ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
126
ANTIBIOTIKLARGA CHIDAMLI BAKTERIYALAR: XXI ASRNING YASHIRIN XAVFI
VA QARSHI KURASH YO‘LLARI
Safarova Dilora Rustam qizi
Toshkent shahri Alfraganus universiteti tibbiyot fakulteti
Davolash yo'nalishi 1-bosqich talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada antibiotiklarga chidamli bakteriyalarning global salomatlikka
tahdidi va ularni jilovlash bo‗yicha mavjud strategiyalar tahlil qilinadi. Ilmiy manbalar va sog‗liqni
saqlash tashkilotlarining ma'lumotlari asosida antibiotiklardan noto‗g‗ri foydalanish oqibatlari,
superbakteriyalar tarqalishi, shuningdek, profilaktika va innovatsion kurash choralari o‗rganildi.
Xulosa qismida esa xalqaro miqyosda birgalikda harakat qilishning muhimligi ta‘kidlanadi.
Kalit so‘zlar
: antibiotik, chidamlilik, superbug, infeksiya, global sog‗liq, oldini olish.
Kirish
XXI asrga kelib, tibbiyot olami katta yutuqlarga erishgan bo‗lsa-da, antibiotiklarga
chidamli bakteriyalar (antibiotic-resistant bacteria) insoniyat uchun jiddiy xavf bo‗lib qolmoqda.
Antibiotiklarning keng va ko‗pincha nazoratsiz ishlatilishi natijasida yuzaga kelgan chidamlilik
holatlari dunyo bo‗yicha har yili millionlab insonlarning hayotiga zomin bo‗lmoqda. JSST
ma‘lumotlariga ko‗ra, 2050-yilga borib, antibiotiklarga chidamlilik global miqyosda o‗lim
sababchilari orasida yetakchi o‗ringa chiqishi mumkin. Ushbu maqolada ushbu ―yashirin xavf‖ning
ildizlari, oqibatlari va uni jilovlash bo‗yicha samarali yondashuvlar tahlil qilinadi.
Bugungi kunda antibiotiklarga chidamlilik (AQChda MRSA, Hindistonda NDM-1, Xitoyda
Colistin-ga chidamli bakteriyalar) pandemik xavf darajasiga yetib bormoqda. Bakteriyalar hayot
faoliyatida genetik moslashuv orqali antibiotiklarga chidamli mexanizmlarni ishlab chiqmoqda,
masalan:
Fermentlar (beta-laktamazalar) ishlab chiqarish,
Antibiotikni hujayra tashqarisiga chiqarib yuboruvchi pompalarni faollashtirish,
Maqsadli molekulalarni o‗zgartirish.
Ushbu evolyutsion moslashuvlar tibbiyotda qo‗llaniladigan ko‗plab antibiotiklarni samarasiz
qilib qo‗ymoqda. Bu esa faqat bir bemorning emas, balki butun jamiyat salomatligi uchun xavf
tug‗diradi. Tibbiyot fanining hozirgi holatida antibiotiklarga chidamli bakteriyalarning nazoratini
yo‗lga qo‗yish zamonaviy diagnostika, yangi avlod dorilar va profilaktik choralar orqali amalga
oshirilishi mumkin. Shu bois bu mavzuni chuqur o‗rganish, mavjud yondashuvlarni solishtirish va
milliy miqyosda amalga oshirilishi zarur bo‗lgan choralarni aniqlash dolzarb vazifa hisoblanadi.
Metodlar
Tadqiqot quyidagi manbalar va metodlarga tayandi:
Adabiyotlar tahlili
: 2010–2024-yillarda nashr etilgan JSST, CDC va boshqa ilmiy bazalardagi
maqolalar o‗rganildi.
Statistik tahlil
: antibiotiklarga chidamli infektsiyalar bo‗yicha yillik o‗sish sur‘atlari tahlil qilindi.
Solishtirma tahlil
: turli mamlakatlarda qo‗llanilayotgan kurash strategiyalari taqqoslandi.
Tadqiqotda quyidagi ilmiy yondashuvlar va manbalar qo‗llanildi:
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
127
1.
Sistemali adabiyotlar tahlili
– JST (WHO), AQSh CDC, Yevropa ECDC va mahalliy sog‗liqni
saqlash tashkilotlarining 2010–2024 yillarda chop etilgan statistik va tahliliy ma‘lumotlari asosida
antibiotiklarga chidamli bakteriyalar haqidagi ilmiy maqolalar tahlil qilindi.
2.
Solishtirma tahlil
– Yuqori chidamlilik ko‗rsatkichi bo‗lgan mintaqalarda (AQSh, Hindiston,
Afrika, Markaziy Osiyo) qo‗llanilayotgan qarshi kurash strategiyalari tahlil qilinib, O‗zbekiston
bilan solishtirildi.
3.
Kontekstual yondashuv
– antibiotiklarga chidamlilikka olib keluvchi ijtimoiy va iqtisodiy omillar
(dori vositalarining erkin muomalada bo‗lishi, o‗zbilarmon davolash holatlari, veterinariya
sohasidagi yondashuvlar) maxsus holatlarda alohida ko‗rib chiqildi.
4.
Diagramma va jadval tahlili
– infografikalar orqali o‗zgarish dinamikasi va xavf omillari
ko‗rsatildi, natijalar esa jadval shaklida taqdim qilindi.
Bu metodlar orqali antibiotiklarga chidamlilik muammosining ko‗lami, sabablari va mavjud
kurash choralarining samaradorligi haqida chuqur tahlil o‗tkazish imkoni yaratildi.
Natijalar
Hudud
Antibiotikga chidamli infektsiyalar (yillik)
O‘lim holatlari (taxminiy)
AQSh
2,8 million
35 000+
Yevropa
670 000
33 000
Hindiston
>3 million
>50 000
O‗zbekiston Aniq ma‘lumotlar yo‗q, lekin o‗sish sur‘ati yuqori Xavf yuqori
Tahlillar shuni ko‗rsatdiki, antibiotiklarga chidamli bakteriyalar asosan shifoxonalarda,
noto‗g‗ri dori-darmon iste‘molida, veterinariya va qishloq xo‗jaligi sohalarida tez tarqalmoqda.
Ayniqsa, beta-laktamazalar ishlab chiqaruvchi E. coli, MRSA va XDR-TB kabi superbakteriyalar
ko‗pchilik hollarda mavjud antibiotiklar ta‘sirida yo‗qolmaydi.
Munozara
Antibiotiklardan foydalanish madaniyati va sog‗liqni saqlash tizimidagi boshqaruv
mexanizmlarining zaifligi chidamlilikni kuchaytiruvchi asosiy omillardandir. O‗zbekiston va
boshqa rivojlanayotgan davlatlarda dorixonadan retseptsiz antibiotik olish holatlari keng tarqalgan
bo‗lib, bu esa bakteriyalar orasida chidamli turlarni shakllantirishga xizmat qilmoqda.
Bundan tashqari, chorvachilikda profilaktika maqsadida antibiotiklardan haddan tashqari
foydalanish – global muammoning yana bir ildizidir. Bu esa oziq-ovqat zanjiri orqali inson
organizmiga kiruvchi rezistent bakteriyalarni shakllantiradi.
Dunyo bo‗yicha olib borilayotgan chora-tadbirlar — antibiotik iste‘molini nazorat qilish,
yangi dorilar ishlab chiqish, vaksinalar yaratish va infeksiyalarning oldini olish bo‗yicha ta‘lim
dasturlarini kengaytirish orqali ijobiy natijalar kutilmoqda.
Xulosa
Antibiotiklar – insoniyatning eng buyuk tibbiy kashfiyotlaridan biri. Ammo ularning
noto‗g‗ri ishlatilishi natijasida paydo bo‗layotgan bakterial chidamlilik — XXI asrning eng xavfli
global sog‗liq muammolaridan biridir. Ushbu muammoga qarshi kurashda faqat tibbiyot xodimlari
emas, balki aholi, dorixonalar, fermerlar va siyosatchilar hamjihatlikda harakat qilishi zarur.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 5, ISSUE 02, IYUN 2025 WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
128
Kelgusida antibiotiklarga qarshi kurashish uchun quyidagilar tavsiya etiladi:
Antibiotiklarni faqat shifokor ko‗rsatmasiga ko‗ra qabul qilish;
Retseptsiz sotuvni cheklash;
Infeksiyalarning oldini olish (emlash, sanitariya);
Yangi dori va vaksinalarni ishlab chiqish uchun innovatsion tadqiqotlarni kengaytirish.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
WHO. (2023).
Global Action Plan on Antimicrobial Resistance
.
2.
Centers for Disease Control and Prevention. (2022).
Antibiotic Resistance Threats in the United
States
.
3.
Davies, J., & Davies, D. (2010).
Origins and Evolution of Antibiotic Resistance
.
Microbiology and
Molecular Biology Reviews
.
4.
Nasriddinov, B. (2021).
O‘zbekiston farmakologiyasida antibiotiklar va ularning xavfi
. – T.:
Tibbiyot nashriyoti.
5.
Laxminarayan, R., et al. (2013).
Antibiotic resistance—the need for global solutions
.
The Lancet
Infectious Diseases
.
