92
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 9
METABOLIK SINDROM VA STRESS HOLATIDAGI ONALARDAN TUGʻILGAN
AVLODLAR YURAGIDAGI MORFOLOGIK OʻZGARISHLAR
Absoatova Zulayho Qodir qizi
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali
Bolalar kasalliklari propediftikasi kafedrasi.
Boboxonov Sherzod Qòchqorovich
Toshkent tibbiyot akademiyasi Termiz filiali
Anatomiya va klinik anatomiya kafedrasi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17060189
Annotatsiya. Ushbu maqolada metabolik sindrom va homiladorlik davridagi stress
holatlari natijasida avlodlarning yurak to‘qimalarida yuzaga keladigan morfologik o‘zgarishlar
tahlil qilindi. Metabolik sindromga xos bo‘lgan insulin rezistentligi, dislipidemiya, arterial
gipertenziya va semirish kabi omillar homila rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Stress gormonlari
(kortizol, katexolaminlar)ning yuqori darajada bo‘lishi esa yurak mushaklarining hujayra
darajasida qayta tuzilishiga, mikrosirkulyatsiya buzilishiga va miokardning morfologik
zaiflashuviga olib kelishi mumkin. Maqolada onalik organizmidagi patologik omillarning nasl
yurak tizimi shakllanishiga ta’siri haqidagi zamonaviy ilmiy ma’lumotlar yoritilgan.
Kalit so‘zlar: metabolik sindrom, stress, homiladorlik, avlod, yurak, morfologiya,
miokard, prenatal dasturlanish.
Kirish
So‘nggi yillarda metabolik sindromning tarqalishi global miqyosda keskin oshib
bormoqda. Ushbu sindrom nafaqat kattalar, balki homila rivojiga ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Homiladorlik davrida ona organizmidagi metabolik buzilishlar va stress omillari naslning
yurak-qon tomir tizimi shakllanishida qaytarilmas o‘zgarishlarni yuzaga keltirishi mumkin.
Shuningdek, prenatal davrdagi “programmalash” nazariyasiga ko‘ra, ona organizmidagi
har qanday og‘ishlar keyingi avlodning yurak kasalliklariga moyilligini belgilab beradi.
Metabolik sindrom homila yuragining morfologiyasiga ko‘plab mexanizmlar orqali ta’sir
ko‘rsatadi. Insulin rezistentligi natijasida yurak hujayralarida glyukoza almashinuvi buzilib,
energiya ta’minoti pasayadi. Ona organizmidagi arterial gipertenziya esa platsentar qon
aylanishini cheklab, homila yuragida gipoksiya rivojlanishiga olib keladi.
Dislipidemiya sharoitida yuqori triglitserid va xolesterin darajalari homila yurak
tomirlarida aterosklerotik o‘zgarishlarning erta belgilari yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Semirish
bilan bog‘liq yallig‘lanish mediatorlari – interleykin-6, TNF-α va boshqa sitokinlar miokardda
fibroblastlarning faollashuvini kuchaytirib, kollagen to‘planishi va fibroz jarayonlarini
jadallashtiradi.
Stress omillari ham yurak morfologiyasini sezilarli darajada o‘zgartiradi.
Homiladorlik davridagi psixo-emotsional va fiziologik stress kortizol hamda
katexolaminlar sekretsiyasini oshirib, yurak mushaklarida apoptoz jarayonlarini kuchaytiradi,
miokard hujayralarining energiya almashinuvini izdan chiqaradi. Kortizolning yuqori darajasi
yurak mushaklarida hujayra membranalarining o‘zgarishiga, katexolaminlarning ko‘pligi esa
yurak tez urishining ortishi va kislorodga talab oshishiga olib keladi. Natijada yurak
hujayralarida shikastlanish, qon tomirlarning mikrosirkulyatsiya darajasida torayishi va kapillyar
tarmog‘ining yetarlicha rivojlanmasligi kuzatiladi.
93
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 9
Bunday jarayonlarning natijasi sifatida avlodlarda yurak devorlarining yupqalashishi,
miokard hujayralarining gipertrofiyasi va distrofiyasi, fibroz jarayonlarining kuchayishi, qon
tomirlar lümenining torayishi va endotelial disfunksiya kabi morfologik o‘zgarishlar shakllanadi.
Shuningdek, mitoxondrial disfunksiya kuzatilib, bu hujayralarda energiya ishlab chiqarish
jarayonining buzilishi bilan namoyon bo‘ladi.
Uzoq muddatli oqibat sifatida yurak mushagida qaytarilmas strukturaviy o‘zgarishlar
yuzaga keladi va bola hayotining keyingi davrlarida ishemik kasalliklar, gipertrofik
kardiomiopatiya hamda yurak yetishmovchiligiga moyillik kuchayadi.
Xulosa qilib aytganda, metabolik sindrom va stress holatidagi onalardan tug‘ilgan
avlodlarning yurak morfologiyasida chuqur o‘zgarishlar ro‘y beradi. Bu o‘zgarishlar prenatal
davrdanoq boshlanib, keyinchalik yurak-qon tomir kasalliklari rivojlanish xavfini sezilarli
darajada oshiradi.
Shuning uchun homiladorlik davrida metabolik sindromni erta aniqlash, sog‘lom
ovqatlanish va jismoniy faoliyatni yo‘lga qo‘yish, stress omillarini kamaytirish hamda tibbiy
nazoratni kuchaytirish profilaktikaning eng muhim yo‘nalishlari hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Barker D.J.P. Fetal origins of coronary heart disease. BMJ. 1995; 311:171–174.
2.
Gluckman P.D., Hanson M.A. The developmental origins of the metabolic syndrome.
Trends Endocrinol Metab. 2004;15(4):183–187.
3.
Thornburg K.L., Marshall N. The placenta is the center of the chronic disease universe.
Am J Obstet Gynecol. 2015;213(4 Suppl):S14–S20.
4.
Reynolds R.M. Maternal obesity and pregnancy complications: challenges for future
generations. BMJ. 2011; 342:d1996.
5.
Camm E.J., et al. Maternal stress during pregnancy: effects on the offspring cardiovascular
system. Birth Defects Res. 2019;111(17):1252–1268.
6.
Surxondaryo Tibbiyot Jurnali. Metabolik sindrom va homila rivojlanishiga ta’siri. Termiz,
2021.
