№ 2 (2020) Sharqshunoslik

Ушбу мақола турк ва инглиз тилларида кўрув феьлларини ўрганиш тарихи таҳлилига бағишланган. Туркча  кўрув  феьллари  асосан  сезги  феьлларининг  таркибида  кўриб  чиқилган.  Бу  барча  сезги феьлларига хос бўлган бир қатор умумий хусусиятларни, шу жумладан кўрув феьлларини кашф этиш ва кўрув феьлларини ушбу тизим ичидаги бошқа семантик синфлар билан ўзаро боғлаш имконини берди.  Тадқиқотчиларнинг  саъй-харакатлари,  асосан,  сезги  феьлларининг  улар  томонидан  белгиланган идрок турига кўра ёки маьносига кўра таснифини яратишга қаратилган эди. Ушбу феьлларнинг семантикасида тадқиқотчилар интуитив равишда иккита жиҳатни ажратиб кўрсатишади: реал таҳлилда аралашган ёки фарқланмаган ёки мутлақо автоном мавжудотлар каби қарама-қарши бўлган ва алоҳида кўриб чиқиладиган перцептив ва ментал. Шу билан бирга, нуқтаи назарларнинг турлилига қарамай бу феьлларни перцептив ва ментал маьноларда таснифлашда умумий фикрлар мавжуд. Шу сабабли, муҳим аҳамиятга эга бўлган масалалар ҳал қилинмай қолмоқда, хусусан: сезги феъллари  синфига  тегишли  бўлган  феьллар  рўйхати  билан  боғлиқ  саволлар,  шу  жумладан  кўрув феьллари, уларни бошқа феьлларнинг семантик синфларидан ажратиш мезонлари, тавсифлаш учун бирлаштирилган терминологик аппаратни аниқлаш кабилар. Инглиз тилидаги кўрув феълларини ўрганиш тарихи кенг ва кўп қиррали изланишларни ўз ичига олади. Ушбу феъллар Аке Вибергнинг монографиясида батафсилроқ кўриб чиқилган. Бу феълларга бағишланган ва турли тиллардаги материаллар устида олиб борилган кейинги барча илмий изланишлар маълум даражада А.Виберг  томонидан  ёзилган  қоидалар  асосланади.  Илмий  ишлар  таҳлили  ушбу  феълларни  ўрганишда қуйидаги ёндашувларни кўришимизга имкон беради: қиёсий, тизимли-тузилмавий, лингвистик-прагматик. Одатда,  кўрув  феъллари  ва  уларнинг  бошқа  тиллардаги  тенгликларининг  қиёсига  бағишланган  илмий тадқиқотларда инглиз тили эталон вазифасини ўтайди, бошқа тилларнинг материаллари эса унга қиёсан кўриб чиқилади ва баҳоланади. Шу билан бирга, ушбу ишларда тадқиқ қилинаётган феълларнинг тузилиши, семантик  потенциали  ва  айрим  матн  турларида  қўлланиши  ўрганилади.  Инглизча  кўрув  феълларининг тизимли-таркибий  бағишланган  ишлар  шакл  ва  мазмун  жиҳатдан  тизимли  боғлиқликни  аниқлашга, шунингдек,  уларнинг  мувофиқлиги  хусусиятини  таҳлил  қилишга  бағишланган.  Сўнгги  даврдаги  илмий тадқиқотларда бу феъллар турли хил матнларнинг материаллари асосида олиб борилган лингвопрагмати таҳлил доирасида кўриб чиқилади.

Ушбу мақола бир оилага мансуб бўлган, ҳам грамматик жиҳатдан ҳам  сўзлашиш жиҳатдан ўзбек тилига ўхшаш бўлган турк тилининг ўқитилишига ва шу жараёнда дуч келинадиган муаммоларга  бағишланган. Мақолада турк тилининг сингармонизм ҳодисаси ва бу қоида тилда қай даражада  аҳамиятли  эканлиги  кўрсатилган.  Турк  тилидаги  сўроқ,  кўплик  қўшимчалари  ўзбек тилидаги  қўшимчалар  билан  деярли  бир  хил  бўлишига  қарамай  уларда  сингармонизм  ҳодисаси бўлмагани сабаб сўзларга қўшилиш тартиби мисоллар ёрдамида кўрсатилган. Бундан ташқари турк тилидаги  келишиклар қўшимчаларида  ҳам  анча  фарқли жиҳатлар мавжудлиги,  уларнинг  турлари батафсил ёритилган. Мақолада бундан ташқари сўзлашувдаги баъзи хусуслар қаламга олинган.  Ўзбек ва турк тилида қўлланиладиган  ўхшаш  ибораларнинг  қўлланиш  ҳолатидаги  фарқлилиги  келтирилган.  Баъзи қолип сўзлар  ҳам  ўзбек  тили  билан  айни  бўлишига  қарамай  бошқа  вазиятларда  қўлланилиши  мисоллар ёрдамида кўрсатилган.

Мазкур илмий мақолада Ўзбекистон ва Туркия Республикалари ўртасидаги муносабатлар  таҳлил  қилинган.  Айниқса,  ўзаро  дўстлик  ва  биродарлик  тамойилига  асосланган  икки мамлакат  ҳамкорлигининг  илдизлари  узоқ  тарихга  бориб  тақалиши  ҳам  самарали  стратегик шерикчилик муносабатлари ривожида муҳим аҳамиятга эга бўлаётганига тўхталиб ўтилган. Шунингдек,  сиёсий,  савдо-иқтисодий  ва  маданий-гуманитар  соҳалардаги  ўзаро  манфаатли ҳамкорликни  ривожлантириш  масалалари  ва  истиқболлари  кўриб  чиқилган.  Жумладан,  мақолада икки мамлакат раҳбарлари ўртасидаги дўстона алоқалар, мунтазамлик касб этаётган учрашувлар, самимий мулоқотлар ўзаро ҳамкорлик ривожига катта туртки бераётганлиги қайд этилган. Туркиянинг  иқтисодиёт,  саноат,  тўқимачилик  ва  туризм  соҳаларида  эришган  ютуқлари  ва тажрибасини  ўрганиш,  икки  давлат  ишбилармонлари  ўртасида  ўзаро  истиқболли  лойиҳаларни  ҳаётга татбиқ этиш ҳамкорлик ривожининг янги босқичини бошлаб беришига алоҳида эътибор қаратилган. Икки  мамлакат  ўртасидаги  ўзаро  ҳамкорликда  ҳали  тўлиқ  ишга  солинмаган  имкониятлар мавжуд бўлиб, бунда саноат, қишлоқ хўжалиги, транспорт, фан-таълим, соғлиқни сақлаш ва бошқа кўплаб соҳаларда ҳамкорликни ривожлантириш ҳам Ўзбекистон, ҳам Туркия учун бирдек манфаатли эканига урғу бериб ўтилган.

Hozirgi  vaqtda  Turkiya  va  XXR  xalqaro  munosabatlar  tizimida  alohida  o'rinlarni  egallab turibdi. Bir tomondan, har ikki mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi ularga faolroq tashqi siyosat olib borishga imkon beradi, boshqa tomondan ularning tashqi siyosiy ambitsiyalari tarixiy buyuklikka asoslanadi.

Мақолада  ХХ  асрнинг  90-йиллари  Туркия  ва  Сурия  ўртасидаги  муносабатларнинг шаклланишига  таъсир  қилган  асосий  омиллар  ва  шарт-шароитлар  таҳлил  этилган  бўлиб,    мазкур давлатларнинг  минтақада  ўз  манфаатларини  ҳимоя  қилишлари  давомида  вужудга  келган  рақобат сабаблари  кўриб  чиқилган.  Туркияга  нисбатан  Суриянинг  ташқи  сиёсати  ишлаб  чиқилиши  ва унинг амалга оширилиши, Туркия ҳукумати томонидан минтақада амалга ошириш режалаштирилган йирик гидроэнергетик  лойиҳаларга  нисбатан  расмий  Дамашқнинг  муносабати  очиб  берилган.  Мақолада суриялик  расмийларнинг  Курд  ишчи  партияси  билан  мулоқотлари  ва  бунга  Анкара  маъмуриятининг кескин радди-феъли кўрсатиб берилган. Шу билан бирга Туркия-Исроил муносабатлари изчиллашувига нисбатан  Суриянинг  юритаётган  сиёсати,  араб  давлатлари  билан  ташқи  сиёсати  фаоллашувига Туркия-Исроил ҳарбий иттифоқининг таъсири таҳлил қилинган. Туркия ва Исроил ўртасида имзоланган ҳарбий соҳадаги ҳамкорлик битимига нисбатан превентив қарши чоралар кўриш Суриянинг ХХ аср 90-йиллари Яқин  Шарқ  йўналишидаги  ташқи  сиёсатининг муҳим  элементлардан  бири  бўлгани  кўрсатиб берилган. Туркия ва Сурия ўртасидаги сиёсий қарама-қаршилик сабаблари, унинг ХХ аср 90-йиллардаги ўзгариши  динамикасида  кўриб  чиқилган  ва  шу  орқали  икки  мамлакатнинг  минтақадаги  сиёсати эволюциясига баҳо берилган.

Ушбу  мақолада  муаллиф  Туркия  ва  Эрон  давлатларининг  таълим  тизими,  унинг тарихий ривожланиш босқичлари ва ўзига хос жиҳатларини турли манбалар таҳлили асосида қиёсий солиштирув асосида очиб беришга ҳаракат қилган. Муаллиф асосан хорижий манбалардан фойдаланган ҳолда  Туркия  ва  Эрон  давлатлари  таълим  тизимида  ХХ  асрда  амалга  оширилган  ислоҳот  ва модернизация ишларини ҳаққоний тарзда таҳлил қилишга ҳаракат қилди. Туркияда асосий ўзгаришлар 1920 йиллардан сўнг Мустафо Камолнинг ҳукумат тепасига келиши билан боғлиқ бўлса, Эрон давлати ҳаётида  бундай  европача  таълим  тизимининг  пайдо  бўлиши  1925  йилда  Пахлавийларнинг  тахтни эгаллаши  билан  боғлиқ.  Мақолада  асосан  икки  давр:  1920-30  йиллар  ва  1960-70  йиллар  солиштириб ўрганилди. Сабаби, айнан шу даврда бу икки давлат сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ҳаёти ва таълим жараёнида катта ўзгаришлар содир бўлди. Таҳлил натижалари қиёсий жадвал асосида очиб беришга ҳаракат  қилинди.  Таълим  тизими,  ундаги  ислоҳотлар,  дин  ва  давлат  муносабатлари,  алифбо,  аниқ фанлар ва европача таълим жараёнини тадбиқ этиш мисолларида ёритиб берилди. Ҳар бир босқичда амалга оширилган ислоҳотлар қисқа, аммо мазмунли равишда очиб беришга ҳаракат қилинди. Ислоҳотларнинг натижалари таҳлил қилинган ҳолда хулосалар ишлаб чиқилди. Туркия ва Эрон давлатида таълим тизимининг  ўзига  хос  томонлари  аниқланди  ўзаро  солиштирилди.  Иккала  давлатда  Иккинчи  жаҳон урушидан  кейинги  ўзгаришлар,  таълим  тизимини  исломийлаштирилиши  ва  унинг  таълим  сифатига таъсири очиб беришга ҳаракат қилинди. Хулоса қисмида таҳлил жараёнида олинган натижалар тизимлаштирилди ва тартибланди. Муаллиф мақолани ёзишда қиёсий таҳлил, статистик маълумотлардан фойдаланиш каби усулларни қўллаш орқали ўз хулосаларини ишлаб чиқиш ва далиллашга ҳаракат қилди.

Мўғул аёлларининг жамиятдаги сиёсат, иқтисодиёт ёки дин каби турли соҳаларида фаол иштирок этиши империянинг барча ҳудудларида ХII асрнинг охиридан тортиб ХIV асрга қадар кузатиш  мумкин.  Ушбу  ҳудудларнинг  аксариятида  аёлларнинг  жамият  учун  аҳамияти  регент сифатида намоён бўлган. Ҳудди шундай, Мўғуллар ҳукмронлиги ва унинг кенгайиши чўққисида Чиғатой улуси Ўргина Хотун исмли аёл томонидан  бошқарилган.  Шу  сабабдан,  XIII  асрда  бу  аёлнинг  ҳокимият  ва  бошқарувга кўтарилиши, хонликдаги аҳамияти хусусидаги таҳлиллар ушбу тадқиқотнинг асосий мақсади бўлиб, Ўргина хусусида маълумот берувчи ёзма манбалар, нашрлар ва тадқиқотлар асосидаги қарашлар билан хулосалар қилинади. Чиғатой  вафотидан  сўнг  улуснинг  тарихи  қироллик  оиласининг  турли  аъзолари  ўртасидаги тартибсизликлар  ва  қарама-қаршиликлар  билан  тавсифланган.  Тахт  учун  бўлган  курашлар аввалидан улус  тақдирига  таъсир  эта  бошлаган. Шундай  тиғиз  бир  вазиятда  улуснинг  ҳукмдори сифатида  Ўргина (1251-1260) сиёсий  бошқарувда пайдо  бўлган.  Манбаларнинг гувоҳлик  беришича улус  асосчиси  билан  Ўргина  ўртасида  жуда  яқин  алоқалар  бўлиб,  Чиғатой  уни  севимли  набираси Қора-Хулагу  билан  унаштириш  мақсадида  Марказий  Осиёга  олиб  келтирган.  Чиғатойнинг  ўз меросхўрини айнан Ўргинага уйлантиришга бўлган қизиқиши, унинг оилавий келиб чиқишига назар ташланганда  янада  равшан  бўлади.  Бинобарин,  уларнинг  ўзаро  никоҳлари,  Чиғатой  авлодининг Ойрат қабиласи ҳамда Чингизийлар ўртасида кенгроқ иттифоқини мақсад этган эди.  Гарчи дастлабки йилларда Ўргинанинг бошқаруви тўғрисида маълумотлар етарли бўлмаса-да, улус тарихида содир бўлаётган сиёсий ҳолатлар 1250 йилларнинг иккинчи ярмида манбаларда зикр этила бошланди. Мисол учун, бошқарувда унинг диний қарашлари олимларнинг эътиборини ўзига қаратган. Баъзи тадқиқотчилар унинг исломни қабул қилганлиги ҳақида тахмин қилишади, баъзилар эса йўқ. Лекин унинг ҳукмронлиги даврида бирор диний танглик ва қарама-қаршиликлар қайд этилмаган. ХIII  аср  Моварауннаҳрда  Ўргина  Хотуннинг  бошқаруви,  албатта,  Чингизхоннинг  набираси бўлиши ва унинг Чингизхон императорлик оиласи билан яхши алоқада бўлганлиги туфайли берилган юқори  мақом  билан  мустаҳкамланди.  Аммо,  агар  бу  ҳолатлар  маълум  бир  вақтда  унинг  тахтга ўтиришини маъқул кўрса, унинг давлат раҳбари сифатидаги роли, унинг вазифалари ва легитимлиги Марказий Осиё аёлларининг қадимги анъаналари асосида қаралиши лозим

Совет Иттифоқининг тарқалишидан сўнг, нафақат мамлакат ичида, балки бутун дунёда Ўрта Осиё ва Ўзбекистон тарихига бўлган қизиқиш ошди. Ўрта Осиё давлатлари, жумладан Ўзбекистон  мустақиллик  яратган  имконият  соясида  халқаро  майдонда  ўз  ўрнига  эга  бўлиш,  чет давлатлари билан муносиб сиёсий ва маданий алоқаларни олиб боришга интилмоқда. Чет давлатлари жумладан  Туркияда  Ўрта  Осиё  ва  Ўзбекистон  тарихига  доир  кўплаб  тадқиқотлар  амалга оширилганки, бу  мақолада  ушбу  тадқиқотлар  тарихшунослиги ва  мазкур  тадқиқотларни  ташкил этган ҳамда қўллаб қувватлаган ташкилотлар фаолияти ёритилган.

Мазкур  мақолада  Темурийлар  салтанати  ҳукмдори  Султон  Абусайид  Мирзонинг сиёсий  фаолияти,  унинг  Самарқанд  тахти  учун  кураши,  Хуросон,  Ғарбий  Эрон  ва  Озарбайжон минтақаси масаласида оққўюнли сулоласи вакили Ҳасанбек ҳамда қорақўюнли Жаҳоншоҳ билан олиб борган ҳарбий, сисий ва дипломатик алоқалари ҳақида маълумот берилади.

Мазкур  мақолада  турк  фразеологизмлари  ҳақида  сўз  юритилиб,  унинг  айнан  “baş” компоненти  иштирокидаги  фразеологизмлар  турига  урғу  берилган.  Кўзланган  асосий  мақсад  “baş” компоненти иштирокидаги соматик  фразеологизмларнинг  семантикасини  ўрганиш,  уларнинг  оғзаки  ва ёзма  нутқда  қўлланилишини  таҳлил  қилиш.  Мазкур  мақсадни  амалга  ошириш  учун  фразеологизмлар борасидаги илмий  адабиётлар  билан  танишиш;  турк  тилидаги  соматик  фразеологизмларга  оид илмий ишларни  ўрганиш;  мавзуга  доир  манбаларни  топиш  ва  материалларни  тўплаш;  “Baş”    компонентли соматик фразеологизмларни семантик таҳлил қилиш; таҳлил натижалари юзасидан хулосалар бериш каби вазифалар белгиланган. Мақолада лексик-семантик ва концептуал таҳлил методларидан фойдаланилган. Мавзунинг  ўрганилганлик  даражаси  ёритилган  қисмда  бир  қатор  эътиборга  молик  илмий  ишлар шарҳланган. Мақолада тил жамият аъзолари ўртасида алоқа вазифаси бўлиб, инсоннинг фикрини оғзаки ҳамда ёзма равишда баён қила олиш, ўз ички кечинмаларини ифодалаш воситаси бўлиб хизмат қилиши, ҳар бир инсон ўз фикрларини баён этар экан, уни янада жозибалироқ ва мазмунлироқ бўлиши учун бир қатор усуллардан фойдаланиши ҳақида сўз боради ва бундай усуллар қаторида иборалардан фойдаланиш усули самарали эканлиги таъкидланади. Фразеологизмлар тилнинг ёзма ва оғзаки нутқини бойитишга, фикрни тўлдириб янада тушунарлироқ тарзда баён этилишига хизмат қилади деб уқтирилади.  Ишни турк тилидаги “baş” компоненти иштирокидаги фрезологизмлар 217 та ибора мавжудлиги қайд этилган бўлиб, улар маъноси, тузилиши ва таркибига кўра бир-биридан фарқланиши ҳақида фикр билдирилган. Турк оғзаки ва ёзма нутқида энг кўп қўлланиладиган ибораларнинг таҳлили берилган.  Таҳлил  натижасида  “baş”  компоненти  иштирокидаги  фразеологизмларни  турли  ҳолатларда қўллашимиз мумкинлиги аниқланган. Булар ичида энг кўпи муаммоли вазиятларда ишлатилувчи иборалар деб  қаралган,  тадқиқот  давомида  бу  тур  иборалар  сони  65  та  деб  кўрсатилган.  Шу  билан  бирга жисмоний ҳолат (29 та), ўзаро ҳурмат (17 та), асабийлашиш давомида (14 та) ҳамда етакчилик қилиш (14 та) жараёнларида ҳам “baş”  компонентли иборалардан фаол фойдаланилади, деган хулоса берилган.

Бугунги кунда ўзбек адабиёти дурдоналарини хорижий тилларга ва хорижий адабиёт намуналарини ўзбек тилига таржима қилиш, таржима асарларини илмий ўрганиш бўйича қатор  изланишлар  амалга  оширилмоқда.  Ушбу  мавзу  доирасида  бадиий  таржимада  сўз  танлаш муаммосини тадқиқ этиш долзарб аҳамият касб этади. Гап  бир тил оиласига мансуб, урф-одат, миллий анъаналари бир-бирига яқин ўзбек ва турк халқлари орасида амалга оширилган таржималар ҳақида  борганда,  вазият  бирмунча  ўзгаради.  Чунки,  бу  икки  тил  орасида  таржима  қилишнинг афзалликлари билан бир қаторда ўзига яраша мураккабликлари борлигини  ҳам эътироф этиш керак. Бу мавзуни ўрганишга бағишланган мақолада қўйилган илмий муаммо таниқли ўзбек адиби Ўткир Ҳошимов асарларининг турк тилига таржималари мисолида кўриб чиқилади. Тадқиқот мавзусини танлашда  сўнгги  йилларда  ўзбекчадан  туркчага  бадиий  таржиманинг  долзарб  муаммоларига бағишлаб ёзилган илмий ишларнинг камлиги, давр тақозоси билан бу борада амалга оширилиши керак бўлган  ишлар  анча  кўплиги  ҳисобга  олинди.  Таржимада  сўз  ва  иборалар  танлашнинг  бадиий таржимадаги  бирламчи  аҳамияти,  таржима  жараёнида  луғатнинг  ўрни,  таржимада  “сохта эквивалентлар”  муаммосига  алоҳида  эътибор  қаратилади.  Ўзбек  тилидан  турк  тилига  бадиий таржимада сўзнинг асар контексти ва таржимада бадиий талқин воситаси эканлиги, бадиий асар сарлавҳаларини  ўгиришда  дуч  келинаётган  жиддий  муаммолар  ҳам  ёритишга  ҳаракат  қилинади. Тадқиқот  асосини  ташкил  этувчи  ўзбек  ва  турк  тилларининг  бир  тил  оиласига  мансублигига қарамай кўпчилик лексик-фразеологик бирликларнинг келиб чиқиш нуқтаи назаридан фарқлилик касб этиши бадиий асарларни ўгиришда таржимондан ўта эҳтиёткор бўлишни қатъий талаб қилишига алоҳида эътибор берилади. Келинган хулосалар таниқли олимларнинг бу борадаги назарий фикрлари билан тасдиқлашга ҳаракат қилинади.

Туркия кутубхоналари ва архивларида Ўзбекистон тарихи ва маданияти тўғрисида бир қанча  манбаа  мавжуд.  Мазкур  иш,  Усмонли  архивидаги  бир  мактуб  устида  олиб  борилди.  Усмонли архивларидаги  Ўзбекистон  тарихи  билан  боғлиқ  ҳужжатлар  асосан  XVI  асрнинг  ўрталаридан бошланади ва мунтазам ортишда давом этади. Алоқалар натижаси сифатида ҳозирги кунда Усмонли архивларида жуда кўп ҳужжат мавжуд. Ўз навбатида Ўзбекистондаги кутубхона ва архивларда ҳам Туркия тарихи ва маданиятига оид кўплаб маълумотлар сақланмоқда. Бу ҳужжатлар устида илмий ишлар кўпайтирилиши ва илм аҳлига танитилиши керак. Биз устида ишлаган мактуб Бухоро хонлиги ҳукмдорларидан Убайдуллахон II нинг Усмонли подишоҳларидан Аҳмад III га 1706 йил 6 апрель санада юборилган.  Мактуб  ҳозирда  Туркия  Республикаси  Президент  девони  ҳузуридаги  давлат  архивлари бошқармасига  қарашли  Усмонли  архивида  сақланмоқда.  Мактуб  ўша  даврнинг  ёзишма  тили,  услуби, дипломатик хусусиятлари ва тарихий ҳодисалари ҳақида муҳим маълумот беради. Ёзилиш сабаби эса, Убайдуллахоннинг  тахтга  чиққанлигини  билдириш  ва  шу  билан  бирга  Султон  Аҳмаднинг  тахтга чиққанлигини қутлашдир. Шунингдек, Убайдуллахон амалга оширган ишлар ва икки давлат ўртасидаги алоқаларнинг  аҳамиятига  ҳам  тўхталган  ва  муносабатларни  ривожлантиришга  доир  тилаклари келтирилган. Мактуб туркийда ўта оғир тилда ёзилган. Матнда кўп миқдорда арабча ва форсча сўзлар ва  балоғатли,  юқори  даражадаги  адабий  усул  қўлланилган.  Ўша  давр  ёзув  хусусиятларидан  бири пунктуациянинг ишлатилмаганлиги. Мактубнинг тил ва услуб хусусиятларидан яна бири эса, фикрлар баён қилинаётганда уни дастаклаш  ва далиллаш  мақсадида  ўша  гапнинг  ўзида  бир  нечта  тафсилот берилишидир. Бу хусуслар гапларнинг бошланиш ва тугаш жойларини белгилашни қийинлаштирганидек, тушунишни ҳам  анча  мушкуллаштиради.  Фикр  ва мулоҳазаларни  дастаклаш  ва  далиллаш  мақсадида берилган тафсилотлар, ўша давр маданий ва эътиқод хусусиятларини ва даражасини ҳам кўрсатади. Мазкур иқтибослар  асосан  Қуръон  оятлари  ва  Ҳадиси  шарифлардир.  Ушбу  иш  биринчи  қўл  манбага таянган бўлиб, XVII аср охири ва XVIII аср бошларидаги турк-ўзбек муносабатлари ҳамда ўша давр ўзбек тили, тарихи ва маданияти ҳақида айрим маълумотларни илм дунёсига таништиради.

Рашод  Нури Гунтекин  дунёга  машҳур  турк  ёзувчисидир.  Унинг  кўплаб  ҳикоялари, романлари ўзбек тилига таржима қилинган. Мақолада Рашод Нури Гунтекиннинг ҳаёти ва ижоди ҳақида сўз боради. Унинг турк романчилиги тарихида тутган ўрни,  романларинг мазмун моҳияти хусусида  сўз  юритилиб  айрим  романлари  таҳлил  қилинади.  Ёзувчининг  адабиёт  оламига  кириб келиши, нашр қилинган асарлари ҳақида маълумот берилади. Мақолада “Сирли қўл”, “Чолиқуши”, “Тамға”, “Хазонрезги”, “Ачиниш”,“Яшил кеча”, “Оташ кечаси”, “Оқшом қуёши” романлари таҳлили мисолида ёзувчининг бадиий маҳорати, айниқса қаҳрамонларнинг руҳий ҳолатини тасвирлаш маҳорати  яхши  кўрсатилган.  Рашод  Нури  Гунтекиннинг  ёзувчи  сифатидаги  ўзига  хослиги, асарларида кўтарилган ижтимоий муаммолар мазмуни очиб берилган. Рашод Нури ижоди ҳақидаги бошқа ёзувчиларнинг фикрлари келтирилганлиги (масалан, озарбайжон ёзувчиси  Исмоил  Шихлининг  сўзлари)  ўринли  бўлиб,  Р.Нури  Гунтекин  ижодининг  ўзга  ижодкорларга таъсирини билиш мумкин. Умуман мақолада Рашод Нури Гунтекиннинг йирик романнавис эканлиги, унинг романлари ўзбек тилига таржима қилинганлиги ҳақида керакли маълумотлар берилган.

Ушбу илмий мақола инсон қиёфаси ва характер хусусиятларини беришда ҳайвон ёки ўсимликлар  номларидан  фойдаланиш  масалаларига  бағишланади.  Зооним  ёки  фитонимлар  орқали инсон  қиёфасини  ифодалашда  тил  имкониятларининг  кенглиги  кўриб  чиқилади.  Турк  тилида зоонимлар ва уларнинг ўзбек тилидаги муқобили берилган. Ҳайвон образлари орқали инсон қиёфасини акс эттириш, уларнинг характерларини очиб беришда тилнинг сўз бойлигига эътибор қаратилади.

Охирги  йилларда  тилшунослик  соҳасида  тилнинг  лексик-семантик  ва  грамматик хусусиятларидан келиб чиқиб турли даражадаги тадқиқотлар олиб борилмоқда. Шу жумладан халқ оғзаки ижодига доир бадиий манбаларнинг тил хусусиятларини ўрганиш бўйича ҳам самарали ишлар олиб борилмоқда. Кейинги йилларда мақол, фразиологизмлар билан бир қаторда тилак ва олқишлар (олқиш-қарғишлар)нинг тил хусусиятларига бағишланган илмий ишлар ва тадқиқотлар юзага келди. Булар маданий бирликлар сифатида фольклоршунослар томонидан ўрганилиб келинмоқда. Хусусан достон,  эртак,  тўй-маросим  номлари,  тўй  қўшиқларининг  тил  хусусиятлари,  ўзбек  халқ  топишмоқларининг  лексик-семантик  таҳлилига  доир  тадқиқотлар  юзага  келди.  Шарқ  халқларининг маданий ҳаёти билан боғлиқ юқорида айтиб ўтилган соҳалар бўйича қилинган ёки қилинаётган ишлар хусусида маълумотлар етарли даражада эмасдек кўринади. Ушбу мақола туркча тилак ва олқишлар ва уларнинг лисоний манзарасида рангларнинг иштироки ҳамда бадииятига бағишланади. Тилак ва олқишларни ўрганишда эътибор қаратиш керак бўлган жиҳатлар мавжуд. Бу маданий бирликлар ҳам бадиий адабиётда ҳам расмий услубда учрагани билан оғзаки нутқга хос бўлган бирликлардир. Табиийки бундай мавзуда изланиш олиб бориш учун ўша халқнинг тафаккур тарзини билиш лозим бўлади. Олқиш  сўзи қадимги  туркий  тилдан  ўзлашган  бўлиб,  мақташ, шарафлаш,  яхши истаклар тилаш  каби  маъноларни  билдиради.  Туркча  тилак  ва  олқишларда  рангларнинг  иштироки  ва  бу рангларнинг  истилоҳда  келган  ва  англатган  маъноларини  ҳамда  бадиий  образини  очиб  беришга қаратилган. Аслида бизни ўраб турган борлиқ турли- туман ранглардан  иборат. Ранглар нарсаларни бир-биридан ажратиш учун муҳим воситадир. Оқ рангнинг тилакларда келган ўрни ва маънолари, қора рангнинг ҳам ижобий ҳамда салбий маънолари, яшил рангнинг тириклик ва барака сифатида тилакларда қўлланилганини кўриш мумкин бўлади. Булардан ташқари мақолада қизил, оқ рангларнинг синонимлари ҳақида ҳам мисоллар келтирилган.

Ушбу мақолада туркшуносликда илк маротаба туркий расмий услуб тарихининг энг қадим кезлардан ўрта асрларгача бўлган даврини такомил босқичларига ажратиш ва даврлаштириш ҳақида илмий таҳлиллар берилган.  Туркий расмий услубнинг юзага келиши ва унинг XVI асргача бўлган тарихий тараққиётини бир – бирини  узвий  давомида  турувчи  ҳамда  ўзига  хос  хусусиятлари  билан  фарқланиб  турадиган  тўрт босқичга ажратиш мумкин:  I.  Энг қадимги даврлар ҳужжатчилиги (мелоддан аввалги III асрдан, мелодий VI асргача). II. Tурк хоқонликлари даври ҳужжатчилиги (мелодий VI–IX асрлар). Ҳужжатчиликнинг ушбу босқичи ўз ичида икки даврга бўлинади:  1) Биринчи ва Иккинчи турк хоқонликлари даври ҳужжатчилиги (VI–VIII асрлар);  2) Уйғур хоқонлиги даври ҳужжатчилиги (VIII–IX асрлар). III.  IX–XIII асрлар ҳужжатчилиги. Туркий ҳужжатчиликнинг бу босқичи ҳам икки даврга бўлинади:  1) Қорахонийлар даври ҳужжатчилиги (X асрнинг иккинчи ярмидан XII аср охиригача);   2) Қўчу ва Гансу давлатларида амал қилган ҳужжатчилик (IX–XIII юзйилликлар). IV.  XIII–XVI асрлар ҳужжатчилиги. Туркий ҳужжатчиликнинг ушбу босқичи қуйидаги даврларга бўлинади: 1) Чиғатой улусида амал қилган ҳужжатчилик (XIII–XIV асрлар).  2) Олтин Ўрда ва ундан кейинги хонликлар ҳужжатчилиги (XIV асрнинг биринчи ярмидан XVI юзйилликнинг иккинчи ярмига қадар).  3) Темурийлар даври ҳужжатчилиги (XIV асрнинг иккинчи ярмидан XVI юзйилликка қадар).  4)  Усмонийлар  салтанатининг  дастлабки  даври  ҳужжатчилиги  (XV  асрнинг иккинчи  ярмидан XVI асрга қадар). Туркий  расмий  услубнинг  тарихий  тараққиётида  Tурк  хоқонликлари  даври  ҳужжатчилиги  ва Қорахонийлар даври ҳужжатчилиги ҳамда Темурийлар даври ҳужжатчилиги алоҳида аҳамиятга эга.

Туркий  халқлар  фойдаланадиган  алифболар  ҳар  доим  тадқиқотчилар  томонидан катта изланишлар мавзуси бўлиб келган. Тарихда турклар кўплаб алифболардан фойдаланишган ва бу алифболарнинг қабул қилиниши кўплаб омилларга боғлиқ эди. Қадимги  даврлардан  бери  туркий  халқларнинг  яхлитлиги,  уларнинг  ҳудуди,  тили,  алифбоси  ва кўплаб моддий ва маънавий қадриятлар ўзгаргани бежиз эмас. Катта қарама-қаршиликларга тўла бўлган ушбу воқеаларнинг чуқур илдизлари урушлар, қирғинлар ва йўқотишларга олиб келди. Шунга қарамай, туркийзабон халқлар ўзларининг миллий ва маънавий қадриятлари асосини ташкил этувчи хусусиятларни доимо сақлаб келмоқдалар ва авлоддан-авлодга ўтказиб келмоқдалар. Н.И. Илминский, П.М. Мелиоранский, Н.Н. Пантусов, А.Е. Алекторов, А.В. Василев каби шарқшунослар томонидан нашр этилган қозоқ халқ адабиёти намуналарининг аксарияти кирилл алифбосида нашр  этилган;  Машҳур  қозоқ  маорифи  Ибраи  Алтинсарининг  кирилл  алифбосидаги  дарсликлари 1870-йилларда нашр этилган. Қозоқ ёзма тилининг биринчи асарлари Қозон, Оренбург, Уфа, Троитск ва Санкт-Петербургда нашр  этилган.  Йигирманчи  асрнинг  биринчи  ярмигача  бу  асарлар  туркий  дунёнинг  умумий  ёзув тизими бўлган араб алифбосида нашр этилди. Араб алифбосида қозоқ-турк тилидаги матнлар нашр этилаётганда, қозоқлар томонидан кирилл алифбосини ўрганиш ва ушбу алифбони ёйиш учун 1860-йилларда қозоқлар учун кирилл алифбосидаги китоблар ҳам нашр этилди. Бугунги кунда СССР парчаланганидан кейин мустақилликка эришган туркийзабон республикалардан бири бўлган Қозоғистоннинг умумий турк алифбосига ўтиши энг зиддиятли масалалардан бири. Алифбо  учун  кураш  Ўрта  Осиё  ва  Қозоғистонда  чуқур  тарихий  илдизларга  эга.  Ушбу  тадқиқот мақоласида биз Қозоғистонда алифбо бўйича кураш ҳақида кенг маълумот беришга ҳаракат қиламиз.

Ёзма  расмий-дипломатик  нутқнинг  тарихи  туркий  расмий  услубнинг,  давлат ҳужжатчилиги, дипломатиканинг шаклланиши ва такомили билан узвий боғлиқ бўлиб, у юрт эгалари номидан  битилган  қадимий  битигтошлар,  тарих  китоблари,  ёрлиқлар,  буйруқ  ва  кўрсатмалар, хонлар  ўртасидаги  расмий  ёзишмаларда  тамғаланиб  қолган.  Ушбу  ҳужжатлар  тил  тарихининг турли босқичларида амал қилган сиёсий, расмий-дипломатик нутқ, унинг ўзига яраша белгиларини ўрганишда муҳим манбалар бўлиб хизмат қилади; расмий мулоқотнинг лингво-культурологик, этик-эстетик, халқаро-дипломатик  ўлчовларини акс эттиради. Муҳим  белгиси,  ёрлиқ  ва  расмий-дипломатик  хатларда  ҳукмдор  нутқи  муайян  қолипда,  ҳужжатчиликнинг ёзма услубий ўлчовларига таянган шаклларда юзага чиқади. Олтин Ўрда хонлари ва темурий султонларнинг сиёсий, расмий-дипломатик нутқи ҳукмдорлар буйруғи  билан  битилган  эпиграфик  матнларда,  уларнинг  ёрлиқларида,  суюрғал  битигларида,  ўзга юртларга йўллаган дипломатик ҳужжатларида сақланиб қолган. Ёрлиқ ва мактубларнинг бари хон ёки  султонлар  тилидан  битилган.  Тўғрироғи,  ҳужжатлар  хон  ва  султонларнинг  ўз  оғзидан  ёзиб олиниб, сўнг уста хаттотлар томонидан оққа кўчирилган. Улар юрт эгаларининг расмий кишиларга, давлат  идораларига  қаратилган  сўзлари  бўлиб,  эски  ўзбек  ёзма  адабий  тилидаги  («чиғатой туркчаси»да  амал  қилган)  сиёсий,  расмий-дипломатик  нутқни,  расмий  мулоқот  маданиятининг лингво-культурологик,  этик-эстетик  ўлчовларини  ифода  этади.  Муҳим  жиҳатларидан  бири, улардаги нутқ монологик характерга эга бўлиб, у бир кишига, яъни ҳукмдорга қарашли. Ёрлиқ  ва  мактубларнинг  тури,  мақсадига  қараб  матннинг  баён  услуби,  ҳукмдор  нутқи  ҳам фарқланиб туради.

Ушбу  мақола  ХХ  аср  турк  драматургиясиинг  ёрқин  намояндаларидан  бири  бўлган Ҳалдун Танернинг саҳна асарларини ўрганишга бағишланган. Туркия, Германия, Австрия давлатларида адабиётшунослик, журналистика, санъат ва театр тарихи соҳаларида изланиш ва тадқиқот ишларини олиб борган ёзувчи ўзидан жуда бой адабий мерос қолдириш билан бирга, турк драматургиясида улкан бурилиш ясаган. У машҳур немис драматурги Бертольд Брехт таъсири остида турк адраматургиясига “эпик театр” тушунчасини олиб кирган ва шу жанрда ёзган саҳна асарлари билан шуҳрат қозонган драматургдир. Ўз асарларида  турк миллий анъанавий театри ва ғарб театрини уйғунлаштира олган моҳир  ёзувчи  Ҳалдун  Танер  турк  драматургиясини  дунёга  танитган  адиб  ҳисобланади.  Хусусан, замонавий турк драмаси деганда, дунё томошабинининг кўзи олдига келадиган “Кешанлик Али достони” драмаси йигирмага яқин давлатларда саҳна юзини кўриб, Туркиянинг ўзида 1425 марта саҳнада қўйилган асар ҳисобланади. Ўзининг драматик асарлари билан бир қанча халқаро мукофотлар совриндори бўлган Ҳалдун  Танернинг  саҳна  асарлари  ўзбек  адабиётшунослари  томонидан  деярли  ўрганилмаган  ва  ўзбек тилига таржима қилинмаган. Ёзувчининг бир қанча ҳикояларигина адабиётшунос олим П.У.Кенжаева томонидан таржима қилинган. Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда, муаллиф Ҳалдун Танер драмаларини ўрганишни ўз олдига мақсад қилиб олди.

Модернизмга Европада XVII аср ўрталарида пайдо бўлган ва бутун дунёга таъсир этган фикрлар оқими сифатида қараш мумкин. Маърифатчилик ғоясига боғлиқ бўлган модернизм  индиструал  инқилоб  билан  биргаликда  ҳар  бир  соҳада  анъанавий  ҳаётга  қарши  ғояга  айланди. Жамиятнинг  ҳар  бир  соҳасига  таъсир  кўрсатган  модернизм  санъат  ва  адабиёт  соҳасидаги ўзгаришларни ҳам келтириб чиқаради. Айниқса, Европанинг фикр ва санъати раҳнамолигида ривожланган  ушбу  оқимдан Усмонли  жамияти,  санъати  ва  адабиёти,  бебаҳра  қолмади.  Буюк  француз буржуа инқилобидан кейин бутун дунёга таъсир қилган ғоялар Европани бир марказ ҳолига келтирди. У  ер бутун дунёнинг  диққат-эътиборини ўзига  жалб  этди.  Усмонли  жамиятининг қизиқиши  ҳам худди  шу  йўналишда  ривожланди.  Аммо  Усмонлиларнинг  эътибори  илк  босқичда  ҳарбий  соҳага қаратилди.  Йўқотилган  урушлар ва  ерлар,  олдинги  шон-шарафини ва  кучини  йўқотган  армиянинг келажагини ғарбда кўрдилар. Шундай учун ҳам, дастлабки трансформация ҳаракатлари армияда бошланади. Шундан кейин, бошқа ижтимоий соҳаларда ҳам ўзгаришлар бошланади. Аммо бу ривожланиш ва ўзгаришлар қандай амалга ошиши; жамият ва санъатга қайси йўналишда таъсир қилиши узоқ  вақт  муҳокама  қилинди.  Усмонли  давлати  замонавийлаштириш,  ғарбга  етиб  олиш,  унинг савиясини  ўзида  мужассам  этиш,  ғарбдаги  каби  яшаш  орзуси  билан  одимлар  отди.  Танзимат фармони (1839) эълон қилиниши билан модернизация учун муҳим эшик очилгани маълум бўлди. Фармондаги барча фуқароларнинг тенглиги ифодаси, маълум маънода, энг модернистик ҳаракат бўлди. Шу сабабли, Танзимат Фармони ундан олдин турли хил янгиликлар кириб келишига қарамай, модер-низмнинг бошланиши сифатида қабул қилинган.

Халқ  оғзаки  бадиий  ижоди  халқимизнинг  дунёқарашини,  ижтимоий-сиёсий  ҳамда фалсафийэстетик  ғояларини,  руҳиятини  содда  бир  шаклда  асрлар  мобайнида  сақлаб  келаётган нодир манбадир. Хусусан, латифалар халқнинг мақсадини, орзусини, ҳаётдаги воқеаликни, қайғу ва ҳасрат,  ранжу-севинчни  ҳамда  адолат  учун  курашни,  кундалик  ҳаётдаги  турмуш  тарзини  кенг тарзда қамраб ифодалайди. Нариддин Афанди латифалари асрлар оша бизгача етиб келган  жанр табиатини, уларнинг ижтимоий ҳаётда тутган ўрни ҳам амалий, ҳам тарбиявий аҳамиятини ёш авлод ваклларига етказиш ҳамда  очиб беришдан иборат.

Мақолада  адабиётимизнинг  оғзаки  ва  ёзма  томонларига  ҳисса  қўшган  қадимий Нахчиван минтақасининг маданий меросини ўрганиш қанчалик муҳим эканлиги, адабий ва маданий муҳит горизантал ва вертикал равишда таҳлил қилинган. Муаллиф Нахчивинда истиқомат қилиб, ижод  қилган  халқ  шоири  Улулу  Карим  мисолида  олиб  борилган  таҳлилнинг  моҳияти  чуқур  илдиз отганига ҳамда атрофлича қандай образни шакллантирганига яна бир бор эътибор қаратган. У  анъананинг  ҳаётийлигини,  Буюк  Карим  шахсидаги  узатиш  ва  ҳимоя  қилиш  миссиясини таъкидлайди, мазмуни Дада Қўрқуднинг юзидан бери бўлган (эҳтимол ундан ҳам илгари), гопуз, урфодатлар билан боғлиқ бўлган муҳитни таҳлилга тортган. Мақолада Нахчиваннинг Зангазур туманида  туғилгани  ва  Нахчиваннинг  Шаҳбуз  вилоятида  истиқомат  қилгани  нахчиваний  тарафдорларидан бири Улулу Карим Зангнинг ижоди ҳақида ҳикоя қилинади.  Муаллиф  халқ  шоири  Улулу  Каримнинг  шеърлари  бир  нечта  тўплам  ва  китобларда  нашр этилганлигини  ва  унинг  шеърлари  бошқа  шоирларнинг  адабий  мероси  билан  боғлиқлигини,  унинг ҳаёти  ва  ижоди  ҳақида  маълумот  берилмаганлигини  тушунтиради.  Мақолада  Буюк  Каримнинг ҳаёти ва ижодини биринчи марта аниқлаб берган тадқиқотчи олим Али Шомилнинг ушбу соҳада олиб борган ишлари ҳақида сўз боради. Бунда Буюк Каримнинг ҳаёти ва ижодини ўрганиш билан бир қаторда,  рассомнинг  ҳақиқий  “ашуғи”  масаласи  ҳам  унутилмаганлиги  унинг  асосий  йўналишини аниқлаштириб берган.Мақолада таъкидланишича, Буюк Каримнинг адабий мероси озарбайжон аşıқ санъати ривожига ва аşıқ шеъриятининг ривожланишига ҳисса қўшган шахс сифатида катта аҳамиятга эга. Мақолада Буюк Каримнинг фаолияти ва шеърияти ундан келган ашуғлар ва халқ шоирлари учун намуна ва манба эканлиги кўрсатилган.

Ушбу  мақола  жадид  адабиётининг  ёрқин  намояндаси  Абдурауф  Фитратнинг “Оила” асари таҳлилига бағишланган. 1914 йилда ёзилган ушбу асар мисолида ёзувчининг ижодий лабораторияси  билан  бир  қаторда  замонасининг  энг  долзарб  ижтимоий  масалаларига  нисбатан шахсий  муносабатини  кўрсатиб  беришга  ҳаракат  қилинган.  Фитрат  ижодида  етакчилик  қилган миллатпарварлик,  эркпарварлик,  тараққийпарварлик,  илмпарварлик  ғоялари  унинг  сиёсий-ҳуқуқий қарашларининг ўзагини ташкил этиб, адибни жадид адабиётининг йирик намояндалари қаторидан ўрин олишига замин яратган. Мақолада публицист Фитрат никоҳ масаласига, аёлларнинг жамиятда тутган ўрни масаласига ёндашувида ўзи яшаган давр руҳидан келиб чиқиб, Қуръон оятлари билан қиёслагани ҳолда илгари сурилгани ва унинг бу кузатишлари ижтимоий аҳамият касб этгани алоҳида таъкидланади. Адиб томонидан илгари сурилган оила компонентлари, оилани бошқаришда миллий анъаналар ва удумлар, оила сифатини таъминловчи тартиб-интизом ва уларнинг миллат келажагига таъсири каби масалалар ҳам тадқиқотда эътибордан четда қолмаган.

Мазкур  мақолада  ХХ  асрнинг  70-йиллари  замонавий  турк  ҳикоячилигининг  ўзига  хос хусусияти,  жумладан  турк  ҳикоянавислигининг  моҳир  ёзувчиси  Селим  Илери  ижоди  ва  унинг  ҳикоя жанридаги  маҳорати  тадқиқ  этилган.  Мақолада  ёзувчининг  “Сеҳрли  орган”,  “Унаштирилган  қиз”, “Онамнинг сардунялари”, “Тонгсиз кечалар”, “Сув париси ҳикояси”, “Денгизнинг этакларида”, “Дўстликнинг охирги куни”, “Ёпиқ иқтисод” сингари ҳикоялари адабиётшунослик нуқтаи назаридан таҳлил қилинган. Айрим турк ёзувчиларидан фарқли ўлароқ, Селим Илерининг ҳикоялари жаҳон адабиётининг дурдона  асарлари  таъсири  натижасида  яратилган.  Ёзувчининг  “Унаштирилган  қиз”  А.  П.  Чехов, “Тонгсиз  кечалар”  ҳикояси  Ф.  М.  Достоевский,  “Сув  париси  ҳикояси”  ва  “Денгизнинг  этакларида” ҳикоялари Фолкнер, “Ёпиқ иқтисод” ҳикояси Шекспир ижоди таъсирида ёзилган. Шунга кўра, С. Илери мазмун  жиҳатдан  маҳаллий  ижодкорлар,  шакл  жиҳатдан  эса  хориж  ёзувчилар  изидан  боради. Виржиния  Вулф,  Уильям  Фолкнер,  Катерина  Мансфелд  асарлари  адиб  ижодининг  муҳим  манбалари ҳисобланади. У Виржиния Вулф асарларидан иқтибослар олади, мелодрама усулларини истифода этади. Жумладан, Фолкнернинг адабий услубидаги баъзи қирралар С. Илери ҳикояларида аниқ кўринади. С. Илери ҳикояларидаги сюжет чизиқлари абстракт структурага эга. Шу сабабли асарларининг асл маъносини англаш қийин кечади. Образлар характери эса аксарият ҳолларда ички монолог ва онг оқими орқали очиб берилади. Бу жиҳатдан С. Илери У. Фолкнер ижодига яқин келади. Ёзувчининг “Денгизнинг этакларида” асарида постмодернизмга интилиш кучли. Ижод жараёни, ҳақиқат ва тўқима орасидаги боғлиқлик асарнинг асосий масаласи ҳисобланади. Постмодерн асарни ажратиб турувчи хусусият онг ости, хаёл ва ҳақиқат орасидаги чегарага диққат қаратилади. “Ёпиқ иқтисод” асарининг яратилишида ёзувчини Ғарб адабиёти таъсирлантирган, хусусан, Шекспирнинг “Ҳамлет”идан  илҳом  олган.  Бу  трегедияда  Ҳамлет  атрофидаги  одамларга  ўзини  ақлдан  озган, жиннисифат қилиб кўрсатади. Таҳлил қилганимиздек, С. Илери ҳикояларида турк жамиятидаги янги замон кишисининг психологик  ҳолатлари,  маънавий  муаммолар  гирдобида  қолган  шахс  изтироблари,  ёлғизлик  фожиаси, худбинлик  ва  меҳрсизлик  муаммолари  психологик  усулда  ёритилади.  Қаҳрамонлар  руҳиятидаги эврилишлар қаламга олинади. Бунда адибнинг жаҳон модерн насри анъаналаридан шакл тамойилига кўра  фойдалангани  маълум  бўлади.  Шу  маънода  ёзувчи  замонавий  турк  ҳикоячилигига  янги қаҳрамонлар, янгича ифода ва тасвир усулларини олиб киришда ўз ҳиссасини қўшди. Шу маънода ёзувчи  замонавий  турк  ҳикоячилигига  янги қаҳрамонлар,  янгича  ифода  ва  тасвир  усулларини  олиб киришда ўз ҳиссасини қўшди.