30-Sentabr, 2024-Yil
23
BIOLOGIYA FANINI O’QITISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARDAN
FOYDALANISH AHAMIYATI
Ravshanova Xafiza Ismatilloyevna
Oqdaryo tumani 42-umumiy o’rta ta’lim maktabi
Kimyo fani o’qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.13763363
Annotatsiya.
Ushbu maqolada biologiya fanlarini o’qitishda axborot kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanishning ahamiyati hususida so’z boradi.
Kalit so'zlar:
biologiya, didaktik materiallar, internet, multimediya, video, audio.
THE IMPORTANCE OF USING INFORMATION TECHNOLOGIES IN TEACHING
BIOLOGY
Abstract.
This article talks about the importance of using information and communication
technologies in the teaching of biological sciences.
Keywords:
biology, didactic materials, internet, multimedia, video, audio.
ВАЖНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В
ПРЕПОДАВАНИИ БИОЛОГИИ
Аннотация.
В данной статье говорится о важности использования
информационно-коммуникационных технологий в преподавании биологических наук.
Ключевые слова:
биология, дидактические материалы, Интернет, мультимедиа,
видео, аудио.
Mamlakatimizda yosh avlod ta'lim-tarbiyasiga alohida e'tibor qaratilmoqda. O'g'il-
qizlarning zamonaviy bilim olishi, yuksak ma'naviyatli bo'lib ulg'ayishi uchun zarur sharoit
yaratish borasidagi ishlar izchil davom ettirilmoqda. Shavkat Mirziyoyev Toshkentda bo'lib o'tgan
"Ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash - davr talabi"
mavzuidagi anjumanda so'zlagan nutqida yosh avlod tarbiyasi haqida alohida to'xtalib o'tdi.
"Bizni hamisha o'ylantirib keladigan yana bir muhim masala - bu yoshlarimizning odob-
axloqi, yurish-turishi, bir so'z bilan aytganda, dunyoqarashi bilan bog'liq. Bugun zamon shiddat
bilan o'zgaryapti. Mamlakatimizda ta'lim-tarbiya sohasining barcha bo'g'inlari - maktabgacha
ta'lim, maktab, o'rta maxsus va oliy ta'lim tizimini takomillashtirish, yangi muassasalar bunyod
etish va mavjudlarini qayta ta'mirlash bo'yicha olib borilayotgan ishlar yoshlar kamolotida o'z
samarasini beradi. O'quvchilar biologiya fanidan bilim ko'nikmalarini oshirish uchgun darslarni
zamonoviy shakllarda o'tish kerak. Zamonaviy darsning namunasi nima bo'lishi kerak? Uning
30-Sentabr, 2024-Yil
24
tuzilishi, shakli, metodologiyasi qanday bo'lishi kerak? U qanday talablarga javob berishi kerak?
O'qituvchi ishi natijalari uning o'quvchilarining mahorati, o'quvchilarning darsdagi
faolligi, o'quvchilarning mavzuga, o'qituvchiga, bir-biriga bo'lgan munosabati, dars davomida
paydo bo'lgan shaxsning ta'limiy va rivojlanayotgan harakatchanligi bo'yicha baholanadi.
Axborot texnologiyalarini o'qitish - bu axborot bilan ishlashda maxsus usullardan, dasturiy
va texnik vositalardan (kino, audio va video, kompyuterlar, telekommunikatsiya tarmoqlari)
foydalanadigan pedagogik texnologiya. Barcha metodlar singari, o'qitish usullari, o'quv
qo'llanmalari, didaktik funktsiyalarning uchligini bajaradi, ular asosan har qanday fanga
asoslangan o'qishda o'zgarishsiz qoladi va uch funktsiyani bajaradi: raqamli ta'lim resurslaridan
(RTR) foydalanishni hisobga olgan holda fan bilan bog'liq faoliyat doirasida o'qitish, rivojlantirish,
ta'lim. va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT).
Biologiya darslarida AKTdan foydalanish fanni o'qitish sifatini yaxshilashi mumkin;
vizualizatsiya tamoyilini vizual ravishda aks ettiradigan turli xil ob'ektlarning muhim tomonlarini
aks ettirish; o'rganilayotgan ob'ektlar va tabiiy hodisalarning eng muhim xususiyatlarini ajratib
ko'rsatish. Maktabda biologiya fanini o'qitishni doimiy ravishda ko'rgazmali eksperiment bilan
birga olib borish kerak.
Biroq, zamonaviy maktabda fan bo'yicha eksperimental mashg'ulotlar ko'pincha
mashg'ulot vaqtining yetishmasligi va zamonaviy moddiy-texnik jihozlarning yetishmasligi tufayli
qiyinlashadi. Ko'pgina biologik jarayonlar murakkabdir. Tasavvurli fikrlash qobiliyatiga ega
bolalar mavhum umumlashtirishni o'zlashtirishda qiynaladilar, rasmsiz ular jarayonni tushunishga,
hodisani o'rganishga qodir emaslar. Ularning mavhum tafakkuri rivojlanishi tasvirlar orqali sodir
bo'ladi.
Multimediya animatsion modellari talaba ongida biologik jarayonning ajralmas
manzarasini shakllantirishga imkon beradi, interfaol modellar esa jarayonni mustaqil ravishda
"qurish", xatolarini tuzatish va mustaqil ishlashga imkon beradi. Ta'lim jarayonida multimedia
texnologiyalaridan foydalanishning afzalliklaridan biri bu faoliyatning yangiligi, kompyuter bilan
ishlashga qiziqish tufayli o'quv sifatini oshirishdir. Darslarda kompyuterdan foydalanish
o'quvchilarning faol va mazmunli ishlarini tashkil etishning yangi usuliga aylanib, darslarni
yanada foydali va qiziqarli qiladi. Biologiya darsining turli bosqichlarida AKT texnologiyalarini
qo'llash:
I.Yangi materialni tushuntirishda (rangli rasmlar va fotosuratlar, slayd-shoular, videokliplar,
3D-rasmlar va modellar, qisqa animatsiyalar, syujet animatsiyalari, interfaol modellar, interfaol
30-Sentabr, 2024-Yil
25
chizmalar, yordamchi materiallar) multimediya proektori yordamida namoyish etilgan interfaol
rasm sifatida.
II.
O'quv materiallarini mustaqil ravishda o'rganish paytida talabalar dars davomida
kompyuter tajribasini o'tkazish paytida o'qituvchi tomonidan belgilangan shartlarga muvofiq (ish
varaqasi yoki kompyuter sinovi shaklida), natijada o'rganilayotgan mavzu bo'yicha xulosa;
III. Kompyuter va haqiqiy eksperiment bilan birgalikda laboratoriya ishlari shaklida ilmiy-
tadqiqot ishlarini tashkil etishda. Shuni ta'kidlash kerakki, kompyuterdan foydalanganda talaba
eksperimentlarni o'z-o'zini
rejalashtirish, ularni amalga oshirish va natijalarni haqiqiy
laboratoriya ishlari bilan taqqoslash uchun ko'proq imkoniyatlarga ega bo'ladi;
IV. Takrorlash, tuzatish paytida (javobni tanlash bilan vazifalar,
klaviaturadan raqamli
yoki og'zaki javobni kiritish zaruriyati bo'lgan vazifalar, tematik to'plamlar, fotosuratlar, videolar
va animatsiyalardan foydalangan holda topshiriqlar, javobga reaktsiya bo'lgan vazifalar, interfaol
topshiriqlar, yordamchi materiallar) va boshqarish tanib olish, tushunish va qo'llash darajasidagi
bilimlar (avtomatik tekshirish, diagnostik testlar bilan test topshiriqlarining tematik to'plamlari).
Darsning ushbu bosqichlarida talabalar virtual laboratoriya ishlari va eksperimentlarni
amalga oshirganda, o'quvchilarning motivatsiyasi kuchayadi - ular haqiqiy hayotda olingan
bilimlar qanday yordam berishini ko'rishadi;
Biologiya fanini o'qitish jarayonida quyidagi AKT dasturlari foydalanish mumkin:
Raqamli ta'lim manbalari: Raqamli ta'lim resurslaridan (RTR) tayyor elektron mahsulotlar
sifatida foydalanish bizga o'qituvchilar va talabalar faoliyatini faollashtirishga imkon beradi,
mavzuni o'qitish sifatini oshirishga, vizualizatsiya printsipini vizual ravishda o'z ichiga olgan
biologik ob'ektlarning muhim jihatlarini aks ettirishga imkon beradi.
Multimedia taqdimotlari: Multimediaa prezentatsiyalaridan foydalanish o'quv materialini
algoritmik tartibda to'liq struktura ma'lumotlari bilan to'ldirilgan yorqin namunali tasvirlar tizimi
sifatida taqdim etish imkonini beradi. Bunday holda, idrok qilishning turli xil kanallari jalb
qilinadi, bu sizga ma'lumotni nafaqat faktik, balki assotsiativ shaklda o'quvchilarning uzoq
muddatli xotirasida joylashtirishga imkon beradi.
Taqdimot - slaydlar ko'rinishidagi materiallarni taqdim etish shakli, unda jadvallar,
diagrammalar, rasmlar, rasmlar, audio va video materiallar taqdim etilishi mumkin. Taqdimot
xususiyatlari:
• filmlar, animatsiyalar namoyishi;
• tanlash (kerakli maydon);
• giperhavolalar
30-Sentabr, 2024-Yil
26
• qadamlar ketma-ketligi;
• interaktivlik;
• ob'ektlarning harakati;
• modellashtirish.
Taqdimotni yaratish uchun dars mavzusi va tushunchasini shakllantirish kerak. Internet
manbalari: Internet ta'lim xizmatlarining ulkan imkoniyatlariga ega (elektron pochta, qidiruv
tizimlari, elektron konferentsiyalar) va zamonaviy ta'limning ajralmas qismiga aylanib bormoqda.
Tarmoqdan ta'limga oid muhim ma'lumotlarni olgandan so'ng, talabalar quyidagi
ko'nikmalarni egallaydilar: [12]
• belgilangan belgilar bo'yicha ma'lumotni maqsadli ravishda topish va tizimlashtirish;
• ma'lumotni umuman emas, balki umuman ko'ring, axborot xabaridagi asosiy narsani
ta'kidlang.
Darsda Internet manbalaridan foydalanish yangi materialni o'rganishda darsni yanada
qiziqarli qiladi, talabaning bilim olishga bo'lgan qiziqishi ortadi. Internetda siz maktab kurslarining
barcha mavzularidagi tematik saytlarni, batafsil echimlar bilan topshiriq kitoblarini, testlar,
insholar, turli xil eksperimentlar modellarini topishingiz mumkin.
Zamonaviy maktab o'quvchilarining aksariyati adabiy manbalardan emas, balki Internet
manbalaridan ma'lumot manbai sifatida foydalanishlari hech kimga sir emas. Bu katta afzalliklarga
ega, hech bo'lmaganda, bolalar shaxsiy vaqtni tejashadi. O'qituvchining vazifasi o’quvchilarni
topilgan ma'lumot bilan to'g'ri ishlashga o'rgatish, uni tuza olish, mantiqiy doiralarni tuzish,
savollar berish va asosiy narsani ajratib ko'rsatishdir. Masalan, "Tirik mavjudotning kelib chiqishi"
mavzusini o'rganayotganda, bolalar Internetda ma'lumot qidirish uchun dastlabki topshiriq
oladilar. Vazifalar tabiatda ham individual, ham guruh bo'lishi mumkin. Agar vaqt eng yaxshi
ishlashga imkon bersa, siz bolalarga o'zlarining mavzulari bo'yicha xabarlarni etkazishga e'tibor
berishingiz va ularni taklif qilishingiz mumkin, shubhasiz, ushbu shakl talabalar bilan uzoq vaqt
ishlaydigan ma'lumotlarning yo'naltirilgan ishining natijasidir.Tadqiqot faoliyatini tashkil qilishda
Internet-resurslar nazariy ma'lumotlarni qidirishda, boshqa tadqiqot loyihalari bilan tanishishda
ajralmas bo'lib qoladi va nihoyat Internetda siz tanlovlar haqida ma'lumot topib, unda
qatnashishingiz mumkin.
Elektron entsiklopediyalar: Elektron entsiklopediyalar - oddiy ma'lumotnomalar va
axborot nashrlarining analoglari - entsiklopediyalar, lug'atlar, ma'lumotnomalar va boshqalar.
30-Sentabr, 2024-Yil
27
Bunday entsiklopediyalarni yaratish uchun gipertekst tizimlari va HTML kabi gipermatnli
belgilash tillaridan foydalaniladi. Qog'oz hamkasblaridan farqli o'laroq, ular qo'shimcha xususiyat
va imkoniyatlarga ega:
• odatda kalit so'zlar va tushunchalar uchun qulay qidiruv tizimini qo'llab-quvvatlaydi;
• giperhavola asoslangan qulay navigatsiya tizimi;
• audio va videokliplarni qo'shish imkoniyati.
Didaktik materiallar - topshiriqlar, diktantlar, mashqlar to'plamlari, shuningdek, elektron
formatda taqdim etilgan insholar va insholar namunalari, odatda formatdagi matnli fayllarning
oddiy to'plami shaklida. doc barcha. rtf va. txt. Deyarli an'anaviy bo'lgan bilimlarni nazorat
qilishning noqulayligi shundaki, siz hali ham talabaning qo'l yozuvi bilan ishlashini, ular uchun
bahoni mustaqil ravishda tekshirishingiz kerak. Ushbu ish avtomatlashtirilishi mumkin.
O'qituvchi matn tahrirlovchisiga murojaat qilmasdan, o'zi uchun didaktik materialni o'zi
tuzishi, buning uchun ixtisoslashgan dasturdan foydalanishi mumkin. Bunday dastur "Test
dizayneri" dir.
"Test Designer" bu bilimlarni universal sinov tizimi. Dastur quyidagi xususiyatlarga ega:
• Cheksiz miqdordagi mavzular, savollar va javoblardan foydalanish;
• savollarga musiqa, tovushlar (mp3, wav, o'rta fayllar), rasmlar (jpg, bmp, ico- fayllar),
videolar (avi fayllar), cheklanmagan uzunlikdagi formatlangan matn ( qalin, nishab, kursiv, rang
va hk) kirishi mumkin;
• besh turdagi savollarni qo'llab-quvvatlash: yagona to'g'ri javobni tanlash, bir nechta
mumkin bo'lgan to'g'ri javoblarni tanlash, to'g'ri javoblar ketma-ketligini belgilash, javoblarga
moslashish, javobni klaviaturadan qo'lda kiritish;
• printerda chop etish va fayllar mavzulariga, savol-javoblarga, test natijalariga saqlash;
• bitta kompyuterda bir nechta foydalanuvchilar tomonidan sinab ko'rish imkoniyati (har
bir foydalanuvchi uchun shaxsiy foydalanuvchi kartasi yaratiladi);
• tasodifiy tartibda savol berish qobiliyati; ball bo'yicha har bir savol va javob uchun narx
belgilang; psixologik test o'tkazish; sinov vaqtini cheklash; testni to'xtatish va boshqa vaqtda
davom ettirish; savollarni o'tkazib yuborish va o'tkazib yuborilgan savollarga qaytish;
• sinov oxirida baho berish imkoniyati;
• lokal tarmoq orqali turli xil kompyuterlarda sinovdan o'tkazgandan so'ng olingan
natijalarni to'plash va markazlashtirilgan tahlil qilish;
30-Sentabr, 2024-Yil
28
• ma'lumotlar bazasini zaxiralash va sinxronizatsiya qilish (ushbu funktsiyadan foydalanib
siz boshqa foydalanuvchilar bilan osongina ma'lumotlar almashishingiz va ma'lumotlarni
kompyuterdan kompyuterga uzatishingiz mumkin); mavzular va
savollardan nusxa ko'chirish (ushbu funktsiyadan foydalanib, siz butun mavzuni
nusxalashingiz yoki savollarni bir mavzudan boshqasiga tanlab nusxalashingiz mumkin);
• imlo tekshiruvi;
• ma'lumotlar bazasini qidirish.
Maktab ta'limi rivojlanishining hozirgi bosqichida sinfda kompyuter texnologiyalaridan
foydalanish muammosi juda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Axborot texnologiyalari nafaqat
talaba uchun, balki o'qituvchi uchun ham noyob imkoniyatni beradi. Kompyuter o'qituvchining
jonli so'zining o'rnini bosa olmaydi, ammo yangi manbalar zamonaviy o'qituvchining ishini
osonlashtiradi, uni yanada qiziqarli, samarali qiladi va talabalarning biologiyani o'rganishga
bo'lgan qiziqishini oshiradi. Ilg'or video texnologiyalari va maxsus ishlab chiqilgan kompyuter
grafikalaridan foydalanish organizmlarning ishini xuddi ichkaridan kuzatib borishga, ularning
xususiyatlari va jumboqlarini topishga imkon beradi. Bu juda katta hissiyotni qo'zg'atadi va
materialni o'zlashtirish darajasini oshiradi, tashabbuskorlik va ijodiy fikrlashni rag'batlantiradi.
Shunday qilib, AKTni biologiyani o'qitish jarayonida qo'llash uning samaradorligini
oshiradi, uni yanada vizual, boy qiladi (o'quv jarayonining intensivligi oshadi), maktab
o'quvchilarida turli xil umumiy ta'lim ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi, dars sifatini
yaxshilaydi va darsda ishlashni osonlashtiradi. Biologiya darslarida AKTdan foydalanish
o'qituvchilarni pedagogik fanning rivojlanish tendentsiyalari haqida xabardor bo'lishimga imkon
beradi. Kasbiy darajani ko'tarish, bilimlarni kengaytirish, eng muhimi o'quvchini muvaffaqiyatga
yo'naltirish orqali o'quvchi va kompyuter o'rtasidagi faol muloqot orqali o'rganish motivatsiyasini
kuchaytirishga imkon beradi; biologiyada asosiy bilimlarni o'rganish, ularni tizimlashtirish;
darslik va qo'shimcha adabiyotlar bilan mustaqil ishlash ko'nikmalarini shakllantirish. AKTdan
foydalangan holda ma'lumot manbai nafaqat o'qituvchi, balki o'quvchilarning o'zi hamdir.
REFERENCES
1.
J.O.Tolipova. Biologiya o„qitishda pedagogik texnologiyalar. Toshkent -2011y
2.
http//s:ziyo.uzcom sayti
3.
N.Nematova. Botanikani o’qitishda rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasi
4.
Biologiyani o’qitishda yangi innavatsion yondashuv.
