732
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
UDK: 616.314.18-084
KARIES VA PARADONT KASALLIKLARI PROFILAKTIKASI
Yusupjanova Nigora
Central Asian Medical University xalqaro tubbiyot universiteti “Terapevtik va Xirurgik
Stomatologiya” kafedrasi mudiri, assistant.
Ergashev Bekzod Jaloliddin o’g’li
Central Asian Medical University talabasi, O’zbekiston, Farg’ona, Burhoniddin Marg’inoniy
ko’chasi 64 uy, tel: +998 95 485 00 70,
e-mail:
E-mail:
ORCID: https://orcid.org/0009-0000-0382-0811
https://doi.org/10.5281/zenodo.15204927
Annotatsiya. Ushbu maqolada parodont kasalliklarining profilaktikasiga oid zamonaviy
yondashuvlar tahlil qilinadi. Parodont kasalliklari og‘iz bo‘shlig‘ining eng ko‘p tarqalgan
surunkali patologiyalaridan biri bo‘lib, ular nafaqat tishlarning yo‘qotilishiga, balki butun
organizmning sog‘lig‘i yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Profilaktika ikki asosiy
yo‘nalishda olib boriladi: birinchisi — parodont kasalliklarining rivojlanishini oldini olish;
ikkinchisi — og‘ir shakllari va asoratlarini erta aniqlab, ularning rivojlanishining oldini olish.
Ushbu yondashuv stomatolog-terapevt, parodontolog va sanitar-gigiyenik mutaxassislar
o‘rtasidagi uzviy hamkorlikni talab qiladi. Shuningdek, og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasi,
remineralizatsiyalovchi profilaktika, suv va tuzni ftorlash, shaxsiy va jamoaviy sanasiyalarning
ahamiyati yoritiladi.
Ftorning biologik ta’siri, organizmdagi metabolizmi, siydik va so‘lak orqali ajralish
xususiyatlari asosida kariesning oldini olishdagi roli ilmiy asoslangan. Maktabgacha yoshdagi
bolalar o‘rtasida olib borilgan tadqiqotlar natijasida ftorli vositalar qo‘llanishi siydik va
so‘lakdagi ftor miqdorining oshishiga olib kelgani hamda karies ko‘rsatkichlarining kamaygani
aniqlangan. Ushbu maqola stomatologik kasalliklarning samarali profilaktikasini tashkil etish
va sog‘lom avlodni shakllantirishda muhim ilmiy-amaliy ahamiyatga ega.
Kalit so’zlar: parodont kasalliklari, profilaktika, og‘iz gigiyenasi, ftoridlar,
remineralizatsiya, karies, sanasiya, stomatologiya, suvni ftorlash, tish emali, dispanser nazorati,
ftorli tuz, bolalar sog‘lig‘i.
PREVENTION OF CARIES AND PERIODONTAL DISEASES
Abstract. This article analyzes modern approaches to the prevention of periodontal
diseases. Periodontal diseases are one of the most common chronic pathologies of the oral
cavity, which can lead not only to tooth loss, but also to a deterioration in the health of the whole
organism. Prevention is carried out in two main directions: the first is to prevent the
733
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
development of periodontal diseases; the second is to detect severe forms and complications
early and prevent their development. This approach requires close cooperation between dentists,
periodontologists and sanitary-hygienic specialists. The importance of oral hygiene,
remineralizing prophylaxis, water and salt fluoridation, and personal and collective sanitation is
also highlighted. Based on the biological effects of fluorine, its metabolism in the div, and the
characteristics of its excretion through urine and saliva, its role in the prevention of caries is
scientifically substantiated. Studies conducted among preschool children have shown that the
use of fluoride products leads to an increase in the amount of fluoride in urine and saliva and a
decrease in caries rates. This article is of significant scientific and practical importance in
organizing effective prevention of dental diseases and forming a healthy generation.
Keywords: periodontal diseases, prevention, oral hygiene, fluorides, remineralization,
caries, sanitation, dentistry, water fluoridation, tooth enamel, dispensary control, fluoridated
salt, children's health.
ПРОФИЛАКТИКА КАРИЕСА И ЗАБОЛЕВАНИЙ ПАРОДОНТА
Аннотация. В статье анализируются современные подходы к профилактике
заболеваний пародонта. Заболевания пародонта являются одной из самых
распространенных хронических патологий полости рта, которая может привести не
только к потере зубов, но и к ухудшению здоровья всего организма. Профилактика
проводится по двум основным направлениям: первое — предупреждение развития
заболеваний пародонта; Второе — раннее выявление тяжелых форм и осложнений и
профилактика их развития. Такой подход требует тесного сотрудничества
стоматологов, пародонтологов и специалистов по санитарии и гигиене. Также будет
подчеркнута важность гигиены полости рта, реминерализующей профилактики,
фторирования воды и соли, а также личной и коллективной санитарии. Роль фторида в
профилактике кариеса научно доказана на основе его биологических эффектов,
метаболизма в организме и выведения с мочой и слюной. Исследования среди детей
дошкольного возраста показали, что использование фторсодержащих продуктов
приводит к повышению уровня фторида в моче и слюне и снижению заболеваемости
кариесом. Статья имеет важное научное и практическое значение в организации
эффективной профилактики стоматологических заболеваний и формировании здорового
поколения.
Ключевые слова: заболевания пародонта, профилактика, гигиена полости рта,
фториды, реминерализация, кариес, санация, стоматология, фторирование воды, эмаль
зубов, диспансерный контроль, фторированная соль, здоровье детей.
734
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
KIRISH: Parodont kasalliklarining oldini olish ikki asosiy yo‘nalishni o‘z ichiga
oladi:
1.
P
arodont kasalliklari rivojlanishini boshlanishidan oldin oldini olish
Ushbu yo‘nalish keng ko‘lamli kompleks profilaktik tadbirlarni o‘z ichiga oladi.
Ular
quyidagilardan iborat:
Umumiy kasalliklarning oldini olish va ularni davolash;
Onalik va bolalikni himoya qilish;
Kasb kasalliklariga qarshi kurashish va boshqalar.
Stomatolog-terapevt tomonidan olib boriladigan og‘iz bo‘shlig‘i sanasiyasi muolajalari
parodont patologiyasi rivojiga olib keluvchi travmatik omillarga qarshi qaratilgan bo‘lishi
kerak[1]. Jumladan, karioz kavaklarning aproksimal va bo‘yinturuq sohalarini ratsional
plombalash parodont to‘qimalarining sog‘lom funksiyasi uchun muhim hisoblanadi. Tish
sanasiyasi yakunida tish toshlari va blyashkalari tozalanishi shart[2]. Agar prikus (tishlar
yopilishi) anomaliyalari aniqlansa, bemorga ortodontik va ortopedik davolash tavsiya etilishi
lozim. Bu nafaqat og‘iz bo‘shlig‘ida fiziologik qulaylikni ta’minlaydi, balki bolalarda yuz-jag‘
tizimining to‘g‘ri rivojlanishiga xizmat qiladi[3,4].
Mahalliy sabablarga ko‘ra kelib chiqadigan parodont kasalliklarining profilaktikasida
og‘iz gigiyenasi muhim rol o‘ynaydi[5]. Stomatolog bemorga to‘g‘ri tish cho‘tkasi, tish pastasi
va boshqa gigiyenik vositalarni tanlash bo‘yicha tavsiyalar berishi kerak[6].
2.
Og‘ir shakllar va ularning asoratlarini oldini olish
Bu yo‘nalish parodont kasalliklarining dastlabki shakllarini erta aniqlash va davolashga
qaratilgan bo‘lib, asosan profilaktik ko‘riklar chog‘ida amalga oshiriladi[7]. Bemorlar
parodontolog vrachining dispanser nazoratiga olinadi. Dispanser kartasida bemorning ko‘rik
sanalari belgilab qo‘yiladi:
Gingivit: 6 oyda bir marta;
Parodontit: 6 oyda bir marta;
Tez-tez qaytalanuvchi parodontit: 3 oyda bir marta;
Parodontoz: 12 oyda bir marta. Nazorat davomida parodontolog bemorning og‘iz
gigiyenasiga rioya qilishi va kasallik kechishini kuzatib boradi[8]. Agar 1 yil davomida kasallik
remissiyasiga erishilsa, keyingi nazorat hududiy stomatolog tomonidan amalga oshiriladi.
Stomatologik profilaktika vositalari
Ular quyidagi guruhlarga bo‘linadi[10]:
Og‘iz gigiyenasi vositalari (cho‘tkalar, pastalar va boshqalar),
Og‘izni chayish uchun vositalar,
Applikatsiyalar uchun eritmalar,
735
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Tish to‘qimalariga surtish uchun vositalar,
Profilaktik bog‘lamlar va boshqalar.
Bu vositalar shunday bo‘lishi kerakki, bemor ularni tibbiy yordamchining yordamisiz
mustaqil qo‘llay olishi kerak. Ularning ommaviy amaliyotda qulayligi muhimdir[11].
Remineralizatsiyalovchi profilaktika
Tish kariesini oldini olishda tish to‘qimalari rezistentligini oshirish orqali amalga
oshiriladi. Emalning qayta tiklanish jarayonlari gidroksiapatit kristallarining Ca, P va F ionlari
yordamida tuzilishini tiklashga asoslanadi[12]. Ayniqsa kariesning boshlang‘ich bosqichida bu
usul juda samaralidir.
Remineralizatsiyalovchi vositalar tarkibida kaltsiy tuzlari, ftoridlar va fosfatlar bo‘lib,
ular emalning asosiy komponentlarini tiklaydi[13]. Muolaja gigiyenik tozalovdan so‘ng
quyidagicha amalga oshiriladi:
1. 10% kaltsiy glyukonat eritmasi bilan yuqori va pastki jag‘ tishlarining chaynov, lab va
lunj yuzalariga 5–6 daqiqa davomida applikatsiya qo‘yiladi[14];
2. So‘ngra 2% natriy ftorid eritmasi bilan 1–2 daqiqa davomida takroriy applikatsiya
o‘tkaziladi[15].
Muolajadan so‘ng 20–30 daqiqa davomida ovqat yeyish va suyuqlik ichish mumkin
emas. Davolash kursi 3 muolajadan iborat bo‘lib, 5–6 oyda takrorlanadi[16].
Og‘iz bo‘shlig‘i sanasiyasi
Bu kasalliklarni aniqlab, ularni davolash va asoratlarning oldini olishga qaratilgan tizimli
tadbirdir. Sanasiya ikkilamchi profilaktika hisoblanadi va odatda bolalar bog‘chalari, maktablar
va boshqa muassasalarda o‘tkaziladi. 386-sonli buyruqqa asosan, bu ko‘riklar yilda ikki marta
o‘tkaziladi[17].
Sanasiya sog‘lomlashtiruvchi muolajalar orqali amalga oshiriladi, ammo u stomatologik
kasalliklarning paydo bo‘lish darajasini to‘liq kamaytira olmaydi.
Suv va oziq-ovqatni ftorlash
Karies profilaktikasining eng samarali usullaridan biri suvni ftorlashdir. Bu usul
markazlashgan va markazlashmagan tarzda amalga oshiriladi. Markazlashgan usulda ichimlik
suvi tarkibiga optimal miqdorda (0,7–1,2 mg/l) ftor kiritiladi[18].
Ayrim davlatlarda maktab va bog‘chalarda alohida ftorlovchi qurilmalar o‘rnatiladi.
Ftorli suv iste’mol qilinishi tufayli AQShda 15 yillik tadqiqotlar natijasida 12–16
yoshdagi bolalarda KPU ko‘rsatkichi 48–63% ga kamaygani aniqlangan. Iqtisodiy jihatdan ham
bu usul arzon va foydalidir[19].
736
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Suvdagi ftor miqdori sanitariya xizmatlari va kommunal tashkilotlar tomonidan
muntazam nazorat qilinadi. Ftorlash boshlanganidan keyin 5–10 yil ichida aholining holati qayta
tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi[20].
Tish kariesining oldini olishda ftoridlarni qo‘llash juda samarali hisoblanadi.
Ftoridlarning organizmga yetarlicha tushmasligi tish kasalliklari, ayniqsa karies
rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli ftor profilaktikasiga e’tibor qaratish va
organizmdagi ftor miqdorini muntazam nazorat qilib borish muhimdir. Bu miqdor siydik, qon
plazmasi va so‘lak tekshiruvlari orqali aniqlanadi. Ftor organizmdan asosan siydik (87%), axlat
va so‘lak orqali ajralib chiqadi[21].
Bolalarda ichimlik suvidagi ftor miqdori 1 mg/l bo‘lganida, siydik orqali 25–35 mkg/kg
ftor ajraladi[22]. Ftorning so‘lakda paydo bo‘lishi qabul qilingan miqdorga bog‘liq bo‘lib, suvda
0,1 mg/l ftor bo‘lsa, quloq oldi so‘lak bezida 0,007 mg/l, kunlik 1 mg ftor qabul qilgan bolalarda
esa 0,008 mg/l miqdorida ftor aniqlanadi[23].
So‘lak doimiy tarzda tishlarni yuvib turadi va undagi ftor konsentratsiyasining pastligi
kariesning oldini olishda muhim rol o‘ynaydi. Ftor profilaktikasida osh tuziga 250 mg/kg ftor
qo‘shish tavsiya etiladi[22]. 2 yil davomida ftorlangan osh tuzi iste’mol qilgan bolalarda so‘lak
va siydikda ftor konsentratsiyasi sezilarli darajada oshgani kuzatilgan.
Ftorning foydali xususiyatlari:
1. Tish emalini kislotalarga nisbatan chidamli qiladi.
2. Karies hosil bo‘lgan hollarda emalni remineralizatsiya qilishni rag‘batlantiradi.
3. Karies chaqiruvchi bakteriyalarning modda almashinuviga ta’sir qiladi.
Ftor tish emali tarkibiga kirib, ftorapatit kristallarini hosil qiladi. Bu kristallar oddiy emal
kristallariga qaraganda 1,5–2 baravar chidamli bo‘ladi[24]. Ammo bu jarayon qaytar bo‘lgani
uchun ftorni muntazam tarzda yetkazib turish zarur.
Ftorli profilaktik vositalar
Floredin Gel №5: Mevali tamga ega, instrumentlarga yopishmaydi, kichik fissuralarda
qo‘llash qulay[21]. Natriy ftor saqlaydi.
Florodin: Rangli indikatorli, emalni remineralizatsiya qiladi, kariesga qarshi samarali.
Bifluorid 12: Tish bo‘yinlarini davolash va chuqur ftorlash uchun, kosmetik foydalanish
uchun mo‘ljallangan.
Profluorid M: Har kuni ishlatiladigan, natriy ftor saqlovchi yuvish vositasi, 6 yoshdan
katta bolalar va kattalar uchun.
Profluorid Jele: Tish cho‘tkasi yoki applikator bilan qo‘llaniladi, karies profilaktikasi
uchun mo‘ljallangan.
Bolalar O‘rtasida Sanitariya-Ma’rifiy Ishlar
737
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Sanitariya-ma’rifiy ishlar tish sog‘lig‘ini saqlashda muhim ahamiyatga ega. Bu jarayonda
shifokor, pedagog, ota-ona va bolaning o‘zi ishtirok etishi lozim.
Tavsiya etiladigan mashg‘ulotlar:
1. Birinchi dars – tish tuzilishi, vazifasi, emal ahamiyati, gigiyena sabablari.
2. Ikkinchi dars – tish cho‘tkasi, pastasi, tozalash usullari haqida amaliy ko‘rsatmalar.
3. Uchinchi dars – og‘iz gigiyenasini amaliy o‘rgatish, nazorat savollari orqali bilimlarni
mustahkamlash. Mashg‘ulotlar gigiyena sinfida o‘tkazilishi, kerakli jihozlar – rakovina, ko‘zgu,
o‘quv plakatlari, stomatologik asboblar mavjud bo‘lishi zarur[25].
MATERIALLAR VA USLUBLAR:
Ushbu tadqiqotda parodont kasalliklarining
profilaktikasi va og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasiga oid kompleks chora-tadbirlarning tahliliga
asoslangan uslubiy yondashuvlar qo‘llanildi. Maqola nazariy manbalarni chuqur o‘rganish,
tibbiy-statistik va eksperimental kuzatuvlarni o‘z ichiga oladi. Tadqiqotning asosiy materiali
O‘zbekiston aholisi, ayniqsa, maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar o‘rtasida olib borilgan
profilaktik ishlar va ftor vositalarining qo‘llanishi natijalariga tayanadi.
Asosiy metodlardan biri sifatida sanasiya (ya’ni, og‘iz bo‘shlig‘ining to‘liq davolanishi),
dispanserizatsiya (doimiy tibbiy kuzatuv), va remineralizatsiyalovchi muolajalar (Ca glyukonat
va NaF eritmalari bilan applikatsiyalar) qo‘llanildi. Tadqiqotda stomatologik profilaktika
vositalarining (tish pastalari, chayuvchi eritmalar, applikatsiya vositalari) tarkibi va qo‘llanish
texnikalari o‘rganildi.
Bolalarda ftoridlar bilan og‘iz bo‘shlig‘ini yuvish va ftorli tuz iste’mol qilishning
metabolik ta’siri, ya’ni siydik va so‘lakdagi ftor miqdorining o‘zgarishi, Orion firmasining
elektroanalizatorlari (Model 96-09 va Model 920) yordamida aniqlandi. Ushbu qurilmalar bilan
siydik va so‘lakdagi ftor ionlarining kontsentratsiyasi muntazam o‘lchab borildi. Ma’lumotlar
plastik idishlarda saqlangan namunalar asosida qayta ishlanib, statistik tahlil qilindi.
Tadqiqot davomida 109 nafar bola 1 yil davomida ftorlangan osh tuzi bilan ovqatlanib,
ularning siydik va so‘laklaridan olingan namunalar har 6-8 soatda yig‘ildi. Ftorning organizmda
metabolizmi, ekskresiyasi, organizmga qabul qilingan ftor miqdori bilan bog‘liq holda
o‘zgarishlari hisobga olindi. Ftorning karies profilaktikasidagi samarasi uning tish emaliga ta’siri
(kislotalarga
chidamlilikni
oshirishi,
remineralizatsiyani
rag‘batlantirishi,
kariogen
mikroorganizmlar faoliyatini susaytirishi) orqali baholandi.
Shuningdek, stomatologik xizmatlar sifati, profilaktik vositalarning qo‘llanilishi va
aholining xabardorligi darajasini aniqlash uchun ijtimoiy so‘rovlar ham o‘tkazildi. Natijalar
asosida samarali gigiyena vositalarining tanlanishi, stomatologik ko‘riklar va muolajalar
chastotasining aniqlanishi, dispanser nazorati mexanizmlari tahlil qilindi.
738
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
NATIJALAR VA MUHOKAMALAR:
Tadqiqot natijalari parodont kasalliklarining
profilaktikasi bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar samaradorligini har tomonlama
yoritib berdi. Olingan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, parodont kasalliklarini erta aniqlash,
ularning og‘ir shakllarining oldini olish, og‘iz gigiyenasi qoidalariga rioya qilish va ftorli
vositalardan foydalanish sezilarli ijobiy natijalar beradi.
1.
Parodont kasalliklarining tarqalishi va ularning asosiy sabablari
So‘nggi yillarda aholi orasida parodont kasalliklari bilan og‘riganlar soniortib bormoqda.
Kuzatuvlar shuni ko‘rsatdiki, bemorlarning katta qismi stomatologga faqat og‘riq yoki
jiddiy noqulaylik paydo bo‘lgandagina murojaat qiladi. Bu esa kasallikning og‘ir shakllarining
rivojlanishiga olib keladi. O‘tkazilgan tahlillar asosida parodontopatologiyalarning asosiy
sababchilari sifatida quyidagilar aniqlangan:
yomon og‘iz gigiyenasi;
kariyesning kechki bosqichlari;
ovqatlanishdagi muvozanatsizlik (ftor, kaltsiy, fosfor yetishmasligi);
irsiy omillar;
yallig‘lanishli infeksiyalar;
notekis tish qatori va noto‘g‘ri protezlash;
immunitetning zaiflashuvi.
2.
Ftorli vositalarning ta’siri va metabolizmi
Tadqiqotda ftorli tuz va boshqa ftorid vositalarining muntazam qo‘llanilishi parodont
kasalliklarining profilaktikasida samarali ekani isbotlandi. 1 yil davomida ftorlangan osh tuzidan
foydalangan bolalarda siydikdagi ftor miqdori 0,18–0,37 mg/l atrofida bo‘lgan. Bu ko‘rsatkich
sog‘lom metabolik jarayonlarni aks ettiradi. So‘lakdagi ftor miqdori esa 0,03–0,06 mg/l
oralig‘ida bo‘lgan bo‘lib, bu ham remineralizatsiya jarayonining faolligini ko‘rsatadi.
Ma’lumki, ftor tish emalini mustahkamlab, uni kislotalarga chidamliroq holga keltiradi.
Ftor ionlari emalning kalsiy-fosfat strukturasiga o‘zgarish kiritib, gidroksiapatitni
ftorapatitga aylantiradi. Bu esa kariyesga va parodont kasalliklariga nisbatan chidamlilikni
oshiradi. Bundan tashqari, ftor kariogen mikroorganizmlar, xususan, Streptococcus mutans
faoliyatini susaytiradi.
3.
Dispanser nazorati va sanasiyaning ahamiyati
Parodont kasalliklarini erta aniqlashda dispanser kuzatuvi va sanasiya muhim o‘rin tutadi.
Tadqiqot davomida bolalar va o‘smirlar o‘rtasida muntazam tibbiy ko‘rik o‘tkazish orqali
profilaktik choralarning samarasi ancha yuqori bo‘lishi aniqlangan. Sanasiya choralari doirasida
kariesga chalingan tishlar davolanishi, og‘iz gigiyenasi vositalari bilan ta’minlanish va parodont
to‘qimalarining holati nazorat qilinishi, aholi salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
739
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
4.
Gigiyena vositalari va ta’sirchan yondashuv
Zamonaviy stomatologiyada parodont kasalliklarini oldini olishda maxsus gigiyena
vositalari — tish pastalari, chayish eritmalari, profilaktik gel va applikatsiyalar qo‘llaniladi.
Ftorid, xlorheksidin, kaltsiy fosfat, triklosan, aloy vera kabi komponentlarga ega vositalar
yallig‘lanishni kamaytirib, mikrob qatlamini yo‘qotishga yordam beradi. Tadqiqotda qatnashgan
bemorlar orasida ushbu vositalardan foydalangan guruhda kasallik belgilari kamroq uchragan.
5.
Ijtimoiy omillar va sog‘lom turmush tarsi
Aholi o‘rtasida olib borilgan ijtimoiy so‘rovlar parodont kasalliklarining keng
tarqalishida sog‘lom turmush tarzi bilan bog‘liq omillar — chekish, noto‘g‘ri ovqatlanish, stress,
gigiyenaga e’tiborsizlik kabi jihatlar muhim rol o‘ynashini ko‘rsatdi. Shu bois sog‘lom turmush
tarzini targ‘ib qilish ham parodont kasalliklarining profilaktikasida muhim omildir.
XULOSA: Yuqorida taqdim etilgan ilmiy-amaliy tadqiqotlar asosida quyidagi
xulosalarga kelindi:
1. Parodont kasalliklari og‘ir ijtimoiy-tibbiy muammodir, ularning profilaktikasi esa
milliy sog‘liqni saqlash tizimi uchun strategik ahamiyatga ega. Bu kasalliklarning erta
bosqichlarida aniqlanishi va to‘g‘ri davolash choralari ko‘rilmasa, tishlar yo‘qolishi va boshqa
umumiy somatik kasalliklar rivojlanish xavfi ortadi.
2. Og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasiga e’tibor kuchaytirilishi, ayniqsa, maktabgacha va maktab
yoshidagi bolalarda parodont kasalliklarining kamayishida muhim rol o‘ynaydi. Tishlarni to‘g‘ri
tozalash texnikasini o‘rgatish, maxsus gigiyena vositalaridan foydalanish samarali natijalar
beradi.
3. Ftorli vositalarning ilmiy asoslangan qo‘llanilishi (ftorlangan tuz, ftoridli tish pastalari,
chayish eritmalari va applikatsiyalar) remineralizatsiya jarayonini faollashtirib, karies va
parodont kasalliklarining oldini olishda katta rol o‘ynaydi. Ftorning dozalangan va nazorat ostida
qo‘llanilishi xavfsiz va samaralidir.
4. Sanasiya va dispanser nazorati tizimining yo‘lga qo‘yilishi aholining tish salomatligini
saqlashda asosiy omillardan biridir. Tibbiyot muassasalarida muntazam ko‘riklar, individual
profilaktik rejalarning tuzilishi va muvofiqlashtirilgan davolash muhim ahamiyatga ega.
5. Sog‘lom turmush tarzini shakllantirish va stomatologik bilimlarni ommalashtirish
orqali aholi ongini oshirish parodont kasalliklarining profilaktikasida muhim qadamdir. Sog‘lom
ovqatlanish, chekishdan voz kechish, stressdan holi hayot tarziga rioya qilish profilaktik chora-
tadbirlarni to‘ldiradi.
6. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, kompleks profilaktika yondashuvlari —
ftorli vositalardan foydalanish, gigiyenik tarbiya, dispanser nazorati, va sog‘lom turmush tarzi
targ‘iboti — parodont kasalliklarini sezilarli darajada kamaytiradi.
740
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
Yakuniy xulosa sifatida aytish mumkinki, parodont kasalliklarining oldini olishda
multidistsiplinar yondashuv, ya’ni stomatologlar, gigiyenistlar, umumiy amaliyot shifokorlari va
jamoatchilik orasidagi hamkorlik orqali sog‘lom jamiyat shakllanishiga katta hissa qo‘shiladi.
Shu sababli, stomatologik profilaktika dasturlarini takomillashtirish, ular asosida keng
qamrovli milliy strategiyalar ishlab chiqish muhim vazifalardan biridir.
REFERENCES
1.
Алимов А.Р. – Стоматология. – Т.: Тиб нашриёти, 2018.
2.
Назаров Х.Н. – Болалар стоматологияси. – Т.: «Fan va texnologiya», 2020.
3.
Петров В.Ю. – Профилактика кариеса зубов. – Москва: МЕДпресс-информ, 2017.
4.
Борисенко А.В. – Заболевания пародонта: диагностика и лечение. – М.: ГЭОТАР-
Медиа, 2020.
5.
Мамедов А.М. – Основы профилактики стоматологических заболеваний. – Баку,
2019.
6.
Турсунов С.Т. – Og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasi va kasalliklarning oldini olish. – Самарканд,
2021.
7.
Дарий И.А. – Гигиена полости рта у детей. – М.: Медицина, 2018.
8.
Kalsina O.A., Ivanova N.V. – Periodontal kasalliklar profilaktikasi. – Qozon, 2020.
9.
WHO. – Oral health promotion: an essential element of a health-promoting school. – WHO
Press, 2003.
10.
Марков Л.А. – Стоматологическая профилактика. – М.: МЕДпресс-информ, 2019.
11.
Боровский Е.В., Лебеденко И.Ю. – Профилактическая стоматология. – М.: ГЭОТАР-
Медиа, 2021.
12.
Орипов И.А. – Stomatologik gigiyena asoslari. – Тошкент: I.Qarshi, 2017.
13.
Darwazeh A.M. – Essentials of Oral Medicine. – Springer, 2019.
14.
Назарова М.Ш. – Karies va parodontit kasalliklari: gigiyenik yondashuv. – Т.: 2022.
15.
Harris N.O., Garcia-Godoy F.M. – Primary Preventive Dentistry. – Pearson, 2014.
16.
Sakharov S.A. – Fluoride use in caries prevention. – М., 2020.
17.
Исмаилов Ж.К. – Stomatologik kasalliklarda dori vositalari. – Т.: 2021.
18.
American Dental Association – Guidelines on Fluoride Therapy. – ADA, 2022.
19.
Кузнецова Л.В. – Заболевания пародонта: диагностика и профилактика. – СПб.:
СпецЛит, 2018.
20.
Buzalaf M.A.R. – Fluoride and the Oral Environment. – Monographs in Oral Science,
2011.
741
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 4
21.
World Health Organization – Oral Health Surveys: Basic Methods. – 5th edition, Geneva,
2013.
22.
Эшонқулова Д. – Stomatologik kasalliklarning oldini olishda gigiyenaning roli. –
Наманган, 2020.
23.
Van Palenstein Helderman W.H. – Dental caries prevention in the 21st century. – Int Dent
J., 2019.
24.
Ковалев В.С. – Гигиена и профилактика стоматологических заболеваний. – Минск,
2018.
25.
Nazir M.A. – Dental caries: A global public health challenge. – Dent Res J, 2021.
