ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
135
AMIR TEMURNING TASHQI SIYOSATI VA XALQARO SAVDO YO‘LLARINING
TIKLANISHI
Tugalova Madina Erkin qizi
Jizzax davlat pedagogika universiteti
Annotatsiya:
Mazkur maqolada Amir Temurning tashqi siyosiy faoliyati va xalqaro savdo
yo‘llarining tiklanishi jarayoni tahlil qilinadi. XIV asr oxirlarida shakllangan Temuriylar
imperiyasi o‘zining harbiy kuchi bilan xalqaro maydonda muhim geosiyosiy rol o‘ynagan. Amir
Temurning tashqi siyosati faqat harbiy yurishlarga emas, balki iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash,
xalqaro savdo yo‘llarini xavfsiz qilish, diplomatik aloqalarni kengaytirish kabi strategik
maqsadlarga ham yo‘naltirilgan edi. Tadqiqotda tarixiy manbalar asosida savdo yo‘llarining
tiklanishi, ularning infratuzilmasi, hamda Temurning xalqaro aloqalariga bo‘lgan yondashuvi
yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
Amir Temur, tashqi siyosat, xalqaro savdo, Ipak yo‘li, diplomatiya, karvonsaroylar,
savdo infratuzilmasi, Temuriylar davlati, elchilik munosabatlari.
Amir Temur davlatchiligi tarixda o‘zining harbiy yurishlari, markazlashgan boshqaruv
tizimi va tashqi siyosiy faoliyati bilan yuksak o‘rin egallaydi. XIV asrning ikkinchi yarmida
yevroosiyo hududida yuzaga kelgan siyosiy bo‘shliq Temurga o‘z imperiyasini shakllantirish
imkonini berdi. U faqat ichki tartibni tiklash bilan kifoyalanmay, balki tashqi siyosatni ham faol
yuritdi. Uning asosiy maqsadlaridan biri – xalqaro savdo yo‘llarini xavfsiz va samarali holatga
keltirish, ayniqsa Buyuk Ipak yo‘li orqali Sharq va G‘arb o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarni tiklash
edi.
Temur davlati Xitoydan Yaqin Sharqqacha, Hindistondan Qora dengizgacha bo‘lgan
hududlarni qamrab olgan. Bu holat savdo, diplomatiya va madaniy almashinuv uchun keng
imkoniyatlar yaratdi. Ushbu maqolada Amir Temurning tashqi siyosatidagi asosiy yo‘nalishlar
hamda xalqaro savdo yo‘llarining tiklanishida u amalga oshirgan chora-tadbirlar tahlil qilinadi.
Temur o‘zining siyosiy faoliyatida Markaziy Osiyo va unga tutash mintaqalarda yagona
tartibni o‘rnatish, davlat chegaralarini mustahkamlash, iqtisodiy va madaniy taraqqiyotni
ta’minlashni bosh maqsad qilib qo‘ygan edi. Ayniqsa, Ipak yo‘lining tiklanishi va bu orqali savdo-
sotiqning jonlanishi uning tashqi siyosatidagi ustuvor yo‘nalishlardan biri bo‘ldi.
Temur tomonidan amalga oshirilgan harbiy yurishlar, bir qarashda, bosqinchilik sifatida
talqin qilinishi mumkin bo‘lsa-da, aslida ular orqali u mintaqadagi beqarorlik va anarxiyani
tugatib, xalqaro savdo aloqalari uchun xavfsiz va barqaror muhit yaratgan. Uning siyosatida
elchilik aloqalari, diplomatik missiyalar yuborish, savdogarlar va hunarmandlarni qo‘llab-
quvvatlash, iqtisodiy infratuzilmani rivojlantirish muhim o‘rin tutgan.
U Samarqandni o‘z imperiyasining poytaxti sifatida tanlab, uni Sharq va G‘arb o‘rtasidagi
iqtisodiy, madaniy va ilmiy aloqalar markaziga aylantirishga muvaffaq bo‘lgan. Shu jihatdan
qaralganda, Amir Temurning tashqi siyosati nafaqat harbiy muvaffaqiyatlar, balki xalqaro savdo,
iqtisodiy taraqqiyot va geosiyosiy barqarorlik nuqtayi nazaridan ham alohida ahamiyatga ega
bo‘lgan.
Maqola tarixiy-huquqiy va siyosiy tahlil metodlariga asoslanadi. Asosiy manbalar sifatida
Nizomiddin Shomi, Sharafiddin Ali Yazdiy, Ibn Arabshoh kabi tarixchilarning asarlari,
shuningdek, zamonaviy tadqiqotchi olimlarning ilmiy ishlari o‘rganildi. Tarixiy-kronologik,
komparativ (taqqoslovchi) va tahliliy usullar orqali Amir Temurning tashqi siyosiy qarorlari va
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
136
ularning iqtisodiy oqibatlari o‘rganildi. Diplomatik yozishmalar, savdo karvonlari harakati va
harbiy yurishlar orqali savdo yo‘llarining tiklanishiga oid dalillar asos qilib olindi.
Tadqiqot davomida quyidagi muhim xulosalar aniqlandi:
Amir Temurning tashqi siyosati bosqinchilik emas, balki strategik xavfsizlik va iqtisodiy
barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan edi. Uning Hindiston, Eron, Kichik Osiyo, Kavkaz va
Rossiya bilan olib borgan harbiy yurishlari ayni paytda savdo va siyosiy aloqalarni tiklash
maqsadini ham ko‘zlagan.
Ipak yo‘lining muhim tarmoqlari Temur davrida qayta tiklandi. Harbiy himoya ostida savdo
karvonlari harakati faollashdi, bojxona va karvonsaroylar tizimi qayta tashkil etildi.
Amir Temur diplomatiyani iqtisodiy siyosatning muhim vositasi sifatida qo‘llagan. U Xitoy
imperatori, Hind sultonlari, Usmonlilar davlati va Yevropa qirolliklari bilan elchilik aloqalarini
o‘rnatgan.
Samarqand savdo, hunarmandchilik va ilm-fan markaziga aylangan. Bu shahar orqali savdogarlar
Xitoydan G‘arbga, O‘rta yer dengizi mamlakatlaridan Sharqqa erkin harakatlana olgan.
Amir Temurning tashqi siyosati ko‘p hollarda harbiy kuchga tayanilgan bo‘lsa-da, uning
asosiy maqsadi strategik barqarorlikni ta’minlash va o‘z davlati manfaatlarini himoya qilish edi.
Ayniqsa, savdo yo‘llarining xavfsizligini ta’minlash uchun u kuchli harbiy nazorat o‘rnatgan. Bu
orqali Temur imperiyasi iqtisodiy jihatdan mustahkamlandi, xalqaro savdo aloqalari tiklandi.
Shuningdek, u savdogarlar va hunarmandlarga soliq imtiyozlari bergan, karvonsaroylar,
bozorlar, ko‘prik va yo‘llar barpo ettirgan. Uning elchilari orqali Venetsiya, Kastiliya, Buyuk
Britaniya va boshqa davlatlar bilan diplomatik va iqtisodiy aloqalar yo‘lga qo‘yilgan. Bu esa
Temur davlatining xalqaro maydondagi nufuzini oshirdi.
Amir Temur savdo-sotiqni faqat iqtisodiy foyda manbai emas, balki siyosiy ta’sir doirasini
kengaytirish vositasi sifatida ham ko‘rgan. Bu jihatdan uning siyosati zamonaviy geoiqtisodiy
qarashlarga yaqin bo‘lib, bugungi integratsion jarayonlarga o‘xshash xususiyatlarga ega.
Amir Temurning tashqi siyosati kuchli harbiy-siyosiy asosga ega bo‘lishi bilan birga,
xalqaro savdo tizimini tiklash va rivojlantirishga ham qaratilgan edi. U tomonidan yaratilgan
xavfsiz savdo infratuzilmasi va diplomatik aloqalar orqali Markaziy Osiyo mintaqasi yana bir bor
jahon iqtisodiy hayotining markaziga aylandi.
Temurning tajribasi shuni ko‘rsatadiki, kuchli siyosiy rahbar nafaqat o‘z davlatining
chegaralarini himoya qilishi, balki uni xalqaro iqtisodiy makonga integratsiya qilishi ham zarur. Bu
esa bugungi global iqtisodiy siyosat uchun ham dolzarb saboq hisoblanadi.
Amir Temurning tashqi siyosati o‘zining strategik rejalari, uzoqni ko‘ra olgan harbiy va
iqtisodiy yondashuvi bilan ajralib turadi. Uning yuritgan diplomatik aloqalari va xalqaro savdoni
faollashtirishga qaratilgan choralari XIV–XV asrlarda Markaziy Osiyoni nafaqat harbiy va siyosiy,
balki iqtisodiy va madaniy jihatdan ham jahonning muhim markazlaridan biriga aylantirdi.
Temur nafaqat mavjud savdo yo‘llarini tikladi, balki ularni rivojlantirish uchun
karvonsaroylar, ko‘priklar, yo‘l infratuzilmalari qurdirib, bojxona tizimini tartibga soldi. Uning
siyosatida savdogar va hunarmandlarga nisbatan yaratilgan imkoniyatlar savdoning rivojlanishiga
turtki berdi. Temurning tashqi siyosiy qarorlarida iqtisodiy manfaat ustuvor ahamiyat kasb etgani
uning zamonaviy geoiqtisodiy qarashlarga ega bo‘lgan arbob ekanligini ko‘rsatadi.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
137
Shu asosda xulosa qilish mumkinki, Amir Temurning tashqi siyosati va xalqaro savdo
yo‘llarini tiklashga qaratilgan faoliyati o‘z davri uchun progressiv siyosiy-iqtisodiy model bo‘lib, u
bugungi integratsion jarayonlar uchun ham dolzarb tarixiy tajriba sifatida xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Nizomiddin Shomiy.
Zafarnoma
. Toshkent: Fan, 1990.
2.
Sharafiddin Ali Yazdiy.
Zafarnoma
. Tehron: Markazi Nashr, 1976.
3.
Ibn Arabshoh.
Temurning hayoti
. Toshkent: Sharq, 1996.
4.
Bartold V.V.
Turkiston mongollar istilosigacha
. Toshkent: Fan, 1993.
5.
Qayumov A.
Temur va temuriylar davrida savdo aloqalari
. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2012.
6.
Shoniyozov K.
Amir Temur siyosati va uning tarixiy ahamiyati
. – Toshkent: O‘zbekiston, 2001.
7.
Xorazmiy M.
Temur tuzuklari
. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nashriyoti, 1991.
8.
Allambergenov M.
Markaziy Osiyoda savdo yo‘llari tarixi
. – Samarqand: Ipak yo‘li, 2010.
9.
Temuriylar davlati tarixi. – Toshkent: O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2018.
10.
H. B. Hodjaev.
Historical geography of Central Asia
. – Cambridge: CUP, 2005.
