Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, aprel
www.e-itt.uz
12
MOLIYAVIY RISKLARNI BAHOLASHNING XALQARO STANDARTLARI
Abdullayeva Madinabonu Xasanboyevna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0003-3116-3216
Annotatsiya.
Mazkur maqolada moliyaviy risklarni boshqarish va baholashning
kompaniyalar istiqbolli prognozlarini ishlab chiqishdagi ahamiyati bayon etilgan. Xalqaro
amaliyotda moliyaviy risklarni baholashning standartlari va ularning iqtisodiy mazmuni tadqiq
qilingan. Moliyaviy risklarni boshqarishning muhim hususiyatlariga doir xulosalari yoritilgan.
Risk menejmentini takomillashtirishga doir ilmiy takli f va amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
risk menejmenti, investitsion faoliyat, moliyaviy barqarorlik, kapital, moliya,
samaradorlik, moliyaviy instrumentlar, korporativ moliya, baholash.
МЕЖДУНАРОДНЫЕ СТАНДАРТЫ ОЦЕНКИ ФИНАНСОВЫХ РИСКОВ
Абдуллаева Мадинабону Хасанбоевна
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
В данной статье описывается актуальность управления и оценки
финансовых рисков при разработке прогнозов компании. Изучено международные
стандарты оценки финансовых рисков и их экономическое сущность. Сделаны выводы о
важных особенностях управления финансовыми рисками. Разработаны научное
предложение и практические рекомендации по совершенствованию управления рисками.
Ключевые слова:
риск-менеджмент, инвестиционная деятельность, финансовая
устойчивость, капитал, финансы, эффективность, финансовые инструменты,
корпоративные финансы, оценка.
INTERNATIONAL STANDARDS FOR RISK MANAGEMENT
Abdullaeva Madinabonu Xasanboevna
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article describes the relevance of managing and assessing financial risks
when developing company forecasts. International standards for assessing financial risks and
their economic essence have been studied. Conclusions are drawn about the important features of
financial risk management. A scientific proposal and practical recommendations for improving
risk management have been developed.
Key words:
risk management, investment activity, financial stability, capital, finance,
efficiency, financial instruments, corporate finance, valuation.
UO‘K: 339.7: 658.005
V SON - MAY, 2024
12-18
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
13
Kirish.
O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan aksiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ
boshqaruv tizimini tashkil etish va takomillashtirishga doir bir qator normativ-huquqiy
hujjatlar qabul qilinib, aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini tashkil etish va rivojlantirish,
ularning infratuzilmasi, kapital bozoridagi ishtirokini yanada oshirish va boshqa moliyaviy-
investitsion jihatlarini qamrab oluvchi mustahkam huquqiy asos yaratildi. 2022-2026 yillarga
mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot Strategiyasida «mamlakatimizda kapital
harakatini bosqichma-bosqich erkinlashtirish hamda yirik korxonalarni va ulardagi ulushlarni
(aksiyalarni), shu jumladan fond birjasi orqali xususiylashtirish hamda sanoatning yetakchi
tarmoqlari va iqtisodiyotni yanada liberallashtirish hamda transformatsiya jarayonlarini
yakunlash» (Farmon, 2022) iqtisodiyot sohasidagi asosiy maqsadlardan biri sifatida belgilab
olingan. Shunga muvofiq, tashqi muhitdagi o‘zgarishlarga mos ravishda korporativ moliya
siyosatini muvofiqlashtirish, moliyaviy menejmentning xalqaro zamonaviy uslubiyatini joriy
etish, moliyaviy ta’minotning qo‘shimcha manbalarini shakllantirishda moliya bozori bilan
munosabatlarni rivojlantirish, moliyaviy risklarni boshqarishda xalqaro standartlarni joriy
etish, kapital tuzilmasini optimallashtirishda moliyaviy texnologiyalarni tatbiq etishga doir
ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirilishi hozirgi kunning dolzarb masalalaridan biridir.
Aksiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv mexanizmini tashkil
etishning muhim shartlaridan biri moliyaviy risklarni boshqarish borasida oqilona boshqaruv
qarorlarini qabul qilish hisoblanadi. Bugungi kunda iqtisodiyotning real sektori aksiyadorlik
jamiyatlarida moliyaviy risklarni miqdoriy baholash, boshqarish tizimi hususan xalqaro
standartlarni joriy etish va rivojlantirish amaliyoti muammoligicha qolmoqda. Iqtisodiyotning
sektorlari bo‘yicha aksiyadorlik jamiyatlarini oladigan bo‘lsak, moliya sektorida faoliyat
yuritayotgan aksiyadorlik jamiyatlarida risklarni boshqarish masalasiga alohida ahamiyat
qaratilgan. Asosan tijorat banklari va sug‘urta kompaniyalarida risklarni boshqarish bo‘yicha
alohida boshqarmalar tashkil etilgan bo‘lib, tijorat banklarda ushbu amaliyot asosan kredit
risklari bilan bog‘liq muammolarni tahlil qiladigan bo‘lsa sug‘urta kompaniyalarida sug‘urta
hodisalari bilan bog‘liq risklar baholanadi. Iqtisodiyot real sektorida faoliyat yuritayotgan
aksiyadorlik jamiyatlarida esa moliyaviy risklarni boshqarish jarayonini tashkil etish
masalasiga yetarlicha e’tibor qaratilmayotganligi ushbu sohada yanada ko‘proq ilmiy-amaliy
tadqiqotlar olib borishni taqozo etadi.
Adabiyotlar sharhi.
Moliyaviy risklarni boshqarish va kompaniyalarda risk-menejmentini tashkil etishning
ilmiy asoslari va amaliy muammolariga bag‘ishlangan ko‘plab tadqiqotlar amalga oshirilgan
bo‘lib, ushbu ilmiy ishlarda moliyaviy risklarni miqdoriy baholash va risk menejmentini tashkil
etishga doir yondashuvlar, xulosalar bayon etligan.
Risklarni boshqarish investitsiya qarorlaridagi noaniqlikni aniqlash, tahlil qilish va qabul
qilish yoki ma’lum bir muammolarni bartaraf etishni o‘z ichiga oladi. Oddiy qilib aytganda, bu
investitsiya bilan bog‘liq moliyaviy risklarni kuzatish va ularga qarshi kurashish jarayonidir
(Wang, Zhang and other, 2024). Moliyaviy risklarni boshqarish strategiyalari moliyaviy
tavakkalchilikning turli shakllari bilan kurashish uchun mo‘ljallangan harakatlar rejasi yoki
siyosatidir. Strategiyalar har qanday firma yoki jismoniy shaxs uchun iqtisodiyot va moliya
tizimida faoliyat yuritish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘ziga xos moliyaviy risklarni boshqarishda
muhim ahamiyatga ega (Fan, Chen, and other, 2023).
Moliyaviy risklarni boshqarish bu moliyaviy risklarni aniqlash va profilaktikasi bilan
bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni boshqarish funksiyasi hisoblanadi. Moliyaviy risklarni boshqarish
ko‘plab kompaniyalar uchun xavflarni boshqarishning ayniqsa “nozik” va muhim jihati
hisoblanadi, chunki u kompaniya moliyasini himoya qilish va yo‘qotishlarni oldini olish bilan
bog‘liq. Pul oqimi prognozi, diversifikatsiya va malakali moliyaviy boshqaruv - bularning
barchasi samarali moliyaviy risklarni boshqarish strategiyasida muhim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
14
Moliyaviy risklarni samarali boshqarish mavjud xarajatlarni tejashga, optimal qarorlar qabul
qilishga va daromadni oshirishga olib keladi (Lancaster, Goff , 2023).
Professor Burxanovning (2019) fikriga ko‘ra, moliyaviy barqarorlik foyda olish va
qarzlarni to‘lash, korxona o‘z faoliyatini moliyalash imkoniyati va resurslar aylanish
tezligining bir maromda rivojlanib borishiga asoslangan korxonalar faoliyatining kompleks
ko‘rsatkichidir. Professor Xamdamovning (2021) ta’kidlashicha, kompaniyalarning moliyaviy
barqarorlik monitoringi deyilganda moliyaviy barqarorlikni ta’minlovchi ko‘rsatkichlarni
muntazam kuzatish, tahlil qilish va prognoz qilish, taktik va strategik qarorlarni qabul qilish,
shu bilan birga qabul qilingan qarorlarni samaradorligini baholash tushuniladi.
Solodov (2017) risklarga doir quyidagi fikrlarni bayon qiladi. Tavakkalchilik – kompaniya
moliyaviy qarorining aniq natijasini oldindan aytib bo‘lmaydigan, lekin uni hal qilishning
variantlarini ishlab chiqish imkonini beruvchi harakat yo‘nalishi ma’lum bo‘lgan vaziyat.
Moliyaviy risklar - bu kompaniyaning mablag‘larini shakllantirish va ulardan foydalanishni,
moliyaviy resurslari hajmi va tuzilishini hamda uning moliyaviy holatini ma’lum miqdorda
o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan holatlar (hodisalar). Korxonaning iqtisodiy xavfsizligini
ta’minlash tizimidagi moliyaviy risklar ma’lum bir korxona uchun mavjud bozor
kon’yunkturasining xususiyatiga bog‘liq bo‘lgan bir nechta tarkibiy qismlardan iborat.
Barqaror raqobatdosh ustunliklar kompaniyaning bozorda o‘rnini saqlab qolishini ta’minlaydi
(Боровская, Шайхутдинова, 2019).
Tadqiqot metodologiyasi.
Ilmiy tadqiqot davomida mantiqiy va tarkibiy tahlil qilish, guruhlashtirish, o‘zaro va
qiyosiy taqqoslash usullaridan samarali foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Bugungi kunda “risk” iborasining yagona tarifini beruvchi talqin yo‘q. Risk haqida so‘z
borganda, yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavf yoki muqarrar bo‘lgan omadsizlikni tushunish
keng ommalashgan. Iqtisod nuqtai nazaridan qaralganda, risk – prognoz qilinayotgan
variantlar bilan taqqoslanganda, kamomadlarning yuzaga kelishi yoki daromadga ega
bo‘lmaslik ehtimolini yuzaga kelishi demakdir.
Risk deganda, salbiy iqtisodiy oqibatlarga olib keluvchi sharoitlarning mavjudligi
(ehtimoli) tushuniladi. Salbiy oqibatlarga manbaning bir qismini yo‘qotish, daromadga ega
bo‘lmaslik, qo‘shimcha xarajatlarning yuzaga kelishi, zarar ko‘rmoq, sarmoyaviy loyihalarni
yopish va hokazolar bo‘lishi mumkin. Risk, tavakkalli vaziyatlarni yuzaga kelishiga, ya’ni
maqsadga erishish bilan bir qatorda, unga erishishga monelik qiluvchi noaniq vaziyatlarni
yuzaga keltiruvchi voqealar (vaziyatlar) va sharoitlarning bir vaqtga to‘g‘ri kelishi bilan
bevosita bog‘liq. Noaniqlik bir xilda yakun topishi noma’lum bo‘lgan vaziyatning yuzaga kelishi
bilan shartlanadi, va shuning uchun u yoki bu vaziyatning paydo bo‘lishning ehtimol darajasini
miqdor va sifat jihatdan aniqlash imkoniyati mavjud bo‘lsa, aynan shuning o‘zi tavakkal qilish
vaziyati bo‘ladi.
Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy risklar o‘ziga hos hususiyatlarga ega bo‘lib, samarali
boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish maqsadida aniq bir belgilari
bo‘yicha tasniflanishi lozim. Fikrimizcha, moliyaviy risklarni quyidagi asosiy belgilari bo‘yicha
turkumlash mumkin (1-rasm).
Noaniqlik elementlarining mavjudligi bir hilda yakun topadigan vaziyatlarni (yuzaga
kelishiga qarorlarni qabul qilinishiga) sharoit yaratadi. Agar qaysidir bir variantni nafaqat
miqdor va sifat jihatdan baholash imkoniyati mavjud bo‘lsa, demak statistik jarayonlar bilan
bog‘liq bo‘lgan tavakkalchilik vaziyati to‘g‘risida xulosa qilsa bo‘ladi va ular quyidagi shartlar
bilan ta’riflanadi:
- noaniqliklarning mavjudligi, bu kelajakka nisbatan ishonchli va to‘liq ma’lumotning
yo‘qligida namoyon bo‘ladi;
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
15
1-rasm. Moliyaviy risklarni asosiy belgilari bo‘yicha turkumlanishi
1
- yakunga oid bir necha muqobil variantlarning (kelajakda rivojlanish) mavjudligi;
- muqobil variantlarni amalga oshirish ehtimolini baholash;
- muqobil variantlardan birini tanlash zaruratining borligi (shu jumladan tanlashdan voz
kechish imkoniyati ham);
- tavakkalchilik vaziyatini yuzaga kelishi bilan bog‘liq moddiy, ma’naviy va boshqa
zararlarning bo‘lish ehtimolining mavjudligi.
Shuningdek, moliyaviy menejmentda moliyaviy risklarni boshqarishdagi asosiy e’tiborli
jihatlardan biri ularni boshqarishning asosiy tamoyillarini shakllantirib olish hisoblanadi.
Xalqaro amaliyotda moliyaviy risklarni boshqarishga doir turli yondashuvlar va
moliyaviy risklarni baholash bo‘yicha ko‘plab metodologiyalar mavjud. Ushbu metod va
uslublardan foydalanishda kompaniyalar moliyaviy va investitsion faoliyatini tashkil etish va
amalga oshirishda zamonaviy moliyaviy menejment instrumentlaridan foydalanish, kapital
bozoridagi ishtirokining holati, modellardan foydalanishda kompaniya tomonidan
foydalaniladigan ko‘rsatkichlarning mavjud ekanligi yoki mos kelishi kabi jihatlarni inobatga
olish kerak. Moliyaviy risklarni baholashda foydalaniladigan barcha yondashuvlarni uch
guruhga ajratish mumkin: birinchisi risk ehtimolini baholash, ma’lum bir ssenariy bo‘yicha
ehtimoliy yo‘qotishlarni baholash va kombinatsiyalangan yondashuv, ya’ni yuzaga kelish
ehtimolini ham yo‘qotishlar miqdorini ham baholash.
Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, xalqaro amaliyotda risklarni baholashda kombinatsiyalangan
yondashuvdan keng foydalanilmoqda, chunki ushbu yondashuv risk ehtimolligini baholash
bilan birga ko‘riladigan zararlarni (yo‘qotishlar miqdorini) ham baholash imkonini beradi.
Shuningdek, moliyaviy risklarni baholashda foydalaniladigan usullar va modellarni ikki
guruhga ajratish mumkin: birinchisi miqdoriy usullar bo‘lib, o‘z ichiga iqtisodiy-statistik
modellarni, ikkinchisi esa sifat usullari bo‘lib, o‘z ichiga reyting tizimi, ballar yordamidagi va
ekspert baholash usullarini kiritish mumkin.
1
Muallif tomonidan tuzildi.
Moliyaviy risklarni asosiy belgilari bo‘yicha turkumlanishi
Sug‘urtalash imkoniyatiga ko‘ra
Sug‘urtalanadigan risklar
Sug‘urta qilib bo‘lmaydigan risklar
Vujudga kelish manbaiga ko‘ra
Tashqi va ichki risklar
Oldindan ko‘ra olish imkoniyatiga ko‘ra
Prognoz qilinadigan risklar
Prognoz qilib bo‘lmaydigan risklar
Ta’sir etishning davomiyligiga ko‘ra
Doimiy yoki vaqtinchalik risk
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
16
1-jadval
Moliyaviy risklarni boshqarishning xalqaro standartlari (Баранов, 2015)
Qisqartirilgan
nomlanishi
Standartning nomlanishi
O‘zbek tilidagi nomlanishi
ISO/IEC 31010:2009
Risk management - Risk assessment techniques
Risk-menejment – risklarni baholash usullari
ISO/IEC Guide 73
Risk Management – Vocabulary - Guidelines for use in standards
Risk-menejment – lug‘at – standartlardan foydalanish
bo‘yicha ko‘rsatmalar
ISO 31000:2009
Risk management - Principles and guidelines
Risk-menejment – tamoyillar - tavsiyalar
COSO II ERM -
Integrated
Framework
Enterprise Risk Management - Integrated Framework Committee
of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO),
USA
Kompaniya risklarini boshqarishning integrallashgan modeli
(2004), Tredvey komissiyasining homiy tashkilotlari
qo‘mitasi, AQSh
IRM, AIRMIC va
ALARM (FERMA
RMS)
Risk management standard, 2002 The Institute of Risk
Management (IRM), The Association of Insurance and Risk
Managers (AIRMIC) and ALARM The National Forum for Risk
Management in the Public Sector, UK. Adopted by Federation of
European Risk Management Associations
Risklarni boshqarish standarti (RMS) 2002, Risk-menejmenti
instituti, Sug‘urtalash va risk-menejmenti assotsiatsiyasi,
Davlat sektorida risklarni boshqarish milliy forumi. Yevropa
risk menejerlari uyushmalari Federatsiyasi tomonidan qabul
qilingan.
BS 31100:2008
Britaniya standarti
Code of practice for risk management
Risklarni boshqarish bo‘yicha amaliy Kodeksi
AS/NZS 4360:2004
Avstraliya standarti
Risk management
Risklarni boshqarish
HB 436:2004
Avstraliya
yo‘riqnomasi
Risk management Guidelines – Companion to AS/NZS 4360:2004
Risklarni boshqarish bo‘yicha yo‘riqnoma - AS/NZS
4360:2004 standartini qo‘llash
CSA Q 850:1997
Kanada standarti
Risk Management Guidelines for Decision Makers
Qaror qabul qilish jarayonida risklarni boshqarish bo‘yicha
ko‘rsatmalar
JIS Q 2001:2001
Yaponiya standarti
Guidelines for development and implementation of risk
management system
Risklarni boshqarish tizimini ishlab chiqish va amaliyotga
joriy etishga doir yo‘riqnoma
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
17
Umuman olganda moliyaviy risklarni boshqarishga doir tadqiqotlarning zamonaviy
tendensiyalari o‘tgan asrning 90-yillaridan keyin rivojlanash boshladi. Aynan o‘sha davrga
kelib moliyaviy sektordagi yirik kompaniyalar moliyaviy risklarni boshqarishda alohida
yutuqlarga erishish bilan birga, innovatsion boshqaruv usullarini amaliyotga joriy eta boshladi.
Bunda, birinchi navbatda sug‘urta kompaniyalari tomonidan sug‘urta hodisalari bilan bog‘liq
yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan hatarlarni prognoz qilish va baholash, hususiy va davlat sektori
o‘rtasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan risklarni sug‘urtalash orqali yo‘qotilishi mumkin
bo‘lgan moliyaviy natijalarni baholash amaliyotini takomillashib borishi risk-menejmentini tor
doiradagi ixtisoslikdan alohida funksional yo‘nalishga aylanishiga olib keldi. O‘z navbatida
tijorat banklari tomonidan amalga oshiriladigan yuqori riskli moliyaviy operatsiyalar
ko‘lamining ortib borishi moliyaviy risklarni boshqarishda yangicha yondashuvlarni
amaliyotga tatbiq etishni taqozo etgan.
Yevropa ittifoqi davlatlari ekologik, texonologiya, ijtimoiy va boshqa shu kabi
muammolarni hal qilish hamda mazkur yo‘nalishga doir strategik qarorlar qabul qilishda
risklarni boshqarish mexanizmini faol amaliyotga joriy eta boshladi.
Buning natijasida risk-menejmenti kompaniyalar menejmentining muhim sohalaridan
biriga aylanib korporativ boshqaruvning barcha bosqichlarida alohida o‘rin egallay boshlashi
bilan birga ijro organi va boshqa darajadagi menejerlarning KPI darajasini baholovchi asosiy
indikatorlaridan biri aylandi. 1990-yillarning boshiga kelib xalqaro amaliyotda risk-menejment
sohasida iqtisodiyotning alohida va turli jabhalarni qamrab oluvchi standartlar amaliyotga
tatbiq eta boshladi. Keyinchalik esa, buning ortidan alohida davlatlar o‘zlari uchun risk-
menejmenti standartini amaliyotga joriy etgan bo‘lsa, iqtisodiyotning moliya sektori
kompaniyalari standartda belgilangan asosiy qoida va taomillardan kelib chiqqan holda
istiqbolli moliyaviy-investitsion strategiyalarni ishlab chiqishda keng foydalana boshladi (1-
javdal). Xalqaro standartlar bosqichma-bosqich takomillashtirilib borilishi bilan birga,
kompaniyalar uchun tarmoq hususiyatlarini hisobga olgan holda xalqaro moliyaviy tashkilotlar
tomonidan alohida me’yoriy talablar ishlab chiqilgan. Bular orasida sug‘urta kompaniyalari va
qayta sug‘urtalash amaliyoti bilan shug‘ullanuvchi kompaniyalar uchun Solvency, SolvencyII
va tijorat banklari uchun belgilanadigan Basel, Basel II, Basel III talablarni misol qilib keltirish
mumkin.
1-jadvalda keltirilgan xalqaro standartlarda risklarni boshqarishda quyidagilarni
unifikatsiyalashni nazarda tutadi:
-
sohada foydalaniladigan terminologiyani;
-
risklarni boshqarish jarayonining tarkibiy tuzilishi va o‘zaro muvofiqligini;
-
kompaniyalarda risklarni boshqarishning tashkiliy tuzilmasini ishlab chiqishga
yondashuvlarni.
Tadqiqot natijalaridan ma’lumki, xalqaro standartda belgilangan tartib va qoidalarni
mavjudligiga qaramay ayrim standartlarda farqlanishlar (terminologiya, risklarga ta’sir
mexanizmi va sh.k.) mavjud.
Moliyaviy risklarni boshqarishga doir bo‘linmalar tashkil etilgan jamiyatlarda ham asosan
tashqi va ichki omillarning faoliyat samaradorligiga ta’siri va uning natijalariga e’tibor
qaratiladi. Risklarning miqdoriy baholanishi va ularning tasniflanishiga doir ma’lumotlar
keltirilmaydi. Bu esa foydalanuvchi va manfaatdor tomondan istiqboldagi risklarning
darajasini aniqlashda muammolarni keltirib chiqarish mumkin.
Xulosa va takliflar.
Fikrimizcha mamlakatimiz aksiyadorlik jamiyatlarida risklarni boshqarishning xalqaro
standartlarni bosqichma-bosqich joriy etishda yuqorida keltirilgan unifikatsiyalash talablarini
inobatga olgan holda quyidagi muhim vazifalarni amalga oshirish kerak:
-
moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari to‘liq joriy etilgan aksiyadorlik jamiyatlarida
korporativ boshqaruv samaradorligini baholash me’zonlarini ishlab chiqishda moliyaviy
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
18
risklarni boshqarishning tashkiliy tuzilmasini mavjud ekanligiga doir alohida indikatorlarni
kiritish;
-
moliyaviy risklarni baholash va minimallashtirishga doir ilmiy tadqiqotlarni yanada
rivojlantirish mazkur yo‘nalishda fundamentlar grantlarni joriy etish;
-
aksiyadorlik jamiyatlarida “uch himoya chizig‘i”, ya’ni tavakkalchiliklarni aniqlash va
bartaraf qilish bo‘yicha nazorat tartib-taomillarini amalga oshirishning yagona mexanizmini
joriy etish orqali moliyaviy risklarni xedjirlash tartibini takomillashtirish. Mazkur jarayonda
kuzatuv kengashi, ijro organi va audit subyektlari doirasida moliyaviy risklarni boshqarishga
doir funksional vazifalarni proporsional ravishda taqsimlash va javobgarligi bo‘yicha aniq
chegaralarini belgilash;
-
moliyaviy risklarni boshqarishda raqamli texnologiyalarni rivojlantirish maqsadida
tegishli infratuzilmani tashkil etish va viloyatlar kesimida teng taqsimlash;
-
moliyaviy risklarni boshqarishga doir mutahassislarni ko‘paytirish maqsadida mavjud
kadrlarni xorijiy kompaniyalarda amaliyot tajribalarini tashkil etishga doir qo‘shimcha chora-
tadbirlarni yanada jadallashtirish.
Bizningcha, risklarni boshqarishning xalqaro standartlari orasida milliy amaliyotda
Yevropa risk menejerlari uyushmalari Federatsiyasi (FERMA) tomonidan qabul qilingan
standartdan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 2002 yilda ishlab chiqilgan “Risklarni
boshqarish standarti” (RMS) deb nomlangan standart Yevropa Risk-menejmenti instituti,
Sug‘urtalash va risk-menejmenti assotsiatsiyasi, Davlat sektorida risklarni boshqarish milliy
forumi bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan.
Boshqa stnadartlarda farqli ravishda, qo‘llanilgan terminologiya nuqtai nazaridan, ushbu
standart Xalqaro Standartlashtirish tashkiloti hujjatlarida qabul qilingan yondashuvga amal
qiladi (ISO/IEC Guide 73 Risk Management - Vocabulary - Standartlarda foydalanish bo‘yicha
ko‘rsatmalar). Hususan, risk darajasi/risk standartga asosan “hodisa va uning oqibatlari
ehtimolining kombinatsiyasi” sifatida aniqlanadi va belgilanadi. Shuningdek, FERMA
standartiga muvofiq kompaniya risklari to‘rtta guruhga ajratiladi, bular: strategik, operatsion,
moliyaviy va kelgusidagi havflar. Ta’kidlash, risklarni bu kabi guruhlanishi moliyaviy risklarni
boshqarishga doir strategik qarorlarni qabul qilishning vertikal ketma-ketligiga asoslanadi.
Adabiyotlar / Литература/ Reference:
Aaron Lancaster, Sarah Goff (2023) Financial Risk Management Fundamentals// September
21,
https://www.auditboard.com/blog/financial-risk-management/#authors
Burxanov A.U. (2019) Korxonalar moliyaviy barqarorligi: nazariya va amaliyot Monografiya –
T.: «Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2019. 160 b.
Farmon (2022) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-sonli
«2022-2026 yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida»
Farmoni.
Mu Fan, Xunan Chen, Bo Liu, Fei Zhou, Bo Gong, Rancheng Tao, (2023) An analysis of financial
risk assessment of globally listed football clubs, Heliyon, Volume 9, Issue 12, 2023, e22886, ISSN 2405-
https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e22886
Qi Wang, Lin Zhang, Qianqun Ma, Chong Wu, (2024) The Impact of Financial Risk on Boilerplate
of Key Audit Matters: Evidence from China, Research in International Business and Finance, 102390,
ISSN 0275-5319, https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2024.102390.
Xamdamov O.N. (2021) Moliyaviy barqarorlik strategiyasini shakllantirishning xalqaro
amaliyot tajribalari//“Logistika va iqtisodiyot” ilmiy elektron jurnali 2021 yil 5-son.
Баранов А. (2015) Международные стандарты управлениya рисками: не базелем
единым//Рынок ценных бумаг № 5.
Боровская И.Л., Шайхутдинова А.К. (2019) К вопросу об управлении финансовыми
рисками. Вестник университета «Туран». (3): 86-91.
Солодов А.К. (2017) «Основы финансового риск-менеджмента»: учебник и учебное
пособие// – М.: Издание Кнорус, – 24,0 п.л.
