INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
577
BANK TIZIMIDA MIJOZLARGA XIZMAT KO‘RSATISHNI ZAMONAVIY
KO‘RINISHLARI
Tursunov Faridun Mustafoyevich
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti,“Bankishi”kafedrasiassistenti
Abdulaziz Nasrullayev
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasi
Annotatsiya:
Hozirgi vaqtda iqtisodiyotda barqarorlik yo'qligi sababli moliyaviy vositalarning
rentabelligi pasaymoqda. Bunday sharoitda banklarning maqsadi mijozlarga barqaror xizmat
ko'rsatish, mijozlar bazasini kengaytirish va ustav kapitalini ko'paytirishdir. Shuning uchun ham
ushbu maqolada aynan banklarda xizmat ko‟rsatish sifatini oshirish haqida nazariy va amaliy
fikrlar keltirilgan.
Kalit so’zlar:
bank ishi, xizmat turlari, korporativ mijoz, chakana bozor, chakana xizmatlat
bozori, marketing.
Iste'molchi uchun raqobat doirasida va foyda olish uchun banklar keng ko'lamli xizmatlarni
taklif qilmoqdalar. Bu iste'molchilarga o'z ehtiyojlari va imkoniyatlaridan kelib chiqib, ulardan
foydalanish imkonini beradi. Ko'plab O‟zbekiston fuqarolari kredit asosida yashaydilar va
banklar bunday vaziyatdan unumli foydalanishga harakat qiladi. Hech bo'lmaganda bank
xizmatlaridan foydalanishdan daromad olish va aldanmaslik uchun fuqaro xizmatlar, ularning
qanday ishlashi va ularning aholi uchun ahamiyati haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lishingiz
kerak. Chet el tajribasi shuni ko'rsatadiki, o'z mijozlariga yanada yuqori sifatli xizmatlar
ko'rsatadigan tijorat banklari, albatta, cheklangan xizmatlar turiga ega bo'lgan banklarga
qaraganda ustunlikka ega. So'nggi paytlarda yirik tijorat banklari mijozlarga keng qamrovli
xizmat ko'rsatishga o'tmoqda. Bu shuni anglatadiki, kredit hisob-kitob va kassa xizmatlaridan
tashqari, banklar o'z mijozlariga boshqa xizmatlarning butun turini taqdim etadi. Amalga
oshirilayotgan islohotlar natijasida bank tizimida xizmatlar ko„rsatishning bozor mexanizmlari
joriy etilmoqda, ularning turlari kengaytirilmoqda, tadbirkorlar va aholi uchun moliyaviy
ochiqlik oshib bormoqda [8]. Birinchidan, banklar mijozlar uchun hisob-kitob va buxgalteriya
xizmatlarini to'liq o'z zimmalariga oladilar, ya'ni: amortizatsiya va pensiya hisoblarini yuritish,
buxgalteriya operatsiyalari, soliqlarni hisoblash va to'lash, ish haqini hisoblash, omborlar
zaxiralari dinamikasini kuzatish, sotish va operatsion xarajatlarni tahlil qilish, loyihalarni
investitsiyalashtirish balansini tartibga solish. va kompaniyalar uchun konsolidatsiyalangan
balanslar. Ikkinchidan, yirik kompaniyalar va banklar o'rtasidagi munosabatlarni
rivojlantirishning muhim yo'nalishi - bu hujjatlarni saqlash mas'uliyatini ikkinchisiga o'tkazish
va oxirgi yillarda hisob-kitob hujjatlari harakati to'g'risidagi ma'lumotlarni har kuni, haftalik va
oylik qoldiqlarni ma‟lumotlarni yetkazish. Keng mijozlar bilan bank operatsiyalarini amalga
oshirish bank tizimi rivojlangan dunyoning barcha mamlakatlarida zamonaviy bank
faoliyatining muhim xususiyatidir. Masalan, Buyuk Britaniyaning eng yirik tijorat banklari
(kliring banklari) o'z mijozlariga xizmat ko'rsatish uchun 100 ga yaqin operatsiyalarni,
AQShdagi tijorat banklari - 150 dan ortiq operatsiyalarni, Yaponiya banklari esa - 300 ga yaqin
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
578
turlarini amalga oshiradilar. Zamonaviy sharoitda, transformatsion iqtisodiyoti bo'lgan
Evropadagi bank xizmatlari bozorida chet el kapitali tomonidan boshqariladigan banklarning
roli oshib bormoqda (ustav kapitalining 50% dan ko'prog'i norezidentlarga tegishli bo'lgan
banklar). Ba'zi tadqiqotchilar ushbu banklarning mavjudligi aholining umuman bank tizimiga
bo'lgan munosabatiga qanday ta'sir qilishini baholashga harakat qilmoqdalar. Ular Markaziy va
Sharqiy Evropadagi o'tish davridagi iqtisodiyotdagi tendentsiyalarni taqqoslaydilar. Ko'pgina
o'tish davri iqtisodiyoti mamlakatlarida, Vengriya va Polshadan tashqari, chet el kapitali
banklarning asosiy qismini nazorat qiladi, shu jumladan iste'mol jamg'armalari va chakana bank
muassasalari. Eng yirik chakana va jamg'arma banklari chet ellik strategik egalarga tegishli:
Chexiya va Slovakiyada - Avstriya Erste, Xorvatiyada - Italiyaning UniCredito, Bolgariyada -
Vengriya OTP, Litvada - Shved SEB, Estoniyada - Shved Swedbank, Sloveniyada - Belgiya
KBC. O'z-o'zidan ishlab chiqilgan va dastlab katta korporativ mijozlarga yo'naltirilgan xorijiy
banklar, kelajakda, qoida tariqasida, jismoniy shaxslarning mablag'lari bilan ishlay boshladilar.
Binobarin, ushbu bozor segmentida chet elliklarning ishtirok etish darajasi, umuman, mamlakat
bank sektoridagi ulushiga mos keladi. Rivojlangan mamlakatlarda chakana bank bozori-bu
yuqori raqobatbardosh bozor, bu narx bo'lmagan raqobat bo'lib, bunda jismoniy shaxslarga
moliyaviy xizmatlar universal va ixtisoslashgan banklar, sug'urta kompaniyalari, investitsiya va
pensiya jamg'armalari, kredit kooperativlari va boshqa tashkilotlar tomonidan ko'rsatiladi.
Chakana bank bozorida kredit tashkilotlarining raqobatbardoshligiga hozirgi vaqtda ichki va
tashqi omillar ta'sir ko'rsatmoqda. Iste'molchilarning barcha yosh segmentlarining talabini
qondirish katta investitsiya va operatsion xarajatlarni o'z ichiga oladi. Shu munosabat bilan,
iste'molchilarni yosh tamoyiliga ko'ra emas, balki klasterli tahlil usulida segmentatsiya qilish
maqsadga muvofiqligi haqida savol tug'iladi. Shunday qilib, kredit tashkilotlarini strategik
joylashtirishda chakana bank xizmatlari va sotiladigan kanallarni tanlashda asosiy bo'ladigan
iste'molchilar segmentini aniqlash kerak. Bu chakana banklarning raqobatbardoshligiga ijobiy
ta'sir ko'rsatadi, ularning talabining barcha xususiyatlarini hisobga olgan holda, banklarning
iste'molchilarning alohida segmentlari bilan yanada samarali o'zaro ta'sirini yaratish imkonini
beradi. Bundan tashqari, chakana bank xizmatlarining xilma-xilligi va zamonaviy chakana
banklar bozorining ko'p kanalli xususiyati, shuningdek, chakana banklarga har xil toifadagi
shaxslarning talablari, chakana savdo iste'molchilari bilan o'zaro munosabatlarni tashkil
qilishda, kredit tashkilotlari uchun bir qator jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. Bugungi
kungacha alohida banklar tuzilmasida operatsion samaradorlikni oshirish muammosini hal
qilish uchun chakana bank xizmatlarini ishlab chiqarish va sotish bo'yicha bo'linmalar
faoliyatini ixtisoslashtirish amalga oshirildi. G'arb tahlilchilari, shuningdek, chakana bank
xizmatlarini ishlab chiqish va ishlab chiqarish, ularni sotish va operatsiyalari bo'yicha
banklarning bozor ixtisoslashuvini ajratib ko'rsatib, chakana bank bozorida kredit tashkilotlari
faoliyatini o'zgartirishni taklif qiladilar. Kredit tashkilotlari mijozlar uchun qulay bo'lgan kichik
filiallarni ochishni boshladilar: chakana savdo tarmoqlarida, hordiq chiqarish markazlarida,
mijozlarning ish joylari yaqinidagi ofis binolarida. Avtomatlashtirilgan o'z-o'ziga xizmat
ko'rsatuvchi qurilmalar (ko'p funktsiyali bankomatlar, to'lov terminallari va boshqalar) ham
ko'paygan. Xorijiy tahlilchilarning prognozlariga ko'ra, mobil va Internet-bankingning jadal
rivojlanishi, Internet orqali chakana bank xizmatlari savdosi, onlayn tranzaktsiyalar tufayli, o'rta
muddatli istiqbolda turli masofali kanallar orqali sotiladigan chakana bank xizmatlarining
ulushi 60 % ga yetadi. Yosh guruhdagi shaxslar bilan munosabatlarni o'rnatish uchun banklar
ular bilan o'zaro munosabatlarni tashkil qilishda yangicha yondashuvga muhtoj. Yosh mijozlar
banklar bilan ular o'rgangan vositalar (mobil qurilmalar, video va ijtimoiy tarmoqlar va
boshqalar) orqali muloqot qilishni xohlaydilar, ular chakana bank xizmatlarini ko'rsatish va
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
579
sotishda ushbu texnologiyalardan foydalanadigan chakana banklar bilan o'zaro aloqada
bo'lishga tayyor. Bundan tashqari, banklar bilan o'zaro aloqada mobil bankingdan
foydalanmaydigan mijozlar soni doimiy ravishda kamayib bormoqda. Moliyaviy xizmatlar
bozorining rivojlanishi bilan bog'liq ravishda, banklar mijozlar talabining oshishi, foydaning
kamayishi, xarajatlarning oshishi va yangi texnologiyalarga rioya qilish zarurati kabi
muammolarga tobora ko'proq duch kelmoqdalar. Shu munosabat bilan, banklar sonining
ko'payishi CRM tizimlarini joriy etish yoki rivojlantirish bo'yicha loyihalarni ishga tushirmoqda,
bugungi kunda eng keng tarqalgani Microsoft Dynamics CRM hisoblanadi. Qoidaga ko'ra,
CRM sizga ikkita asosiy vazifani hal qilishga imkon beradi - yangi mijozlarni jalb qilish va
mavjudlarini saqlab qolish, ular uchun operatsion va tahliliy CRM ishlatiladi. Mijozlarning
biznes yo'nalishi banklar tomonidan rivojlanish strategiyasi va dasturlarida e'lon qilingan asosiy
qoidalardan biriga aylandi. Bu yerda bankda frontofis tizimi mijozlar bilan ishlashni yanada
samarali tashkil etish uchun qanchalik tez va samarali ishlashi juda muhim. Rivojlangan
mamlakatlar banklarining jismoniy shaxslarga xizmat ko'rsatish bo'yicha faoliyatini o'rganish
quyidagi xususiyatlarni ajratib ko'rsatish imkonini berdi. 1. Chakana banklar bozori yana
istiqbolli faoliyat sohasi sifatida qaraladi. 2. Jismoniy shaxslar uchun banklar har xil turdagi
joriy va jamg'arma hisoblari, iste'mol kreditlari, uy ipotekasi, to'lov va kredit kartalari,
masofaviy bank, moliyaviy rejalashtirish va konsalting, mulkni boshqarish va boshqalarni o'z
ichiga olgan keng turdagi mahsulot va xizmatlarni taklif qiladi. 3. Xizmatlarning qadoqlanishi
faol ishlatiladi. Shunday qilib, joriy hisobni ochishda bank kartasi va masofaviy xizmat taklif
etiladi. Xizmat paketlariga sug'urta polisi kabi bank bo'lmagan xizmatlar ham kiradi. Banklar
ijtimoiy farqlash tamoyiliga asoslangan xizmat paketlarini shakllantira boshladilar. Banklar
yoshlarga (maktab o'quvchilari, talabalar, yosh oilalar), keksalar va badavlat mijozlarga qiziqish
bildirmoqda. 4. Banklar konsentratsiyali marketingga o'tdilar. Borgan sari kichikroq mijozlar
guruhlari segmentlar sifatida aniqlanadi. Banklar sportchilar, o'qituvchilar, o'qituvchilar,
shifokorlar uchun alohida shartlar bilan xizmatlarni taklif qilishadi. 5. Banklar mijozlarni o'z
faoliyatiga jalb qilish va ushlab turish dasturlaridan tobora ko'proq foydalanmoqda. Bu turli
bonusli dasturlar, mijozlar klublarini tashkil qilish va boshqalar. 6. Zamonaviy axborot
texnologiyalari va Internetdan foydalanish. Internetda siz nafaqat taklif qilinayotgan xizmatlar
haqida ma'lumot olishingiz, balki hisobdan to'lovlarni amalga oshirishingiz, kredit olish uchun
ariza to'ldirishingiz mumkin. Banklar ko'p kanalli marketing modellaridan tobora ko'proq
foydalanmoqdalar. O‟zbekistonning chakana xizmatlari bozorining asosiy segmentlarini tahlil
qilish asosida biz taklif qilingan bank mahsulotlarining juda cheklangan va tipik (ayniqsa
depozitlarga nisbatan) ro'yxati kabi xususiyatlarni qayd etdik; aholining bank xizmatlari
to'g'risida xabardorligi pastligi va ulardan ko'pchilikda foydalanish tajribasining yo'qligi;
chakana xizmatlar bozorida raqobatning kuchayishi, bu bank xizmatlarining o'ziga xos
xususiyatlarini hisobga olgan holda, banklardan aloqa siyosatiga e'tibor qaratish, xizmatlar
sifatini yaxshilash va kompleks xizmatlarni rivojlantirishni talab qiladi. Buni hisobga olgan
holda, davlat banklari uchun, bizning fikrimizcha, quyidagi sohalarda xorijiy tajribadan
foydalanish ayniqsa muhim bo'ladi: - xizmatlar ko'lamini kengaytirish, shu jumladan pul bozori
hisoblarini, imtiyozli uy -joy ssudasini olish imkoniyati bilan maqsadli jamg'arma depozitlarini,
foizlarni hisoblash uchun kredit kartalarini chiqarish, xizmatlarni birlashtirish; - mijozlarning
oilaviy hayot aylanishi yoki strategik segmentatsiyasi asosida segmentatsiyasi; - xizmatlarning
joylashuvi; - mijozlarni jalb qilish va ushlab turish dasturlarini shakllantirish; - xizmatlarni
sotishning ko'p kanalli modellaridan foydalanish. O‟zbeksiton sharoitida xorijiy tajribadan
foydalanish bir qator muammolar bilan bog'liq: - qonunchilikning o'ziga xos xususiyatlari va
uning etarli darajada ishlab chiqilmaganligi; - ba'zi xorijiy terminlarning noto'g'ri tarjimasi, bu
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 11, issue 2, May 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
580
ularning rus sharoitiga moslashishini murakkablashtiradi; - bank xizmatlari bozori uchun zarur
infratuzilmaning yo'qligi (masalan, O‟zbekistonda kredit byurolari endigina shakllanmoqda); -
iqtisodiy sharoitlar (hozirgi vaqtda uzoq muddatli jamg'armalar foyda keltirmaydi va davlat
banklari amaliyotida uzoq muddatli jamg'arma depozitlari yo'q, masalan, chet elda aholiga keng
taklif qilinadigan 10 yil davomida).
XULOSA Mavjud qiyinchiliklarga qaramay, davlat banklari, birinchi navbatda, kredit
mahsulotlari va bank kartalari bilan bog'liq xorijiy tajribani faol qabul qilmoqdalar. Chakana
bank xizmatlarining xususiy bozori shakllanish bosqichida, lekin u shu jumladan zamonaviy
texnologiyalar va tajribaga ega xorijiy banklar tomonidan allaqachon raqobatbardosh bosimni
boshdan kechirmoqda. Bozorning to'yinganligi va raqobatning kuchayishi raqobatning narx
usullarining ahamiyatini pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari, xorijiy tajribadan ko'rinib
turibdiki, banklar marketing strategiyasining samaradorligini oshirishi kerak, uning asosiy
elementi mahsulot strategiyasi hisoblanadi.
REFERENCES:
1. “XIZMATLARI OMMABOPLIGINI OSHIRISH BO„YICHA QO„SHIMCHA CHORA-
TADBIRLAR TO„G„RISIDA”gi O„zbekiston Respulikasi Prezidentining PQ-3620
23.03.2018 sonli qarori
2. “2020
—
2025-YILLARGA
MO„LJALLANGAN
O„ZBEKISTON
RESPUBLIKASINING
BANK
TIZIMINI
ISLOH
QILISH
STRATEGIYASI
TO„G„RISIDA”gi O„zbekiston Respulikasi Prezidentining PF-5992 12.05.2020 sonli
farmoni
3. Белозеров, С.А. Банковское дело: Учебник / С.А. Белозеров, О. В. Мотовилов. - М.:
Проспект, 2015.- 408 с
4. Зайченко И.А., Уткин В. Методика повышения конкурентоспособности банков в
сегменте розничных банковских услуг // Вестник Северо-Кавказского гуманитарного
института. - 2017. - № 4 (24). - С. 57-61.
5. https://lex.uz/docs/-3593541
6.
https://mamipizza.ru/uz/dengi-i-gosudarstvo/tehnologii-bankovskogoobsluzhivaniya-
krupnyh-korporativnyh.html
