Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 131 ~
YUNON-RUM KURASHIDA TAYYORGARLIK HARAKATLARINI
HISOBGA OLGAN HOLDA TEXNIK USULLARNI TAKOMILLASHTIRISH
SAMARADORLIGI
Usmonov Sanjar Elbek
o‘g‘li
O‘zbekiston
davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti o
‘qituvchisi
usmonovsanjar659gmail.com
Annotatsiya.
Ushbu maqolada yunon-rum kurashchilarning tayyorgarlik
mashg‘ulotlarida
bajariladigan harakatlar, ularning sportchilarning texnik
ko‘nikmalarini
rivojlantirishdagi roli va samaradorligi keng yoritilgan. Har bir sportchi
uchun tayyorgarlik mashqlari tizimli va ilmiy asoslangan holda tashkil etilsa, texnik
usullarning mukammalligi oshadi va musobaqalardagi natijalari yaxshilanadi.
Tadqiqot davomida texnik-taktik harakatlarni
o‘rgatishda
individual yondashuv,
motivatsion muhit yaratish, va psixologik tayyorgarlik omillari chuqur tahlil qilinadi.
Bundan tashqari, innovatsion texnologiyalardan foydalanish orqali texnik
mashg‘ulotlar
samaradorligini oshirish imkoniyatlari
ko‘rib
chiqilgan.
Kalit
so‘zlar.
Yunon-rum kurashi, tayyorgarlik mashqlari, texnik-taktik
ko‘nikmalar,
psixologik tayyorgarlik, innovatsion metodika, motorik rivojlanish
THE EFFECTIVENESS OF IMPROVING TECHNICAL TECHNIQUES
CONSIDERING PREPARATORY MOVEMENTS IN GRECO-ROMAN
WRESTLING
Abstract.
This article explores the role and effectiveness of preparatory exercises
performed by Greco-Roman wrestlers during training in developing their technical
skills. If preparatory training is organized systematically and based on scientific
principles for each athlete, technical mastery improves and competitive results
increase. The study deeply analyzes individual approaches to teaching technical and
tactical movements, the creation of a motivational environment, and psychological
preparation factors. Additionally, it examines opportunities to improve technical
training effectiveness through the use of innovative technologies.
Keywords:
Greco-Roman wrestling, preparatory exercises, technical-tactical
skills, psychological preparation, innovative methods, motor development.
Dolzarbligi.
Yunon-rum kurashi texnika va taktikaga asoslangan sport turi
bo‘lib,
bunda sportchining jismoniy, aqliy va psixologik tayyorgarligi bir butun holda
qaraladi. Sportchining texnik
ko‘nikmalarini
shakllantirishda tayyorgarlik harakatlari
muhim
o‘rin
tutadi. Ayniqsa, yuqori darajadagi musobaqalarda muvaffaqiyatga
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 132 ~
erishish uchun sportchining tayyorgarlik jarayonlari chuqur rejalashtirilgan
bo‘lishi
zarur. Ushbu maqolada aynan tayyorgarlik harakatlarining texnik
o‘zlashtirishga
qanday
ta’sir
ko‘rsatishi,
shuningdek, zamonaviy metodikalar asosida bu jarayonni
qanday samarali tashkil etish mumkinligi tahlil qilinadi.
Yunon-rum kurashi sportchilari uchun
mashg‘ulot
jarayonining har bir bosqichi
sportchining umumiy rivojlanishiga xizmat qilishi lozim. Texnik harakatlarni
muvaffaqiyatli bajarish uchun faqatgina ularni mexanik tarzda
o‘rgatish
yetarli emas.
Shuningdek, sportchining psixofiziologik holatini, motivatsiya darajasini va individual
harakat xususiyatlarini ham hisobga olish kerak. Shu sababli, tayyorgarlik
harakatlarining samaradorligini oshirish, texnik usullarni chuqurroq va barqaror
o‘zlashtirishga
xizmat qiladi.
Tadqiqotning maqsadi:
Tayyorlov harakatlari asosida ishlab chiqilgan maxsus
mashg‘ulotlar
dasturining yunon-rum kurashchilarning texnik tayyorgarligiga
ta’sirini
aniqlash va samaradorligini baholashdir.
Asosiy qism:
Hozirgi sportning intensiv rivojlanayotgan sharoitida kurashchilar
uchun nafaqat jismoniy, balki texnik va taktik tayyorgarlikni chuqur rivojlantirish
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ayniqsa, yunon-rum kurashi sport turida texnik
harakatlarning mukammalligi raqobatbardoshlikning muhim
ko‘rsatkichlaridan
biri
hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, texnik harakatlarni takomillashtirishga qaratilgan
tayyorgarlik harakatlarining ilmiy asoslangan holda
qo‘llanishi
sportchilarning
individual salohiyatini
to‘liq
namoyon qilish imkonini beradi.
Sport sohasida kurashchilarining musobaqaviy faoliyatini batafsil
o‘rganish
shuni
ko‘rsatadiki,
zamonaviy musobaqa qoidalari kurash bahslarining shiddatini hamda
optimallashgan vaziyat intensivligini sezilarli darajada operativ nazorat qilish jiddiy
o‘sishga
sabab
bo‘lishini
ta’kidlaydi.
Sport kurashining yetakchi olimlari, murabbiylar sportchilarining musobaqa
faoliyati
ko‘rsatkichlarini
o‘rganish
mobaynida
o‘quv
-
yig‘in
mashg‘ulotlari
samaradorligini
ko‘tarishga
harakat qilmoqdalar. Mazkur musobaqa faoliyatiga
asoslanib, sportchilarning
o‘ziga
xos xususiyatlarini hisobga olishi kerak
bo‘lgan,
texnik taktik tayyorgarlik maxsus nazorat tizimi aniqlandi. Uning mohiyati
kurashchilarni tayyorlashda belgilangan maqsadlarga erishish
yo‘llarini
va individual
faoliyatning jiddiy jihatlarini ochib berish lozim. Ushbu vaziyatning natijasi
sportchilarning texnik-taktik, maxsus-jismoniy va boshqa tomonlar darajasiga
qo‘yiladigan
talablar tobora
ko‘payib
bormoqda. Kurashchilar hujum qilish usullarini
ko‘paytirish
orqali ochkolar
bo‘yicha
ozgina ustunlik bilan
ko‘proq
g‘alabalarga
erisha
boshladilar. Musobaqa faoliyatini baholashda ogohlantirishlar va majburiyatlar soni
katta ahamiyatga ega. Shu bois, musobaqa qoidalaridagi
o‘zgarishlarni
hisobga olgan
holda, sportchilarning musobaqa faoliyatini sifatlovchi model qiymatlar
to‘plamini
yanada puxta ishlab chiqish talab etiladi. Sport kurashlari musobaqa faoliyatida
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 133 ~
malakali kurashchilar tomonidan 4730 ta texnik usullar ketma-ketligi bajarildi,
shundan 3305 tasi asosiy pozitsiyada va 1425 tasi esa parter holatidagi usullar (rasm.
1).
Taqdim etilgan mazkur
ma’lumotlar
tahlil qilindi, kurashchilar tomonidan
musobaqa faoliyatida foydalaniladigan texnik-taktik harakatlarning miqdoriy tarkiblar
dinamikasi aniqlandi. Asosiy pozitsiyada 3305 ta texnik usullar bajarildi, shundan
o‘ng
tomonga hujumlar assimetriyasi
bo‘yicha
2134 ta texnik usullar, 1171 ta texnika chap
tomonga hujumlar assimetriyasi
bo‘yicha
bajarildi. Ushbu olingan faktik materiallar
asosida musobaqadagi texnik-taktik harakatlarning hajmi va samaradorligi aniqlandi.
1-rasm Kurashchilarning musobaqa faoliyati davomidagi texnik harakatlar
ko‘rsatkichlari
Kurashchilarning raqobatbardosh xatti-harakatlari tahlil qilindi. Shu bilan birga,
shaxsiy pedagogik kuzatishlar bilan bir qatorda videoga olingan materiallardan ham
foydalanilgan.
Har bir vazn toifasi uchun sportchilarning texnik-taktik tayyorgarligini
o‘rganish
borasida individual
o‘lchamlar
hisoblab chiqilgan. Kurashchilarning texnik-taktik
tayyorgarligi
to‘g‘risida
obyektiv
ma’lumot
olish uchun Microsoft Office EXSEL
dasturi yordamida daqiqalar, davrlar, vazn toifalari va
ko‘rsatkichlarni
tahlil qilish
usuli
bo‘yicha
respublika musobaqalari
o‘rganildi.
Kerakli faktik materiallarni
to‘plash
mas’uliyatli
musobaqalar:
2009-2010-yillarda
O‘zbekiston
Respublikasi
chempionatlarida
ishtirok
etgan
O‘zbekistonning
yetakchi
kurashchilari
ko‘rsatkichlarni
tahlil qilish asosida Microsoft Office
“EXSEL”
dasturi yordamida
musobaqa faoliyatini olib bordilar. Turli miqyosdagi musobaqalarni tahlil qilish,
kurash uslubidagi kurashchilarning vazn toifasini hisobga olgan holda musobaqa
faoliyatining qiyosiy
ko‘rsatkichlarini
aniqlash imkonini berdi.
1-jadvalda aniqlangan va taqdim etilgan miqdoriy
ma’lumotlarga
ko‘ra,
sportchilarning raqobatbardosh faoliyati natijalarini tahlil qilish shuni
ko‘rsatdiki,
xalqaro musobaqalarda yengil vazn toifasidagi kurashchilar sezilarli darajada yuqori
texnik-taktik tayyorgarlik hamda samarali kurashni
ko‘rsatdilar.
Buni TTH uchun
urinishlar sonining yuqori
ko‘rsatkichlari,
TTH uchun muvaffaqiyatli urinishlar soni
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Parterga
o'tkazish
Yiqitish
Asosiy
turishdan
tashlashlar
Parterda
tashlashlar
Parterda
ag'darishlar
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 134 ~
va TTH uchun ballar soni tasdiqlaydi. MF ning qiyosiy tahlili shuni
ko‘rsatadiki,
vazn
toifasi oshgani sayin kurashchilar chap hujumlarning ulushini kamaytiradi. Shunday
qilib, biz kurashchilarning musobaqa faoliyatining quyidagi
ko‘rsatkichlarini
aniqladik:
1. Yengil (e),
o‘rta
(o‘)
va
og‘ir
(o) vazn toifalarida
O‘zbekiston
chempionatlarida
TTH 1 daqiqada bajarilgan urinishlar soni hujumkor harakatlarning texnik-taktik
zaxirasi
ko‘rsatkichlarini
qiyosiy tahlil qilish
(o‘rtacha):
O‘zbekiston
chempionati: -e-
2,17,
o‘
-1,96, o-1,81
o‘ng
hujum harakatlari;
O‘zbekiston
chempionati: -e-0,89,
o‘
-
0,68, o-0,57 chap hujum harakatlari.
2. Kurashchilar
o‘rta
vazn toifasida texnik-taktik harakatning muvaffaqiyatli
urinishlari soni
bo‘yicha
O‘zbekiston
chempionatida ishtirok etdilar:
O‘zbekiston
chempionati: -ye-0,80,
o‘
-0,57, o-0,41
o‘ng
tomonga hujum harakatlari;
O‘zbekiston
chempionati: -ye-0,34,
o‘
-0,11, o-0,12 chap tomonga hujumlar.
3.
O‘rtacha
bir daqiqada texnik tavsiflarni bajarish uchun ballar
yig‘indisining
umumiy
ko‘rsatkichlari
quyidagilardan iborat:
Vazn
toifasi
O‘ng
hujum
(urinish/
daq)
Chap
hujum
(urinish/
daq)
O‘ng
muvaffaqi
yatli TTH
Chap
muvaffaqiy
atli TTH
Ball
(umumiy/
daq)
Bahol
ash
vaqti
(sek)
Assimetr
iya (%)
Yengil
(ye)
2,17
0,89
0,80
0,34
1,38
43,63 34,07%
O‘rta
(o‘)
1,96
0,68
0,57
0,11
0,91
65,69 25,74%
Og‘ir
(o)
1,81
0,57
0,41
0,12
1,03
58,53 35,75%
-
O‘zbekiston
chempionatida texnik harakatlar daqiqasiga ball soni 1,38; 0,91;
1,03; baholash
oralig‘i
(soniyalar) 43,63; 65,69; 58,53; chapga
to‘plangan
ballarning
assimetriyasi -ha- 34,07%;
o‘
-25,74%; o-35,75% .
Kurashchilarning hujum harakatlari faolligini musobaqa davomida bajarilgan
texnik-taktik harakatlarning soni va samaradorligi nuqtai nazaridan daqiqama-daqiqa
o‘rganib
chiqilgach, barcha vazn toifasidagi sportchilar
ko‘proq
hujum harakatlarni
amalga oshirishga qodir ekani
ma’lum
bo‘ldi.
Xulosa.
Yunon-rum kurashchilarning texnik tayyorgarligini takomillashtirish
jarayonida tayyorgarlik harakatlarining tizimli va ilmiy asosda tashkil etilishi asosiy
rol
o‘ynaydi.
Tadqiqot natijalari shuni
ko‘rsatmoqdaki,
individual yondashuv,
motivatsion va psixologik
qo‘llab
-quvvatlash elementlari bilan boyitilgan
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 135 ~
mashg‘ulotlar
sportchining texnik imkoniyatlarini kengaytiradi va musobaqa
holatlarida barqarorlikni
ta’minlaydi.
Trenerlar zamonaviy metod va texnologiyalarni
qo‘llash
orqali
mashg‘ulotlarni
yanada samarali va sportchiga moslashtirilgan holda
tashkil eta olsalar, bu ularning natijalarida sezilarli ijobiy
o‘zgarishlarga
olib keladi.
Shunday ekan, texnik tayyorgarlikda tayyorgarlik harakatlarini chuqur tahlil qilish va
ularni kompleks tarzda joriy etish muhim vazifa
bo‘lib
qolmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati:
1.
S.Q.Adilov. Intellektual sensor tizimlaridan foydalangan holda sport
kurashida koordinatsion va texnik-taktik harakatlari integratsiyasi: Ped. fan. dok.
…
dis. (DSc), - Chirchiq:
O‘zDJTSU
, 2024.
–
B. 35-55.;
2.
Adilov S.Q. Sport kurashida koordinatsion qobiliyatlar va texnik-taktik
tayyorgarliklarni maxsus mashqlar orqali takomillashtirishning samaradorligini
oshirish // Fan-sportga ilmiy-nazariy jurnali 2022/5, Issn: 2181-7804 B. 10-12.
[13.00.00
№
5].
3.
Adilov S.Q. Bakiyev Z.A. Murodov K.N. Qirg
‘
izboyev .M.Technology
oincreasing the efficiency of technical and tactical actions and development of the
physical abilities of athletes in sports wrestling basis of analysis of sports skills of
wrestlers // Oeconomia Copernicana Volume 12 Issue 6 2021. P-ISSN 2083-1277.
4.
Бакиев
З.А.
Индивидуализация
технико
-
тактической
подготовки
борцов,
на
основе
автоматизированного
анализа
соревновательной
деятельности
:
Дис.
...
канд
.
пед
.
наук:
-
Ташкент
:
УзГИФК
, 2009.
–
131
с
.
5.
Kerimov F.A. Sportda ilmiy tadqiqotlar / Darslik. Toshkent,
“ZAR
QALAM”,
2018.
–
348-b.
6.
S.R.Ismatullayeva. Maxsus simulyatsiya trenajyorida dzyudochi qizlarning
texnik va tezkor-kuch tayyorgarligi asimmetriyasini tahlil qilish: p.f.b.f.d
…
dis
…
avtoreferati. (PhD)., - Chirchiq.
O‘zDJTSU,
2025.
7.
Ismatullayeva S.R. Fundamentals of increasing the efficieny of competition
activity and developing technical and tactical training.
№
1 2024.
