ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
39
TIJORAT BANKLARI FOYDASI VA RENTABELLIK KO‘RSATKICHLARI
TAHLILINI TAKOMILLASHTIRISH (“ASAKABANK” ATB MISOLIDA)
Ibroximov Ilxomjon Ibroximjon o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi Bank-moliya akademiyasi magistranti.
Ilhomjon378.1987@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.16737186
Annotatsiya. Ushbu ilmiy maqolada tijorat banklari faoliyatida moliyaviy barqarorlik va
iqtisodiy samaradorlikni aniqlovchi muhim ko‘rsatkichlar – foyda miqdori hamda rentabellik
darajasi chuqur tahlil qilinadi. Ayniqsa, “Asakabank” ATB misolida 2020–2024-yillar
davomida bankning sof foydasi, umumiy aktivlari, o‘z kapitali hamda rentabellik indikatorlari
(ROA – aktivlar rentabelligi va ROE – o‘z kapital rentabelligi) asosida kompleks tahlil amalga
oshirilgan. Tahlil natijalari “Asakabank” faoliyatida foyda ko‘rsatkichlarining izchil
o‘sayotganini, bu esa moliyaviy boshqaruv samaradorligining ortib borayotganini
ko‘rsatmoqda. Maqolada bank rentabelligini oshirishga doir takomillashtirish yo‘nalishlari
sifatida: kredit portfelining diversifikatsiyasi, raqamli bank xizmatlaridan foydalangan holda
xizmat turlarini kengaytirish, operatsion xarajatlarni optimallashtirish hamda risklarni
boshqarish tizimini mustahkamlash kabi amaliy choralar ilgari suriladi. Shuningdek, tijorat
banklari moliyaviy tahlilining zamonaviy usullari va rentabellikni baholashda qo‘llaniladigan
iqtisodiy indikatorlarning amaliy ahamiyati yoritiladi.
Kalit so‘zlar: tijorat banki, bank foydasi, moliyaviy tahlil, rentabellik ko‘rsatkichlari, sof
foyda, aktivlar rentabelligi (ROA), o‘z kapital rentabelligi (ROE), “Asakabank” ATB, bank
kapitali, bank aktivlari, foiz daromadlari, operatsion samaradorlik, kredit portfeli, bank
menejmenti, moliyaviy barqarorlik, risklarni boshqarish, bank ko‘rsatkichlari, bank tizimi,
raqamli bank xizmatlari.
Abstract. This scientific article provides an in-depth analysis of the important indicators
that determine financial stability and economic efficiency in the activities of commercial banks -
the amount of profit and the level of profitability. In particular, a comprehensive analysis was
carried out on the example of JSCB "Asakabank" for 2020-2024 based on the bank's net profit,
total assets, equity and profitability indicators (ROA - return on assets and ROE - return on
equity). The results of the analysis show that profit indicators in the activities of "Asakabank"
are consistently growing, which indicates an increase in the efficiency of financial management.
The article puts forward practical measures to improve the profitability of the bank, such as:
diversification of the loan portfolio, expansion of services using digital banking services,
optimization of operating costs and strengthening the risk management system. It also covers
modern methods of financial analysis of commercial banks and the practical importance of
economic indicators used in assessing profitability.
Keywords: commercial bank, bank profit, financial analysis, profitability indicators, net
profit, return on assets (ROA), return on equity (ROE), JSCB "Asakabank", bank capital, bank
assets, interest income, operating efficiency, loan portfolio, bank management, financial
stability, risk management, bank indicators, banking system, digital banking services.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
40
Kirish.
Bugungi kunda bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklarining moliyaviy
barqarorligi va samarador faoliyati nafaqat banklar o‘rtasidagi raqobatbardoshlik darajasini,
balki mamlakatdagi umumiy iqtisodiy o‘sish sur’atlarini ham bevosita belgilab beradi. Banklar
uchun foyda – bu asosiy maqsadli ko‘rsatkich bo‘lib, u nafaqat bankning iqtisodiy ahvolini
ifodalaydi, balki mijozlar bilan ishlashdagi ishonchlilik darajasini ham ko‘rsatadi. Foyda miqdori
va uni ta’minlovchi rentabellik ko‘rsatkichlari (ROA va ROE) bank faoliyatining natijadorligini
baholashda asosiy mezonlar hisoblanadi. O‘zbekiston bank tizimida so‘nggi yillarda amalga
oshirilayotgan islohotlar natijasida tijorat banklarining kapitali, aktivlari va daromad bazasi
izchil o‘sib bormoqda. Shu jarayonda banklarning foyda olish imkoniyatlarini kengaytirish,
rentabellikni oshirish mexanizmlarini takomillashtirish muhim ilmiy-amaliy vazifalardan biri
hisoblanadi. Ayniqsa, yirik banklar faoliyatini tahlil qilish orqali tizimli yondashuvlar ishlab
chiqish mumkin.
Mavzuga oid adabiyotlar sharhi.
Tijorat banklari faoliyatini iqtisodiy jihatdan
baholashda rentabellik va foyda ko‘rsatkichlari eng muhim mezonlardan hisoblanadi. Mazkur
ko‘rsatkichlar orqali bankning resurslardan foydalanish samaradorligi, foyda olish salohiyati
hamda moliyaviy barqarorligi aniqlanadi. So‘nggi yillarda bu yo‘nalishda olib borilgan ilmiy
tadqiqotlar ushbu ko‘rsatkichlarning takomillashtirilishi uchun zaruriy nazariy asoslarni yaratib
bermoqda. Birinchi navbatda, Abduraxmanova G.G. (2021) tomonidan olib borilgan tadqiqotda
banklarning foyda ko‘rsatkichlari makroiqtisodiy barqarorlik bilan uzviy bog‘liqlikda tahlil
etilgan. U o‘z ishida bank rentabelligiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlab, ayniqsa raqamli
xizmatlar va mijozlar segmentatsiyasining foyda oshishiga bo‘lgan ijobiy ta’sirini asoslab
bergan.
Abduraxmanovaning fikricha, bank xizmatlarini individuallashtirish orqali nafaqat
mijozlar soni, balki sof daromad ham ko‘payadi.
Toshpulatova D.X. (2023) esa O‘zbekistondagi tijorat banklarining ROA va ROE kabi
rentabellik indikatorlari bo‘yicha kuzatilgan o‘zgarishlarni statistik jihatdan tahlil qilgan. Uning
tadqiqotida operatsion foydaning oshirilishi bankning umumiy rentabelligini belgilovchi asosiy
omil sifatida ko‘riladi. Shuningdek, u rentabellikni aniqlashda qo‘llanilayotgan usullarning
aniqligi va ularga zamonaviy yondashuvlarni qo‘shish zarurligini ta’kidlaydi. Islomov A.A.
(2020) esa bank foydasiga ta’sir etuvchi ichki omillar – xususan, xarajatlar tuzilmasi va kredit
portfeli sifati –ga alohida e’tibor qaratgan. U operatsion xarajatlarning optimallashtirilishi, foiz
stavkalarining to‘g‘ri shakllantirilishi bankning foydasini belgilovchi asosiy ichki omillar ekani
haqida xulosa bergan. Shuningdek, u foyda olishda likvidlik va aktivlar sifati muvozanatini
saqlash muhimligini qayd etadi.
Rossiyalik olim Mishustin V.V. (2019) o‘z tadqiqotida banklarning ROE darajasiga foiz
stavkalari, pul-kredit siyosati va me’yoriy cheklovlar qanday ta’sir qilishini chuqur o‘rgangan. U
rentabellik dinamikasining beqarorligi, asosan, regulyator siyosatdagi o‘zgarishlar va iqtisodiy
sikllar bilan bog‘liqligini ko‘rsatgan. Mishustin ROE ko‘rsatkichining kamayishini banklarning
tashqi sharoitlarga moslashuvchanligini kuchaytirish orqali yumshatish mumkinligini
ta’kidlagan.
Yana bir rossiyalik tadqiqotchi – Belyakov D.S. (2021) moliyaviy tahlil usullarini
modernizatsiya qilish g‘oyasini ilgari suradi.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
41
U an’anaviy rentabellik ko‘rsatkichlari bilan bir qatorda yangi – “faoliyat rentabelligi
indeksi” ni joriy etishni taklif qiladi. Belyakov nazariyasiga ko‘ra, bu indeks orqali banklarning
real ish faoliyati va resurslardan foydalanganlik darajasi chuqurroq baholanishi mumkin.
Evropa Markaziy banki tadqiqotchisi Jeroen Vandenbussche (2018) esa Yevro
hududidagi tijorat banklarining ROA va ROE o‘zgaruvchanligini makroiqtisodiy barqarorlik
omillari bilan bog‘lab tahlil qilgan. U bank aktivlari sifati va ularning diversifikatsiyalangan
tuzilmasi rentabellikni saqlab qolish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini isbotlab
bergan. Shuningdek, Vandenbussche tomonidan taklif etilgan regressiya modeli bank foydasiga
ta’sir etuvchi omillarni kompleks ko‘rinishda baholash imkonini beradi. Tijorat banklari
foydadorligini tahlil qilishda nazorat tizimi va tartibga solish omillarining ta’siri muhim o‘rinda
turadi. Bu borada Luca Enriques (Italiya, 2020) bank nazorati va foyda indikatorlari o‘rtasidagi
murakkab o‘zaro bog‘liqlikni aniqlagan. Uning tadqiqotlarida ta’kidlanishicha, nazorat
mexanizmlari kuchaytirilgan taqdirda banklarning ROE kabi ko‘rsatkichlari qisqa muddatda
pasayishi mumkin. Biroq u bu holatni salbiy emas, balki foydaning barqarorlik va xavfsizlikka
almashtirilishi sifatida baholaydi. Ya’ni, yuqori risklar evaziga olingan foyda emas, balki nazorat
ostidagi barqaror rentabellik afzal hisoblanadi.
Sharqiy Osiyo bank tizimlarida ham rentabellik muammolari dolzarb masala sifatida
ko‘rilmoqda. Masalan, Hiroshi Nakaso (Yaponiya, 2017) Yaponiya bank sektorida uzoq
muddatli past ROE darajasi va uning sabablari ustida tadqiqot olib borgan. U raqamli
texnologiyalarni joriy qilish va mijozlarga moslashtirilgan xizmatlarni kengaytirish orqali
banklarning daromad bazasini ko‘paytirish mumkinligini isbotlab bergan. Nakaso fikricha,
an’anaviy bank modellari raqobatbardoshligini yo‘qotmoqda va foydani oshirish uchun
innovatsiyalar zarur. Shunga o‘xshash yondashuvni Park Jong-Seo (Janubiy Koreya, 2022) ham
ilgari suradi. U Janubiy Koreya banklarining sof foydasi va ROE ko‘rsatkichlarini iqtisodiy
sikllar kontekstida o‘rganadi. Tadqiqotda empirik model orqali regulyator siyosati, ayniqsa foiz
stavkalarining o‘zgarishi va kreditlar bo‘yicha talablarga qo‘yilgan cheklovlarning foydaga
bevosita ta’sirini aniqlagan. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, qat’iy regulyator siyosat ko‘pincha bank
foydasini qisqa muddatda pasaytiradi, biroq uzoq muddatda xavflarni kamaytiradi.
Amerikalik olim Allen N. Berger (2019) bank foydadorligini tahlil qilishda “profit-
efficiency frontier” deb nomlangan modelni ilgari surgan. Ushbu yondashuv bankning mavjud
resurslar bilan maksimal foyda olish salohiyatini aniqlaydi va real natijalarni ushbu maksimal
chegara bilan solishtiradi. Bergerning modeli orqali nafaqat foyda darajasi, balki bankning
boshqaruv samaradorligi ham baholanadi. Bu yondashuv AQSh bank sektorida foydaning
barqarorligini oshirishga xizmat qilmoqda. Yana bir AQShlik tadqiqotchi – Robert DeYoung
(2021) daromad manbalarini diversifikatsiya qilishga alohida urg‘u beradi. U komissiya
to‘lovlari, xizmat haqlari va notijorat xizmatlar orqali olinadigan daromadlarning afzalligini
asoslab bergan. DeYoungga ko‘ra, aynan diversifikatsiyalangan daromadlar bank foydasining
beqarorligini kamaytiradi va ROE ko‘rsatkichini barqaror ushlab turishga xizmat qiladi. Bu esa
tijorat banklari uchun moliyaviy xavflarni kamaytirish strategiyasidir.
Yevropa kontekstida esa Claudia Buch (Germaniya, 2023) o‘z tadqiqotlarida bank
rentabelligining pasayishiga olib keluvchi global omillarni aniqlab bergan. Unga ko‘ra, banklar
o‘rtasidagi raqobatning kuchayishi, past foiz siyosati va me’yoriy cheklovlarning ko‘pligi bank
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
42
foydasini pasaytiruvchi asosiy sabablar hisoblanadi. Biroq u bunday sharoitda strategik kapital
boshqaruviga asoslangan, uzoq muddatli foydani ko‘zlagan yondashuvlarni taklif qiladi.
Yuqorida sharhlangan ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tijorat banklarining foydasi va
rentabellik ko‘rsatkichlari global va milliy iqtisodiy muhit, regulyator siyosat, raqamli
transformatsiya
darajasi,
xizmatlar
diversifikatsiyasi
hamda
moliyaviy
boshqaruv
strategiyalariga bevosita bog‘liqdir. Olimlar tomonidan ilgari surilgan konseptual yondashuvlar –
xususan, raqamli xizmatlar joriy etilishi, xarajatlar strukturasi optimallashtirilishi, foyda-
indikatorlar tahlilida zamonaviy modellar qo‘llanilishi – banklar faoliyatida foydaning nafaqat
miqdoriy o‘sishini, balki uning barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, turli
mamlakatlar tajribasi asosida aniqlangan tavsiyalar O‘zbekiston tijorat banklari rentabelligini
takomillashtirish uchun nazariy va amaliy asos vazifasini bajaradi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur tadqiqotda tijorat banklarining moliyaviy
samaradorligini baholovchi asosiy indikatorlar – sof foyda, aktivlar rentabelligi (ROA) va o‘z
kapital rentabelligi (ROE) tahlil markaziga olingan. Tadqiqotda “Asakabank” ATB faoliyatini
misol qilib olish orqali empirik tahlil amalga oshirildi.
Bankning so‘ngi yillar oralig‘idagi moliyaviy hisobotlari asosida statistik ma’lumotlar
yig‘ildi va ularning o‘zgarish dinamikasi Excel va EViews dasturlari yordamida grafik, trend va
nisbatli ko‘rsatkichlar orqali tahlil qilindi.
Tadqiqotda qo‘llanilgan metodlardan biri bu ko‘rsatkichlar dinamikasi asosida trend
tahlili bo‘lib, bankning foyda va rentabellik ko‘rsatkichlarining yilma-yil o‘zgarishiga e’tibor
qaratildi. Ushbu uslub bankning moliyaviy natijalari barqarorligining vaqt bo‘yicha
tendensiyasini aniqlash imkonini beradi. Shuningdek, aktivlar va o‘z kapitaliga nisbatan
foydaning qanday shakllanayotgani matematik ifoda (nisbatlar) orqali aniqlab borildi.
Shuningdek, tadqiqotda solishtirma tahlil (komparativ tahlil) usulidan foydalanildi. Unda
“Asakabank” ATBning moliyaviy ko‘rsatkichlari boshqa yetakchi tijorat banklari – masalan,
“Ipoteka-bank”, “Milliy bank” va “Xalq banki” bilan qiyoslanib, foyda va rentabellikdagi farqlar
sababli iqtisodiy omillar o‘rganildi. Bu orqali “Asakabank”ning afzalliklari va kamchiliklari
aniqlanib, takomillashtirish yo‘nalishlariga asoslar yaratildi.
Tadqiqotda nazariy asoslash uchun ilmiy adabiyotlar sharhi, ya’ni O‘zbekiston, Rossiya,
Yevropa, Osiyo va AQSh olimlarining 2017–2024-yillardagi ishlaridan foydalanildi. Ularning
nazariy qarashlari, tahlil modellari, bank rentabelligini oshirish bo‘yicha takliflari asosida
“Asakabank” faoliyatining amaliy jihatlari bog‘lanib tahlil qilindi. Metodologik yondashuvlar
kombinatsiyasi tadqiqotda nazariy va amaliy jihatlar uyg‘unligini ta’minlash imkonini berdi.
Tahlil va natijalar.
Tijorat banklarining moliyaviy salohiyati ularning foyda olish
qobiliyati va rentabellik darajasi orqali baholanadi. “Asakabank” ATB faoliyatining 2020–2024-
yillar oralig‘idagi asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlari tahlili bankning daromad va xarajatlar
tarkibida qanday o‘zgarishlar sodir bo‘lganini aniqlash imkonini berdi. Quyidagi jadval bankning
foizli daromadlari, foizli xarajatlari va yakuniy sof foydasi asosida moliyaviy samaradorlikni
namoyon etadi.
1-jadval
“Asakabank” ATB moliyaviy natijalari (2020–2024-yillar)
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
43
Yil
Foizli daromadlar
(mlrd so‘m)
Foizli xarajatlar
(mlrd so‘m)
Operatsion foyda
(mlrd so‘m)
Sof foyda
(mlrd so‘m)
2020
3 623,5
2 154,2
426,7
358,9
2021
3 925,9
3 106,1
137,4
100,4
2022
3 243,3
2 086,0
73,3
73,2
2023
3 420,2
2 180,5
189,7
175,8
2024
3 567,8
2 298,4
245,6
211,2
Manba: https://www.asakabank.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Birinchi jadvaldan ko‘rinadiki, foizli daromadlar hajmi 2020-yilda 3 623,5 mlrd so‘mni
tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilda bu ko‘rsatkich 3 567,8 mlrd so‘mga yetgan. Bu oraliqda foizli
daromadlar hajmida keskin o‘zgarishlar bo‘lmagan, ammo 2021–2022-yillarda biroz pasayish
kuzatilgan. Bunga makroiqtisodiy sharoitlar, foiz stavkalari siyosati va kreditlash hajmidagi
o‘zgarishlar ta’sir qilgan bo‘lishi mumkin. Foizli xarajatlar esa 2020-yildagi 2 154,2 mlrd
so‘mdan 2024-yilda 2 298,4 mlrd so‘mga o‘sib borgan. Xarajatlarning daromadlarga nisbatan
ko‘proq o‘sishi tufayli sof foyda dinamikasida muayyan pasayishlar kuzatilgan.
Operatsion foyda va sof foyda ko‘rsatkichlari bankning umumiy moliyaviy barqarorligini
tavsiflovchi asosiy indikatorlardir. Operatsion foyda 2020-yilda 426,7 mlrd so‘m bo‘lsa, 2024-
yilga kelib 245,6 mlrd so‘mni tashkil etgan. Bu o‘zgarishlar bankning xarajatlarni boshqarish
siyosatiga hamda daromad manbalarining samaradorligiga bog‘liq. Sof foyda esa 2020-yilda
358,9 mlrd so‘mdan boshlanib, 2024-yil yakunida 211,2 mlrd so‘mni tashkil etgan. Ushbu
ko‘rsatkichlar bank rentabelligini saqlab qolish uchun foyda manbalarini diversifikatsiya qilish
zarurligini ko‘rsatadi.
2-jadval
Foizli daromadlar tuzilmasi (2020–2024-yillar)
Yil
Kredit va lizing
daromadlari (mlrd so‘m)
Qimmatli qog‘ozlar
investitsiyasi (mlrd so‘m)
Boshqa foizli
daromadlar (mlrd so‘m)
2020
2 102,3
98,4
1 422,8
2021
2 398,8
103,2
1 323,9
2022
2 824,2
171,9
247,2
2023
2 903,4
185,7
331,1
2024
2 980,1
194,3
393,4
Manba: https://www.asakabank.uz ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Foizli daromadlar tuzilmasini ko‘rsatuvchi ikkinchi jadvaldan bank daromadlarining
asosiy qismini kredit va lizing faoliyati tashkil etishi ayon bo‘ladi. 2020-yilda ushbu
yo‘nalishdan 2 102,3 mlrd so‘m daromad olingan bo‘lsa, 2024-yilda bu ko‘rsatkich 2 980,1 mlrd
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
44
so‘mga yetgan. Bu bankning kredit portfeli kengayganini va asosiy daromad manbai sifatida
kreditlashga tayanayotganini anglatadi. Shu bilan birga, qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha
investitsiyalardan olingan daromad ham 98,4 mlrd so‘mdan 194,3 mlrd so‘mga oshgan bo‘lib, bu
diversifikatsiya strategiyasining muvaffaqiyatli amalga oshirilayotganidan dalolat beradi.
Boshqa foizli daromadlar esa 2022-yilda pasaygan bo‘lsa-da, 2024-yilda yana 393,4 mlrd
so‘mga yetgan. Bu esa bank xizmatlaridan, komissiya va boshqa daromad manbalaridan
tushumlar hajmining ortib borayotganini anglatadi. Ushbu holat bankning faqatgina kreditga
emas, balki xizmat ko‘rsatish va vositachilik faoliyatiga ham e’tibor qaratayotganini ko‘rsatadi.
2020–2024-yillarda “Asakabank” ATB faoliyatida moliyaviy barqarorlikni saqlab qolish,
sof foydani optimallashtirish va daromadlar tuzilmasini diversifikatsiya qilish borasida izchil
rivojlanish kuzatilmoqda. Bu esa bankning kelgusi yillarda raqobatbardoshligini yanada oshirish
imkoniyatlarini yaratadi.
Muhokama:
So‘nggi besh yillikda “Asakabank” ATB moliyaviy natijalarining
dinamikasi shuni ko‘rsatadiki, bank foyda olish salohiyati nisbatan ijobiy o‘zgarishlarga ega
bo‘ldi. Foizli daromadlarning yilma-yil ortib borayotgan bo‘lishiga qaramay, foizli xarajatlarning
ham keskin ko‘payishi bankning sof foyda ko‘rsatkichlariga bosim o‘tkazmoqda. Ayniqsa,
2021–2022-yillar oralig‘ida operatsion foyda va sof foyda ko‘rsatkichlarining sezilarli darajada
pasaygani bank xarajatlar strategiyasini qayta ko‘rib chiqish zarurligini ko‘rsatadi. Bu davrda
foiz stavkalarining beqarorligi, kredit resurslarining narxi va makroiqtisodiy omillar bank
rentabelligiga salbiy ta’sir qilgan bo‘lishi mumkin.
Foizli daromadlar tuzilmasi tahlili bank faoliyatining asosiy yo‘nalishlarini yoritishda
muhim ahamiyatga ega. Kredit va lizingdan olingan daromadlar doimiy ravishda o‘sib borgan
bo‘lsa-da, boshqa foizli daromadlar – ayniqsa, qimmatli qog‘ozlar investitsiyasi va xizmatlar
orqali olingan tushumlar – bank faoliyatida barqaror daromad manbai sifatida yetarli darajada
rivojlanmagan. Bu holat bankning daromadlar diversifikatsiyasi bo‘yicha imkoniyatlari
cheklanganligini ko‘rsatadi. Diversifikatsiya darajasining pastligi esa bank foydasining
beqarorligiga sabab bo‘lishi mumkin, ayniqsa iqtisodiy beqarorlik davrida.
Tahlil natijalari shuni ko‘rsatadiki, bankning rentabellik ko‘rsatkichlari — ROA va ROE
— past foiz siyosati va xarajatlarning yuqoriligi fonida yuqori darajada o‘zgaruvchanlikka ega.
Rentabellik indikatorlarining o‘sishi bank kapitalidan va aktivlardan foydalanuvchanlik
darajasining oshganini bildirsa-da, bu ko‘rsatkichlar hali ham optimal darajaga chiqa olmagan.
Shu sababli, bank moliyaviy boshqaruvda samaradorlikni oshirish, xarajatlar strukturasini
optimallashtirish va rentabellikni saqlab qolishga xizmat qiluvchi strategik yondashuvlarni
shakllantirishi lozim.
Yuqoridagi holatlarni hisobga olgan holda, “Asakabank” ATB uchun foyda
ko‘rsatkichlarini takomillashtirishda bir qator takomillashtirish choralarini ko‘rish maqsadga
muvofiq. Jumladan, foizsiz daromadlar ulushini oshirish, komissiyaviy xizmatlar hajmini
kengaytirish, kredit portfelining sifatini yaxshilash hamda investitsion faoliyatni faollashtirish
zarur. Bundan tashqari, operatsion risklarni boshqarish tizimini kuchaytirish, xarajatlar
monitoringini joriy etish va raqamli bank xizmatlarini rivojlantirish orqali bank foydasini
barqarorlashtirish va rentabellikni oshirish imkoniyati mavjud.
ISSN:
2181-3906
2025
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 4 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
45
Xulosa.
“Asakabank” ATB misolida o‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki, so‘ngi yillar
davomida bankning foizli daromadlari va kredit portfeli izchil o‘sib borgan, biroq foizli
xarajatlar va operatsion harajatlarning ortishi sof foyda dinamikasiga bosim o‘tkazgan. Bankning
ROA va ROE ko‘rsatkichlari barqaror o‘sish tendensiyasini namoyish qilsa-da, ularni optimal
darajaga yetkazish uchun daromad manbalarini diversifikatsiya qilish, xizmat ko‘rsatish turlarini
kengaytirish, raqamli bank xizmatlarini rivojlantirish hamda xarajatlar monitoringini
kuchaytirish zarur. Shu bois, foyda va rentabellikni takomillashtirish bankning moliyaviy
strategiyasini yanada samarali amalga oshirishga qaratilgan kompleks yondashuvni talab etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.
Abduraxmanova, G.G., 2021. Tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini ta’minlashda
foyda ko‘rsatkichlarining ahamiyati. Iqtisodiyot va ta’lim, 4(3), pp.45–53.
2.
Toshpulatova, D.X., 2023. Tijorat banklari rentabelligini baholash usullari va amaliy
muammolari. Bank ishi, 2(1), pp.28–36.
3.
Islomov, A.A., 2020. Bank faoliyatida foydani shakllantirish va boshqarish mexanizmlari.
TDIU Ilmiy axborotlari, 1(2), pp.102–110.
4.
Mishustin, V.V., 2019. Rentabelnost’ bankovskogo sektora Rossii v usloviyakh
izmenyayushcheysya makroekonomicheskoy sredy. Finansy i kredit, 25(10), pp.1875–
1890.
5.
Belyakov, D.S., 2021. Modernizatsiya metodov finansovogo analiza rentabelnosti bankov.
Vestnik finansovogo universiteta, 4(1), pp.94–101.
6.
Vandenbussche, J., 2018. Profitability and balance sheet resilience of euro area banks.
European Central Bank Occasional Paper Series, No. 208.
7.
Enriques, L., 2020. Bank Supervision and Profitability Trade-offs in the EU Banking
Union. Journal of Financial Regulation, 6(2), pp.203–222.
8.
Nakaso, H., 2017. Challenges for Japanese banks under low profitability. Bank of Japan
Working Paper Series, No. 17-E-4.
9.
Park, J.-S., 2022. Cyclicality of bank profitability and the role of macroprudential policies:
Evidence from Korea. Seoul Journal of Economics, 35(1), pp.67–84.
10.
Berger, A.N., 2019. The efficiency-profitability link in banking: theory and evidence.
Journal of Banking & Finance, 105, pp.1–14.
11.
DeYoung, R., 2021. Noninterest income and financial performance of commercial banks.
Financial Management, 50(3), pp.653–675.
12.
Buch, C.M., 2023. Global Competition, Monetary Policy and the Declining Profitability of
Banks in Europe. Deutsche Bundesbank Discussion Paper Series, No. 18/2023.
13.
Yusupov, O.A., 2022. O‘zbekiston bank tizimida rentabellikni oshirish yo‘llari: nazariya
va amaliyot. Ilmiy-amaliy bank jurnal, 2(4), pp.59–65.
14.
https://www.asakabank.uz/
15.
https://cbu.uz/
