ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
296
MILLIY IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH ASOSLARI
Jumayeva Zamira Bustanovna
Osiyo xalqaro universiteti katta o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10353036
Annotatsiya.
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish uchun jamiyatimizda inson omiliga
qaratilgan e’tibor xususida maqolada mulohazalar berilgan. Milliy iqtisodiyot atamasiga
to‘xtalib, iqtisod asoslari bilan ta’minlagan davlatdagi iqtisodiyotning o‘rni aniqlandi. Iqtisodiy
taraqqiyot omillari asoslanib, millat taraqqiyotidagi o‘rni ko‘rsatildi. Iqtisodiyotimizni tubdan
modernizatsiya qilish lozim degan fikrlar ilgari surildi.
Kalit so‘zlar:
investitsiya, monopoliya, diversifikatsiya, erkin iqtisodiy zona, YaIM,
modernizatsiya, monetary.
BASICS OF NATIONAL ECONOMIC DEVELOPMENT
Abstract.
In order to develop the national economy, the article comments on the focus on
the human factor in our society. Focusing on the term national economy, the role of the economy
in the state that provided the foundations of the economy was determined. Based on the factors of
economic development, the place in the development of the nation was shown. Opinions were put
forward that it is necessary to fundamentally modernize our economy.
Key words:
investment, monopoly, diversification, free economic zone, GDP,
modernization, monetary.
ОСНОВЫ НАЦИОНАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЯ
Аннотация.
В целях развития национальной экономики в статье дается
комментарий об акценте на человеческом факторе в нашем обществе. Ориентируясь на
термин «национальное хозяйство», определена роль экономики в государстве,
обеспечивавшая основы экономики. На основе факторов экономического развития
показано место в развитии нации. Высказывались мнения, что необходимо коренным
образом модернизировать нашу экономику.
Ключевые
слова:
инвестиции,
монополия,
диверсификация,
свободная
экономическая зона, ВВП, модернизация, монетарная.
Milliy iqtisodiyot – bu har tamonlama rivojlangan jamiyat asoslaridan biri sanaladi. Agarda
millat milliy iqtisodiyot asoslarni anglasa, o‘rgansagina iqtisodiyotni har jihatdan modernizatsiya
qiladi oladi. Har davlatning o‘zining iqtisodiy tarmoqlari, qaysidir sohada iqtisodiy ustunligi
bo‘lgani kabi milliy iqtisodiyoti ham jamiyat vujudga kelganidanoq dunyoga keladi. Millat necha
yoshda bo‘lsa milliy iqtisodiyot ham shuncha yoshda bo‘ladi. Jamiyat o‘sgani sari o‘sib boradi,
qayta takomillashadi.
Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasiga muvofiq, 2022–2026-yillarda turli
yo’nalishlarda amalga oshirilgan islohotlarni samarali davom ettirish, mavjud resurs va
imkoniyatlarni safarbar etgan holda, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot
hajmini yanada oshirish, 2030-yilga borib esa, O‘zbekiston jon boshiga hisoblaganda, aholi
daromadlari o‘rtacha ko‘rsatkichdan yuqori bo‘lgan davlatlar qatoriga kirish maqsad qilingan.
Bunga esa, o‘z navbatida, xususiy sektorni rag‘batlantirish va uning ulushini oshirish, to‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish va drayver sohalarda klaster tizimini rivojlantirish orqali
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
297
erishish ko‘zda tutilgan. O‘z o‘rnida aytish lozimki, iqtisodiyotdagi yetakchi tarmoqlarning
samarali va jadal rivojlanishi mamlakatdagi YaIM hajmining ortishi va shu orqali aholi jon
boshiga YaIM hajmining oshishiga ham olib keladi. Qayd etish muhimki, 2017-yilda boshlangan
iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor mexanizmlari rolini oshirishga qaratilgan eng muhim
iqtisodiy islohotlardan biri, bu milliy valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida
shakllanish tamoyillarini joriy etish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich
liberallashtirilishi bilan bog‘liq amaliy qadamlar bo‘ldi. Shu bilan birga, pul-kredit (monetar)
siyosati sohasida keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi, jumladan to‘lov tizimlari
rivojlantirildi, chet el valyutasini cheklovsiz sotib olish imkoni yaratildi, naqd pul muammosi hal
etildi, uzluksiz ishlovchi avtomatlashtirilgan bankomatlar faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Tashqi
savdoning liberallashtirilishi natijasida tashqi savdo hajmi ham jadal oshib bormoqda. 1
Milliy iqtisodiyoti rivojlangan davlatlar yalpi ichki mahsulot bo‘yicha ham, eksport, import
bo‘yicha ham ustunlikka erishadi. O‘zbekiston hududlarida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash,
mulkka egalik qilishni boshqarish, iqtisodiyotni har tamonlama rivojlantirish uchun quyidagi
rivojlanish istiqbollari amalga oshirilgan:
-
YaIM hajmi oshirilmoqda;
-
eksport va import rivojlanmoqda;
-
iqtisodiy tarmoqlar kengaymoqda;
-
aholi soni orqali mahsulot monopoliyasi tiklanmoqda;
-
mahsulot narxi kamaytirilmoqda;
-
mulkka egalik qilish tartibga solinmoqda;
-
rivojlanish istiqbollari faktlar asosida ommaviy axborot vositalarida yoritib borilmoqda.
Soʻnggi yillarda mamlakatimizda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik hamda
texnologik jihatdan yangilash, yuqori texnologiyali qayta ishlash yoʻnalishlarini qoʻllab-
quvvatlash, iqtisodiyot tarmoqlari uchun raqobatbardosh muhitni shakllantirish, ichki va tashqi
bozorlarda milliy tovarlarning raqobatdoshligiga erishish, eksport tarkibi hamda geografiyasini
diversifikatsiya qilish, shuningdek, hududlarning eksport salohiyatini kengaytirish orqali milliy
iqtisodiyot barqarorligini taʼminlashga qaratilgan islohotlar ancha faollashdi.2
Tarkibiy o‘zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini
modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish
mamlakatimizda asosiy bosqichga ko‘tarildi. Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning
o‘ziga xos xususiyatlari va ustuvor yo‘nalishlari doirasida amalga oshirilgan davlat dasturlari va
chora-tadbirlarida sel-suv omborlari va boshqa suv xo‘jaligi obyektlarining xavfsizligini
taʼminlashga qaratilgan konsepsiya tasdiqlandi. Ushbu hujjat bilan O‘zbekiston Respublikasi suv
xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030-yillarga mo‘ljallangan konsepsiyasi tasdiqlanmoqda. Suv
omborlari, sel-suv omborlari va boshqa suv xo‘jaligi obyektlarining xavfsizligini hamda ishonchli
ishlashini taʼminlash Konsepsiyaning ustuvor yo‘nalishlaridan biri etib belgilandi. Aytishimiz
kerakki, mazkur konsepsiyaning amaliyotda to‘liq ishlashi Respublikada 2020-2030-yillarda
aholini va iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini suv bilan barqaror taʼminlash, sug‘oriladigan
1
Mardonova D. K. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish imkoniyatlari. Journal of marketing, business and management.
2
https://xs.uz/uz/post/iqtisodiyot-barqarorligi-nimalarda-namoyon-boladi
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
298
yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, suv xo‘jaligiga bozor tamoyillari va mexanizmlarini
hamda raqamli texnologiyalarni keng joriy etish, suv xo‘jaligi obyektlarining ishonchli ishlashini
taʼminlash hamda yer va suv resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
3
O‘zbekistonlik Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Muminov N.G. va rossiyalik Danko T.P.,
Okrut Z.M., Igoshin N.V. kabi mualliflar bir ovozdan: “Erkin iqtisodiy hudud – bu mahalliy hamda
xorijiy tadbirkorlar faoliyat yuritishi uchun maxsus imtiyozli iqtisodiyot amal qiladigan
chegaralangan hudud”, - degan xulosaga kelishgan.
4
Chunki hududlar har jihatdan yer-suv
ta’minoti, xorij valyutasi, ulgurji savdo asosida rivojlansa mahalliy hamda xorijiy tadbirkorlarning
faoliyat yuritishi uchun qulay imkoniyatdir.
Mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishga ko‘p omillar ta’sir etadi. Bu omillar ichida
investitsiyalar eng muhim ahamiyat kasb etadi. Ya’ni iqtisodiyotning rivojlanishiga investitsiyalar
o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi. Iqtisodiyotda investitsiyalar hajmi oshib borishi bilan bunga
parallel ravishda iqtisodiyot ham rivojlanib boradi.
Bundan tashqari investitsiyalar mamlakatda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda
katta ahamiyatga egadir. Makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlanishi bu mamlakatda iqtisodiyot
jadal rivojlanayotganidan darak beradi. Umuman olganda investitsiyalarga quyidagicha ta’rif
berish mumkin: “Investitsiyalar – iqtisodiy o‘sishning muhim omili bo‘lib, asosiy va aylanma
kapitalni qayta tiklash va ko‘paytirish, ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish maqsadida
jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar, chet el yuridik va jismoniy shaxslari yoki davlat tomonidan
qonun hujjatlarida taqiqlanmagan tadbirkorlik faoliyati va boshqa turdagi faoliyat obyektlariga
kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar va ularga bo‘lgan huquqlar hamda mavjud
jamg‘arilgan kapitaldan kelajakda foyda olish maqsadida amalga oshirilgan kapital
qo‘yilmalaridir”.
5
Investitsiyalar kiritish iqtisodiy barqarorlikdan dalolat beradi. Iqtisodiy barqaror
hudud jadallik bilan rivojlanadi.
Xulosa o‘rnida aytishimiz mumkinki, iqtisodiy tarmoqlarni rivojlantirish yuridik
shaxslarning ham, ular faoliyat yuritayotgan jabhalarning ham foydasi uchun ishlaydi.
REFERENCES
1.
Mardonova D. K. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish imkoniyatlari. Journal of marketing,
business and management.
2.
Rasulov A. M. ЎЗБЕКИСТОНДА ГЛОБАЛ ТАРМОҚНИНГ РИВОЖЛАНИШИ
//Scientific progress. – 2021. – Т. 2. – №. 6. – С. 926-930.
3.
Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Muminov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O‘quv qo‘llanma.
– T.: Moliya, 2010. – B. 180.
4.
Maxmudov
N.M.,
Avazov
N.R. “O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda
investitsiyalardan samarali foydalanish yo‘llari”: Ilmiy-ommabop risola. - T.: TDIU, 2019
y. 104 b.
3
Rasulov A. M. ЎЗБЕКИСТОНДА ГЛОБАЛ ТАРМОҚНИНГ РИВОЖЛАНИШИ //Scientific progress. – 2021.
– Т. 2. – №. 6. – С. 926-930.
4
Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Muminov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O‘quv qo‘llanma. – T.: Moliya, 2010. –
B. 180.
5
Maxmudov N.M., Avazov N.R. “O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda investitsiyalardan samarali foydalanish
yo‘llari”: Ilmiy-ommabop risola. - T.: TDIU, 2019 y. 104 b.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
299
5.
https://xs.uz/uz/post/iqtisodiyot-barqarorligi-nimalarda-namoyon-boladi
6.
Jumayeva, Z. (2023). THEORY OF MARKET EQUILIBRIUM, SUPPLY AND
DEMAND. Modern Science and Research, 2(10), 740–743.
7.
Bustonovna, D. Z. (2023). DIGITAL TECHNOLOGIES IN SHAPING THE E-
COMMERCE ENVIRONMENT. Gospodarka i Innowacje., 41, 316-320.
8.
Bostonovna, D. Z. (2023). CONCEPTUAL BASIS OF IMPROVEMENT OF BANK
AUDIT IN COMMERCIAL BANKS. IMRAS, 6(6), 118-124.
9.
Bustonovna, J. Z. (2023). PECULIARITIES OF THE AGRICULTURAL ECONOMY IN
THE COUNTRIES OF THE EUROPEAN UNION. Finland International Scientific
Journal of Education, Social Science & Humanities, 11(5), 1256-1260.
10.
Alisher
Khudoynazarovich
Shadiyev.
(2023).
FUNCTIONS,
METHODS,
MANAGEMENT DECISIONS AND SOCIAL FACTORS OF EDUCATIONAL
MANAGEMENT. American Journal of Public Diplomacy and International Studies
(2993-2157), 1(9), 87–93.
11.
Shadiyev, A. K. (2021). Development and organization catering service in hospitality.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 381-387.
12.
Shadiyev, A. (2022). EXPERIENCE IN THE DEVELOPMENT OF SINGAPORE
TOURISM IN UZBEKISTAN. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.Uz),
23(23).
13.
Abdulloev, A. J., & Rakhmankulova, N. O. THEORETICAL ASPECTS OF THE
INNOVATIVE ENTREPRENEURSHIP CONCEPT.
14.
Орипов, М. А., Аминова, Н. Б., & Рахманкулова, Н. О. (2020). Экологически чистое
и устойчивое управление цепочками поставок в экономике платформы. Вестник
науки и образования, (13-2 (91)), 28-30.
15.
Явмутов, Д. Ш., & Рахманкулова, Н. О. (2021). КОНЦЕПТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ
РАСЧЕТА ПРОДУКЦИИ В ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ. IJTIMOIY FANLARDA
INNOVASIYA ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(2), 12-17.
16.
Bazarova, M. (2023). EFFECTIVENESS OF USING PR-ADVERTISING SERVICES IN
THE PROCESS OF PRODUCT DELIVERY ON THE EXAMPLE OF BUKHARA
REGION. Modern Science and Research, 2(10), 798–804.
17.
Supievna, B. M. (2023). USING EFFECTIVE WAYS OF CONDUCTING MARKETING
RESEARCH IN INTERNATIONAL COMPANIES. Finland International Scientific
Journal of Education, Social Science & Humanities, 11(6), 624-629.
18.
Bakhodirovich, K. B. (2023). International accounting models and their characteristics in
the conditions of innovative economy. Zien Journal of Social Sciences and Humanities,
21, 56-60.
19.
Bakhodirovich, K. B. (2023). CONCEPTUAL FOUNDATIONS OF IMPROVING
ACCOUNTING IN SMALL BUSINESS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP.
IMRAS, 6(6), 161-165.
20.
To’rayevna, S. N. . (2023). Biznes Sohasida Xodimlarni Topish Va Tanlash Bosqichlari.
Miasto Przyszłości, 41, 184–190.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
300
21.
Sodiqova, N. (2023). DIGITAL LABOR IN THE NEW ECONOMY. Modern Science and
Research, 2(10), 293–300.
22.
Toshov, M. (2023). PERSONNEL MANAGEMENT AND THEIR EVALUATION IN
MANAGEMENT. Modern Science and Research, 2(10), 535–541.
23.
Toshov, M. (2023). PERSONNEL MANAGEMENT AND THEIR EVALUATION IN
MANAGEMENT. Modern Science and Research, 2(10), 535–541.
24.
Akbarovna, N. N. (2023). RAQAMLI IQTISODIYOTDA MOLIYA VA MOLIYAVIY
TEXNOLOGIYALARNING ORNI. Gospodarka i Innowacje., 41, 446-449.
25.
Bahromjon, X., & Nargiza, N. . (2023). THE PROCEDURE FOR DRAWING UP
FINANCIAL STATEMENTS IN JOINT-STOCK COMPANIES ON THE BASIS OF
INTERNATIONAL FINANCIAL REPORTING STANDARDS. Modern Science and
Research, 2(10), 805–811.
26.
Алимова Ш. А., Ниёзова И. Н. Бизнес-коммуникации в системе управления
промышленных структур //Academy,(1 (64)). – 2021. – С. 55-57.
27.
Alimova S. O. FEATURES OF THE STRATEGIC MANAGEMENT SYSTEM OF
INDUSTRIAL ENTERPRISES.
