’tibor
qaratilgan.
2024-yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistonda internet foydalanuvchilari soni 34 milliondan
oshdi, mobil aloqa abonentlari esa 28 milliondan ortiqni tashkil etdi [6]. Shu bilan birga,
mamlakat bo‘yicha optik tolali aloqa liniyalari uzunligi 150 ming kilometrdan oshib, 2020-yilga
nisbatan 2,3 baravarga ko‘paygan [6]. Bu natijalar telekommunikatsiya infratuzilmasining
kengayishi va tarmoqning iqtisodiy salohiyatining ortib borayotganligini ko‘rsatadi.
Mamlakatda faoliyat yuritayotgan yirik operatorlar —
“O‘zbektelekom” AJ
,
“Beeline
Uzbekistan”
,
“Ucell”
, va
“UMS”
kompaniyalari ichki bozorda yetakchi o‘rinni egallaydi.
Ularning umumiy daromadi 2024-yilda 17,3 trillion so‘mni tashkil etgan bo‘lib, o‘tgan yilga
nisbatan 26 foiz o‘sish qayd etilgan [6]. Shu bilan birga, foyda rentabelligi o‘rtacha 11–13 foiz
atrofida bo‘lib, bu ko‘rsatkich xalqaro standartlarga nisbatan hali past darajada.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
248
Asosiy muammo sifatida
raqobat muhitining yetarli darajada shakllanmaganligi
,
xizmatlar diversifikatsiyasining cheklanganligi
va
innovatsion texnologiyalarni joriy etish
sur’atlarining pastligi
qayd etiladi. Ayni paytda davlat ulushi yuqori bo‘lgan korxonalarning
ustunligi xususiy sarmoyadorlarning faol kirib kelishini cheklamoqda.
Janubiy Koreya telekommunikatsiya sohasini raqamli iqtisodiyotning asosiy drayveriga
aylantirishga muvaffaq bo‘lgan davlatlardan biridir. Hukumat tomonidan ishlab chiqilgan
“Digital Korea 2025” strategiyasi doirasida 5G texnologiyasi, sun’iy intellekt tarmoqlari va
“smart city” loyihalari integratsiyalashgan holda joriy etilgan [4].
2023-yil yakunlariga ko‘ra, Koreyada telekommunikatsiya sektori yalpi ichki
mahsulotning 9,7 foizini tashkil etgan, aholining 98 foizi keng polosali internet bilan
ta’minlangan. “SK Telecom” kompaniyasi mamlakat bozorining 42 foizini egallab, o‘z
daromadining 35 foizini raqamli xizmatlardan olgan. Boshqaruv tizimi to‘liq avtomatlashtirilgan
bo‘lib, mijozlar bilan ishlashda AI va Big Data texnologiyalaridan keng foydalaniladi.
Janubiy Koreya modeli shuni ko‘rsatadiki,
raqamli infratuzilmani davlat tomonidan
strategik qo‘llab-quvvatlash
va
xususiy sektorni faol rag‘batlantirish
telekommunikatsiya
sohasining iqtisodiy samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Estoniya esa kichik iqtisodiyotga ega bo‘lishiga qaramay, dunyoda “raqamli davlat”
modeli sifatida tanilgan. Telekommunikatsiya sohasi bu modelning tayanch ustunlaridan biridir.
“Telia Estonia” kompaniyasi mamlakatdagi raqamli xizmatlarning 70 foizini taqdim
etadi.
Mamlakatda
“E-Governance”
,
“E-Health”
,
“E-School”
kabi
tizimlar
telekommunikatsiya infratuzilmasi asosida ishlaydi [5]. Hukumat tarmoq infratuzilmasiga
xususiy investorlarni jalb etish uchun soliq imtiyozlari va grant dasturlarini yo‘lga qo‘ygan.
Natijada, Estoniya telekommunikatsiya sektori foydasining o‘sish sur’ati o‘rtacha 9–11
foizni tashkil etmoqda [5].
Bu tajriba O‘zbekiston uchun muhim xulosalarni beradi:
davlat va xususiy sektor hamkorligini kuchaytirish;
raqamli xizmatlarni iqtisodiyotning barcha sohalariga joriy etish;
kadrlar salohiyatini oshirish orqali innovatsion xizmatlar bozorini kengaytirish zarur.
Quyidagi jadvalda O‘zbekiston, Janubiy Koreya va Estoniya telekommunikatsiya
sektorlarining ayrim iqtisodiy ko‘rsatkichlari keltirilgan:
1-jadval:
2024-yildagi Oʻzbekiston, Janubiy Koreya va Estoniya iqtisodiy koʻrsatkichi
Koʻrsatkichlar (2024-yil)
Oʻzbekiston
Janubiy Koreya
Estoniya
Telekom sektori ulushi
YaIMda(%)
4.3
9.7
6.1
Internet qamrovi(%)
75
98
96
Mobil abonentlar soni (mln)
28
52
1.4
Oʻrtacha xizmat
rentabelligi(%)
12
21
18
Raqamli xizmatlar ulushi(%)
18
35
30
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
249
Ushbu qiyosiy tahlil shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i
so‘nggi yillarda sezilarli yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, samaradorlik ko‘rsatkichlari hali
rivojlangan davlatlar darajasiga yetmagan. Xususan, raqamli xizmatlarning iqtisodiy ulushi past,
xizmat rentabelligi nisbatan past, raqobat muhitining esa cheklanganligi kuzatiladi.
Shunga ko‘ra, mamlakatda telekommunikatsiya tarmog‘ining iqtisodiy samaradorligini
oshirish uchun quyidagi yo‘nalishlar dolzarb hisoblanadi:
raqamli infratuzilmani modernizatsiya qilishga xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish;
telekommunikatsiya xizmatlarida raqamli diversifikatsiyani kuchaytirish;
raqobat muhitini erkinlashtirish va xususiy sektor ulushini oshirish;
kadrlar salohiyatini xalqaro tajriba asosida oshirish.
O‘tkazilgan
tadqiqotlar
shuni
ko‘rsatadiki,
raqamli
iqtisodiyot
sharoitida
telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyat samaradorligi mamlakatning innovatsion
salohiyati, texnologik rivojlanish darajasi va raqobat muhitining sifatiga bevosita bog‘liqdir.
Telekommunikatsiya sohasi raqamli iqtisodiyotning asosi bo‘lib, axborot oqimlarini
uzatish, qayta ishlash va tahlil qilish orqali boshqa tarmoqlarda ham iqtisodiy samaradorlikni
oshiruvchi kuch sifatida namoyon bo‘ladi.
Tahlillar natijasida aniqlanishicha, O‘zbekiston telekommunikatsiya bozori so‘nggi
yillarda barqaror o‘sish sur’atlarini ko‘rsatmoqda. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi
doirasida telekommunikatsiya infratuzilmasi kengayib, mobil va internet xizmatlari sifati
sezilarli yaxshilangan. Biroq, xalqaro tajriba bilan solishtirilganda, mamlakatda iqtisodiy
samaradorlik ko‘rsatkichlari hali yetarli darajada yuqori emas. Ayniqsa, raqamli xizmatlar
ulushi, xizmat rentabelligi va xususiy investitsiyalar hajmi rivojlangan mamlakatlarga nisbatan
pastligicha qolmoqda.
Janubiy Koreya va Estoniya tajribalari tahlili shuni ko‘rsatadiki, telekommunikatsiya
tarmog‘ining iqtisodiy samaradorligini oshirishda quyidagi omillar muhim rol o‘ynaydi:
raqamli infratuzilmani davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida rivojlantirish;
xususiy sektorni faol jalb etish orqali investitsion muhitni yaxshilash;
kadrlar malakasini raqamli texnologiyalar bilan ishlash ko‘nikmalari asosida oshirish;
raqamli xizmatlar diversifikatsiyasini kengaytirish va innovatsion xizmatlarni joriy etish;
raqobatni kuchaytirish orqali xizmat sifati va rentabellikni oshirish.
O‘zbekiston sharoitida telekommunikatsiya korxonalarining iqtisodiy faoliyat
samaradorligini oshirish uchun quyidagi
ilmiy asoslangan takliflar
ni ilgari surish mumkin:
1.
Raqamli infratuzilmani modernizatsiya qilishga xorijiy sarmoyalarni keng jalb
etish.
Buning uchun soliq imtiyozlari, davlat-xususiy sheriklik mexanizmlarini rivojlantirish va
investorlar uchun kafolat tizimini takomillashtirish lozim.
2.
Telekommunikatsiya sohasida raqobat muhitini mustahkamlash.
Davlat ulushi
yuqori bo‘lgan kompaniyalarda korporativ boshqaruv tizimini joriy etish, yangi xususiy
operatorlar uchun litsenziya olish jarayonlarini soddalashtirish zarur.
3.
Raqamli xizmatlar turlarini kengaytirish.
Telekom kompaniyalarining iqtisodiy
samaradorligini oshirish uchun mobil to‘lov tizimlari, bulutli xizmatlar, raqamli kontent
platformalari va kiberxavfsizlik yechimlari yo‘nalishlarini rivojlantirish muhim.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
250
4.
Kadrlar salohiyatini rivojlantirish.
Raqamli iqtisodiyot uchun zarur bo‘lgan IT-
mutaxassislar tayyorlashda oliy ta’lim muassasalari, IT Park va telekommunikatsiya
kompaniyalari hamkorligini kengaytirish lozim.
5.
Raqamli transformatsiyani strategik boshqaruv darajasiga ko‘tarish.
Har bir
telekommunikatsiya korxonasida “Digital Transformation Office” kabi maxsus bo‘limlar tashkil
etilib, ularning faoliyati samaradorlikni oshirishga yo‘naltirilishi kerak.
6.
Raqamli xizmatlar eksportini yo‘lga qo‘yish.
Mintaqaviy hamkorlik doirasida
O‘zbekiston telekommunikatsiya xizmatlarini Markaziy Osiyo mamlakatlariga eksport qilish
imkoniyatlarini kengaytirish maqsadga muvofiqdir.
Xulosa:
Raqamli iqtisodiyot sharoitida telekommunikatsiya korxonalari nafaqat iqtisodiy
samaradorlikni oshirishda, balki mamlakatning innovatsion taraqqiyotini ta’minlashda ham
strategik ahamiyat kasb etadi. Xalqaro tajriba asosida ishlab chiqilgan yondashuvlarni milliy
sharoitga moslashtirish orqali O‘zbekiston telekommunikatsiya sektori yaqin yillarda mintaqaviy
raqamli markazga aylanish salohiyatiga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi
to‘g‘risidagi qarori.
2.
OECD (2023).
Digital Economy Outlook.
Paris: OECD Publishing.
3.
ITU (2024).
Measuring Digital Development: Facts and Figures.
Geneva: International
Telecommunication Union.
4.
Korea Communications Commission (2023).
5G Implementation and Digital Strategy
Report.
Seoul.
5.
Estonian Ministry of Economic Affairs and Communications (2024).
Digital Society
Overview.
Tallinn.
6.
O‘zkomnazorat agentligi (2024).
O‘zbekiston telekommunikatsiya bozori statistik
ma’lumotlari.
