Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 136 ~
YUNON-RUM KURASHCHILARINING TEXNIK-TAKTIK
TAYYORGARLIGINI TAKOMILLASHTIRISH UCHUN TANLAB
OLINGAN USULLARNI NATIJALARI VA ULARNI TAHLILI
Usmonov Sanjar Elbek
o‘g‘li
O‘zbekiston
davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti o
‘qituvchisi
usmonovsanjar659gmail.com
Annotatsiya.
Ushbu maqolada yunon-rum kurashi bilan
shug‘ullanuvchi
sportchilarning texnik va taktik tayyorgarligini oshirishga qaratilgan zamonaviy
usullar tahlil qilinadi. Tadqiqot davomida tajriba-sinov uslubida olib borilgan
mashg‘ulotlar
natijalari
o‘rganilib,
ularning samaradorligi statistik tahlil asosida
baholandi. Maqolada
o‘quv
-
mashg‘ulot
jarayonida individual yondashuv, raqibga mos
strategiya tanlash va jangovar vaziyatlarni modellashtirish kabi metodlarning
sportchilar tayyorgarligiga ijobiy
ta’siri
ilmiy asosda
ko‘rsatib
beriladi.
Kalit
so‘zlar.
Yunon-rim, texnik harakatlar, texnik holatlar, taktik harakatlar,
darajalar, murabbiy pedogoglar, musoboqa faoliyati, tayyorgarlik takomillashuvi,
usullar.
ANALYSIS OF THE RESULTS AND EFFECTIVENESS OF SELECTED
METHODS FOR IMPROVING THE TECHNICAL AND TACTICAL
TRAINING OF GRECO-ROMAN WRESTLERS
Annotation.
This article analyzes modern methods aimed at improving the
technical and tactical training of athletes engaged in Greco-Roman wrestling. During
the study, the results of training sessions conducted through experimental and practical
methods were examined, and their effectiveness was evaluated using statistical
analysis. The article scientifically demonstrates the positive impact of methods such as
individualized approaches in training, selecting strategies appropriate to the opponent,
and modeling combat situations on the
athletes’
performance.
Keywords.
Greco-Roman, technical actions, technical conditions, tactical
actions, ranks, coach pedogogs, competition activities, preparatory improvement,
methods.
Kirish.
Yunon-rim kurashchilarida birinchi bosqich tadqiqotlardan so‘ng ayrim
o‘zgarishlar sezildi va, o‘z navbatida, ikkinchi bosqich tekshiruviga qadar mashg‘ulot
yuklamalarini o‘zgartirishga harakat qiluvchi. Mashg‘ulot vaqtida kurashchilarga
berilayotgan odatdagidan farq qilgan yuklamalar sababli ularda ba’zi bir savollar,
noroziliklar paydo bo‘ldi. Olib borilgan tushuntirish ishlari va musobaqadagi
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 137 ~
bellashuvlarni kuzatish vaqtida tahlil natijalarini ko‘rib nazorat guruhi kurashchilarida
jismoniy sifatlarning rivojlanishida o‘ziga xos kamchiliklar mavjudligi kuzatildi.
Yunon-rim kurashchilarining texnik-taktik tayyorgarligini rivojlantirishda
avvalambor ularning jismoniy sifatlari rivojlanganlik darajasini inobatga olish kerak
ekanligi kuzatildi. Bu esa, o‘z navbatida, kurashchilarni kerakli hujum va himoya
harakatlarini bajarishlariga, ya’ni taktik tayyorgarliklariga ta’sir etib boradi. Tajriba
guruhi kurashchilarida sekin rivojlanayotgan jismoniy sifatlarni aniqlab,
mashg‘ulotning tayyorlov qismini aynan shu jismoniy sifatlarni rivojlantiruvchi
mashqlar tarkibi bilan boyitib bordik.
Kurashchilarni musobaqaga tayyorlash vaqtida ularning raqiblari xaqida
ma’lumotlar to‘plandi va shu ma’lumotlarga ko‘ra musobaqa taktikasi, bellashuv
taktikasi ishlab chiqildi. Tajriba guruhidagi kurashchilarning ba’zilari biz kiritgan bu
taklifni bellashuv vaqtida qo‘llamadilar, sababi o‘zlari tayangan usullarga ishonib,
an’anaviy uslubda bellashuvni olib borishdi va qo‘yilgan maqsadga erisha olishmadi.
Bundan ko‘rinib turibdiki, nafaqat jismoniy sifatlarni rivojlantirish, balki raqibga
noqulay vaziyatlarni tug‘diradigan va raqibining holati bu kurashchiga qulay dinamik
vaziyat yaratadigan vaziyatlarini paydo qilish ko‘nikmalarini shakllantirish zaruri. Bu
o‘z navbatida kurashchilarni kerakli xujum va ximoya xarakatlarini yani taktik
tayyorgarliklariga ta’sir etib boradi. Tadqiqot guruhi kurashchilarda esa sust
rivojlanayotgan jismoniy sifatlarini aniqlab, mashg‘ulotning tayyorlov qismini aynan
shu jismoniy sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan mashqlar bilan boyitildi. 44 ta
mashg‘ulotdan so‘ng (88 soat) tadqiqot testlari qaytadan olindi (18 ta mashg‘ulotni (36
soat) biz taklif qilgan metodda olib borildi).
Yunon-rim kurashchilarining musobaqa oldi tayyorgarligi davrida biz zarbdor
mikrosikldan unumli foydalanish maqsadida mashg‘ulot yuklamasini yanada oshirdik
va shu qatorda ularni raqiblariga bo‘lgan tayyorgarlikni rivojlantirdik.
Mashg‘ulotlarning tayyorlov qismida ham maxsus mashqlarni, texnik-taktik
harakatlarni (mashg‘ulot mashqlarini uning yo‘nalishi bo‘yicha guruhlarga
taqsimlashda yuklama tarkibining ahamiyati <<N.I.Volkov bo‘yicha>> 2-ilova)
yuklama yo‘nalishi aerob-anayerob (xarakat sifatining xamma turi) bajarishga e’tibor
qaratdik.
Asosiy qismda biz tajriba guruhi sinaluvchilariga quyidagi mashg‘ulot tuzilmasini
ishlab chiqdik va tajribada qo‘lladik:
-
vazn toifasi
o‘xshash
bo‘lgan
4 nafar kurashchi tanlab olinadi va faqat 1-raqamli
kurashchi qolgan 3 nafar raqiblarini birin-ketin texnik usullar orqali yiqitadi (1 seriyada
15 marotabadan, 5-6 marotaba takrorlash, takrorlanish
oralig‘idagi
tanafus - 30 soniya,
yuklama katta shiddatda bajariladi 130-140 yurak urish soni);
-
vazn toifasi
o‘xshash
bo‘lgan
4 nafar kurashchi tanlab olinadi va faqat 1-raqamli
kurashchi qolgan 3 nafar raqiblari bilan kurashadi, bellashuvda 1-raqamli kurashchi 6
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 138 ~
daqiqa kurashadi, har 1 daqiqada raqiblar almashib boraveradi (6 daqiqadan, 3
marotaba takrorlash, takrorlanish
oralig‘ida
tanafus
yo‘q,
yuklama katta shiddatda
bajariladi 150-165 yurak urish soni), oxirgi kuchgacha usulidan foydalanildi;
-
tajriba guruhidagi kurashchilar uchun har bir bellashuvda raqiblari almashib
turdi (3 ta yoki 4 ta raqiblar saralab olindi – musobaqada tushadigan raqiblarga -
antropometrik o‘lchamlari va harakatlari o‘xshash bo‘lgan kurashchilar “raqib” qilib
tanlab olindi (3 daqiqadan, 3 marotaba takrorlash, takrorlanish oralig‘ida tanafus
yo‘q,
yuklama katta shiddatda bajariladi 150-165 yurak urish soni).
Kurashchilarda qo‘llanilgan zarbdor mikrosikllar ularning texnik-taktik
tayyorgarliklari darajasini keskin o‘zgartirib yubordi. Yakuniy qismda kurashchilarga
mashg‘ulotdagi yutuq va kamchiliklar haqida batafsil ma’lumotlar berildi va
muxokamalar olib borildi. Bu kurashchilarda ham amaliy, ham nazariy bilimlarini
boyitishga ta’sir qildi.
Yunon-rim kurashi musobaqalarida keng
qo‘llaniladigan
va muvaffaqiyat
keltiradigan usullar tahlili
Tajriba guruhi kurashchilarida musobaqa vaqti yaqinlashgan sari
o‘zlariga
bo‘lgan
ishonch tadqiqot davomida ortib bordi, har bir
mashg‘ulot
kurashchilarni
texnik usullar arsenalining takomillashishiga va ularda jismoniy sifatlarni
rivojlanishiga
ta’sir
qilibgina qolmay, ularda musobaqa bellashuvlarida taktikani
o‘zgartirish
imkoniyatlarini shakllantirishga yordam berdi. Shu sababdan navbatdagi
bo‘ladigan
mashg‘ulotlarga
qisman
o‘zgartirishlar
kiritildi.
Tayyorgarlik qismida (kurashchining maxsus mashqlari bilan birgalikda) sinov
mashqlari kiritildi:
1. Umumrivojlantiruvchi mashqlar.
2. Maxsus mashqlar.
3.
O‘yin
mashqlari.
4. Musobaqa mashqlari.
Mashg‘ulotning
tayyorgarlik qismida
–
maksimal tezlikda 10 marta oldinga, 10
marta orqaga umbaloq oshish; gilamga boshni tirab
o‘z
o‘qi
atrofida aylanib maksimal
tezlikda yugurish; joydan turib yuqoriga vertikal
yo‘nalishda
5 marta sakrab, ikki oyoq
bilan depsinib, har sakraganda havoda navbatma-navbat
o‘ng
va chap tomonlarga
360°
aylanib, yerga
qo‘nish;
qo‘llarga
tayanib gorizontal holatda
qo‘llarni
maksimal
tezlikda sakrab bukish-yozish (3 marta 30 syekunddan, tanaffus - 30 sekund).
Asosiy qismga
qo‘shimcha
qilib
qo‘llanilgan
usullar:
1.Har bir kurashchiga 4 nafar raqiblar tanlab olinadi (vazn toifasiga yaqin
bo‘lishi
kerak) va har bir bajarayotgan mashq turi
o‘zgarishi
bilan kurashchi raqibini ham
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 139 ~
o‘zgartirib
turadi (5 daqiqadan, 5 marotaba takrorlash, takrorlanish
oralig‘idagi
tanafus
- 30 soniya, yuklama katta shiddatda bajariladi 150-165 yurak urish soni).
2.Texnik usullarni bajarishda raqiblar birin-ketin kurashchining bajarayotgan
usuliga yiqilib berishi kerak (5 daqiqadan, 5 marotaba takrorlash, takrorlanish
oralig‘idagi
tanafus - 30 soniya, yuklama katta shiddatda bajariladi 155-170 yurak urish
soni).
3.Bokschilarning
og‘irlashtirilgan
qumli
to‘ldirma
qopini har xil tomonga
tashlash.
4.Sport gimnastikasi tasmasining bir uchini gimnastika narvoniga mahkamlab,
ikkinchi uchi kurashchining yelkalaridan
o‘tgaziladi
va raqibi bilan texnik usullarni
bajarishda davom etadi.
Har bir mashq turi bajarib
bo‘lingandan
so‘ng
1-1,5 daqiqa davomida mushaklarni
bo‘shashtiruvchi
va taranglashtiruvchi, nafas olish funksiyasini tiklovchi (chuqur nafas
olish va sekin chuqur nafas chiqarish) mashqlar bajarildi.
Musobaqadan oldin tadqiqot boshida va tadqiqot davomida o‘tgazilgan jismoniy
tayyorgarlik va texnik tayyorgarlik bo‘yicha sinovlar qayta amalga oshirildi.
Tajriba guruhi zarbdor mikrosikl davrida berilgan yuklamalarning sportchilar
organizmiga qanday ta’sir etganligini bilish uchun tadqiqot boshida olingan nazorat
sinovlari tadqiqot oxirida yana bir bor o‘tkazildi. Olingan natijalar 1- 2 - jadvallarda
berildi.
1-jadval
Tajriba guruhi kurashchilarning tadqiqot
o‘rtasida
texnik usullarni
bajarishga saiflangan vaqt
ko‘rsatkichlari
dinamikasi.
T/r F.I
Beldan
oshirib
tashlash usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
Yelkadan oshirib
tashlash usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
Qo‘lni
bo‘yinga
o‘rab
tashlash
usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
Yelkalardan
oshirib tashlash
usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
1 maro
taba
10
maro
taba
1 maro
taba
10
maro
taba
1 maro
taba
10
maro
taba
1 maro
taba
10
maro
taba
1
A.I
0,97
15,1
0,97
14,9
0,97
14,8
0,98
14,9
2
S.Z
0,98
15,2
0,97
14,8
0,99
14,9
0,99
15,1
3
T.D
0,97
14,9
0,97
15,1
0,97
15,1
0,98
15
4
X.B
0,96
15
0,99
15,2
0,98
15,3
0,97
14,8
5
B.I
0,99
14,8
0,96
14,9
0,97
14,8
0,99
15,1
6
S.J
0,97
15,2
0,98
15
0,96
15,1
0,97
15,2
7
Yu.M 0,99
14,8
0,97
14,8
0,99
15,1
0,97
14,9
8
N.D
0,98
15,1
0,98
15,2
0,97
15,1
0,97
15,2
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 140 ~
9
O.J
0,97
15,1
0,97
14,8
0,99
15,2
0,99
14,8
10
T.Sh 0,99
14,9
0,96
15,1
0,98
14,9
0,96
15,2
9,77
150,1
9,72
149,8
9,77
150,3
9,77
150,2
Х
0,98
15,01
0,97
14,98
0,98
15,03
0,98
15,02
σ
0,11
0,152
0,10
0,162
0,09
0,17
0,096
0,162
V, % 1,08
1,02
0,95
1,08
1,08
1,13
1,08
1,08
Tajriba guruhi Yunon-rim kurashchilarining pedagogik tajriba jarayoni
o‘rtasida
texnik usullarni bajarishga sarflangan vaqt
ko‘rsatkichlari
dinamikasi quydagilarni
aniqlab berdi (1-jadval):
Beldan oshirib tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt 1 marotaba uchun
o‘rtacha
0.98 s ga teng, 10 marta tashlash uchun esa 15.01 s ga teng ekanligi aniqlandi.
Yelkadan oshirib tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt ushbu tajriba guruhida
0,97 s ga teng. Shu usulda 10 marta tashlashga ketgan vaqt esa 14,98 s ga teng
bo‘ldi.
Qo‘lni
bo‘yinga
o‘rab
tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt ushbu tajriba
guruhida 0.98 s ga teng. Shu usulda 10 marta tashlashga ketgan vaqt esa 15.03 s ga
teng ekanligi aniqlandi.
Yelkalardan oshirib tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt ushbu tajriba guruhida
0.98 s ga teng. Shu usulda 10 marta tashlashga ketgan vaqt esa 15.02 s ga teng ekanligi
aniqlandi.
2-jadval
Nazorat guruhi kurashchilarining tadqiqot
o‘rtasida
texnik usullarni
bajarishga sarflangan vaqt
ko‘rsatkichlari
dinamikasi
T/r F.I
Beldan oshirib
tashlash usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
Yelkadan
oshirib tashlash
usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
Qo‘lni
bo‘yinga
o‘rab
tashlash
usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
Yelkalardan
oshirib
tashlash usulini
bajarishga
(ketgan vaqt)
1
marta
10
marta
1
marta
10
marta
1
marta
10
marta
1
marta
10
marta
1
T.A
1,6
14,9
0,9
15,9
1,5
15,2
1,4
15,2
2
A.A
0,9
15,9
0,8
15,8
1,3
15,6
1,4
15,6
3
X.A
1,7
15
1,5
15,8
1,4
15,9
1,3
15,7
4
M.A 0,9
14,9
1,6
15,2
1,3
15,9
1,5
15,9
5
M.S
0,8
14,8
1
15,9
1,5
15,2
1,4
15,2
6
S.A
1,6
15,7
1,7
15,8
1,4
15,8
1,5
15,8
7
B.Yo 1,5
15,4
1,6
15,6
1,5
15,1
1,3
15,1
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 141 ~
8
Q.K
1,5
15,7
0,8
15,8
1,3
15,6
1,4
15,6
9
X.R
0,8
14,7
1,6
15
1,4
15,6
1,3
15,6
10
Z.S
0,9
15,8
0,8
15,8
1,3
15,2
1,3
15,2
12,2
152,8
12,3
152,4
12,1
155,1
12,2
154,9
Х
1,18
15,28
1,19
15,25
1,17
15,25
1,17
15,27
σ
0,13
0,47
0,13
0,41
0,11
0,31
0,1
0,39
V, % 11,01
3,08
10,9
2,12
9,4
2,05
8,54
2,56
t
st
3,77
1,73
4,2
1,94
5,5
1,97
4,4
1,87
p
<0,05
>
0,05
<0,05
>
0,05
<0,05
>
0,05
<0,05
>
0,05
Nazorat guruhi Yunon-rim kurashchilarining pedagogik tajriba jarayoni
o‘rtasida
texnik usullarni bajarishga ketgan vaqt
ko‘rsatkichlar
quydagicha
bo‘ldi
(2
–
jadval):
Beldan oshirib tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt 1 marotaba uchun
o‘rtacha
1.18 s ga teng. 10 marta tashlashga ketgan vaqt esa 15.28 s ga teng.
Yelkadan oshirib tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt ushbu tajriba guruhida
1.19 s ga teng. Shu usulda 10 marta tashlashga ketgan vaqt esa 15.25 s ga teng.
Qo‘lni
bo‘yinga
o‘rab
tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt ushbu tajriba
guruhida 1.17 s ga teng. Shu usulda 10 marta tashlashga ketgan vaqt esa 15.25 s ga
teng.
Yelkalardan oshirib tashlash usulini bajarishga ketgan vaqt ushbu tajriba guruhida
1.17 s ga teng. Shu usulda 10 marta tashlashga ketgan vaqt esa 15.27 s ga teng ekanligi
aniqlandi.
Xulosa.
Sport kurashlarida texnik-taktik harakatlarning takomillashuvi musobaqa
faoliyatining bir qator miqdoriy ko‘rsatkichlari tahlili orqali aniqlanishi mumkin. Olib
borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, musobaqa jarayonida kurashchilarning
harakatlanish dinamikasi va uslubiy yondashuvlari ularning individual texnik-taktik
xususiyatlari bilan ishonchli statistik bog‘liqlikka ega.
Shu asosda bellashuvlarning har tomonlama tahlili kurashchilarning musobaqa
faoliyatida muntazam qo‘llaniladigan asosiy texnik usullarini aniqlash imkonini berdi.
Bunday yondashuv kurashchilarning texnik repertuarini chuqur o‘rganish, ularning
individual jihatlarini hisobga olgan holda tayyorgarlikni optimallashtirishga xizmat
qildi.
Olingan natijalarga tayangan holda, asosiy qo‘llaniladigan texnik usullarni
mukammallashtirish maqsadida moslashtirilgan maxsus mashqlar tizimi ishlab
chiqildi. Ushbu tizim asosida shakllantirilgan tavsiyalar mashg‘ulot jarayoniga joriy
etilib, kurashchilarning musobaqadagi funksional va texnik ko‘rsatkichlarini yanada
yuqori darajaga olib chiqish imkoniyatini yaratdi.
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati
:
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 142 ~
1.
Abdullayev A., Xonkeldiyev Sh.X. Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati.
Darslik. T., 2005. 34-b.
2.
Abdullayev Sh.A., Xolmatov A.I.
–
Malakali kurashchilarni tayyorlashning
ilmiy
–
uslubiy asoslari. Toshkent 2015 y. Uslubiy
qo‘llanma.
60 bet
3.
Tastanov N.A.
–
Kurash turlari nazariyasi va uslubiyati.Toshkent 2017 y. 210-
222-b.
4.
Arslonov Sh.A. Tangriyev A.J. - Sport pedagogik mahoratini oshirish (Dzyudo
kurashi
bo‘yicha).
Darslik
–
2017 y 35-b
5.
Bayturayev E.I., Odilov B.B.
–
Sambo
bo‘yicha
sport pedagogik mahoratini
oshirish.
O‘quv
qo‘llanma
2018 y. 66-b
6.
Алиханов
И.
И.
-
Техника
и
тактика
волной
Борби.
I.I.Алиханов.
-
М.
:
Физкультура
и
спорт,
1986.-304
С.
7.
Tursunov Sh.S.- Yunon-rim kurashchilarining texnik-taktik tayyorgarligini
takomillashtirish Pedagogika fanlari
bo‘yicha
falsafa doktori (Phd) dissertatsiyasi
2019-y.-154-b
