ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1607
KARTOSHKANING ZAMBRUG`LI KASALLIKLARI VA ULARGA QARSHI
KURASH CHORALARI
Panayeva Ayjamal
Qoraqalpogʻiston qishloq xoʻjaligi va agrotexnologiyalar instituti
O'simliklar himoya qilish
(ekin tu’rlari bo’yicha) Bakalavr 4-kurs talabasi.
Durshimbetov Ispandiyar Kerimbergenovich
Qoraqalpogʻiston qishloq xoʻjaligi va agrotexnologiyalar instituti qishloq xoʻjaligi falsafa
fanlari doktori. (PhD)
https://doi.org/10.5281/zenodo.12526035
Annotatsiya. Kartoshkaning zambrug’li kasalliklari, zambrug’li kasallik belgilari, qarshi
kurash choralari.
Kalti soʻzlar: Zambrug’li kasalligi, fuzarioz, vertisillyoz, kalmaraz so`lishi kasalligini
ko‘payish va rivojlanish, qarshi kurash choralari.
FUNGAL DISEASES OF ARTICHOKE AND MEASURES TO CONTROL THEM
Abstract. Fungal diseases of potatoes, symptoms of fungal diseases, countermeasures.
Key words: reproduction and development of Zambrug'li disease, fusarium, verticillosis,
calamari wilt disease, countermeasures.
ГРИБНЫЕ ЗАБОЛЕВАНИЯ ТОПИНЫ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМИ
Аннотация. Грибковые заболевания картофеля, симптомы грибковых заболеваний,
меры борьбы.
Ключевые слова: размножение и развитие болезни Замбругли, фузариоз,
вертициллёз, болезнь кальмара, меры противодействия.
Kartoshka o`suv davrida turli zamburug`li, bakteriyali va virusli kasalliklar bilan
kasallanadi. Bular orasida zamburug`li kasalliklar juda katta zarar etkazadi. Zamburug`lar o`simlik
o`sib chiqqandan to hosil pishib o`suv davri tugaguncha zarar keltiradi.
Keyingi yillarda respublikamizda ochiq dala sharoitida etishtirilayotgan pomidor,
kartoshka va shirin qalampir ekinlariga zamburug`li kasalliklardan fitoftoroz (
Phytophtora
infestans
), alternarioz (
Alternaria alternata
) va fuzarioz
f.sp.
lycopersici
)
juda keng tarqalib, hosildorlikka katta zarar etkazmoqda. Kuchli zararlangan maydonlardan 50-60
foizgacha, ayrim yillari ushbu kasalliklar tufayli ba’zi navlardan umuman hosil olish imkoniyati
bo`lmayapti. So`ngi yillarda iqlim sharoitining keskin o`zgarishi oqibatida ilgari bizda
uchramaydigan karantin mikroorganizmlar paydo bo`lib qolmoqda.
Shuning uchun bu patogenlarni tarqalishi va zararini monitoring qilish, kasalliklarga
chidamli navlarni topish, chidamli navlarni ajratib olib ishlab chiqarishga tavsiya etish maqsadga
muvofiqdir. Patogenlarni bioekologiyasini o`rganish, kasalliklarga qarshi yangi fungisidlarni
qo`llash va fermer xo`jaliklarga tavsiya qilish hozirgi kunning muhim masalalaridan biridir.
Kartoshka fuzarioz so`lishi (fuzarioz vilt)ni
Fusarium oxysporum
f.
tuberosi
va boshqa
Fusarium
turkumiga mansub gifomiset zamburug`lar qo`zg`atadi. Ular issiqsevar zamburug`lar
bo`lib, butun dunyoda, jumladan O`zbekistonda ham keng tarqalgan. Vertisillyoz viltdan farqli
o`laroq, fuzarioz kartoshka tez so`lishiga olib keladi, bunda so`lish o`simlik tepasidan pastga
tarqaladi. Pastki barglar sarg`ayadi, yuqori yarusdagilarida xlorotik dog`lar paydo bo`ladi,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
1608
o`simlik tepasi qizg`ish tus oladi, ildiz va ildizpoyalari chirishi, o`tkazuvchi to`qimalari miseliy
bilan to`lib, tiqilib qolishi hamda zamburug` metabolitlari o`simlikni zaharlashi so`lish sabablari
hisoblanadi.
Kartoshka vertisillyoz so`lishi (vertisillyoz vilt)ni
Verticillium albo-atrum
ва
V. dahliae
zamburug`lari qo`zg`atadi. Kasallik ko`p mamlakatlarda, jumladan O`zbekistonda ham qayd
etilgan bo`lsa ham, uning kartoshkada tarqalishi va hosilga zarari o`rganilmagan. So`lish odatda
o`simliklar gullash davrida yoki keyinroq, ko`pincha pastki barglarning bir tomoni sarg`ayishi
bilan boshlanadi. Poya pastki qismi qiya kesilsa, o`tkazuvchi to`qimalarda qo`ng`ir dog`larni
ko`rish mumkin. Ko`pincha o`simliklar, so`limasdan sarg`ayadi, vaqtidan oldin etiladi va quriydi.
Kurash choralari. Chidamli navlar yaratish va qo`llash, ekish uchun quruq, sog`lom,
fungisid (bakterisid) bilan dorilangan urug`lik tuganak ishlatish, nam tuproqqa ekmaslik; dalani
keragidan ortiq sug`ormaslik; almashlab ekishni joriy etish;
Kartoshka tuganaklarining qora kalmaraz (rizoktonioz) kasalligini
Rhizoctonia solani
zamburug`i qo`zg`atadi. Zamburug` tuproqda butun dunyoda tarqalgan, O`zbekistonda
omborxonalarda tuganaklarni zararlashi O`GEBI xodimlari tomonidan xabar qilingan (chop
etilmagan), boshqa kuzatuvlarda uning kartoshka tuganaklarida juda kam uchrashi qayd etilgan.
Rizoktonioz kartoshkaning tuganak, novda, poya, ildizpoya va ildizlarini zararlaydi. Kasal
tuganaklar ekilganda, rizoktonioz nihollarga katta zarar etkazadi, ularni juda siyrak qilib qo`yadi,
chunki nihollar tuproq yuzasiga chiqmasdan yoki chiqqandan so`ng tezda chiriydi. Urug`lik
tuganaklar chuqur ekilsa, nobud bo`lgan nihollar soni oshadi. Ildizpoya va poyaning pastki
qismida biroz botiq, hajmi va shakli har xil bo`lgan qo`ng`ir dog`lar va yaralar, ularning ustida
sarg`ish-qo`ng`ir gifalar qatlami paydo bo`ladi.
Kurash choralari. Urug`lik uchun sog`lom tuganaklar qo`llash, ularni sayoz ekish,
kartoshka ekish qatorlariga tuproq fungisidi kiritish, dalada tuproq kuchli zararlanmagan hollarda
ekishdan oldin samarali fungisid bilan dorilash, hosilni o`z vaqtida yig`ib olish tavsiya qilinadi.
REFERENCES
1.
Бандаренко А.И., Буймистру Л.Д. Использование грибов в борьбе с болезнями
овощных культур. Инф.Бюллетень ВПС МОББ.1985 № 12.
2.
Билай В.И. Фузарий -Киев Наукова-думка.1977 120-236 С.
3.
Буймистру Л.Д., Буймистру В.Е. Влияние триходермина и некоторых химических
препаратов
на
поражаемость
шалфея
мустатного
корневой
гнилью.
//Микробиологический метод борьбы с болезнями растений.-Кишинев.: Штица, 1984-
с60-63.
4.
http://www.zin. ru.
5.
www.plantprotection.com
