YURIDIK FAOLIYATDA TABU SEARCH USULINING QOʻLLANISHI

Ziyoda Solijonova; Javoxir  Eshonqulov

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

258

YURIDIK FAOLIYATDA TABU SEARCH USULINING QOʻLLANISHI

Solijonova Ziyoda Anvarjon qizi

Toshkent davlat yuridik universiteti, Jinoyat odil sudlov fakulteti 1-kurs talabasi.

solijanova.ziyoda@mail.ru

Javoxir Eshonqulov

Ilmiy rahbar.

Toshkent davlat yuridik universiteti, Kiber huquq kafedrasi o‘qituvchisi.

javoxireshonqulov0724@gmail.com

https://doi.org/10.5281/zenodo.14435670

Annotatsiya. Ushbu maqolada tabu search usuli va uning tarixi, uni yuridik faoliyatda qay

usulda qoʻllanilishi, afzalliklari va kamchiliklari yoritilgan. Tabu search metodining yuridik
sohada qo'llanilishining o'ziga xos afzalliklari mavjud. Bu metodning asosiy afzalligi, kompleks
vazifalarni yechishda va ko'plab parametrlar orasida optimal yechimni topishda samarali
bo'lishidir. Tabu Search usuli yuridik sohada hali keng tadqiq qilinmagan, ammo uning murakkab
va cheklovchi talablarga ega bo‘lgan vaziyatlarda samarali bo‘lgani sababli bu sohada ham
qo‘llanish imkoniyatlari mavjud. Bu usulning ba’zi yuridik jarayonlarda ham qoʻllash mumkin.

Bu usul eng yaxshi yoki unga yaqin yechimlarni topishda yordam beradi. Tabu searchning

moslashuvchan xotira jarayoni yuridik sohada oldingi sinovlardan o‘tgan yechimlarni kuzatishga,
takroriy yuridik dalillarni chetlab o‘tishga va qidiruv strategiyalarini diversifikatsiya qilish orqali
yangi yondashuvlarni taklif etishga yordam beradi. Tadqiqotlar bu usuldan kelajakda qonunchilik
tahlili, sud pretsedentlariga asoslangan dalillar yaratish va avtomatlashtirilgan yuridik qarorlar
qabul qilish kabi maqsadlarda foydalanishni nazarda tutadi.Tabu Search yuridik sohada yechim
topish va optimallashtirish muammolarida istiqbolli hisoblanadi. Ilmiy izlanishlar natijasida Tabu
qidiruv usulining yuridik sohadagi qo‘llanilishi bo‘yicha quyidagi tavsiya qilinadigan kitob va
tadqiqotlar amalga oshirilganini aniqlandi:

1. "Metaheuristics: From Design to Implementation" – El-Ghazali Talbi. Bu kitobda Tabu

qidiruvi va boshqa metaevristik usullar, ularning tuzilishi va yuridik sohada qo‘llanishi haqida
batafsil ma’lumotlar berilgan.

2. "Tabu Search" – Fred Glover va Manuel Laguna.Tabu qidiruvining asoschilaridan biri

hisoblangan Fred Glover bu kitobida algoritmning nazariy jihatlarini va amaliy qo‘llanilishi
usullarini keng yoritadi. Kitobning ayrim bo‘limlari yuridik masalalar uchun yechim topish va
murakkab resurs taqsimotini optimallashtirishga bag‘ishlangan.

3. "Artificial Intelligence and Law" jurnalining maxsus soni. Ushbu jurnalning bir necha

maqolalarida Tabu qidiruvi va boshqa sun’iy intellekt usullarining yuridik sohadagi qo‘llanishi
yoritilgan. Jumladan, Dual-Neighborhood Tabu Search for Computing Stable Extensions in
Abstract Argumentation Frameworks maqolasi yuridik argumentatsiya tizimlarida Tabu
qidiruvining qanday qilib samaradorlikni oshirishi haqida tushuntirish beradi.

4. "Computational Models of Argument" – Iyad Rahwan va Guillermo R. Simari (tahrirlar)

Bu kitobda huquqiy qarorlar qabul qilish uchun argumentatsiya modellarining qanday ishlatilishi
va Tabu qidiruvi orqali samaradorligi oshirilishi ko‘rsatilgan.

Kalit soʻzlar: tabu search atamasi, meta qidiruv algoritmi, muammolarni

optimallashtirish, tabu roʻyhati, qoʻshni yechimlar, huquqiy nizolar, yuridik firmalar, sud ishi,

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

259

himoya strategiyalari, analitik fikrlash, huquqiy tizim va normativlar, texnik qoʻllab-quvvatlash.

APPLICATION OF TABU SEARCH METHOD IN LEGAL ACTIVITIES

Abstract. This article discusses the tabu search method and its history, how it is used in

legal activities, its advantages and disadvantages. The application of the tabu search method in
the legal field has its own advantages. The main advantage of this method is that it is effective in
solving complex tasks and finding the optimal solution among many parameters. The Tabu Search
method has not yet been widely studied in the legal field, but since it is effective in situations with
complex and restrictive requirements, it has potential for application in this field. This method can
also be used in some legal processes. This method helps to find the best or close to it solutions.

The flexible memory process of tabu search helps to track previously tested solutions in the

legal field, avoid repetitive legal arguments, and offer new approaches by diversifying search
strategies. Research suggests that this method could be used in the future for purposes such as
legislative analysis, case law generation, and automated legal decision-making. Tabu Search is
considered promising in solving and optimizing problems in the legal field. As a result of scientific
research, it was found that the following recommended books and studies have been conducted on
the application of the Tabu Search method in the legal field:

1. "Metaheuristics: From Design to Implementation" - El-Ghazali Talbi. This book

provides detailed information about Tabu Search and other metaheuristic methods, their structure,
and application in the legal field.

2. "Tabu Search" - Fred Glover and Manuel Laguna. Fred Glover, one of the founders of

Tabu Search, extensively covers the theoretical aspects of the algorithm and its practical
applications in this book. Some sections of the book are devoted to finding solutions to legal
problems and optimizing complex resource allocation.

3. Special issue of the journal "Artificial Intelligence and Law". Several articles in this

journal cover the application of Tabu Search and other AI techniques in the legal field. In
particular, the article Dual-Neighborhood Tabu Search for Computing Stable Extensions in
Abstract Argumentation Frameworks explains how Tabu Search can improve the efficiency of
legal argumentation systems.

4. "Computational Models of Argument" – Iyad Rahwan and Guillermo R. Simari (eds.)

This book shows how argumentation models can be used to make legal decisions and how Tabu
Search can improve their efficiency.

Keywords: tabu search term, meta search algorithm, problem optimization, tabu list,

neighboring solutions, legal disputes, law firms, litigation, defense strategies, analytical thinking,
legal system and regulations, technical support.

ПРИМЕНЕНИЕ МЕТОДА ПОИСКА ТАБУ В ЮРИДИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

Аннотация. В данной статье описывается метод табу-поиска и его история, как

он используется в юридической деятельности, его преимущества и недостатки.

Использование метода табу-поиска в правовом поле имеет свои преимущества.
Основное преимущество этого метода в том, что он эффективен при решении

сложных задач и поиске оптимального решения среди многих параметров. Метод «Табу-
поиск» еще не широко исследован в юридической сфере, но имеет потенциальное
применение в этой области, поскольку эффективен в ситуациях со сложными и

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

260

ограничительными требованиями. Этот метод также может быть использован в
некоторых юридических процессах. Этот метод помогает найти оптимальные или
близкие к оптимальным решения. Гибкий процесс памяти табу-поиска помогает
юридическому полю отслеживать ранее проверенные решения, избегать дублирования
юридических аргументов и предлагать новые подходы за счет диверсификации стратегий
поиска. Исследования предполагают, что в будущем этот метод будет использоваться
для таких целей, как анализ законодательства, формирование прецедентного права и
автоматизированное принятие юридических решений. Tabu Search перспективен в
решении и оптимизации проблем в правовой сфере. В результате научных исследований
установлено, что по вопросам применения метода поиска Табу в правовой сфере
проведены следующие рекомендованные книги и исследования:

1. «Метаэвристика: от проектирования к реализации» - Эль-Газали Талби. В этой

книге представлена подробная информация о табу-поиске и других метаэвристических
методах, их структуре и применении в юридической сфере.

2. «Поиск Табу» — Фред Гловер и Мануэль Лагуна Фред Гловер, один из основателей

поиска Табу, освещает в этой книге теоретические аспекты алгоритма и его
практическое применение. Некоторые разделы книги посвящены поиску решений
юридических вопросов и оптимизации сложного распределения ресурсов.

3. Спецвыпуск журнала «Искусственный интеллект и право». Несколько статей

журнала посвящены использованию табу-поиска и других методов искусственного
интеллекта в юридической сфере. В частности, статья «Поиск табу с двойным
соседством для вычисления стабильных расширений в абстрактных структурах
аргументации» дает объяснение того, как поиск с табу может повысить эффективность
в структурах юридической аргументации.

4. «Вычислительные модели аргументации» - Ияд Рахван и Гильермо Р. Симари

(ред.). В этой книге показано, как модели аргументации можно использовать для принятия
юридических решений, а их эффективность можно повысить с помощью табу-поиска.

Ключевые слова: табуированный поисковый запрос, алгоритм метапоиска,

оптимизация проблем, табу-список, соседские решения, юридические споры, юридические
фирмы, судебные процессы, стратегии защиты, аналитическое мышление, правовая
система и правила, техническая поддержка.

KIRISH

Tabu search bu optimizatsiya muammolarini hal qilish uchun ishlatiladigan usul bo'lib, u

murakkab va ko'p qirrali masalalarda samarali yechimlar topishga yordam beradi. Tabu search bu
optimallashtirish va muammolarni hal qilish uchun ishlatiladigan meta-qidiruv algoritmidir.

Ushbu usul Fred Glover tomonidan 1980-yillarda ishlab chiqilgan va ko'plab sohalarda,

jumladan, transport, ishlab chiqarish, rejalashtirish va yuridik faoliyatda qo'llaniladi. Tabu
searchning asosiy maqsadi koʻplab yechimlar taqdim etish va eng yaxshi yechimni topishdir.

Ushbu jarayon quyidagi bosqichlardan iborat:

Boshlang'ich yechim:

Muammoni hal qilish uchun dastlabki yechim tanlanadi;

Qoʻshimcha yechimlar:

Hozirgi yechimga yaqin bo'lgan yechimlar (qo'shni yechimlar)

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

261

qidiriladi. Bu bosqichda har bir yechimning sifatini baholash muhimdir;

Tabu ro'yxati:

Oldingi yechimlar yoki ularning muqobillari "tabu" deb belgilanishi

mumkin. Bu ro'yxat, ma'lum bir vaqt davomida qayta ishlatilmasligi kerak bo'lgan yechimlarni
saqlaydi. Bu, takroriy yechimlarni oldini olish va yangi yechimlarni qidirishga yordam beradi;

Eng yaxshi yechimni tanlash:

Qo'shni yechimlar orasidan eng yaxshi natijani tanlash va

uni yangi yechim sifatida belgilash.

ADABIYOTLAR VA TASNIFI

Manuel Laguna va Fred W. Glover muallifligidagi "Tabu Search" kitobi Tabu search

usulini chuqur o'rganish va uning qadamlarini batafsil tushuntirish uchun yozilgan. Ushbu kitob
optimallashtirishning bu yondashuvini texnik va nazariy jihatdan izohlaydi. Kitobdagi asosiy
mavzular quyidagilardan iborat:

1. Tabu Search asoslari va nazariyasi:

Kitob Tabu search usulining nazariy jihatlarini

yoritadi, ya'ni "Tabu" ro'yxati va "aspiratsiya kriteriyalari" kabi tushunchalar orqali qanday qilib
lokal minimumdan chiqish va eng yaxshi yechimga erishish haqida ma'lumot beradi. Bu qismda,
algoritmning qanday ishlashi, uning asosiy tamoyillari, shuningdek, oddiy optimallashtirish
usullaridan farqi tushuntiriladi.

2. Metaevristik yondashuvlar:

Laguna va Glover Tabu search usulini metaevristik usullar

guruhiga kiritib, uni boshqa metaevristik usullardan, masalan, Genetik algoritmlar va Simulated
Annealing kabi usullardan qanday farqlanishini ko'rsatadilar. Ushbu bo‘limda Tabu search va
boshqa algoritmlar orasidagi samaradorlik farqi, kuchli va zaif tomonlari taqqoslanadi.

3. Amaliy qo'llanilishi:

Kitobda Tabu search usulining amaliy qo‘llanishi haqida aniq

misollar keltirilgan. Bu qismda ishlab chiqarish, transport, logistika, moliyaviy rejalashtirish va
yuridik masalalardagi qo'llanilish sohalari keltirilgan. Har bir sohada qanday muammolarni hal
qilish mumkinligi va qanday optimallashtirishlar amalga oshirilishi mumkinligi batafsil ko‘rib
chiqilgan.

4. Tabu Search algoritmining qadam-qadam ishlashi:

Laguna ushbu kitobda

algoritmning qadamlarini sodda tilda tushuntiradi. Yechim qidirish jarayonida turli xil harakatlar,
shuningdek, cheklovlar qanday qo‘yilishi va algoritm samaradorligini oshirish uchun qanday
optimallashtirishlar qilish mumkinligi haqida ma'lumot beradi.

5. Misollar va mashqlar:

Kitobda har xil murakkablikdagi masalalar uchun qadam-

baqadam misollar va mashqlar keltirilgan bo‘lib, o‘quvchilar uchun usulni o‘rganishda amaliy
ko‘nikma hosil qilish imkoniyatini beradi.

6. "Tabu" ro'yxati va cheklovlar:

Laguna va Glover "Tabu search" algoritmidagi "tabu"

ro'yxatining ahamiyatini batafsil o‘rgangan. "Tabu" ro'yxati algoritmni takroriy va samarasiz
harakatlardan saqlaydi. Misol uchun, yuridik jarayonlarda oldingi noto‘g‘ri yechim yoki huquqiy
xatolar qaytadan tahlil qilinmasligi uchun "tabu" ro'yxati yordamida algoritmni moslashtirish
mumkin.

7. Aspiratsiya Kriteriyalari

: Kitobda aspiratsiya kriteriyalari tushunchasi ham keng

yoritilgan. Bu kriteriyalar "tabu" ro'yxatidagi cheklovlarni chetlab o‘tishga imkon beradi, agar
o‘sha yo‘nalish yechimni yaxshilash imkonini bersa. Shunday qilib, agar yuridik masalada oldingi
qarorlar optimal natijaga erishishga yordam bersa, cheklovlar o‘zgarishi mumkin.

8. Adaptive Memory va Reactive Search:

Kitobda adaptive memory ("moslashuvchan

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

262

xotira") va reactive search ("reaktiv qidiruv") tushunchalari ham tahlil qilinadi. Adaptive memory,
ya'ni algoritmning avvalgi qadamlaridagi ma’lumotlar yordamida yangi qarorlar qabul qilishi,
qidiruv jarayonini yanada samarali qiladi. Reactive search esa yirik va murakkab muammolar
uchun yechim qidirishda algoritmning moslashuvchanligini oshiradi.

9. Tabu Search va Lokal qidiruvning integratsiyasi:

Laguna va Gloverning kitobida

Tabu search va lokal qidiruv usullari birgalikda qanday ishlashi haqida ham batafsil ma'lumot
berilgan. Yuridik tahlilda bu yondashuv muayyan qaror yoki huquqiy masalada chuqurroq tahlil
qilish uchun foydali bo‘lishi mumkin.

10. Parametrlarni tanlash va moslashtirish:

Kitob Tabu searchning ishlash

samaradorligini oshirish uchun parametrlarni qanday qilib tanlash va sozlash haqida ham
ko‘rsatmalar beradi. Masalan, "tabu" ro'yxati uzunligini qanday aniqlash, aspiratsiya darajasini
qanday belgilash kabi savollarga javoblar mavjud. Bu yondashuv, o‘zgaruvchan muhitda yuridik
qaror qabul qilish jarayonini moslashtirish uchun juda muhim.

11. Real hayotdagi keng ko‘lamli loyihalar uchun namoyishlar:

Laguna va Glover yirik

loyihalarda Tabu search usulining real hayotdagi qo‘llanilishini misollar orqali ko'rsatib beradi.
Masalan, moliyaviy xizmatlar, ishlab chiqarish sektori, huquqiy masalalar va rejalashtirish kabi
sohalarda qanday qilib samarali yechimlar topish mumkinligi haqidagi misollar berilgan.

12. Yuridik muammolar uchun tavsiyalar:

Tabu search usulini yuridik tahlil uchun

maxsus moslashtirishga imkon beruvchi qadamlar ham tushuntirilgan. Masalan, murakkab
huquqiy masalalarni strukturalash, turli yechimlarni baholash va optimal qaror qabul qilish
bo‘yicha ko‘rsatmalar mavjud.

USULLAR
Yuridik faoliyatdagi qo'llanilishi

Yuridik faoliyatda tabu search (taqiqlar orqali izlash) usuli qaror qabul qilish va

muammolarni optimallashtirishda qo‘llaniladi. Tabu search algoritmi, asosan, katta yechimlar
to‘plamidan eng optimalini topishga mo‘ljallangan bo‘lib, an’anaviy usullarga qaraganda
samaraliroq yechimlarni topishga imkon beradi. Bu usulda qidirish jarayonida vaqtincha taqiqlar
ro‘yxati tuziladi, ya'ni ma’lum bir qadamlar vaqtinchalik bloklanadi (tabu qilinadi), shunda
takroriy yoki foydasiz yechimlar ortga qaytmaydi va yanada yaxshi yechimlarga yo‘l ochiladi.

Tabu search yuridik sohada koʻplab muammolarni hal qilishda samarali hisoblanadi.
Masalan:

a.

Qaror qabul qilish.

Yuridik masalalarda ko'plab variantlar mavjud bo'lishi mumkin.

Misol uchun, sud ishida advokat bir nechta himoya strategiyalarini ko'rib chiqishi kerak.
Tabu search yordamida har bir strategiyaning ehtimoliy natijalarini baholash va eng

maqbulini tanlash mumkin.

b. Resurslarni ta'minlash.

Yuridik firmalar ko'pincha cheklangan resurslar bilan ishlaydi.

Tabu search yordamida ish yukini optimallashtirish va resurslarni samarali taqsimlash

imkoniyatini yaratish mumkin.

c. Sud jarayonlarini rejalashtirish.

Sud jarayonlari murakkab va ko'p vaqt talab qiladigan

jarayonlardir. Tabu search yordamida sud ishlarini rejalashtirish va har bir bosqichni
optimallashtirish mumkin.

d. Huquqiy tahlil.

Huquqiy masalalarda turli strategiyalarni tanlash zarurati paydo bo'lishi

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

263

mumkin. Tabu search yordamida turli strategiyalarni baholash va eng maqbulini tanlash jarayoni
amalga oshiriladi.

e. Yuridik tadqiqotlar.

Tabu search usuli yuridik tadqiqotlar jarayonida ma'lumotlarni

izlash va tahlil qilishda qo'llanilishi mumkin. Misol uchun, sud ishlaridagi muammolarni hal qilish
uchun yuridik hujjatlarni va sud qarorlarini izlashda samarali bo'lishi mumkin.

f. Sud ishlarini boshqarish.

Sud jarayonlarida mavjud bo'lgan ko'plab variantlar va

qarorlarni baholashda tabu search usuli yordamida eng optimal yechimni topish mumkin. Bu,
masalan, sud qarorlarini qabul qilishda yoki huquqiy maslahatlarni berishda foydali bo'lishi
mumkin.

g. Huquqiy strategiyalarni ishlab chiqish.

Yuridik firmalar yoki advokatlar uchun eng

yaxshi strategiyalarni tanlashda tabu search usuli qo'llanilishi mumkin. Bu, masalan, mijozlar
manfaatlarini himoya qilish uchun eng yaxshi yondashuvni aniqlashda yordam beradi.

h. Yuridik xizmatlarning samaradorligini oshirish.

Yuridik firmalar o'z xizmatlarini

takomillashtirish va samaradorligini oshirish uchun tabu search usulidan foydalanishi mumkin.
Bu, masalan, ish jarayonlarini optimallashtirish va resurslardan samarali foydalanishni
ta'minlashda yordam beradi.

i. Qonunchilikni takomillashtirish.

Tabu search usuli orqali qonunlarni va me'yorlarni

takomillashtirish bo'yicha takliflar ishlab chiqish mumkin. Bu, qonunlarning amaliyotda qanday
ishlashini tahlil qilish va ularni yanada samarali qilishga yordam beradi.

j. Risklarni baholash.

Yuridik faoliyatda risklarni baholash va ularni boshqarish

jarayonida tabu search usulidan foydalanish mumkin. Bu, masalan, huquqiy xavf-xatarlarni
aniqlash va ularni minimallashtirishga yordam beradi.

k. Mijozlar uchun yuridik xizmatlarni optimallashtirish

. Advokatlar va yuridik

firmalar, mijozlar uchun eng mos yuridik xizmatlarni taklif qilishda tabu search usulidan
foydalanishi mumkin. Bu, masalan, mijozning ehtiyojlari va muammolariga eng yaxshi javob
beradigan xizmatlarni aniqlashda yordam beradi.

l. Huquqiy muammolarni yechish uchun alternativ yechimlar:

Tabu search usuli,

huquqiy muammolarni hal qilishda alternativ yechimlarni izlashda qo'llanilishi mumkin. Bu,
masalan, murosalar yoki boshqa kelishuvlar orqali muammolarni hal qilishda foydali bo'lishi
mumkin.

m. Yuridik ta'lim va treninglar.

Yuridik ta'lim jarayonida talabalarni haqiqiy hayotdagi

muammolarni hal qilishda tabu search usulini o'rgatish mumkin. Bu, talabalarni analitik fikrlashga
va muammolarni yechish strategiyalarini ishlab chiqishga o'rgatadi.

n. Qonun loyihalarini baholash.

Yuridik mutaxassislar qonun loyihalarini baholash va

ularning ta'sirini o'rganish uchun tabu search usulidan foydalanishi mumkin. Bu, qonunlarning
amaliyotga qanday ta'sir ko'rsatishini tahlil qilishda yordam beradi.

o. Huquqiy nizolarni hal qilish.

Huquqiy nizolarni hal qilish jarayonida tabu search usuli

yordamida eng maqbul yechimlarni topish va tomonlar o'rtasidagi kelishuvlarni amalga oshirish
mumkin.

p. Yuridik firmalar ichidagi jarayonlarni optimallashtirish.

Yuridik firmalar ichida ish

jarayonlarini tahlil qilish va optimallashtirishda tabu search usuli qo'llanilishi mumkin. Bu, ish
yukini taqsimlash va samaradorlikni oshirishda yordam beradi.

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

264

q. Tahliliy tadqiqotlar.

Yuridik sohada statistik ma'lumotlarni tahlil qilishda tabu search

usuli yordamida ma'lumotlardan eng optimal natijalarni olish mumkin. Bu, masalan, sud
qarorlarining tendensiyalarini aniqlashda foydali bo'lishi mumkin.

MUHOKAMA

Afzalliklari:

Murakkab muammolarni hal qilishda yordam beradi. Tabu search ko'plab parametrlar va

cheklovlarga ega murakkab muammolarni hal qilishda samarali. Tabu ro'yxati orqali takroriy
yechimlarni oldini olish mumkin. Yechimlarni izlash jarayoni tizimli ravishda amalga oshiriladi,
bu esa natijalarni yaxshilaydi. Yuridik sohada tezkor qaror qabul qilish talab etiladigan vaziyatlar
ko‘p uchraydi. Tabu search algoritmi yordamida tez va ishonchli qarorlar qabul qilish mumkin, bu
esa sud jarayonlari, kelishuvlar va zudlik bilan javob berish talab qilinadigan holatlarda katta
yordam beradi. Bu usul yuridik tashkilotlar uchun uzoq muddatli strategik rejalashtirishda kuchli
vosita hisoblanadi. Resurslarni optimal taqsimlash, jarayonlarni samarali tashkil etish va yuridik
masalalarni rejalashtirishda eng mos variantlarni tanlashga yordam beradi. Yuridik faoliyatda
noto‘g‘ri qarorlar qabul qilish katta tavakkalchiliklarni keltirib chiqaradi. Tabu search yordamida
turli stsenariylarni baholash va tavakkalchiliklarni oldindan ko‘rib chiqish orqali tavakkalchilikni
kamaytirish mumkin. Samarali yechimlarni tezroq topish orqali vaqt va moddiy resurslarni tejaydi.
Bu, ayniqsa, katta yuridik firmalar va tashkilotlarda ko‘plab huquqiy masalalarni bir vaqtning
o‘zida hal qilishda muhimdir. Tabu searchning qidiruv jarayonida o‘zgarishlar va yangi
yo‘nalishlarni izlash xususiyati bor. Bu algoritm har safar yangi va kreativ yechimlarni topishga
intiladi, bu esa yuridik masalalarda yanada original yechimlarni kashf etishga yordam beradi.

Kamchiliklari:

Yuridik faoliyatda tabu search usulini qo‘llashning ba’zi kamchiliklari mavjud. Tabu

search algoritmi murakkab va puxta sozlanishni talab qiladi, bu esa yuridik sohaga moslashtirishda
qiyinchilik tug‘dirishi mumkin. Yuridik masalalarga tegishli murakkab parametrlar va
cheklovlarni hisobga olish uchun maxsus bilim va texnik tajriba talab etiladi. Katta hajmdagi
ma’lumotlarni qayta ishlash va optimal yechimni topish uchun yuqori hisoblash quvvati kerak
bo‘ladi. Kichik yuridik firmalar yoki texnologik imkoniyatlari cheklangan tashkilotlarda bu
algoritmni qo‘llash qiyin kechishi mumkin.

Tabu search usuli global optimal yechimni kafolatlamaydi; u lokal optimal yechimlarni

topishga intiladi. Shu sababli, yuridik faoliyatdagi ayrim muhim masalalarda global optimal
yechim talab etilsa, boshqa algoritmlar bilan birga qo‘llanishi lozim; Yuridik masalalarni aniq
matematik modelga aylantirish har doim ham oson emas. Yuridik muammolarning murakkab
tabiati sababli, ayrim hollarda bu masalalarni tabu search algoritmiga mos shaklda ifodalash qiyin
bo‘lishi mumkin; Algoritmning samaradorligi uni to‘g‘ri sozlashga bog‘liq bo‘ladi. Yuridik
sohada ishlaydigan xodimlarning algoritmni sozlash va uni yuridik jarayonlarga moslashtirish
uchun yetarli texnik bilimga ega bo‘lmasligi mumkin.;Har doim ham algoritmning natijasi foydali
yoki amaliyotda qo‘llanadigan yechim bo‘lib chiqmasligi mumkin. Bunday hollarda, ortiqcha vaqt
va resurs sarflanishi ehtimoli mavjud; Har bir mamlakatning huquqiy tizimi va normativlari farq
qiladi. Shu sababli, har bir holatni yuridik me'yorlarga mos ravishda sozlash qiyinchilik tug‘dirishi
mumkin.

Tabu search algoritmi har safar to‘g‘ri natija bera olmaydi, va ayrim hollarda noto‘g‘ri

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

265

qarorlarga olib kelishi mumkin. Yuridik faoliyatda noto‘g‘ri qarorlar yirik jarimalarga yoki salbiy
yuridik oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bu kamchiliklarga qaramay, agar to‘g‘ri tayyorgarlik va
texnik qo‘llab-quvvatlash mavjud bo‘lsa, tabu search algoritmi yuridik faoliyatda samarali
qo‘llanilishi mumkin.

XULOSA

Xulosa qilib aytganda, tabu search algoritmi yuridik faoliyatda murakkab vazifalarni

optimallashtirish va eng yaxshi yechimlarni tezroq topishga yordam beradigan qudratli vositadir.

Yirik ma’lumotlarni tahlil qilish, qaytariluvchi va foydasiz variantlardan qochish, tezkor

qaror qabul qilish, risklarni kamaytirish va resurslarni tejash kabi afzalliklari bilan u yuridik
sohada katta ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, kelishuvlar va strategik qarorlarni qabul qilishda
samarali yordam beradi. Shu bilan birga, tabu search algoritmining ayrim cheklovlari ham yuridik
sohada uni qo‘llashda ba’zi qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Algoritm murakkabligi va
yuqori texnik talablar, yuridik masalalarning matematik modelga moslashtirishdagi qiyinchiliklar,
katta hisoblash resurslari va global optimal yechimni kafolatlamasligi kabi kamchiliklar mavjud.

Bu qiyinchiliklarni yengish uchun algoritmni ehtiyotkorlik bilan sozlash, maxsus texnik

bilimga ega mutaxassislar bilan ishlash va zarur texnologiyalarga ega bo‘lish muhimdir. To‘g‘ri
yondashuv va texnik qo‘llab-quvvatlash bilan u yuridik jarayonlarda sifat va natijalarni
yaxshilashga xizmat qiladi. Tabu search usuli yuridik faoliyatda ba'zi sohalarda foydali bo‘lishi
mumkin, masalan, resurslarni taqsimlash, sud tizimini optimallashtirish yoki qarorlar qabul qilish
jarayonlarida. Biroq, uning qo‘llanilishi uchun aniq optimallashtirishga muhtoj bo‘lgan vaziyatlar
bo‘lishi kerak. Yuridik faoliyatda asosan tavsiyalar, huquqiy tahlil va sud qarorlari qaror qabul
qilishda asosiy rol o‘ynaydi, shuning uchun Tabu search metodini boshqa yuridik jarayonlar bilan
birlashtirish mumkin. Xulosa sifatida bu metodni boshqa, ko‘proq tavsiliy va analitik
yondashuvlar bilan birgalikda ishlatish tavsiya etish eng yaxshi qarordir.

REFERENCES

1.

Huquqiy koʻnikmalar va metodologiya. Xusanova F.2022

2.

Glover, Fred, and Saıd Hanafi. "Tabu search and finite convergence." Discrete Applied
Mathematics 119, no. 1-2 (2002): 3-36.

3.

Nara, Koichi, Yasuhiro Hayashi, Kazushige Ikeda, and Tomoo Ashizawa. "Application of
tabu search to optimal placement of distributed generators." In 2001 IEEE power
engineering society winter meeting. Conference proceedings (Cat. No. 01CH37194), vol.
2, pp. 918-923. IEEE, 2001.

4.

Tang, Hao, and Elise Miller-Hooks. "A tabu search heuristic for the team orienteering
problem." Computers &Operations Research 32, no. 6 (2005): 1379-1407.

5.

Susskind, R. (2019). Tomorrow's Lawyers: An Introduction to Your Future. Oxford
University Press.

6.

Katz, D. M., Bommarito, M. J., & Blackman, J. (2017). A General Approach for Predicting
the Behavior of the Supreme Court of the United States. PLOS ONE, 12(4), e0174698.

https://doi.org/10.1371/journal.pone.0174698

7.

Tutt, A. (2017). An FDA for Algorithms. University of Pennsylvania Law Review, 165(3),
777–801. https://doi.org/10.2139/ssrn.2667380

ISSN:

2181-3906

2024

International scientific journal

«MODERN

SCIENCE

АND RESEARCH»

VOLUME 3 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ

266

8.

Surden, H. (2019). Artificial Intelligence and Law: An Overview. Georgia State University
Law Review, 35(4), 1301-1333. https://ssrn.com/abstract=3363056

9.

Holtzman, H., & Callison-Burch, C. (2017). Bias in Artificial Intelligence Systems:
Implications for Legal and Ethical Norms. Journal of Technology and Law, 13(2), 76–92.

10.

Dastin, J. (2018). Amazon Scraps Secret AI Recruiting Tool That Showed Bias Against
Women.

Reuters.

https://www.reuters.com/article/us-amazon-com-jobs-automation-

insight-idUSKCN1MK08

11.

Karimjonova Laylo Abdumalik qizi, & Javoxir Eshonqulov. (2024). LEGAL AND
TECHNICAL

ASPECTS

OF

PERSONAL

DATA

PROTECTION.

https://doi.org/10.5281/zenodo.14231936

12.

Eshonqulov, Javoxir. "SUV RESURSLARINI MUHOFAZA QILISH YO‘LIDAGI
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI QONUNCHILIK TAHLILI." Центральноазиатский
журнал образования и инноваций 2.11 Part 3 (2023): 47-52. 7.

13.

Eshonkulov, J. (2024). Legal foundations for the application of artificial intelligence
Technologies in the Sports Industry. American Journal of Education and Evaluation
Studies, 1(7), 240-247.

https://semantjournals.org/index.php/AJEES/article/view/320/287

14.

Ruxshona, S., & Eshonqulov, J. (2024). KRIPTOVALYUTALARNI HUQUQIY
TARTIBGA SOLISH MUAMMOLARI. Journal of new century innovations, 65(3), 142-
146.

https://scientific-jl.org/new/article/view/3724

15.

Charos, M., & Eshonqulov, J. (2024). RAQAMLI BANK KARTALARIDAN
FOYDALANISHNING HUQUQIY JIHATLARI. Journal of new century innovations,
65(3), 157-165.

https://scientific-jl.org/new/article/view/3733

16.

Eshonqulov,

J.

(2024).

ELEKTRON

DAVLAT

XARIDLARINI

AMALGA

OSHIRISHNING HUQUQIY ASOSLARI. Journal of new century innovations, 65(3),
131-141.

https://scientific-jl.org/new/article/view/3720

17.

Usmonova, S., & Eshonqulov, J. (2024). HUQUQIY RISKLARNI BAHOLASHDA BIG
DATA TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANISH. Modern Science and Research, 3(11),
464-471.

https://scientific-jl.org/new/article/view/3724

18.

Orziqulov Elnur, and Javoxir Eshonqulov. 2024. “RAQAMLI PLATFORMALARDA
FOYDALANUVCHILAR SHAXSIY MA’LUMOTLARINI HIMOYA QILISH”. Journal
of New Century Innovations 65 (3): 166-72.

https://scientific-jl.org/new/article/view/3738

.

19.

Tirkasheva Umida, & Javoxir Eshonqulov. (2024).

RAQAMLI PLATFORMALARDA

REKLAMA FAOLIYATINI AMALGA OSHIRISH SHARTLARI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ

ИДЕИ

В

МИРЕ,

58(4),

28-38

.