Oktabr, 2025-Yil
334
PSIXODRAMMA YA.MORENO YAKKA RIVOJLANISH VA SOTSIALLIK ROLLARNI
ANGLASH USULLARI
Turemuratova Aziza Begibaevna
Qoraqalpoq davlat universiteti “Pedagogika va psixologiya” kafedrasi assistenti.
azizaturemuratova85@gmail.com
Dauilbaeva Mirzagúl
Qoraqalpoq davlat universiteti talabasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17478502
Annotatsiya.
Ushbu
tadqiqotda
Psixodramma
Ya.
Moreno
insonning
yakka
rivojlanishining psixologik bosqichlari va insonlarning sotsiallik rollarni anglash usullari
haqidagi ma’lumotlar keltirib o’tiladi. Bugungi kunda inson shaxsining ijtimoiylashuvi, yakka
rivojlanishi, o‘zini anglash jarayonida psixologik rolining o‘rni, kommunikativ kompetensiyalarni
rivojlantirish psixologiya, pedagogika va ijtimoiy fanlarda asosiy tadqiqotlardan biri bo’lib
hisoblanadi. Inson hayoti davomida turli ijtimoiy rollarda bo’lishi bu tabiiy jarayon hisoblanadi.
Har bir rol insonning yakka rivojlanish jarayonida ichki holati anglashga, sotsial
mavqeini rivojlantirishga va jamiyatdagi faoliyati to’g’ri shakllantirishga qaratilgan asosiy
jarayonlarni belgilaydi. Ya. L. Shuningdek, maqolamizda Moreno psixodramma nazariyasining
asosiy mohiyatini ochish bo’yicha nazariy tadqiqotlar, insonni yakka rivojlanish va ijtimoiy
rollarni anglash jarayonida psixologik tadqiqotlar sifatida tahlil qilish nazariyasi ko’rib chiqiladi.
Kalit so’zlar:
Psixodramma, Ya.Moreno nazariyasi, psixologik tadqiqotlar, sotsiallik
rollar, yakka rivojlanish, psixologik treninglar, psixologik holatlar.
PSYCHODRAMA YA.MORENO METHODS OF INDIVIDUAL DEVELOPMENT AND
UNDERSTANDING OF SOCIAL ROLES
Abstract.
This study presents information about the psychological stages of human
individual development and the ways in which people understand social roles. Today, the
socialization of the human personality, individual development, the role of the psychological role
in the process of self-awareness, the development of communicative competencies are one of the
main research areas in psychology, pedagogy and social sciences. Being in different social roles
throughout a person’s life is a natural process. Each role determines the main processes aimed at
understanding the internal state of a person in the process of individual development, developing
his social position and correctly shaping his activities in society. Ya. L. Also, our article considers
theoretical studies to reveal the main essence of Moreno’s psychodrama theory, the theory of
analyzing a person as a psychological study in the process of individual development and
understanding social roles.
Keywords:
Psychodrama, Ya.Moreno's theory, psychological research, social roles,
individual development, psychological training, psychological states.
Kirish
Psixologiyaning rivojlanish tarixiga e’tibor berganimizda, XX asr boshlarida
psixodrammaga asoslangan metodlarda inson psixologiyasida shaxsni chuqurroq anglash,
insonning yakka tartibda rivojlanishi uning ichki kechinmalarini o’rganish, sotsial-ijtimoiy
rollarini ahamiyati va o‘zaro psixologik munosabatlarini sahna orqali namoyon etish g‘oyasi
Oktabr, 2025-Yil
335
Yakob Levi Moreno tomonidan nazariy tadqiqotlar amalga oshirilgan. U tomonidan ishlab
chiqilgan psixodramma nazariyasi shaxs psixologiyasini nafaqat so‘z orqali, balki harakat,
psixologik rivojlanishi obrazi va ijtimoiy sahna orqali tahlil qilish imkonini bergan yangi yo‘nalish
sifatida namoyon bo‘lgan. Psixologiya yo’nalishida psixodramma tushunchasi bu nafaqat
terapevtik metod, balki shaxsning ijtimoiy tabiatini anglashiga yordam beruvchi asosiy psixologik
yo’nalishlardan biri bo’lib, inson rolining yakka tartibda shakllanishini va o‘zini anglash
jarayonini o‘rganishga yo‘naltirilgan ilmiy-amaliy tizim bo’lib hisoblanadi. Moreno fikricha,
inson ijtimoiy mavjudot bo‘lib, uning ichki dunyosini to‘liq tushunish uchun faqat nutq yoki
yozma ifoda emas, balki harakat, sotsiallik rollar orqali tajribani qayta boshdan kechirish zarur
bo’lgan hodisalarni o’z ichiga oladi. Ushbu maqolada psixodramma nazariyasining amaliy va
nazariy asoslaridan kelib chiqqan holda, shaxs yakka rivojlanishidagi o‘rni, sotsiallik rollarni
anglashning sotsial mexanizmlari hamda yakka rivojlanishdagi psixologik yo’nalishlarga
asoslangan muhim ahamiyatga ega bo’lgan jihatlari tahlil qilinadi.
Maqolaning asosiy maqsadlaridan biri bu — Ya. Moreno psixodrammasini shaxsning
ijtimoiy-ma’naviy rivojlanishi va psixologik individual tarzda rivojlanishida sotsial rollarni
anglash usuli sifatida ilmiy asoslashga oid bo’lgan tadqiqotlarni o’rganish va uning zamonaviy
psixologiyadagi ahamiyatini ochib berishdan iborat bo’ladi. Psixodramma nazariyasining nazariy
asoslarini tahlil qilish orqali shaxs psixologiyasi yakka rivojlanishi, ijtimoiy-ma’naviy
xususiyatlarini psixologik tahlil qilish orqali, sotsiometriyaga asoslangan, ijtimoiy rollar
nazariyasi o’rganish orqali, inson o‘zini anglash va kommunikativ rivojlanish masalalarini
chuqurroq tushunishga imkon yaratishdir. Ushbu psixologik yondashuv shaxsning individual va
ijtimoiy-ma’naviy jihatdan uyg‘un rivojlanishining ichki mexanizmlarini ochib beradi degan
fikrdamiz. Psixodramma metodlari ta’lim muassasalarida, psixologik maslahat markazlarida,
ijtimoiy-ma’naviy ish tizimida, oilaviy va shaxslararo nizolarni hal etishda qo‘llanilishi mumkin.
U orqali inson o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish va dunyoqarashini shakllantirishi, boshqalar
bilan empatik aloqa o‘rnatishi va o‘z hayotiy tajribasini oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ya.
Moreno psixodrammani insonni o‘zligini topishga imkon beruvchi asosiy yo’l deb hisoblagan.
Inson o’z rivojlanishida ijtimoiy faoliyatini tiklashga, ijodiy energiyasini safarbar etishga
yo‘naltirilgan ijtimoiy-psixologik tizim sifatida talqin qilgan nazariyalar asosida tadqiqotlar
natijalaridan kelib chiqqan holda psixodramma nazariyasini yaratgan. Moreno ishlab chiqqan
psixodramma nazariyasi bu inson rollarni nafaqat nazariy, balki amaliy yo‘l bilan tahlil qilish
orqali rivojlanishi, ularni qayta o‘ylashga va tahlil qilishiga yordam berishi, ichki konfliktlarni
sahna orqali ochib berish imkonini beradi. Shuning uchun psixodramma yakka rivojlanishning
psixologik dinamikasini tahlil qilishda samarali psixologik metodlardan biri sifatida qaraladi.
“Insonni o‘zgartirish uchun uni o‘zining yaratuvchi sahnasiga qaytarish kerak.” Bu fikr
psixodramma mohiyatini to‘liq ifodalab beradi. Moreno uchun insonning yakka tartibda
rivojlanishi passiv tahlil ob’ekti hisoblanmaydi, balki o‘z hayotining faol yaratuvchisi sifatida tan
olinadi. Shu sababli psixodramma insonni o‘z rolini faol anglashga yordam beradigan asosiy
psixologik yo’nalish bo’lib, inson o‘z hayotini qayta sahnalashtirishga undaydigan va sotsial
rollarni tanlashda yordam beradigan. sixodramma o‘zining katarsis ta’siri orqali inson ruhiyatini
sog‘lomlashtiradigan asosiy yo’nalish hisoblanadi. Inson o‘z his-tuyg‘ularini tan olish va ifoda
etishi orqali rivojlanishi mumkin.
Oktabr, 2025-Yil
336
Nazariy jihatdan olib qaralganda inson boshqalar hislarini tushunishga va o‘zini
boshqalarning nigohidan ko‘rish (rol almashish orqali) harakat qiladi. Bu psixologik jarayonlar esa
insonning psixologik muammolarni konstruktiv hal etishga imkon yaratadi. Inson hayotda sotsial
obrazlar orqali hayotga bo’lgan ijtimoiy moslashuv darajasini oshirishi mumkin. Inson hayotidagi
eng muhim psixologik tushunchalardan biri bu — obraz tushunchasidir. Ya. L. Moreno
psixodramma nazariyasidan tahliliy natijalarga asoslangan holda sotsial rolni markaziy kategoriya
sifatida talqin etgan. Unga ko‘ra, insonning butun ruhiy holat, ijtimoiy faoliyatidan kelib chiiqan
holda va o‘zini anglash jarayoni aynan rollar tizimi orqali namoyon bo‘lishini ta’kidlagan. Moreno
fikricha, inson tug‘ilganidan boshlab jamiyatda mavjud rollarni o‘zlashtirib boradi, ularning
ayrimlarini o‘zlashtiradi, ayrimlaridan voz kechadi, ba’zilarini esa ijodiy tarzda qayta yaratadi.
Shu sababli “rol” inson shaxsining ijtimoiy mazmunini ochib beruvchi asosiy birlik
hisoblanadi. Sotsiallik obraz — bu insonning jamiyatda faol ishtirok etish qobiliyatini belgilab
beradi. Har bir yangi rol — bu inson uchun yangi ijtimoiy tajribalarga erishish, yangi o‘sish
bosqichini anglatadi. Shu tariqa, rollar orqali shaxsning ijtimoiy-ma’naviy yetukligi shakllanadi.
Psixodrammada ishtirok etgan shaxs odatda quyidagi o‘zgarishlarni boshdan kechiradi:
Inson o‘z his-tuyg‘ularini anglash va ifoda etish qobiliyati oshadi; Insonlarning o‘ziga
nisbatan hurmati va ishonchi kuchayadi; Sotsial ijtimoiy rollarini aniqroq tushunadi va boshqalar
bilan muloqotdagi to‘siqlar kamaytiradi. Bu inson uchun hayotiy qarorlar qabul qilishida yordam
beradi. Natijada, insonning yakka rivojlanishi ijtimoiy uyg‘unlik bilan birlashadi.
Xulosa
Inson o‘zini jamiyatning faolligini oshirishi, ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishi va
mas’uliyatli a’zosi bo’lishi sifatida anglay boshlaydi. Bugungi kunda psixodramma faqat
terapevtik vositagina emas, balki ta’lim, rahbarlik, ijtimoiy ish, oilaviy psixologiya kabi sohalarda
keng qo‘llanilmoqda. U yoshlarning kommunikativ qobiliyatlarini oshirishga, o‘zini boshqarishni
o’rganishga, stressni yengish usullariga, empatiya va jamoada ishlash ko‘nikmalarini oshirishga
imkon beradi. Shuningdek, psixodramma nazariyasida: Insonning yakka rivojlanishini nazorat
qiluvchi psixologik treninglarimi amalga oshirish orqali hayotga bo’lgan tajribasini oshirish
mumkin bo’ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.
Turemuratova, Aziza, Shaxnoza Aralbaeva, and Asilxan Amangeldieva. "PSIXOLOGIK
TRENINGLARNING USLUBIY MUAMMOLARI VA TRENING BOSQICHLARI."
Modern Science and Research 4.4 (2025): 212-216.
2.
Turemuratova, Aziza, et al. "PSIXODRAMA TUSHUNCHASI HAQIDA UMUMIY
MA’LUMOTLAR." Modern Science and Research 4.4 (2025): 1186-1192.
3.
Turemuratova, Aziza, Miyrigu'L. Asamatdinova, and Ardak Mnajatdinova. "TRAINING
PSYCHOLOGIST-TRAINERS TO IMPROVE THEIR SKILLS AND ORGANIZE
PSYCHOLOGICAL TRAININGS." Modern Science and Research 4.4 (2025): 273-278.
4.
Turemuratova,
Aziza,
Gulmiyra
Xalmuratova,
and
Dilafruz
Baymuratova.
"PSIXOTERAPEVTIK TOPARLARDA ISLEW HÁM PSIXOTERAPIYA HAQQINDA
MAǴLIWMATLAR." Modern Science and Research 4.4 (2025): 208-213.
Oktabr, 2025-Yil
337
5.
Turemuratova,
A. B. "TA’LIMDA PEDAGOGIK YONDASHUVLAR ASOSIDA
O’QUVCHIYOSHLARNING KOLLOBORATIV KO’NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH
MEXANIZMLARI."
Inter education & global study 3.4 (2025): 242-250.
6.
Turemuratova, Aziza, Rita Kurbanova, and Barno Saidboyeva. "EDUCATIONAL
TRADITIONS IN SHAPING THE WORLDVIEW OF YOUNG PEOPLE IN FOLK
PEDAGOGY." Modern Science and Research 2.10 (2023): 318-322.
7.
Jarilkapovich, Matjanov Aman. "The Role of Modern Education and The Teacher's
Pedagogical Skills in The Application of Pedagogical Teaching Methods." International
Journal of Pedagogics 5.04 (2025): 266-268.
8.
Kurbanova, R. J., and B. E. Saidboeva. "MAKTAB VA OILADA ESTETIK TARBIYANI
SHAKLLANTIRISH
JARAYONIDA
O'QUVCHILARNING
AKSIOLOGIK
DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH." Inter education & global study 9 (2024):
114-121.
9.
Jarasovna, Kurbanova Rita. "The Role of National Values in Shaping the Aesthetic
Worldview of Schoolchildren." International Journal of Pedagogics 5.03 (2025): 55-58.
10.
Jansulu, Tursinbaeva, and Mambetiyarova Venera. "SOTSIAL PSIXOLOGIYADA
SHAXS MUAMMOSI." (2024).
11.
Tursinbaeva, Jansulu, Arman Sipatdinov, and Venera Mambetiyarova. "TATBIQIY
IJTIMOIY PSIXOLOGIYANING RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA UNING
AMALIY QO’LLANILISHI." Modern Science and Research 3.12 (2024): 605-608.
12.
Turumbetova, Zamira, and Dinara Abdiraxmanova. "INFLUENCE OF THE SOCIAL
ENVIRONMENT ON THE BEHAVIOR OF PRESCHOOL CHILDREN." Modern
Science and Research 3.5 (2024): 1196-1199.
