S H A R Q M A S H ’ A L I
109
ÕÀË£ÀÐÎ ÌÓÍÎÑÀÁÀÒËÀÐ
ОАВ
ВА
ИНТЕРНЕТ
“
ОММАВИЙ
ДИПЛОМАТИЯ
”
НИНГ
МУҲИМ
ВОСИТАСИ
СИФАТИДА
САЙФУЛЛАЕВ
ДУРБЕК
Тарих
фанлари
бўйича
фалсафа
доктори
(PhD),
ТошДШИ
Аннотация
.
Тадқиқотда
жаҳон
тартиботини
ўзгартираётган
глобаллашув
жараёнларида
оммавий
дипломатияни
ривожлантириш
зарурияти
таҳлил
қилинган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
ОАВ
,
Интернет
,
оммавий
дипломатия
,
ТИВ
, YouTube, Twitter, CNN,
ННТ
.
Аннотация
.
В
процессе
исследования
проанализирована
необходимость
развития
публичной
дипломатии
в
процессе
глобализации
,
которая
изменяет
мировой
порядок
.
Опорные
слова
и
выражения
:
СМИ
,
Интернет
,
публичная
дипломатия
,
МИД
, YouTube, Twitter,
CNN,
НПО
.
Abstract.
The study analyzes the need for the development of public diplomacy in the process of
globalization, which changes the world order.
Keywords and expressions:
Media, Internet, public diplomacy, MFA, YouTube, Twitter, CNN, NGO.
Дунёнинг
жаҳон
тартиботини
ўзгартира
-
ётган
глобаллашув
жараёнларида
оммавий
дипломатияни
ривожлантиришга
зарурат
ошмоқда
.
Хорижий
ахборот
воситаларининг
эътибори
оммавий
дипломатиянинг
давлат
олиб
бораётган
ички
ва
ташқи
сиёсатга
ижо
-
бий
қарашларини
халқаро
жамоатчиликка
давлат
сиёсатининг
асосий
йўналишлари
,
ички
сиёсий
ва
халқаро
ҳаётга
нисбатан
рас
-
мий
ёндашуви
тўғрисидаги
ишончли
ахбо
-
ротни
етказишга
қаратилган
.
Оммавий
дип
-
ломатиянинг
вазифаси
эса
халқаро
майдонда
муайян
давлатнинг
аниқ
ҳаракатларини
хо
-
рижий
мамлакатлар
жамоатчилиги
томони
-
дан
,
шу
жумладан
,
ўз
мамлакати
фуқаролари
ва
хорижий
шериклар
ўртасидаги
мулоқотни
кенгайтириш
йўли
билан
қўллаб
-
қувватла
-
нишини
таъминлашдир
. “
Оммавий
диплома
-
тия
”
ибораси
Тафт
университети
ҳуқуқ
ва
дипломатия
мактаби
декани
Эдмунт
Галлион
томонидан
1965
йилда
илмий
муомалага
ки
-
ритилган
эди
.
Унда
таърифланишича
,
омма
-
вий
дипломатиянинг
вазифаси
“
бошқа
мам
-
лакатларда
ижтимоий
фикрга
ахборот
ет
-
казиш
ва
таъсир
кўрсатишга
йўналтирилган
,
ҳукумат
томонидан
молиялаштириладиган
дастурлар
”
1
ишлаб
чиқишни
назарда
тутади
.
АҚШ
ОАВларида
Вашингтон
ташқи
сиё
-
сатидаги
кескин
нуқталарни
“
силлиқлашга
”
мойиллик
кузатилади
.
Бу
ерда
“CNN
сама
-
раси
”
номи
остида
назария
ишлаб
чиқилган
бўлиб
,
унга
мувофиқ
кечаю
кундуз
ахборот
етказишнинг
ривожланган
тармоғи
мамла
-
кат
ташқи
ва
ички
сиёсати
борасида
америка
халқининг
фикрини
шакллантиради
.
Шу
ас
-
нода
ОАВ
мамлакатни
демократия
ва
инсон
ҳуқуқлари
ҳимоячиси
сифатида
кўрсатмоқ
-
да
.
АҚШ
миллий
ижтимоий
радиосидаги
“This American Life”
шоуси
билан
боғлиқ
бир
кўриниш
бунинг
мисолларидан
бири
-
дир
.
Мазкур
шоу
электрон
журналистика
соҳасидаги
буюк
хизматлар
учун
бериладиган
ўта
нуфузли
Пибоди
мукофотига
сазовор
бўл
-
ди
.
Шоуда
1982
йилда
бутун
бир
қишлоқ
аҳли
ёвузларча
ўлдирилган
қотилликлар
тўғрисида
1
Wolf Ch. Jr., Rosen B. Public Diplomacy: How to
Think about and Improve It. URL: http://www.rand.org.
S H A R Q M A S H ’ A L I
110
ҳикоя
қилади
1
.
Аммо
эшиттириш
муаллифлари
ушбу
ҳодисаларга
АҚШ
ҳам
жалб
қилинга
-
нини
“
унутиб
қўйган
”.
Россия
президенти
маъмуриятида
ташқи
сиёсат
ахборот
таъминоти
учун
масъул
бўл
-
ган
тузилмалар
мавжуд
.
РФ
президенти
мат
-
буот
хизмати
бошқармасининг
аккредитация
ва
брифинглар
бўлими
ОАВ
билан
ташкилий
ишлар
,
хусусан
,
РФ
президентининг
сафар
-
даги
учрашувлари
ва
нутқларини
ахборотда
ёритиш
учун
хизмат
қилади
.
Тезкор
ахборот
бўлими
ОАВ
мониторинги
ва
унинг
якун
-
ларига
кўра
,
тегишли
ахборот
материалла
-
рини
тузиш
билан
шуғулланади
,
унда
РФ
президенти
фаолиятининг
ОАВдаги
асосий
баҳолари
ўз
аксини
топади
. 2009
йил
май
ойининг
охирида
РФ
президенти
маъмурия
-
тида
хорижда
Россия
қиёфасини
яхшилашга
мўлжалланган
норасмий
комиссия
ташкил
этилган
эди
.
Бу
тузилмага
президент
маъму
-
риятининг
раҳбари
ва
унинг
ўринбосари
бошчилик
қилади
.
ТИВ
раҳбари
ва
халқаро
масалалар
бўйича
президент
ёрдамчиси
ҳам
шу
комиссия
таркибига
киритилган
.
Янги
ташкилотнинг
вазифаси
салбий
ахборот
са
-
баблари
пайдо
бўлишининг
олдини
олиш
,
бунга
йўл
қўймаслик
ҳамда
уларга
қарши
туриш
стратегиясини
ишлаб
чиқишдир
.
Шунингдек
,
инқирозли
вазиятлар
вужуд
-
га
келганда
алоқани
таъминлаш
учун
хориж
-
га
чиқиб
кетаётган
фуқаролар
билан
мулоқот
қилишнинг
бевосита
каналларини
яратиш
амалиётидан
ҳам
фойдаланилмоқда
.
Маса
-
лан
,
МТС
уяли
операторининг
барча
мижоз
-
лари
хорижга
келгач
,
Россия
элчихоналари
билан
фавқулодда
боғланиш
учун
телефон
рақамлари
кўрсатилган
бепул
SMS
хабар
-
лари
оладилар
. 2012
йил
август
ҳолатига
кўра
,
Россия
ТИВ
сайтида
45
та
Twitter-
ак
-
каунтлар
ҳисобга
олинган
бўлиб
,
улардан
иккитаси
ташқи
ишлар
вазири
ўринбосари
Геннадий
Гатиловга
ва
Россиянинг
Буюк
1
http://www.thisamericanlife.org/radio-archives/episode/
465/what-happened-at-dos-erres.
Британиядаги
элчиси
Александр
Яковенко
-
га
тегишлидир
.
Яқинда
Россия
ТИВ
веб
-
сай
-
ти
интерфейси
янгиланди
.
Шу
билан
бирга
,
2012
йилнинг
июнида
Россия
ТИВ
YouTube-
да
биринчи
аккунтни
ишга
туширди
.
Бундан
ташқари
,
тез
орада
да
муассасалар
саҳифаларини
яратиш
ва
даги
элчи
-
хоналар
микроблоглар
сонини
кўпайтириш
режалаштирилмоқда
.
Россияда
ташқи
сиёсатни
ахборот
билан
таъминлашни
ташкил
этишдаги
мувофиқ
-
лаштирувчи
роль
ТИВ
ахборот
ва
матбуот
департаментига
(
АМД
)
юклатилган
.
АМД
доирасида
бир
неча
бўлимлар
мавжуд
.
Улар
орасида
тезкор
ахборот
бўлимининг
фао
-
лият
соҳаси
ташқи
сиёсий
масалалар
бўйича
расмий
ахборотни
бевосита
тарқатиш
,
бош
-
қача
қилиб
айтганда
,
Россиянинг
хорижий
муаммоларга
расмий
ёндашувини
Россия
ва
жаҳон
жамоатчилигига
етказишдир
.
Россиядаги
ОАВлар
билан
ишлаш
бўли
-
ми
Россиядаги
ОАВ
вакиллари
билан
бево
-
сита
ўзаро
ҳаракат
олиб
бориш
билан
шу
-
ғулланади
.
Унинг
асосий
йўналишларидан
бири
хорижга
ташқи
ишлар
вазири
сафар
-
ларини
ахборот
билан
таъминлашдир
.
ОАВ
тезкор
мониторинги
бўлими
маҳсулотнинг
уч
тури
:
тезкор
маълумотлар
,
матбуот
шар
-
ҳи
ва
марказий
сиёсий
матбуотдаги
ташқи
сиёсий
шарҳни
яратиш
билан
шуғулланади
.
ОАВларда
ташқи
сиёсий
ҳодисаларни
ёри
-
тишдаги
ўзига
хосликларни
кузатиб
бориш
ҳам
шу
бўлимнинг
вазифасига
киради
.
Айни
вақтда
Россия
ташқи
сиёсатини
ахборот
билан
таъминлашда
йирик
ахборот
агентликлари
фаолият
олиб
бораётганини
таъкидлаш
жоиз
.
Булардан
энг
йириги
ИТАР
-
ТАССдир
.
У
Россия
ва
МДҲ
мамла
-
катларида
80
дан
ортиқ
ҳамда
узоқ
хориж
мамлакатларида
60
га
яқин
бўлинмалар
ва
мухбирлик
пунктларига
эга
.
Агентлик
ахбо
-
ротнинг
45
та
тезкор
тасмаларини
чиқаради
,
булардан
6
таси
чет
тилларда
чиқади
.
Хал
-
қаро
ахборотнинг
Россия
агентлиги
“
Новос
-
ти
”
РАА
бутун
Россиядаги
ва
хориждаги
S H A R Q M A S H ’ A L I
111
шунга
ўхшаш
агентиклар
орасида
энг
кўп
иқтибос
келтириладиган
манба
бўлиб
,
бу
кўрсаткич
бўйича
агентлик
нафақат
ОАВда
,
балки
рус
тилидаги
блогларда
ҳам
етакчилик
қилмоқда
.
Агентлик
14
тилда
ўз
сайтларини
юритади
, 20
дан
ортиқ
янгиликлар
тасма
-
ларини
яратади
,
жаҳоннинг
40
дан
ортиқ
мамлакатларида
ваколотхоналари
ва
мух
-
бирлик
пунктларига
,
хорижда
чиқадиган
босма
ОАВ
нашрларига
эга
.
“
Интерфакс
”
аввал
бошданоқ
хорижда
Рос
-
сия
тўғрисидаги
ҳаққоний
ахборотни
тарқа
-
тишга
мўлжалланган
эди
.
Мазкур
агентлик
-
нинг
“
Интерфакс
-
Америка
”, “
Интерфакс
-
Ев
-
ропа
”, “
Интерфакс
-
Германия
”
сингари
шўъба
корхоналари
,
минтақаларда
ва
МДҲ
мамла
-
катларида
иш
олиб
борувчи
алоҳида
ахборот
агентликларига
эга
,
бу
ахборотнинг
бузиб
кўр
-
сатилиши
ва
салбий
изоҳлар
хатарини
анча
камайтирган
ҳолда
хорижий
фуқароларга
ах
-
боротни
тўғридан
-
тўғри
,
воситачиларсиз
етка
-
зиш
имконини
беради
.
Агентлик
ишидаги
бундай
ўзига
хослик
унга
ташқи
сиёсий
ахбо
-
ротни
етказиб
беришнинг
самарали
канали
сифатида
юзага
чиқишга
имкон
беради
. “
Го
-
лос
России
”
давлат
радио
эшиттириш
компа
-
нияси
ва
“Russia Today”
телеканаллари
хал
-
қаро
хабар
етказиш
воситалари
бўлиб
,
булар
жаҳон
жамоатчилигига
Россия
ёндашуви
етка
-
зилишини
таъминламоқда
1
.
Шундай
қилиб
,
бугунги
кунда
хорижий
аудиторияга
таъсир
кўрсатиш
учун
ташқи
сиёсий
фаолият
тарғиботининг
захираси
ва
воситаси
сифатида
рақамли
дипломатиядан
фаол
фойдаланишга
мойиллик
кузатилмоқ
-
да
.
Масалан
,
оммавий
дипломатия
ижтимоий
тармоқлардаги
мулоқот
билан
тўлдирилди
.
Бунинг
оқибатида
“
твипломаси
”
пайдо
бўлди
,
ижтимоий
тармоқларга
кираётган
президентлар
,
бош
вазирлар
,
вазирлар
,
таш
-
қи
сиёсий
муассасалар
раҳбарлари
ва
элчи
-
лар
эса
“
твипломатларга
”
айланиб
бормоқ
-
1
Официальный
сайт
Международной
информационной
группы
«
Интерфакс
» // http://www.group.interfax.ru.
да
2
.
Ташқи
сиёсатни
тарғиб
қилиш
воситаси
сифатидаги
янги
медиалар
(
ижтимоий
тар
-
моқлар
,
блоглар
)
хорижий
аудиторияга
ул
-
кан
таъсир
кўрсатмоқда
.
Ҳозирги
вақтда
де
-
ярли
ҳар
бир
фуқаро
,
агар
истаса
,
реал
вақт
тартиботида
ҳар
қандай
ташқи
сиёсий
ҳоди
-
сага
ва
қандайдир
мамлакатнинг
тарғиботи
-
га
қўшилиши
ва
ҳатто
муайян
таъсир
кўрса
-
тиши
мумкин
.
Бундай
шароитларда
ташқи
сиёсатни
тарғиб
қилиш
воситаси
сифатида
-
ги
таҳлилий
,
ижтимоий
-
сиёсий
медиалар
ва
ННТлар
алоҳида
ролга
эга
.
Мазкур
соҳадаги
ушбу
тенденциялар
давлат
дипломатик
фаолиятининг
таркибий
қисми
сифатидаги
мамлакат
янги
ташқи
сиёсий
қиёфасини
шакллантиришга
нисба
-
тан
ялпи
ва
узоқ
муддатли
стратегияни
иш
-
лаб
чиқишни
тақозо
этмоқда
.
Бу
муаммони
ҳал
қилиш
жаҳон
сиёсати
ва
халқаро
муно
-
сабатларнинг
замонавий
суръати
эҳтиёжла
-
рини
қондиришга
,
давлат
ташқи
сиёсатини
самарали
амалга
оширишга
имкон
яратади
.
Ўзбекистоннинг
холис
қиёфасини
шакллан
-
тиришга
ёрдам
беради
.
Таҳлиллар
кўрсатишича
,
ушбу
йўналиш
-
даги
фаолият
халқаро
ҳамкорлик
доираси
-
даги
айрим
вазирликлар
ва
муассасалар
билан
биргаликда
амалга
оширилмоқда
.
Ҳозирги
вақтда
Ўзбекистонда
хорижий
дав
-
латнинг
ижобий
қиёфасини
шакллантириш
борасидаги
давлатнинг
муҳим
вазифаси
си
-
фатидаги
оммавий
дипломатия
аҳамиятига
эътибор
кучайтирилмоқда
.
Хусусан
, 1995
йил
ноябрида
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
ишлар
вазирлиги
ҳузурида
мамлака
-
тимизда
амалга
оширилаётган
ижтимоий
-
иқтисодий
,
сиёсий
ислоҳотларнинг
бориши
,
жамиятнинг
демократик
янгиланиши
жараё
-
ни
тўғрисида
холис
ахборот
тарқатиш
,
мил
-
лий
ва
халқаро
ахборот
агентликлари
билан
ҳамкорлик
алоқаларини
ривожлантириш
,
2
Сайфуллаев
Д
.
Б
.
Информационное
обеспечение
внеш
-
ней
политики
государства
:
сравнительный
анализ
опы
-
та
России
и
США
//
Вестник
ПАГС
//
№
1 (40) 2014.
S H A R Q M A S H ’ A L I
112
республикамизнинг
жаҳон
ахборот
маконига
интеграциялашувини
тезлаштириш
мақсади
-
да
“
Жаҳон
”
ахборот
агентлиги
ташкил
этил
-
ган
1
. 2016
йилнинг
3
августидан
эса
“Youtu-
be"
тармоғида
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
ишлар
вазирлигининг
канали
ўз
иши
-
ни
бошлади
2
. 2016
йилнинг
10
ноябридан
эса
мамлакат
ташқи
ишлар
вазирининг
вертуал
қабулхонаси
очилди
3
.
Ўзбекистон
Республикаси
дипломатия
хиз
-
мати
давлат
олий
раҳбарияти
томонидан
бел
-
гилаб
берилган
ташқи
сиёсий
вазифаларни
амалга
ошириш
воситасидир
.
Шу
аснода
унинг
муайян
роли
,
фаолият
шакллари
ва
усулларини
ташқи
ва
ички
омиллардаги
ўзга
-
ришларни
халқаро
майдондаги
янги
даъват
-
ларни
ҳисобга
олган
ҳолда
чуқур
ислоҳ
қи
-
лиш
,
ривожлантириш
ва
такомиллаштириш
предмети
эканича
қолмоқда
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ижобий
қиёфасини
яратиш
бўйича
асосий
иш
Ташқи
ишлар
вазирлиги
ва
унинг
хориждаги
муас
-
сасалари
,
Ташқи
иқтисодий
алоқалар
,
инвес
-
тиция
ва
савдо
вазирлиги
,
шунингдек
,
рес
-
публика
Савдо
-
саноат
палатаси
зиммасига
тушади
.
Аммо
жаҳон
ҳамжамиятида
Ўзбе
-
кистонннинг
халқаро
қиёфасини
юксалти
-
риш
борасидаги
уларнинг
саъй
-
ҳаракатлари
деярли
мувофиқлаштирилмаган
,
ушбу
йўна
-
лишда
улар
фаолиятининг
ягона
режаси
мавжуд
эмас
.
Шунингдек
,
пиар
ва
лоббилаш
соҳасида
малакали
кадрлар
етишмаслиги
ҳам
кузатилмоқда
.
Оммавий
дипломатия
-
нинг
самарадорлиги
кўп
жиҳатдан
шуларга
ҳам
боғлиқ
.
Бу
республикада
ўз
кадрлари
салоҳиятини
ривожлантириш
ҳамда
улар
-
1
Ўзбекистон
Республикаси
Ташқи
ишлар
вазирлиги
ҳузуридаги
“
Жаҳон
”
ахборот
агентлиги
//
Ўзбекистон
Републикаси
Ташқи
ишлар
вазирлигининг
расмий
сайти
// http://mfa.uz/uz/about/subordinate/
2
Қаранг
:
https://www.youtube.com/channel/ UCeYfCfsLf6-
WtH-C2Je8DVoA.
3
Открыта
виртуальная
приемная
Министра
иностранных
дел
Узбекистана
//
Информационное
агентство
УзРе
-
порт
// http://news.uzreport.uz/news_3_r_145971.html.
нинг
сафини
мунтазам
кенгайтириб
бориш
зарурати
мавжудлигини
кўрсатмоқда
.
Ўзбекистон
оммавий
дипломатиясидаги
жорий
вазиятни
бир
хилда
баҳолаб
бўлмай
-
ди
,
чунки
турли
вазирликлар
ва
муассасалар
томонидан
ушбу
соҳада
амалга
оширилаёт
-
ган
чора
-
тадбирлар
уларнинг
фаоллик
дара
-
жасига
кўра
бир
-
биридан
кескин
фарқ
қила
-
ди
.
Ушбу
чора
-
тадбирларнинг
натижаси
жа
-
ҳондаги
долзарб
муаммоларга
муносабатда
республика
роли
ва
мавқеининг
ўсишида
,
халқаро
муаммолар
бўйича
ўзбек
томони
илгари
сурган
муҳим
ташаббусларнинг
жа
-
ҳон
ҳамжамияти
томонидан
қўллаб
-
қувват
-
ланиши
,
мамлакатга
хорижий
сармоялар
ва
сайёҳлар
оқимининг
ўсиши
ва
жаҳон
бозорларига
экспорт
қилинадиган
маҳсулотлар
ҳажмининг
ортиши
ва
ҳ
.
к
.
ларда
намоён
бўлади
.
Шуларни
ҳисобга
олган
ҳолда
,
қўлга
киритилган
аниқ
натижани
,
оммавий
дипломатиянинг
саъй
-
ҳаракатларини
баҳолаш
учун
анча
вақт
талаб
қилиниши
мумкин
.
