Разработка патоморфологической диагностики и мер борьбы смешанных бактериальных болезней телят и ягнят

Аннотация

Актуальность и востребованность темы диссертации. Степень распространенности бактериальных болезней на сегодняшний день по мировому масштабу составляет 16,2%, а 10,9% из них составляют смешанные бактериальные болезни. Поэтому, при профилактике заболеваний крупного рогатого скота и борьбы против болезней, большое значение имеет внедрение ресурсосберегающих, экспортных лекарственных средств, заменяемых импортные.
В нашей республике осуществляются широкомасштабные меры, направленные на снижение смешанных бактериальных болезней скота, особенно, телят и ягнят, на их лечение, профилактику и борьбу с болезнями.
Для развития и повышения эффективности животноводства, являющегося основной сферой сельского хозяйства, большое значение имеет увеличение поголовья скота и повышение его производительности, получение здорового молодняка, правильный уход за ним и защита его от разных заболеваний.
Серьёзной проблемой остаётся нанесение большого ущерба животноводству в результате инфекционных болезней, таких как пастереллёз, сальмонеллёз и колибактсриоз, возникающих у молодняка.
Недостаточность биологических и химических препаратов в ветеринарии ещё больше усложняет проблему и является причиной распространения инфекционных болезней.
До настоящего времени в достаточной степени не исследованы вопросы патоморфологической диагностики смешанных бактериальных болезней - пастереллеза, сальмонеллёза и колибактсриоза, их лечения и мер профилактики. При этом, особое значение имеет разработка местных биопрепаратов для своевременной диагностики, лечения и профилактики смешанных бактериальных болезней молодняка. Это создаёт возможность быстрой диагностики бактериальных болезней - колибактсриоза, сальмонеллёза и пастереллёза у молодняка, профилактики болезней, увеличения поголовья скота, улучшения качества молочных и мясных продуктов.
Являются актуальными исследования, направленные на быструю диагностику смешанных бактериальных болезней телят и ягнят, а также на снижение расходов энергии, материала и ресурсов при лечении и профилактики этих трёх болезней одновременно.
Востребованность темы диссертации и актуальность исследований служат реализации постановлений Президента Республики Узбекистан от 21 апреля 2008 года № ПП-842 «О дополнительных мерах по усилению стимулирования увеличения поголовья скота в личных подсобных, дехканских и фермерских хозяйствах и расширению производства животноводческой продукции», а также для выполнения, в определенной степени, задач, установленных в новой редакции Закона Республики Узбекистан от 29 декабря 2015 года № 397 «О ветеринарии».
Цель исследования. Целью исследования является разработка мероприятий по определению смешанного вида бактериальных болезней: колибактсриоза, сальмонеллёза и пастереллёза, широко распространенных среди сельскохозяйственных животных, по постановке диагноза, лечению и профилактике болезней.
Научная новизна исследования заключается в следующем:
впервые в республике выявлено протекание заболеваний сельскохозяйственных животных в естественных условиях, 
вызванных возбудителями смешаных видов, их распространение, эпизоотическое состояние;
определены клинические симптомы каждой болезни, а также патологоанатомические и патогистологические изменения и результаты бактериологических исследований;
разработана дифференциальная диагностика и постановка раннего диагноза на смешанные бактериальные болезни телят и ягнят;
создан метод одновременного лечения колибактсриоза, сальмонеллёза и пастереллёза;
разработаны профилактические методы смешанных болезней (пастереллёз и диплокккоз) у телят и ягнят;
выводы
1. Степень распространения смешанных бактериальных болезней (колибактсриоз, салмонеллёз, пастереллёз и диплококкоз) у молодняка по животноводческим хозяйствам республики составила: у тслят-21,4%, а у ягнят - до 27,5%.
2. Следует отметить, что смешанные бактериальные болезни в виде колибактсриоз+сальмонеллёз среди телят встречаются до 30%, а в виде пастереллёз+колибактсриоз до 25%, диплококкоз+пастереллёз до 18 %, а у ягнят в виде колибактериоз+сальмонеллёз до 35%, в виде пастереллёз+диплококкоз до 25%, в виде пастереллёз+колибактсриоз до 28,7.
3. Следует обратить внимание на то, что бактериальные болезни в смешанном виде встречаются среди телят и ягнят на фермах Кашкадарьинской, Навоийской, Самаркандской, Джизакской, Бухарской областей нашей республики, а также на фермах Республики Каракалпак стан.
4. При заболевании телят и ягнят пастереллёзом, салмонеллёзом и колибактсриозом рекомендуется обратить внимание на следующие патоморофологические изменения: усиление реакций в общих кровеносных сосудах; появление отеков; кровоизлияния в слизистой оболочки кишечника; катарально-геморрагические воспаления; точечные кровоизлияния в паренхиме печени и почек; развитие в легких катарально-геморрагических крупозных некротических пневматических очагов.
5. При заболевании телят и ягнят пастереллёзом, колибактсриозом и диплококкозом следует обратить внимание на следующие патоморфологическис изменения: кровоизлияния во всех паренхиматозных органах, катарально-фиброзную пневмонию, целостность кровеносных сосудов в легких, отеки, проявление катарально-геморрагических гастроэнтеритов в желудочно-кишечных трактах.
6. При проявлении пастереллеза и сальмонеллеза в смешанном виде у телят и ягнят возникают острые и усложненные патологоанатомические изменения, во многих случаях наблюдаются изменения, свойственные двум болезням,например, накопление фибринозного экссудата, крупозно-нскрозная пневмония, плевропневмония, свойственная пастереллезу, катарально-геморрагическое воспаление желудочно-кишечного тракта, печени, почек, застой крови в селезёнке и сосудах сычуга, кровоизлияния, дистрофические изменения и появление паратифозных узлов, свойственных сальмонеллезу, также рекомендуется обратить внимание на тяжелое и легкое протекание патологического процесса, связанного с вирулентностью возбудителей.
7. Диагноз болезни целесообразно установить по причине появления болезни, по эпизоотическим данным, исходя из клинических признаков, по патологоанатомическим изменениям, а также на основании результатов бактериологических исследований.
8. Для лечения смешанных бактериальных болезней - пастереллёза, сальмонеллёза и колибактсриоза телят, овец и ягнят, поросят гипериммунную сыворотку крови рекомендуется вводить внутримышечно в дозе 1 мл на 1 кг массы тела.
9. Ассоциированную ГОА формолвакцину целесообразно применять для профилактики смешанных бактериальных болезней (пастереллез и диплококкоз) телят, овец и ягнят, проводя при этом 2- разовую прививку подкожно, с промежутком 14 дней между каждой прививкой, телят -первый раз в дозе 3 мл, второй раз - в дозе 3 мл, ягнят первый раз -2 мл, а второй раз - 3 мл.
10. Для профилактики смешанных бактериальных болезней следует своевременно применить созданную в НИВИ поливалентную радиовакцину против пастереллёза, сальмонеллёза и колибактсриоза телят и ягнят, а также ассоциированную формолвакцину против болезней пастерсллёз+диплококкоз телят и ягнят.
11. При установлении своевременного диагноза комплексным методом будет создана возможность лечения и профилактики данной болезни.

Тип источника: Авторефераты
Годы охвата с 1992
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
1-71
19

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Элмуродов, Б. (2023). Разработка патоморфологической диагностики и мер борьбы смешанных бактериальных болезней телят и ягнят. Каталог авторефератов, 1(1), 1–71. извлечено от https://www.inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/48964
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Актуальность и востребованность темы диссертации. Степень распространенности бактериальных болезней на сегодняшний день по мировому масштабу составляет 16,2%, а 10,9% из них составляют смешанные бактериальные болезни. Поэтому, при профилактике заболеваний крупного рогатого скота и борьбы против болезней, большое значение имеет внедрение ресурсосберегающих, экспортных лекарственных средств, заменяемых импортные.
В нашей республике осуществляются широкомасштабные меры, направленные на снижение смешанных бактериальных болезней скота, особенно, телят и ягнят, на их лечение, профилактику и борьбу с болезнями.
Для развития и повышения эффективности животноводства, являющегося основной сферой сельского хозяйства, большое значение имеет увеличение поголовья скота и повышение его производительности, получение здорового молодняка, правильный уход за ним и защита его от разных заболеваний.
Серьёзной проблемой остаётся нанесение большого ущерба животноводству в результате инфекционных болезней, таких как пастереллёз, сальмонеллёз и колибактсриоз, возникающих у молодняка.
Недостаточность биологических и химических препаратов в ветеринарии ещё больше усложняет проблему и является причиной распространения инфекционных болезней.
До настоящего времени в достаточной степени не исследованы вопросы патоморфологической диагностики смешанных бактериальных болезней - пастереллеза, сальмонеллёза и колибактсриоза, их лечения и мер профилактики. При этом, особое значение имеет разработка местных биопрепаратов для своевременной диагностики, лечения и профилактики смешанных бактериальных болезней молодняка. Это создаёт возможность быстрой диагностики бактериальных болезней - колибактсриоза, сальмонеллёза и пастереллёза у молодняка, профилактики болезней, увеличения поголовья скота, улучшения качества молочных и мясных продуктов.
Являются актуальными исследования, направленные на быструю диагностику смешанных бактериальных болезней телят и ягнят, а также на снижение расходов энергии, материала и ресурсов при лечении и профилактики этих трёх болезней одновременно.
Востребованность темы диссертации и актуальность исследований служат реализации постановлений Президента Республики Узбекистан от 21 апреля 2008 года № ПП-842 «О дополнительных мерах по усилению стимулирования увеличения поголовья скота в личных подсобных, дехканских и фермерских хозяйствах и расширению производства животноводческой продукции», а также для выполнения, в определенной степени, задач, установленных в новой редакции Закона Республики Узбекистан от 29 декабря 2015 года № 397 «О ветеринарии».
Цель исследования. Целью исследования является разработка мероприятий по определению смешанного вида бактериальных болезней: колибактсриоза, сальмонеллёза и пастереллёза, широко распространенных среди сельскохозяйственных животных, по постановке диагноза, лечению и профилактике болезней.
Научная новизна исследования заключается в следующем:
впервые в республике выявлено протекание заболеваний сельскохозяйственных животных в естественных условиях, 
вызванных возбудителями смешаных видов, их распространение, эпизоотическое состояние;
определены клинические симптомы каждой болезни, а также патологоанатомические и патогистологические изменения и результаты бактериологических исследований;
разработана дифференциальная диагностика и постановка раннего диагноза на смешанные бактериальные болезни телят и ягнят;
создан метод одновременного лечения колибактсриоза, сальмонеллёза и пастереллёза;
разработаны профилактические методы смешанных болезней (пастереллёз и диплокккоз) у телят и ягнят;
выводы
1. Степень распространения смешанных бактериальных болезней (колибактсриоз, салмонеллёз, пастереллёз и диплококкоз) у молодняка по животноводческим хозяйствам республики составила: у тслят-21,4%, а у ягнят - до 27,5%.
2. Следует отметить, что смешанные бактериальные болезни в виде колибактсриоз+сальмонеллёз среди телят встречаются до 30%, а в виде пастереллёз+колибактсриоз до 25%, диплококкоз+пастереллёз до 18 %, а у ягнят в виде колибактериоз+сальмонеллёз до 35%, в виде пастереллёз+диплококкоз до 25%, в виде пастереллёз+колибактсриоз до 28,7.
3. Следует обратить внимание на то, что бактериальные болезни в смешанном виде встречаются среди телят и ягнят на фермах Кашкадарьинской, Навоийской, Самаркандской, Джизакской, Бухарской областей нашей республики, а также на фермах Республики Каракалпак стан.
4. При заболевании телят и ягнят пастереллёзом, салмонеллёзом и колибактсриозом рекомендуется обратить внимание на следующие патоморофологические изменения: усиление реакций в общих кровеносных сосудах; появление отеков; кровоизлияния в слизистой оболочки кишечника; катарально-геморрагические воспаления; точечные кровоизлияния в паренхиме печени и почек; развитие в легких катарально-геморрагических крупозных некротических пневматических очагов.
5. При заболевании телят и ягнят пастереллёзом, колибактсриозом и диплококкозом следует обратить внимание на следующие патоморфологическис изменения: кровоизлияния во всех паренхиматозных органах, катарально-фиброзную пневмонию, целостность кровеносных сосудов в легких, отеки, проявление катарально-геморрагических гастроэнтеритов в желудочно-кишечных трактах.
6. При проявлении пастереллеза и сальмонеллеза в смешанном виде у телят и ягнят возникают острые и усложненные патологоанатомические изменения, во многих случаях наблюдаются изменения, свойственные двум болезням,например, накопление фибринозного экссудата, крупозно-нскрозная пневмония, плевропневмония, свойственная пастереллезу, катарально-геморрагическое воспаление желудочно-кишечного тракта, печени, почек, застой крови в селезёнке и сосудах сычуга, кровоизлияния, дистрофические изменения и появление паратифозных узлов, свойственных сальмонеллезу, также рекомендуется обратить внимание на тяжелое и легкое протекание патологического процесса, связанного с вирулентностью возбудителей.
7. Диагноз болезни целесообразно установить по причине появления болезни, по эпизоотическим данным, исходя из клинических признаков, по патологоанатомическим изменениям, а также на основании результатов бактериологических исследований.
8. Для лечения смешанных бактериальных болезней - пастереллёза, сальмонеллёза и колибактсриоза телят, овец и ягнят, поросят гипериммунную сыворотку крови рекомендуется вводить внутримышечно в дозе 1 мл на 1 кг массы тела.
9. Ассоциированную ГОА формолвакцину целесообразно применять для профилактики смешанных бактериальных болезней (пастереллез и диплококкоз) телят, овец и ягнят, проводя при этом 2- разовую прививку подкожно, с промежутком 14 дней между каждой прививкой, телят -первый раз в дозе 3 мл, второй раз - в дозе 3 мл, ягнят первый раз -2 мл, а второй раз - 3 мл.
10. Для профилактики смешанных бактериальных болезней следует своевременно применить созданную в НИВИ поливалентную радиовакцину против пастереллёза, сальмонеллёза и колибактсриоза телят и ягнят, а также ассоциированную формолвакцину против болезней пастерсллёз+диплококкоз телят и ягнят.
11. При установлении своевременного диагноза комплексным методом будет создана возможность лечения и профилактики данной болезни.


background image

САМАРҚАНД ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ, ЧОРВАЧИЛИК,

ПАРРАНДАЧИЛИК ВА БАЛИҚЧИЛИК ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ

ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ 16.07.2013Qx/V25.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ВЕТЕРИНАРИЯ ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ

ЭЛМУРОДОВ БОЗОРБОЙ АКТАМОВИЧ

БУЗОҚ ВА ҚЎЗИЛАРНИНГ АРАЛАШ БАКТЕРИАЛ

КАСАЛЛИКЛАРИ ПАТОМОРФОЛОГИК ДИАГНОСТИКАСИ ВА

УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ

16.00.02 – Ҳайвонлар патологияси, онкологияси ва морфологияси. Ветеринар

акушерлиги ва ҳайвонлар репродукцияси биотехникаси

(ветеринария фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

САМАРҚАНД – 2016

УДК: 619:616.591.8.053.2

Докторлик диссертацияси автореферати мундарижаси


background image

Оглавление автореферата докторской диссертации

Сontent of the abstract of doctoral dissertation

Элмуродов Бозорбой Актамович
Бузоқ ва қўзиларнинг аралаш бактериал касалликларини патоморфологик
диагностикаси уларга қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш....................... 3

Элмуродов Бозорбой Актамович
Разработка патоморфологической диагностики и мер борьбы смешанных

бактериальных болезней телят и ягнят.............................................................. 26

Elmuradov Bozorboy Aktamovich
Development of Pathomorphological Diagnostics and Anti-disease Efforts to
Mixed Bacterial Diseases of Calves and Lambs ………………... . . . . . . . . . . . 48

Эълон қилинган ишлар рўйхати

Список опубликованных работ

List of published works . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. . . . . . . . . . 68

2

САМАРҚАНД ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ИНСТИТУТИ, ЧОРВАЧИЛИК,

ПАРРАНДАЧИЛИК ВА БАЛИҚЧИЛИК ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ

ИНСТИТУТИ ҲУЗУРИДАГИ ФАН ДОКТОРИ ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ БЕРУВЧИ 16.07.2013 Qx/V25.01 РАҚАМЛИ ИЛМИЙ

КЕНГАШ


background image

ВЕТЕРИНАРИЯ ИЛМИЙ-ТАДҚИҚОТ ИНСТИТУТИ

ЭЛМУРОДОВ БОЗОРБОЙ АКТАМОВИЧ

БУЗОҚ ВА ҚЎЗИЛАРНИНГ АРАЛАШ БАКТЕРИАЛ

КАСАЛЛИКЛАРИ ПАТОМОРФОЛОГИК ДИАГНОСТИКАСИ ВА

УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ

16.00.02 – Ҳайвонлар патологияси, онкологияси ва морфологияси. Ветеринар

акушерлиги ва ҳайвонлар репродукцияси биотехникаси

(ветеринария фанлари)

ДОКТОРЛИК ДИССЕРТАЦИЯСИ АВТОРЕФЕРАТИ

САМАРҚАНД – 2016

3

Докторлик диссертацияси мавзуси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси

ҳузуридаги Олий аттестация комиссиясида №30.09.2014/B2014.5.V.21 рақам билан рўйхатга
олинган

.

Докторлик диссертацияси Ветеринария илмий-тадқиқот институтида бажарилган.

Диссертация автореферати уч тилда (ўзбек, рус, инглиз) илмий кенгаш веб-саҳифаси


background image

(www.samqxi.uz) ва «ZiyoNet» ахборот-таълим порталида (www.ziyonet.uz) жойлаштирилган.

Илмий

И



маслаҳатчи:

Расмий
оппонентлар:

ветеринария фанлари доктори,
профессор

Дилмуродов Насриддин
Бобоқулович,

ветеринария

фанлари доктори

Илясов Азиз Саидмуродович,

биология фанлари доктори

Тешаев Шуҳрат Жумаевич,

тиббиёт фанлари доктори,
профессор

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт институти

Диссертация ҳимояси Самарқанд қишлоқ хўжалик институти, Чорвачилик, паррандачилик

ва балиқчилик илмий-тадқиқот институти ҳузуридаги 16.07.2013Qx/V25.01 рақамли илмий
кенгашнинг 2016 йил «____» _________ соат ______ даги мажлисида бўлиб ўтади (Манзил:
140103, Самарқанд шаҳри, Мирзо Улуғбек кўчаси, 77 уй. Тел./факс: (99866) 234-33-20; факс:
(99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo2@edu.uz).

Докторлик диссертацияси билан Самарқанд қишлоқ хўжалик институти Ахборот-ресурс

марказида танишиш мумкин (№ рақами билан рўйхатга олинган). Манзил: 140103, Самарқанд
шаҳри, Мирзо Улуғбек кўчаси, 77 уй.

Диссертация автореферати 2016 йил «____» _____________ куни

тарқатилди. (2016 йил «____» ____________ даги _________ рақамли реестр

баённомаси).

Р.Б.Давлатов,

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш раиси, в.ф.д., профессор

А.С.Даминов,

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш котиби, в.ф.н.

Қ.Н.Норбоев,

Фан доктори илмий даражасини берувчи

илмий кенгаш қошидаги илмий семинар

раиси, в.ф.д., профессор

4

КИРИШ (докторлик диссертацияси аннотацияси)


background image

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати.

Ҳозирги кунда

дунё миқёсида чорва ҳайвонлари бактериал касалликларининг тарқалиши
16,2 фоизни, шундан аралаш бактериал касалликлар10,9 фоизни ташкил
этади. Шу сабабли чорва ҳайвонлари касалликларининг олдини олиш ва
уларга қарши курашишда ресурстежамкор, импорт ўрнини босувчи ҳамда
экспортбоп дори воситаларини татбиқ этиш муҳим аҳамиятга эга.
Республикамизда чорва ҳайвонлари, айниқса, бузоқлар ва қўзиларнинг аралаш
бактериал касалликлари билан зарарланишини камайтириш, уларни даволаш,
олдини олиш ва қарши курашишга қаратилган кенг қамровли чора тадбирлар
амалга оширилмоқда.

Қишлоқ хўжалигининг асосий тармоғи бўлган чорвачиликни

ривожлантириш ва самарадорлигини оширишда давлат, фермер ҳамда хусусий
хўжаликлардаги чорва моллари бош сонини кўпайтириш, маҳсулдорлигини
ошириш, соғлом бола олиш, уларни тўғри парваришлаш,

турли

касалликлардан сақлаш муҳим аҳамиятга эга.

Ёш ҳайвонлар орасида содир бўладиган пастереллёз, сальмонеллёз ва

колибактериоз каби юқумли касалликлар чорвачиликда муҳим муаммо бўлиб
келмоқда. Ветеринария соҳасида биологик ва кимёвий препаратларнинг
етишмаслиги муаммони янада мураккаблаштириб, юқумли касалликларнинг
кенгроқ тарқалишига сабаб бўлмоқда.

Шу кунга қадар ёш ҳайвонлар орасида учрайдиган колибактериоз,

сальмонеллёз ва пастереллёз касалликларнинг аралаш ҳолда учрашининг
патоморфологик диагностикаси, уларни даволаш ва олдини олиш чора
тадбирлари бўйича тадқиқотлар етарли даражада ўтказилмаган. Бунда ёш
ҳайвонларнинг аралаш бактериал касалликларига ўз вақтида ташхис қўйиш,
даволаш ва олдини олиш учун маҳаллий биопрепаратлар ишлаб чиқиш
алоҳида эътиборга эга.

Ёш ҳайвонларнинг аралаш бактериал колибактериоз, сальмонеллёз ва

пастереллёз касалликларига тезкор ташхис қўйишга эришилса, мазкур
касалликларнинг олди олинади, ҳайвонлар бош сони кўпаяди, сут ва гўшт
маҳсулотлари сифати яхшиланади. Ҳозирги кунда бузоқ ва қўзиларнинг
аралаш бактериал касалликларига тезкор ташхис қўйиш, бир вақтнинг ўзида
касалликларни даволаш ва олдини олишда энергия, материал ва ресурс
сарфини камайтириш, иш сифатини оширишга қаратилган тадқиқотлар
долзарб вазифа ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 21 апрелдаги

ПҚ-842-сонли «Шахсий ёрдамчи, деҳқон ва фермер хўжаликларида чорва
молларини кўпайтиришни рағбатлантиришни кучайтириш ҳамда чорвачилик
маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кенгайтириш борасидаги қўшимча чора
тадбирлар тўғрисида»ги Қарори ҳамда Ўзбекистон Республикасининг 2015
йил 29 декабрдаги 397-сонли «Ветеринария тўғрисида»ги янги таҳрирдаги
қонунида белгиланган вазифаларни амалга оширишда мазкур диссертация
тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.

5


background image

Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланиши

нинг устувор йўналишларига боғлиқлиги.

Мазкур тадқиқот республика фан

ва технологиялар ривожланишининг V. «Қишлоқ хўжалиги, биотехнология,
экология ва атроф-муҳит муҳофазаси» устувор йўналиш доирасида
бажарилган.

Диссертация мавзуи бўйича хорижий илмий-тадқиқотлар шарҳи.

Чорва ҳайвонлари касалликларига тезкор ташхис қўйиш, даволаш ва олдини
олиш борасида ветеринария биопрепаратларини яратиш бўйича илмий
изланишлар жаҳоннинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим
муассасалари, жумладан, Фуқаролик тадқиқот ва тараққиёт жамғармаси
микробиология лабораторияси (Сivilian Research & Development Foundation
Laboratory of Miсrobiology) (АҚШ), Патология, бактериология ва парранда
касалликлари бўлими, Ветеринарияга оид тиббиёт факультети (Department of
Pathology, Bacteriology and Poultry Diseases, Faculty of Veterinary Medicine)
(Германия), Тиббий микробиология бўйича лабораторияси (PAAM Laboratory
for Medical Microbiology) (Голландия), Ғарбий Австралия Патология ва
тиббий тадқиқотлар маркази, Юқумли касалликлар микробиологияси
бўлинмаси (Division of Microbiology of Infections Diseases, Western Australiаn
Centre for Pathology and Medical Research) (Австралия), Бутун Россия Вакцина
ва қон зардоблари институти (Россия), Украина Тиббиёт-ветеринария
илмий-тадқиқот институти (Украина), Қозоғистон Ветеринария
илмий-тадқиқот институти (Қозоғистон), Ветеринария илмий тадқиқот
институти (Ўзбекистон)да олиб борилмоқда.

Чорва ҳайвонларининг пастереллёз, колибактериоз ва сальмонеллёз

касалликларининг олдини олиш ва уларга қарши курашишга оид дунёда олиб
борилган илмий-тадқиқотлар натижасида қатор, жумладан, қуйидаги илмий
натижалар олинган: қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг юқумли пастереллёз
касаллигини тезкор ПЦР ва ИФА ташхис усуллари ишлаб чиқилган
(Фуқаролик

тадқиқот

ва

тараққиёт

жамғармаси

микробиология

лабораторияси, Тиббий микробиология бўйича лабораторияси); ҳайвонлар ва
паррандаларнинг колибактериоз ва сальмонеллёз касалликларини даволаш ва
уларга қарши кураш бўйича вакциналар яратилган (Патология, бактериология
ва парранда касалликлари бўлими, Ветеринарияга оид тиббиёт факультети);
қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг юқумли пастереллёз ва сальмонеллёз
касалликларининг патоморфологик диагностикаси, ташхис қўйиш, қарши
курашиш ва профилактика усуллари ишлаб чиқилган (Ғарбий Австралия
Патология ва тиббий тадқиқотлар маркази, Юқумли касалликлар
микробиологияси бўлинмаси); уларга қарши курашиш бўйича ветеринария
биопрепаратлари яратилган (Бутун Россия Вакцина ва қон зардоблари
институти, Украина Тиббиёт ветеринария илмий-тадқиқот институти).

Бугунги кунда ёш ҳайвонларнинг юқумли бактериал касалликларига қарши

курашиш, уларнинг олдини олиш ва даволаш бўйича қатор, жумладан,

қуйидаги устувор йўналишларда тадқиқотлар олиб борилмоқда: чорва

ҳайвонларининг аралаш бактериал касалликларига тезкор ташхис қўйиш

усулини такомиллаштириш; ёш ҳайвонларнинг колибактериоз, пастереллёз


background image

6

ва сальмонеллёз касалликларини биргаликда даволаш учун маҳаллий

биопрепарат яратиш; аралаш бактериал касалликларнинг бир вақтда олдини
олиш учун маҳаллий вакцина дори-дармонларни яратиш.

Муаммонинг ўрганилганлик даражаси.

Қишлоқ хўжалик ҳайвонлари

ва паррандаларда юқумли бактериал колибактериоз, сальмонеллёз,
пастереллёз

касалликларнинг

тарқалиши,

турли

ҳайвонларда

ва

паррандаларда учраши, мазкур касалликларни биргаликда учраши, клиник
белгилари, патоморфологик ўзгаришлари, ташхис, даволаш ва қарши кураш
муаммолари бўйича тадқиқотлар олиб борилган (L.L.Myers, L.Gerny,
А.К.Ситдиков, И.Д.Бурлуцкий, В.А.Шубин, К.А.Кашкинбаев, Г.С.Саримсаков,
Ф.И.Ибодуллаев, А.Абдусаттаров).

Касалликнинг энзоотик, спорадик ва якка ҳолатларда учраши, тарқалиш

даражаси ва тезлиги, қамраб олиш радиуси фақат касаллик этиологиясига
боғлиқ бўлиб қолмасдан шунга ёрдамлашувчи шароитларга ҳам боғлиқлиги
аниқланган. Шунингдек, бактериал касалликларда касалликнинг оғир ва
мураккаб клиник ва патологоанатомик ўзгаришларни келтириб чиқариши ҳар
бир касалликда алоҳида ўрганилган (С.Д. Акрис (S.D.Acres), Н Павлов
(N.Pavlov), М. Пэй (M.Pay), П. Поол (P.Pohl), Ж.Л. Томас (J.L.Tomas), С.В.
Пурди (C.W.Purdy), Д.С. Страус (D.C.Straus), В.П.Урбан, А.К.Ситдиков,
А.Абдусаттаров, Ж.М.Парманов, Д.Н.Набиев, М.М.Муродов, С.Н.Болтаев,
С.Х.Абдалимов).

Қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва паррандаларнинг бактериал касалликлари

(колибактериоз, сальмонеллёз ва пастереллёз) алоҳида клиник ва

патоморфологик жиҳатидан кўпгина муаллифлар томонидан ўрганилган (П.С.

Довсон (P.S.Dovson), Л.Н. Дорбирни (L.N.Dorbyrni), Ф.А. Хаус (F.A.House),

В.А.Шубин, К.А.Кашкинбаев, А.У.Хашимов, В.Мойса, А.А.Конопаткин,

Н.А.Максимова, Ш.Дурдыев). Мазкур касалликларнинг қўзиларда аралаш

ҳолида кечиши ва патологоанатомик ўзгаришлари тадқиқотларда

ўрганганилган. Лекин бузоқларда ушбу касалликларнинг клиник белгилари,

патологоанатомик ўзгаришлари, патогистологик кўрсаткичлари ва уларни

аниқлаш усуллари, аралаш бактериал касалликларни даволаш ва олдини олиш

чора-тадбирлари ўрганилмаган.

Диссертация мавзусининг диссертация бажарилган илмий-тадқиқот

муассасаси илмий-тадқиқот ишлари билан боғлиқлиги.

Диссертация

тадқиқоти Ветеринария илмий-тадқиқот институти илмий-тадқиқот ишлари
режасининг ДИТД–П.16.2.2. «Ёш қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг бактериал
касалликларига ташхис қўйиш, даволаш ва махсус олдини олиш усулларини
такомиллаштириш» (2004-2006 й.); А-11-104 «Ёш ҳайвонлар юқумли
касалликларига ташхис қўйиш, даволаш ва олдини олишнинг самарали
чора-тадбирларини яратиш» (2007-2009 й.); USDA CRDF UZB-2-

31021-TA-09 «Идентификация возбудителей пастереллёза крупного рогатого

скота, создание вакцины против пастереллёза и испытание её эффективности
в условиях производства» (2009-2012 й.); ҚХА-10-005 «Ёш ҳайвонлар юқумли
бактериал касалликларига ташхис қўйиш ва қарши курашиш бўйича янги


background image

биопрепарат яратиш» (2009-2011 й.) ва ҚҲА-9-093 «Ёш молларнинг

7

кенг тарқалган юқумли (брадзот ва энтеротоксемия, некробактериоз,
колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз, диплококкоз) касалликларини
олдини олиш ва даволашнинг илмий асосланган замонавий услуб ва
воситаларни яратиш» (2012-2014 й.) мавзуларидаги амалий лойиҳалар
доирасида бажарилган.

Тадқиқотнинг мақсади.

Чорва ҳайвонлари орасида кенг тарқалган

колибактериоз, сальмонеллёз ва пастереллёз касалликларини аралаш ҳолда
учрашини аниқлаш, ташхис қўйиш, даволаш ҳамда олдини олиш чора
тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.

Тадқиқотнинг вазифалари:

бузоқ ва қўзиларда бактериал касаллик қўзғатувчиларининг аралаш ҳолда

учрашини аниқлаш;

бузоқлар организмида табиий шароитда аралаш қўзғатувчиларни

чақирувчи касалликларнинг бактериологик ва патоморфологик
ўзгаришларини аниқлаш;

қўзиларда касалликнинг клиник-анатомик ва патогистологик

ўзгаришларини аниқлаш;

аралаш бактериал касалликларга патоморфологик, бактериологик ташхис

қўйиш услубларини илмий талқин қилиш;

аралаш бактериал касалликларни даволаш ва олдини олиш чора

тадбирларини ишлаб чиқиш;

бузоқлар ва қўзиларнинг колибактериоз, сальмонеллёз ва пастереллёз

касалликларини аралаш ҳолда ва алоҳида дифференциал диагностика
қилиш услубини яратиш.

Тадқиқотнинг объекти

сифатида Ўзбекистон шароитида 954 бош

бузоқ, 1500 дан ортиқ қоракўл қўйлар ҳамда хўжаликда текширилган бузоқ ва
қўйларнинг ички аъзолари олинган.

Тадқиқотнинг предмети

бузоқ ва қўйларнинг ички аъзолари, тўқима

ҳужайралари, қон кўрсаткичлари, бактериологик текшириш натижасида
ажратилган қўзғатувчилар ва даволаш учун кимётерапевтик препаратлар,
гипериммун қон зардоби, вакциналар.

Тадқиқотнинг усуллари.

Диссертация тадқиқотлари жараёнида

тажриба

ҳайвонларининг

аъзоларини

патоморфологик

текширишда

Г.А.Меркуловнинг

услубидан

фойдаланилди.

Қоннинг

гематологик

кўрсаткичлари умумий қабул қилинган услубда, бактериологик текширишлар
эса Р.А.Ционнинг бактерияларни аниқлаш калити бўйича олиб борилди. Илк
бор яратилган кўп валентли вакцинанинг тажриба серияси

тажриба

ҳайвонларинг гуруҳларга ажратилиб аниқланди. Вакцинанинг

иммун

самарадорлигини ўрганишда (аглютинация реакциясида (АР)) бажарилди.
Тажриба ҳайвонларининг қон таҳлиллари вариацион ва

корреляцион

усулларда аниқланди.

Тадқиқотнинг илмий янгилиги

қуйидагилардан иборат:


background image

илк бор республикамиз қишлоқ хўжалиги ҳайвонларида турли хил

қўзғатувчиларни аралаш ҳолда кечиши, тарқалиши, эпизоотик ҳолати
ҳамда табиий шароитда касалланиши аниқланган;

8

ҳар бир касалликнинг клиник белгилари, патологоанатомик ва

патогистологик

ўзгаришлари

ҳамда

бактериологик

текшириш

натижалари аниқланган;

бузоқлар ва қўзиларда аралаш бактериал касалликларга ўз вақтида

ташхис қўйиш ҳамда дефференциал диагностикаси ишлаб чиқилган;

колибактериоз, салмонеллёз ва пастереллёз касалликларини биргаликда,
бир вақтнинг ўзида даволаш услуби яратилган;

бузоқ ва қўзиларда аралаш

бактериал (пастереллёз ва диплококкоз) касалликларнинг олдини олиш
натижалари ишлаб чиқилган.

Тадқиқотнинг амалий натижаси

қуйидагилардан иборат:

илмий

тадқиқотлар натижасида аралаш бактериал касалликларнинг
патоморфологик дифференциал диагностикаси ишлаб чиқилган;

касалликларни даволаш учун гиппериммун қон зардоби ҳамда пастереллёз
ва диплококкоз касалликларига қарши вакцина яратилиб, амалиётга жорий
этиш натижасида ушбу касалликлардан келадиган иқтисодий зарарининг
олди олинган;

қўйларнинг пастереллёз касаллигига қарши вакцина ишлаб чиқариган ва

2008-2015 йиллар давомида 210 млн. дозагача вакцина жорий этиш
ҳисобига 6 млрд. сўм иқтисодий самарадорликка эришилган.

Тадқиқот натижаларининг ишончлилиги.

Тадқиқот натижаларининг

ишончлилиги

изланишларнинг

замонавий

услуб

ва

воситалардан

фойдаланган ҳолда ўтказилганлиги, морфологик, бактериологик услублардан
фойдаланиш ва бошланғич маълумотларга ишлов бериш, шунингдек,

олинган назарий натижаларнинг тажриба маълумотлари билан тўғри келиши,

тадқиқот натижаларининг хорижий ва маҳаллий тажрибалар билан
таққосланганлиги, шунингдек, лаборатория ва дала тажрибаларининг
далолатномаларга асосланганлиги, олинган натижаларнинг мутахассислар
томонидан тасдиқлаб баҳоланганлиги ва изланиш натижаларининг ишлаб
чиқаришга жорий этилгани билан исботланган.

Тадқиқот натижаларининг илмий ва амалий аҳамияти.

Тадқиқот

натижалари бўйича Ўзбекистон шароитида қишлоқ хўжалик ҳайвонларида
колибактериоз, сальмонеллёз, диплококкоз ва пастереллёз касалликлари бирга
учраганда организмда ҳосил бўладиган патоморфологик, патогистологик ва
бактериологик ўзгаришларни асослаш назарияси ишлаб чиқилган

.

Олинган натижалар, асосан, касалликларга ўз вақтида ташхис қўйиш ва

кечиктирмасдан зарур чора-тадбирларни ташкил этиш, касалликларни бир
биридан фарқлаш, ҳайвонлар орасида касалликнинг кечиш фарқини аниқлаш,
касалликларни даволаш ва олдини олишда ветеринария мутахассислари учун
қулайлик яратиш, меҳнат ва маблағ сарф-харажатларни камайтириш


background image

кабилардир.

Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Чорва ҳайвонларининг

аралаш бактериал касалликларининг патоморфологик

9

диагностикаси ҳамда унга қарши кураш бўйича ишлаб чиқилган натижалар

асосида:

қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг пастереллёз касаллигига қарши ГОА

формол

вакцина

ва

қўйларнинг

диплококкозининг

махсус

профилактикаси учун инактивацияланган кўп валентли вакцина ишлаб
чиқиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк
агентлигидан иккита ихтирога патент олинган (№IAP 04097 ва №IAP
05216);

қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг пастереллёз касаллигига қарши

гидроокисалюминли формол вакцинани ва чорва ҳайвонларини
колибактериоз, сальмонеллёз ҳамда пастереллёз касалликларига қарши
гипериммун қон зардобини чорва ҳайвонларига қарши қўллаш бўйича
ТS-ташкилот стандарти, гувоҳномалар олинган (Давлат ветеринария
бош бошқармасининг 2016 йил 03 майдаги №48-4-719-сонли
маълумотномаси);

чорва ҳайвонларининг колибактериоз, сальмонеллёз ва пастереллёз

касалликларини

даволаш

учун

мазкур

касалликларга

қарши

гипериммун қон зардоби, ушбу касалликларни олдини олувчи
вакциналар 2010-2015 йиллар давомида Қашқадарё, Навоий ва
Самарқанд вилоятлари чорвачилик хўжаликларида қўлланилган

(Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 05 майдаги 02/12-

638-сон маълумотномаси). Бактериал касалликларга патоморфологик
тезкор ташхис қўйиш усули қўлланилиши, даволаш ва қарши кураш
чораларини яхшиланиши ҳисобига бузоқ ва қўзиларнинг мазкур
касалликлар билан зарарланиш даражаси 1,5-2,0 мартага камайган
йиллик иқтисодий самара 122 млн. сўмни ташкил этган.

Тадқиқот натижаларининг апробацияси

. Тадқиқот натижалари ҳар

йили Ветеринария илмий-тадқиқот институтининг кўрикдан ўтказиш
комиссияси томонидан апробациядан ўтказилиб, ижобий баҳоланган,
ҳисоботлар институтнинг илмий ва илмий-техник кенгашларида муҳокама
қилинган. Шунингдек, 12 та илмий-амалий конференцияларда апробациядан
ўтган, жумладан, 3 та халқаро миқёсдаги «Проблемы изыскания синтеза и
производство препаратов для ветеринарии» (Самарқанд, 2000), «Современное
состояние и актуальные проблемы развития ветеринарной науки и практики»
(Алмата, 2005), «Ветеринарии медицина УКИВМ 85 МIЖВДОМЧИЙ
тематический наукови збирник» (Украина, 2005), «Қишлоқ хўжалигида
инновацион технологияларни жорий қилиш муаммолари» (Самарқанд, 2012).
Ишланмалар 2008-2015 йилларда Республика инновацион

ғоялар,

технологиялар ва лойиҳалар ярмаркасида намойиш этилган.

Тадқиқот натижаларининг эълон қилиниши.

Диссертация мавзуси

бўйича жами 33 та илмий иш чоп этилган, шулардан, Ўзбекистон


background image

Республикаси Олий аттестация комиссиясининг докторлик диссертациялари
асосий илмий натижаларини чоп этиш тавсия этилган илмий нашрларда 17 та
жумладан, 15 таси республика ва 2 таси хорижий журналларда нашр этилган.

10

Диссертациянинг ҳажми ва тузилиши.

Диссертация таркиби кириш,

олтита боб, хулоса, фойдаланилган адабиётлар рўйхати ва иловалардан
иборат. Диссертациянинг ҳажми 200 бетни ташкил этган.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ

Кириш

қисмида ўтказилган тадқиқотларнинг долзарблиги ва зарурати

асосланган, тадқиқотнинг мақсади ва вазифалари, объект ва предметлари
тавсифланган, республика фан ва технологиялари ривожланишининг устувор
йўналишларига мослиги кўрсатилган, тадқиқотнинг илмий янгилиги ва
амалий натижалари баён қилинган, олинган натижаларнинг илмий ва амалий
аҳамияти очиб берилган, тадқиқот натижаларини амалиётга жорий қилиш,
нашр этилган ишлар ва диссертация тузилиши бўйича маълумотлар
келтирилган.

Диссертациянинг

«Бузоқ ва қўзиларнинг аралаш бактериал

касалликларига қарши кураш»

деб номланган биринчи бобида бузоқлар,

қўзилар ҳамда жўжаларда учрайдиган колибактериоз, сальмонеллёз,
пастереллёз, диплококкоз касалликларининг тарқалиши, клиник белгилари,
сабаблари, патоморфологик ўзгаришлари, уларнинг аралаш ҳолда учраши
фарқи ва дефференциал диагностикаси тўғрисида хорижий давлатлар ва
республика олимлари илмий ишларининг натижаларини қисқача таснифи
келтирилган. Шунингдек, аралаш бактериал касалликларнинг алоҳида бир
касалликлардан фарқи барча тур ҳайвонларда учраши кўрсатилган.

Таҳлиллар шуни кўрсатадики, ҳозирги кунгача ширкат, фермер

хўжаликларда

аралаш

бактериал

касалликларга

(колибактериоз,

сальмонеллёз, пастереллёз) тезкор ташхис қўйиш, даволаш ва олдини олиш
чоралари ўрганилмаган.

Диссертациянинг

«Илмий-тадқиқотларнинг объекти ва ўтказиш

усуллари»

деб номланган иккинчи бобида тадқиқот жойи, объекти ва

услублари баён этилган. Тадқиқот объекти қилиб, Ўзбекистон ветеринария
илмий-тадқиқот институтининг Ёш моллар касалликларини ўрганиш
лабораторияси, Патоморфология лабораторияси ҳамда Қашқадарё вилояти
Нишон туманидаги Нишон қоракўлчилик-наслчилик ширкат хўжалиги,
Қарши тумани «Насл-хизмат» бирлашмаси, Самарқанд вилояти Нуробод
туманидаги «Каттақўрғон» ширкат хўжаликларига қарашли бузоқ ва қўйлар
танлаб олинган.

2004-2014 йиллар давомида республикамизнинг барча туман ширкат

хўжаликларининг

колибактериоз,

сальмонеллёз

ва

пастереллёз

касалликларига носоғлом хўжаликларда бузоқлар ва қўзилар орасида учраши,
тарқалиш даражаси, уларнинг аралаш инфекция ҳолатида учраши, клиник


background image

белгилари, патоморфологик ўзгаришлари, ташхис қўйиш услублари таҳлил
қилиниши, шунингдек, лаборатория тадқиқот ишларида бузоқларда, қўй ва
қўзиларда аралаш бактериал касалликларнинг даволаш ва олдини олиш
чора-тадбирлари ўрганилди.

11

Диссертациянинг

«Чорва ҳайвонларида аралаш ҳолда учрайдиган

пастереллёз, диплококкоз, колибактериоз, сальмонеллёз касалликлари»

деб номланган учинчи бобида бузоқ ва қўйларнинг аралаш бактериал
(колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз) касалликларнинг мамлакат
ҳудудида тарқалиш даражаси, клиник белгилари, патоморфологик
ўзгаришлари, ташхис қўйиш услублари бир-биридан фарқи тўғрисида
тадқиқот натижалари ёритилган.

Республиканинг чорвачилик хўжаликларида бузоқ, қўй ва қўзиларнинг

касалланиши ҳамда бактериал инфекцияларнинг аралаш ҳолда учраши 2004-
2014 йиллари ўрганилди. Бунда жами 37108 бош чоррва моллари кўрикдан
ўтказилди. Ушбу хўжаликлардаги 815 бош чорва молларидан патологик
намуналар олиниб, бактериологик текширилди. Текшириш давомида чорва
моллари, асосан, пастереллёз, колибактериоз, сальмонеллёз ва диплококкоз
касалликлари билан касалланиши ҳамда уларнинг аралаш инфекция ҳолатида
учраши аниқланди (1-расм)

.

Илмий тадқиқотларимиз натижаларига кўра, республика чорвачилик

хўжаликларида турли бактериал касалликлар учраб турибди ва унинг кенг
тарқалиш хавфи туғилмоқда. Чорва ҳайвонларида асосан пастереллёз,
диплококкоз, колибактериоз ва сальмонеллёз касалликлари аралаш ҳолда
учраши кузатилмоқда. Таъкидлаш лозимки, текширилган 25 та хўжаликдан
аниқланди.
24 тасида юқумли касалликларнинг (пастереллез, колибактериоз,

сальмонеллёз ва диплококкоз,) аралаш касалликлар ҳолида учраши

30
25
20
15
10

5
0

2004 2006 2008 2010 2012 2014

пастереллёз+сальмонеллёз

пастереллёз+колибактериоз

колибактериоз+сальмонеллёз диплококкоз+пастереллёз

диплококкоз+сальмонеллёз

1-расм. Республика хўжаликларида аралаш бактериал касалликларнинг тарқалиш

даражаси (2004-2014 й.)

Бузоқларда аралаш бактериал касалликларининг табиий шароитда

учраши, тарқалиши, клиник белгилари ва патоморфологик ўзгаришлари


background image

12

ўрганилди

.

Илмий тадқиқотларимиз республика хўжаликларидан келтирилган

ёки хўжаликнинг ўзидаги 500 бош бузоқни клиник, патологоанатомик,
бактериологик текширишлар натижасида аралаш ёки бир неча касаллик яъни
колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз қўзғатувчилари бўлган 124 бош
бузоқ танлаб олиниб, уларни 3 гуруҳга бўлиб ўрганилди. Бунда 1 – гуруҳ 60
бош 5-30 кунликкача, 2 – гуруҳ 40 бош 30 кунликдан 6 ойгача бўлган ва 3-
гуруҳ 24 бош 6 ойдан катта бузоқлар текширилди (1-жадвал).

1-жадвал

Табиий шароитда бузоқларнинг аралаш бактериал касалликларини

тарқалиш даражаси

Гуруҳлар

Ҳайвонлар ёши

Жами

текширилг

ан

бузоқлар

Шундан аралаш

касалликлар

аниқланган

бузоқлар сони

Фоиз

ҳисобида

I

5-30 кунлик

95

60

63

II

1-6 ойлик

155

40

25

III

6 ойликдан

катта бузоқлар

250

24

9,6

Жами

500

124

24,8


Тадқиқотларда уларнинг клиник белгилари, патологоанатомик,

патогистологик ўзгаришлари ва бактериологик ташхисига эътибор берилди.
Бузоқлар организмида аралаш бактериал касалликларнинг клиник белгилари
ва патоморфологик ўзгаришлари касаллик қўзғатувчиларининг сонига ҳамда
уларнинг турига боғлиқлиги аниқланди.

Самарқанд, Жиззах, Навоий, Қашқадарё ва Бухоро вилоятлари

хўжаликларидан 124 бош бузоқ табиий шароитда аралаш қўзғатувчилар билан

касалланиши текширилди. Аралаш касалликлар билан касалланган барча

бузоқлар клиник, патологоанатомик ва бактериологик текширилди.

Республика хўжаликларида бузоқлар колибактериоз ва пастереллёз

касалликлари алоҳида ва аралаш ҳолда учради. Колибактериоз ва пастереллёз
касалликлари аралаш ҳолда бир организмда куйидагича кузатилди.

Клиник белгилари. Колибактериоз ва пастереллёз билан касалланган 5-

30 кунлик бузоқларда ҳолсизланиш, эммаслик, кўп ётиш ҳолати, кўз, оғиз ва
бурун шиллиқ пардаларининг қизариши, ич кетиш, йўтал, бурун бўшлиғидан
кўпикли суюқликнинг оқиши, тана ҳароратининг 40,5-41,5

0

С гача

кўтарилиши, жағ ости, қулоқ олди, тизза бўғим лимфа тугунларининг
катталашиши, кўкрак ва қорин бўшлиғида шишлар ҳосил бўлиши ориқлаши,
касалликнинг 5-6 кунлари ўлим бўлиши кузатилди.

Бир ойликдан 6 ойликкача бузоқларда эса ёш бузоқчаларга нисбатан

бироз суст бўлса, аммо клиник белгилари жуда ҳам ўхшаш. Уларда ҳам


background image

ҳолсизланиш, кўп ётиш, озуқадан бош тортиш, ич кетиш, баъзи бузоқларда
қонли ич кетиш белгилари намоён бўлди. Нафас олиш секинлашуви, юрак
уриши тезлашуви, йўтал, хириллаш, шунингдек, бурун бўшлиғидан кўпикли

13

эксудатларнинг оқиши кузатилди. Тана ҳарорати 40,7-41,5

0

С гача кўтарилиб,

5-6 кун касалланиб, юрак ва нафас олиш фаолиятининг бузилиши натижасида
ўлим кузатилди. Касалланиб соғайганлари эса ўсишдан орқада қолди. Олти
ойликдан катта бузоқларда майда бузоқларга нисбатан касаллик
камроқ учраши ва клиник жиҳатдан бир-биридан анча фарқ қилиши

аниқланди.

Касал ҳайвонларда ҳолсизланиш, ич кетиш, йўтал, хириллаш, тана

ҳароратининг кўтарилиши, озуқадан бош тортиш, совуқ пайти бола ташлаш
белгилари ҳам кузатилди. Катта ёшли бузоқларда,, айрим вақтлари олдинги
оёқларнинг фалажланиш белгилари намоён бўлди. Мазкур гуруҳ бузоқларида
касалликнинг 7-8-кунлари ўлим кузатилди.

Баъзи бузоқларда қорин девори, жағ остида турли хил шишлар пайдо

бўлди. Худди шундай клиник белгилар кучайган бузоқлар кўпинча нобуд
бўлди ёки мажбуран сўйилди.

Патологоанатомик ўзгаришлар. Табиий шароитда колибактериоз ва

пастереллёз касалликлари билан касалланган 5-30 кунлик бузоқлар ёриб
текширилганда жуда характерли патологоанатомик ўзгаришлар кузатилди.
Мазкур бузоқлар гавдаси жуда ҳам ориқ, барча шиллиқ пардаларида нуқтали
қон қуйилишлар, бурун бўшлиғида эса кўпиксимон суюқлик тўпланган,
конъюнктивада гиперемия, анал тешиги атрофи ифлосланган, шиллиқ пардаси
қизарган. Ёриб кўрилганда тери ости клетчаткаси қизарганлиги, қон томирлар
қонга тўлганлиги, шилиқ пардалари гепермия ҳолатида эканлиги аниқланди.

Шундай қилиб, биринчи гуруҳ бузоқларида патологоанатомик

ўзгаришлар бироз мураккаб ва чуқурлиги билан фарқланди. Бир ва олти
ойлик бузоқларда ўлим биринчи гуруҳга нисбатан кам, патологоанатомик
ўзгаришлар ҳам бироз фарқ қилди.

Колибактериоз ва пастереллёз билан касалланган 1 ойдан 6 ойликкача

бўлган бузоқларда касаллик сурункали кечди. Ёриб кўрилганда, тери ости қон
томирларининг барчаси қон билан тўлгани, тери ажратилганда курак олди,
бўйининг пастки қисмлари ва чотнинг қонталаш бўлиши, сариқ шилимшиқ
модданинг йиғилиши кузатилди. Қон тўқ қизил рангда, ивиган, сероз ва
шиллиқ пардаларда кўп сонли доғсимон қон қуйилишлар мавжуд. Тана
мушаклари атрофияга учрагани, жағ ости бронхлардаги, ўпка оралиғи ҳамда
тутқич лимфа тугунлари катталашгани, турғун ҳолатда, айримларининг
юзасида диапедезли геморрагиялар ривожланганлиги аниқланди.

Олти ойликдан катта бузоқларда касаллик асосан сурункали кечганлиги

туфайли бузоқлар жуда ҳам ориқ, айримларининг нафас олиши қийинлашган,
бошқаларида доимий ич кетиб тана ҳарорати кўтарилган. Гавда ёриб
кўрилганда ўпка, лимфа тугунлари ва талоқнинг катталашганлиги, уларда
геморрагик яллиғланишлар мавжудлиги, кўпинча септик ҳолат пастереллёзга


background image

хослиги кузатилди.

Бузоқлар гавдасини ёриб патологоанатомик текширилганда юқорида

кўрсатилган касалликларга хос ўзгаришлар барча бузоқ аъзоларда учраши

14

аниқланди. Масалан: ўпканинг крупоз пневмонияси ва плевропневмонияси

пастереллёзга , ошқозон-ичакларининг катарал-геморрагик яллиғланиши ва
барча ички аъзоларида нуқтали ҳамда доғли қон қуйилишлар колибактериозга
хос бўлди.

Бузоқларда колибактериоз ва сальмонеллёз касалликларини

аралаш

ҳолда

кечиши.

Клиник

белгилари.

Тадқиқотларимизда

колибактериоз ва сальмонеллёз билан аралаш ҳолда касалланган бузоқларда
куйидаги клиник белгилар аниқланди: ёши 5-30 кунликкача бўлган
бузоқларда касаллик ўткир оқимда бўлиб, ҳолсизланиш, иштаҳасининг
пасайиши, тана ҳароратининг 40-41

0

С га кўтарилиши, юрак уришининг бир

дақиқада 120 мартага, нафас олиши 35-40 мартага етиши кузатилди. Тезаги
суюқ бўлиб, ич кетиш кузатилди. Касаллик 5-6 кун давом этиб бузоқларда
ўлим билан якунланди.

Ёши 6 ойгача бўлган бузоқларда касаллик ярим ўткир оқимда

кузатилиб, иштаҳаси йўқолди, нафас олиши тезлашиб, юрак уриши 115
мартага етди, бурундан кўпикли суюқлик оқиши, анал тешиги атрофининг
ифлосланиши, ич кетиш белгилари билан ҳайвонлар 3-4 кун касал бўлиб,
нобуд бўлиши кузатилди.

Олти ойдан катта бўлган бузоқларда эса клиник белгилар бироз суст

бўлиб, кўпроқ қорин бўшлиқларида шишлар ҳосил бўлиши, асаб тизимининг
бузилиши натижасида орқа оёқларининг фалажи кузатилиб, 7-9-кунлари
нобуд бўлди. Касалланиб тузалганлари ўсмасдан, ривожланишдан орқада
қолди.

Паталогоанатомик ўзгаришлар

.

Табиий шароитда колибактериоз ва

сальмонеллёз касалликлари билан касалланган 5 -30 кунлик бузоқлар гавдаси
ёриб текширилганда мураккаб патологоанатомик ўзгаришлар борлиги
кузатилди.

Қорин бўшлиқларида 150-200 мл сариқ-қизил рангли суюқлик

тўпланган. Ошқозон – ичакларда тез газ ҳосил бўлиши эътиборни ўзига жалб
қилади. Ичак тутқичи лимфа тугунлари катталашган, гиперемияга учраган,
кесганда серсув, юмшоқ, юзаларида кўп сонли майда қон қуйилишлар
мавжуд. Баъзи бузоқлар жигари катталашган, қонга тўлган, консистенцияси
зичлашган, четлари қалинлашган, жигар пардаси остида нуқтали қон
куйилишлар кўринади, ўт пуфаклари тўқ-яшил рангли ўт суюқлиги билан
тўлган. Буйракларининг ҳажми катталашган, қонга тўлган, капсуласи осонлик
билан ажралади, юзасида доғсимон ва нуқтасимон қон қуйилишлар мавжуд.

Бир ойликдан 6 ойликкача бўлган бузоқларни гавдаси текширилганда

гавда ориқ, қотмаган барча шиллиқ пардалари гиперемиялашган, гавданинг
бўйин, бурун, ташқи анал тешиги атрофидаги ўзгаришлар худди 5-30 кунлик
бузоқларда кузатилган патологик ўзгаришларга ўхшаш. Кўкрак бўшлиғида
ўпка ва юракдаги патологик ўзгаришлар биринчи гуруҳ, яъни 5-30 кунлик


background image

бузоқларда кузатилган ўзгаришларга хосдир. Аммо улардаги патологик
ўзаришлардан бироз суст ривожланган. Худди шундай ҳолат қорин бўшлиғи

15

аъзоларида ҳам кузатилса-да, жигар ва ошқозон-ичаклардаги ўзгаришлар
бироз мураккаблиги билан фарқ қилди.

Бузоқларда

колибактериоз,

сальмонеллёз

ва

пастереллёз

касалликларини аралаш ҳолда учраши

. Клиник белгилари. 5-30 кунлик

бузоқларнинг клиник белгилари текширилганда жуда мураккаб ўзгаришлар
борлиги аниқланди. Бузоқларнинг ҳолсизланиши, озуқадан бош тортиши,
онасини эммаслиги, сут ичмаслиги, бурун бўшлиғидан кўпикли суюқлик
оқиши, шиллиқ парданинг қизариши, анал тешиги атрофининг ифлосланиши,
ич кетиш, баъзиларда қонли ич кетиш, тана ҳароратининг 41,0 - 41,8

0

С гача

кўтарилиши, нафас олиш ва юрак уришининг тезлашиши кузатилди. Бу
гуруҳда, яъни учта касаллик қўзғатувчи билан касалланган 30 кунликкача
бўлган бузоқларда, юқорида келтирилган 2 та касаллик билан касалланган
бузоқларда кузатилмаган асосий белгилар: ётиб қолиши, яъни орқа
оёқларининг фалажланиши аниқланди. Бу гуруҳда ҳам курак олди, ҳам жағ
ости лимфа тугунларининг катталашиши кузатилди.

II гуруҳ 6 ойликкача бўлган бузоқларда эса ёш бузоқларга нисбатан

клиник белгилар сустроқ ривожланган, аммо клиник белгилари ўхшаш;
ҳолсизланиш, кўп ётиш, озуқадан бош тортиш, ҳансираш, йўтал, бурнидан
кўпикли суюқлик оқиши, хирриллаш, нафас олиш, юрак уриши тезлашиб,
тана ҳарорати 41,5-42,0

0

С гача кўтарилиб, оёқларининг бўғимида шишлар

пайдо бўлиб, баъзилари туролмасдан ётиб қолади. Мазкур гуруҳ бузоқларида
юрак ва нафас олиш фаолиятининг бузилиши натижасида ўлим кузатилади.
Баъзилари соғайиб кетишса-да, ўсишдан орқада қолади.

III гуруҳ 6 ойликдан катта бузоқларда ҳам I, II гуруҳ бузоқларга хос

ўзгаришлар учради. Аммо бу бузоқларда ич кетиш, нафас олиши жуда ҳам
қийинлашгани, хириллаш, кўп ётиш, бурнидан кўпикли суюқликнинг оқиши,
жағ ости, қорин бўшлиқларида шишлар ҳосил бўлиши, шунингдек,
оёқларининг оқсаши, тана ҳароратининг кўтарилиши, юрак уришининг
тезлашиши кузатилди.

Мазкур гуруҳдаги бузоқларнинг 80 фоизида ўлим кузатилди,

қолганларини ориқлаб тузалиши, ўсишдан орқада қолиши аниқланди. Учта
касаллик билан касалланган бузоқларда клиник белгилари ва ўзгаришларнинг
қайси касалликка хос эканлигини аниқлаш ва уларни бир биридан фарқлаш
(ўхшаш касаллик бўлганлиги туфайли) жуда қийин, шунинг учун ҳам уларни
патологоанатомик ҳамда бактериологик текшириш мақсадга мувофиқдир.

Патологоанатомик ўзгаришлар. Табиий шароитда колибактериоз,

сальмонеллёз касалликлари билан касалланган бузоқлар ёшига қараб уч
гуруҳга бўлиб ўрганилди. Биринчи гуруҳ 5-30 кунликкача бўлган бузоқлар
текширилганда уларнинг жуда ҳам ориқлиги, гавдаларининг қотмаганлиги,
шиллиқ пардалари гиперемия ҳолатида, анал тешиги атрофи суюқ ахлат
билан ифлосланганлиги, оғиз ва бурун бўшлиғидан суюқликнинг оқиши


background image

кузатилди. Гавда ёриб текширилганда ўпканинг мускат рангли бўлиши, қон
томирларининг тўлақонлиги, нуқтали ва доғли қон қуйилишлар, кесиб
кўрилганда паренхимасида геморрагиялар ривожланганлиги аниқланди.

16

Асосий ўзгаришлар ошқозон-ичакларда бўлиб, ошқозон – ичак бўлимлари
суюқ химус билан тўлгани, шиллиқ пардалари геморрагик яллиғланган, турли
хил қон қуйилишлар ҳамда баъзи бир бузоқларнинг ширдони, ингичка
ичакларида некротик ўчоқлар билан жигарда сальмонеллёзга хос паратифоз
тугунчалар борлиги кузатилди. Шундай қилиб, 5-30 кунлик бузоқларни
аъзоларидаги патологоанатомик текширишлар натижасида пастереллёзга ва
сальмонеллёзга хос ўзгаришлар намоён бўлиши аниқланди. Бактериологик
текширилганда пастереллалар, сальмонеллалар ҳамда E.coli қўзғатувчилари
ажратилди.

II гуруҳ- бир ойликдан 6 ойликкача бўлган бузоқлар патологоанатомик

текширилганда қуйидаги ўзгаришлар аниқланди. Бузоқлар ўпкасининг барча
бўлакларида нуқтали қон қуйилишлар ҳамда крупоз пневмония, ошқозон
ичакларида нуқтали қон қуйилишлар ҳамда крупоз пневмония, серозли
яллиғланишлар, паратифоз тугунларининг мавжудлиги, шунингдек, қон
томирларида қон турғунлиги, жигар, талоқ юзаларида қон қуйилишлар ҳамда
лимфа

тугунларининг

катталашганлиги

билан

ифодаланади.

Патологоанатомик текширишлар натижасига кўра, бузоқлар организмида
алоҳида касалликларга нисбатан чуқур ва мураккаб ўзгаришлар, яъни улар
геморрагик, некротик ва яллиғланишлар жараёнларидан иборатлиги
исботланди.

III гуруҳ-6 ойликдан катта бузоқларда чуқур патологик жараёнлар ҳосил

бўлганлиги аниқланди. Жумладан, ўпка тўқималарида қон қуйилишлар,
альвеолалар

деворларининг

кенгайиши,

бўшлиқларида

катарал

экссудатларнинг тўпланиши, қон қуйилишлар ҳамда қон томирларининг
турғунлиги, жигар бироз катталашганлиги, лимфа тугунлари ҳам
катталашганлиги, ошқозон-ичакларда геморрагик яллиғланишлар ва айниқса
ширдондаги паратифоз тугунчаларининг ҳосил бўлиши қайд қилинди.
Патологоанатомик текширишлар натижасида бузоқларнинг барчасида
пастереллёз ва сальмонеллёзга хос ўзгаришлар намоён бўлди. Бактериал
текширишлар натижасида пастереллалар, сальмонеллалар ва эшерихия
касаллик қўзғатувчилари ажратилди. Шундай қилиб, бузоқларнинг аралаш
бактериал (пастереллез, сальмонеллёз, колибактериоз) касалликлари алоҳида
ёки икки касаллик билан касалланган бузоқлардаги клиник, патологоанатомик
ва патогистологик ўзгаришлар ва уларнинг ёшига қараб фарқ қилиши ҳамда
учта касаллик билан касалланган бузоқларда мураккаб бўлиши аниқланди.

Диссертациянинг

«Қўзиларда аралаш бактериал касалликлар»

деб

номланган тўртинчи бобида қўзиларнинг аралаш бактериал касалликларнинг
патоморфологик ўзгаришларини ўрганиш тадқиқот ишлари 1999 йил
номзодлик диссертация тадқиқотларида қисман келтирилган. Аралаш юқумли
касалликларда клиник белгилар касалликнинг оқимига ва қўзғатувчиларнинг
вирулентлигига қараб ўзгаради. Касалликлар ўткир оқимда кечса, касаллик


background image

мураккаблашиб, жуда оғир ўтади. Бундан ташқари, организмда касаллик
қўзғатувчиларнинг турига ва сонига ҳам боғлиқдир.

17

Ҳайвонларнинг табиий шароитда аралаш қўзғатувчилар билан

касалланиши Қашқадарё вилоятининг Деҳқонобод, Самарқанд вилоятининг
Нуробод туманлари ва бошқа туманлар хўжаликларидан ташхис қўйиш учун
институтга олиб келинган ҳамда айрим хўжаликларнинг ўзида кўрилган 72
бош қўй ва қўзиларда ўрганилди. Қўй ва қўзиларнинг барчаси клиник,
патологоанатомик ва бактериологик жиҳатлари бўйича текширилди. Биринчи
гуруҳ (5-30 кунлик) қўзиларда клиник белгилар отардан орқада қолиши,
онасини эммаслик, айримларининг кўп ётиши, ҳолсизланиши, жун рангининг
ўчиши, кўз, оғиз ва бурун атрофининг ифлосланиши, баъзиларда қонли суюқ
ич кетиши, тана ҳароратининг 41,2- 42,5

0

С гача кўтарилиши билан

ифодаланади. Жағ ости, курак олди лимфа тугунлари шишган, қорин
атрофида қўл теккизганда оғриқ сезилади. Айрим қўзиларнинг чот, бўйин ва
қорин атрофларида шишлар пайдо бўлган. Уларнинг 60 фоизи ўлди,
қолганлари кун сайин ориқланиб, ўсишдан қолди. Иккинчи гуруҳ (1-6 ойлик)
қўзиларда ҳам касалликнинг бошланишида жуда оғир клиник белгилар
кузатилди. Бунда бурун бўшлиғидан шилимшиқ суюқликнинг оқиши, барча
шиллиқ пардаларининг оқариши, анал тешик атрофининг ифлосланиши, ич
кетиш, тана ҳароратининг 42,5-43,0

0

С гача кўтарилиши, нафас олишининг

тезлашиши (минутига 32-34 мартагача бўлиши), юрак уришини ҳам бироз
тезлашиб, минутига 105-110 мартагача етиши аниқланди. Айрим қўзиларнинг
отардан қолиши, кўп ётиши, жуда ҳам ҳолсизланиши кузатилди. Шу клиник
белгилар билан кўпчилик қўзилар ўлди, қолганлари яхши ривожланмади.

Учинчи гуруҳ (2-3 ёшли) қўйларда касаллик қўзиларга нисбатан камроқ

учради ва клиник жиҳатидан анча фарқ қилди.

Кўпинча бўғоз совлиқларда касаллик бола ташлаш билан бошланди,

кейинчалик ич кетиши, тана ҳароратининг кўтарилиши, ҳолсизланиш,
энтикиш, фалажланиш каби клиник белгилар кузатилди. Баъзи қўйлар қорин
деворларида ва жағ остида турли хил шишлар пайдо бўлди. Худди шундай
клиник белгилар кучайган қўйлар кўпинча ўлди ёки сўйилди. Агар касаллик
бола ташлаш билан чекланиб қолса бундай қўйлар аста-секин тузалиб
кўпинча қисир қолади. Абортдан кейин клиник белгилари кучайиб ўлган
қўйларнинг

гавдасини

ёриб,

патологоанатомик

ва

бактериологик

текширилганда 2-3 турдаги қўзғатувчиларга хос ўзгаришлар ҳамда пастерелла
ва сальмонеллалар борлиги аниқланди.

Аралаш касалликларда клиник белгилар ва ўзгаришларнинг қайси

касалликка хос эканлигини билиш ва уларни бир-биридан фарқлаш жуда
қийин. Шунинг учун уларни патологоанатомик ва патоморфологик текшириш
билан бирга бактериологик текшириш мақсадга мувофиқдир. Табиий
шароитда учрайдиган аралаш юқумли касалликларда ривожланувчи
патогистологик ўзгаришларнинг таҳлили шуни кўрсатдики, текширилган 105
бош қўй ва қўзиларнинг 72 бошида аралаш юқумли касалликлар бўлиб,


background image

мазкур ҳайвонларнинг ички аъзоларидаги ўзгаришлар ҳар бир алоҳида
касалликдан бутунлай фарқ қилади. Бундан ташқари, аралаш касалликларда
қўй ва қўзиларнинг ёшига қараб ҳам организмда кечадиган ўзгаришлар бир-

18

биридан фарқ қилади. Чунки текширишлардан кўриниб турибдики, 5-30

кунлик қўзиларда касаллик оғир ва мураккаб кечиши билан таърифланади.
Организмда кечадиган жараёнлар касаллик қўзғатувчиларни турига ва сонига
ҳам боғлиқ ҳолда ўзгаради.

Диссертациянинг

«Аралаш

(колибактериоз,

салмьонеллёз,

пастереллёз, диплококкоз) касалликларини даволаш ва олдини олиш
чора-тадбирлари»

деб номланган бешинчи бобида аралаш юқумли

касалликлар билан касалланган организмга гипериммун қон зардобининг
даволовчи таъсирини ўрганиш мақсадида ўтказилди. Қўзиларда аралаш
бактериал касалликларнинг даволаш натижалари 25 бош 6 ойлик қўзилар 5
гуруҳга бўлиб ўрганилди.

2-жадвал

Қўзиларда аралаш (колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз) бактериал

касалликларни гипериммун қон зардоби билан даволаш натижалари

Гур

уҳ

лар

Бош

сони

Юқтирилган

қўзғатувчил

ар тури

Дозаси,

млрд

Гиперимм

ун қон

зардоби

ни

миқдори

Натижа

(3 кундан сўнг)

Самар

а

дорли

к,

фоиз

Касал
ланди

Ноб

уд
бўл
ди

I

5

E.coli

5 млрд м.х

1 мл/кг

5 бош

0

100

II

5

Sal. аbortis ovis 5 млрд м.х

1 мл/кг

5 бош

0

100

III

5

Past.

Haemolytica

5 млрд м.х

1 мл/кг

5 бош

0

100

IV

5

E.coli

Sal. аbortis ovis

Past.

Haemolytica

3 млрд м.х
3 млрд м.х
3 млрд м.х

1 мл/кг

5 бош

1

80

V

5

E.coli

Sal. аbortis ovis

Past.

Haemolytica

3 млрд м.х
3 млрд м.х
3 млрд м.х

-

5 бош

5

0


Бунда биринчи гуруҳ қўзиларига E. Coli 5 млрд микроб ҳужайраси

миқдорида тери остига юқтирилди, даволаш мақсадида клиник белгилар
пайдо бўлгандан сўнг гипериммун қон зардоби 1 кг тирик вазнига 1 мл
юборилди. Иккинчи гуруҳ қўзиларга Sаlmonella abortis ovis 5 млрд микроб
ҳужайраси миқдорида тери остига юқтирилди, даволаш мақсадида клиник


background image

белгилар пайдо бўлгандан сўнг гипериммун қон зардоби 1 кг тирик вазнига 1
мл юборилди.

Учинчи гуруҳга Pasterella haemolytica 5 млрд микроб ҳужайраси

миқдори тери остига юқтирилди, даволаш мақсадида клиник белгилар пайдо
бўлгандан сўнг гипериммун қон зардоби 1 кг тирик вазнига 1 мл юборилди.
Тўртинчи гуруҳга E. coli 3 млрд, Sаlmonella abortis ovis 3 млрд ва Pasterella
haemolytica 3 млрд, жами 9 млрд микроб ҳужайраси миқдори юқтирилди.
Даволаш мақсадида клиник белгилар пайдо бўлгандан сўнг 1 кг тирик вазнига
гипериммун қон зардоби 1 мл дан мушак орасига юборилди. Бешинчи гуруҳ
назоратда бўлиб, уларга ҳам E. coli 3 млрд, Sol. abortis ovis 3 млрд, Past.
haemolytica 3 млрд, жами 9 млрд микроб ҳужайраси миқдори

19

юқтирилди. Аммо олтинчи гуруҳга гипериммун қон зардоби юборилмади (2-
жадвал).

Биринчи, иккинчи, учинчи гуруҳ, алоҳида бир касаллик қўзғатувчилари

юқтирилган қўзиларда гипериммун қон зардобининг даволаш самарадорлиги
100 фоиз, тўртинчи гуруҳда (учта касаллик қўзғатувчилари юқтирилганда) 80
ва самарадорлик кузатилмади. (2-расм).

фоиз натижа берди. Бешинчи гуруҳ назорат гуруҳларида барча қўзилар ўлди

100

Пастереллёз

90
80
70 60 50 40 30 20 10 0

Колибактериоз Сальмонеллёз

Аралаш бактериал касалликлар

2-расм. Қўзиларда аралаш бактериал касалликларни даволаш самарадорлиги

Шундай қилиб, аралаш касалликлар юқтирилган 4-, 5- гуруҳ қўзиларида

алоҳида касалликлар юқтирилган 1-, 2-, 3- гуруҳларга нисбатан оғир,
мураккаб клиник белгилари ҳосил бўлди. Гипериммун қон зардобининг
самарадорлиги алоҳида касаллик билан касалланган қўзиларда 100 фоиз
самара берган бўлса, аралаш бактериал касалликлар билан касалланган
қўзиларда 80 фоизни ташкил этди.

Бузоқларда аралаш бактериал касалликларни даволаш

самарадорлиги.

Ўзбекистон ветеринария илмий-тадқиқот институти Ёш

моллар касалликларини ўрганиш лабораториясида 15 бош бузоқда
гипериммун қон зардобининг даволаш таъсир механизми ўрганилди.

Бунинг учун 15 бош бузоқ уч бошдан 5 гуруҳга бўлиб ўрганилди. I гуруҳ

бузоқларга E.coli 10 млрд микроб ҳужайраси миқдори тери остига юқтирилди,
даволаш мақсадида касалликнинг клиник белгилари пайдо бўлгандан сўнг
гипериммун қон зардоби 1 кг тирик вазнига 2 мл миқдорида мускул орасига


background image

юборилди. II гуруҳ бузоқларга Sal. dublin қўзғатувчиси 10 млрд микроб
ҳужайраси тери остига юқтирилди. Даволаш мақсадида клиник белгилар
пайдо бўлгандан сўнг гипериммун қон зардоби 1 кг тирик вазнига 1 мл
миқдорида юборилди. III гуруҳ бузоқларга Past.haemolytica 10 млрд м.х. тери
остига юқтирилди. Даволаш мақсадида гипериммун қон зардобининг 1 кг
тирик оғирлигига 1 мл миқдори мушак орасига юборилди. IV гуруҳ E.coli, Sal.
dublin ва Past.haemolytica 5 млрд дан жами 15 млрд микроб ҳужайраси
миқдори тери остига юқтирилди. Даволаш мақсадида, касалликнинг клиник

20

белгилари пайдо бўлгандан сўнг 1 кг тирик вазнига 1 мл миқдорида

гипериммун қон зардоби юборилди. V гуруҳ назорат бўлиб, ушбу гуруҳга
Ecoli, Sal. dublin ва Past.haemolytica 5 млрд дан жами 15 млрд микроб
ҳужайраси миқдори тери остига юқтирилди. Гипериммун қон зардоби билан
даволанмади. Шундан сўнг барча бузоқларда касалликнинг клиник белгилари
ва патоморфологик ўзгаришлари ҳамда даволаш таъсир механизми ўрганилди.

Биринчи гуруҳ бузоқларда касаллик қўзғатувчилари юқтирилгандан 4

соат ўтгач тана ҳарорати 40,5

0

С гача кўтарилиши, юрак уриши ва нафас

олишнинг тезлашиши кузатилди. Касалликнинг иккинчи куни, ҳолсизланиш,
ич кетиш белгилари намоён бўлгандан сўнг гипериммун қон зардобининг 1
мл.кг миқдорида бериш билан ҳар бир бузоқда даволаш ўтказилди.
Даволашнинг 6-7 кунлари барча бузоқлар соғайиб кетди.

Иккинчи

гуруҳ

сальмонеллалар

юқтирилган бузоқларда ҳам

касалликнинг 2-кунида ҳансираш, ҳолсизланиш, нафас олишнинг тезлашиши,
тана ҳароратининг кўтарилиши кузатилди. Шундан сўнг 3 кун давомида
гипериммун қон зардоби билан даволаш ўтказилди, мазкур гуруҳдаги барча
бузоқлар соғайиб кетди.

Учинчи гуруҳ бузоқларда ҳам ҳолсизланиш, озуқадан бош тортиш,

ҳансираш, бурундан суюқликнинг оқиши, юрак уришининг тезлашиши, тана
ҳароратининг кўтарилиши каби клиник белгилар пайдо бўлгандан сўнг
даволаш курси ўтказилди. Даволашнинг 7-8- кунлари барча клиник белгилар
йўқолиб барча бузоқлар аста-секин соғайиб кетди.

Тўртинчи гуруҳ бузоқларда клиник белгилар бироз мураккаб бўлиб,

уларда иштаҳанинг йўқолиши, ҳолсизланиш, кўп ётиш ҳолатлари, тана
ҳароратининг 41,5-42

0

С гача кўтарилиши, нафас олишнинг тезлашиши,

хириллаш, бурундан шилимшиқ суюқликнинг оқиши, йўталиш, ич кетиш,
айрим бузоқларда тери ости шишлар ҳосил бўлиб, оқсаш белгилари намоён
бўлди. Шундан сўнг гипериммун қон зардобининг 1 мг кг миқдорида даволаш
ишлари ўтказила бошланди, касалликнинг 5-кунида 1 бош бузоқ касалланиб
ўлди. Қолган икки бош бузоқларда клиник белгилар аста-секин йўқолиб,
соғайиб кетди.

Бешинчи (назорат) гуруҳда касалликлар ўткир оқимда ўтиб, жуда оғир

ва мураккаб клиник белгилар намоён бўлди. Ич кетиш, баъзиларида қонли ва
йирингли ич уктиш, шунингдек, нафас олишнинг кучайиши, юрак уришининг
тезлашиши, тана ҳароратининг кўтарилиши натижасида касалликнинг 7-куни


background image

ҳолсизланиб 1 бош бузоқ, 9-куни эса 2 бош бузоқ ўлди.

Шундай қилиб, қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг колибактериоз,

сальмонеллёз ва пастереллёз касалликларига қарши гипериммун қон
зардобининг самарадорлиги ўтказилган тадқиқотлар натижасида биринчи,
иккинчи ва учинчи гуруҳ бузоқларда 100 фоиз самарадорликка эришилган
бўлса, учта касаллик қўзғатувчилари юқтирилган бузоқларда бу кўрсаткич 66
фоизни ташкил этди. Назоратдаги бузоқлар барчаси ўлди. Кўрсатилган
фоизлар ҳайвонлар бош сонига нисбатан олинди (3-расм).

21

100

Пастереллёз

90

80
70

Колибактериоз

60
50
40

Сальмонеллёз

30
20

10

Аралаш бактериал

0

касалликлар

3-расм. Бузоқларда аралаш бактериал касалликларни даволаш

самарадорлиги

Диссертациянинг

«Бузоқлар ва қўзиларда аралаш бактериал

касалликларнинг олдини олиш самарадорлиги»

деб номланган олтинчи

бобида бузоқ ва қўзилар пастереллёз ва диплококкоз касаллигининг олдини
олиш мақсадида, маҳаллий диплококк ва пастерелла культураларидан
фойдаланиб, пастереллёз ва диплококкозга қарши экспериментал ГОА формал
вакцинанинг 6 ойлик иммун фаоллиги ўрганилди. Ушбу вакцина бузоқларга
икки маротаба; биринчи маротаба 3 мл, иккинчи маротаба 5 мл. ҳажмда 14
кун оралиқ билан тери остига эмланди. Эмлангандан 6 ой ўтгач пастереллёз
ва диплококкоз қўзғатувчиларининг ЛД

100

(25 млрд м.т) миқдори билан

юқтирилди. Иккинчи гуруҳ назорат хисобланиб, уларга пастереллёз ва
диплококкозга

қарши

экспериментал

вакцина қўлланилмади. Улар

пастереллёз ва диплококкоз қўзғатувчиларининг ЛД

100

(25 млрд м.т) миқдори

билан зарарлантирилди (3-жадвал).

3-жавдал

Бузоқ ва қўзилар пастереллёз ва диплококкозга қарши ассоциацияланган ГОА

формол вакцинанинг самарадорлигини ўрганиш натижалари

Т/

р

Гур

уҳ

лар

номи

Ҳайво

н лар

сони

(бош)

Эмлаш дозаси

Эмла

ш

усул

и

Зарарлантириш

(6 ойдан сунг)

Натиж

а

а 2

Миқдори

Усули


background image

1

I

3

3 мл

5 мл

Тери

ости

25 млрд м.т

Қорин

бўшлиғи

Тирик

2

II

назора

т

3

-

-

-

25 млрд м.т

Қорин

бўшлиғи

3 бош

ўлди


Ўтказилган тадқиқотлар натижасида, ушбу вакцинанинг 6 ойлик иммун

самарадорлиги юқори даражада эканлиги аниқланди. Мазкур вакцинани
қўллаб бузоқларнинг пастереллёз ва сальмонеллёз касалликлари олдини олиш
имконияти яратилди.

Қўйларда аралаш бактериал касалликларни олдини олиш

самарадорлиги.

Қўзилар организмида бузоқ ва қўзиларга қарши ГОА формол

вакцинанинг 6 ойлик иммун фаоллигини ўрганиш мақсадида,

22

қўйларга икки маротаба, биринчи маротаба 2 мл, иккинчи маротаба 3 мл, 14
кун оралиқ билан тери остига эмланди. Эмлангандан 6 ой ўтгач пастереллёз
ва диплококкоз қўзғатувчиларининг ЛД

100

(25 млрд. м.т) миқдори билан

юқтирилди. Иккинчи гуруҳ назорат ҳисобланиб, уларга пастереллёз ва
диплококкозга

қарши

экспериментал

вакцина қўлланилмади. Улар

пастереллёз ва диплококкоз қўзғатувчиларининг ЛД

100

(25 млрд м.т) миқдори

билан зарарлантирилди (4-жадвал).

4-жавдал

Қўйлар пастереллёзи ва диплококкозига қарши ассоциацияланган ГОА формол

вакцинанинг самарадорлигини ўрганиш натижалари

Т/

р

Гуруҳ

ла р

номи

Ҳайво

н лар

сони

(бош)

Эмлаш дозаси

Эмла

ш

усули

Юқтириш

(6 ойдан сўнг)

Натижа

2 марта

Миқдор
и, млрд

м.т

Усули

1

I

3

2 мл

3 мл

Тери

ости

25

Қорин

бўшлиғи

Тирик

2

II

Назора

т

3

-

-

-

25

Қорин

бўшлиғи

3 бош

ўлди


Ўтказилган тадқиқотлар давомида касаллик қўзғатувчилари

юқтирилгандан сўнг 10 кун кузатиш даврида қўйларнинг умумий аҳволи
ўзгармади, уларда касалланиш белгилари кузатилмади. Тадқиқотлар
натижасида бузоқ ва қўзиларнинг пастереллёз ва диплококкоз касалликларига
қарши кўп валентли вакцинанинг 6 ойлик иммун самарадорлиги юқори
эканлигини кўрсатди.


background image

23

ХУЛОСА

1. Республика чорвачилик хўжаликларида ёш ҳайвонларнинг аралаш

бактериал (колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз ва диплококкоз)
касалликларнинг тарқалиш даражаси бузоқларда 21,4 фоиз, қўзиларда эса 27,5
фоизгача бўлиши қайд этилди.

2. Аралаш бактериал касалликлар бузоқлар орасида асосан

колибактериоз+сальмонеллёз – 30 фоизгача, пастереллёз+колибактериоз – 25
фоизгача, диплококкоз+пастереллёз – 18 фоизгача учраши, қўзиларда эса
колибактериоз+сальмонеллёз – 35 фоизгача, пастереллёз+диплококкоз – 25
фоизгача, пастереллёз +колибактериоз 28,7 фоизгача учрашига аҳамият бериш
лозим.

3. Бактериал касалликларнинг аралаш ҳолда Қашқадарё, Навоий,

Самарқанд, Жиззах ва Бухоро вилоятлари ҳамда Қорақалпоғистон
Республикаси хўжаликларида бузоқ ва қўзилар орасида учрашини эътиборга
олиш мақсадга мувофиқ.

4. Пастереллёз, сальмонеллёз ва колибактериоз касалликлари билан

касалланган бузоқ ва қўзиларда патоморфологик ўзгаришлар умумий қон
томирлар реакцияларининг кучайиши, шишлар ҳосил бўлиши, ичаклар
шиллиқ пардаларида қон қуйилишлар ва катарал-геморрагик ялиғланишлар,
жигар ва буйраклар паренхимасида доғли қон қуйилишлар, ўпкада катарал
геморрагик крупоз некрозланувчи пневмония ўчоқлари ривожланишига
ахамият бериш тавсия этилади.

5. Пастереллёз, колибактериоз ва диплококкоз билан касалланган бузоқ


background image

ва қўзиларда патоморфологик ўзгаришлар барча паренхиматоз аъзоларда қон
қуйилишлар, ўпкада катарал-фибринозли пневмония ва томирларнинг қонга
тўлиши, шишлар, ошқозон-ичакларда катарал-геморрагик гастроэнтеритлар
намоён бўлишига аҳамият бериш мақсадга мувофиқ.

6. Бузоқ ва қўзиларда пастереллёз билан сальмонеллёз аралаш ҳолда

учраганда клиник, патологоанатомик ўзгаришлар жуда чуқур ва мураккаб
бўлиб, кўп ҳолларда ҳайвонлар аъзоларида иккала касалликка хос
ўзгаришларни кузатиш мумкинлигига, қорин бўшлиғида фибринли экссудат
тўпланиши, крупоз-некрозли пневмония, плевропневмония пастереллёзга,
ошқозон-ичакларда катарал-геморрагик яллиғланишлар, жигар, буйрак, талоқ
ва ширдонда қон турғунлиги, қон қуйилишлар, дистрофик ўзгаришлар ҳамда
паратифоз тугунчаларнинг ҳосил бўлиши сальмонеллёзга, патологик
жараённинг оғир ёки енгил бўлиши қўзғатувчиларнинг вирулентлигига
боғлиқлигига эътибор бериш тавсия этилади.

7. Касалликларга ташхис қўйишда, аввало, касалликнинг келиб чиқиш

сабаблари, эпизоотик маълумотларини аниқлаш, клиник белгиларига ҳамда
касалликнинг патологоанатомик ўзгаришларига қараб ҳамда бактериологик
текширишлар натижасига асосланиб ташхис қўйиш мақсадга мувофиқ.

8. Аралаш бактериал (пастереллёз, сальмонеллёз ва колибактериоз)

касалликларни даволашда бузоқ, қўй-қўзи ва чўчқа болаларининг пастереллёз,
сальмонеллёз ва колибактериоз касалликларига қарши

24

гипериммун қон зардобининг 1 кг тирик оғирликка 1 мл миқдорда мускул

орасига қўллаш тавсия этилади.

9. Бузоқ, қўй-қўзиларнинг аралаш бактериал (пастереллёз ва

диплококкоз) касалликларини олдини олишда мазкур касалликларга қарши
ассоциацияланган ГОА формол вакцина билан бузоқларни биринчи марта 3
мл, 14 кундан сўнг 3 мл, қўзиларга биринчи марта 2 мл, иккинчи марта 14
кундан сўнг 3 мл тери остига эмлаш тавсия этилади.

10. Аралаш бактериал касалликларни олдини олиш учун, албатта,

ВИТИда яратилган бузоқ, қўзиларнинг пастереллёз, сальмонеллёз ва
колибактериоз касалликларига қарши кўп валентли радиовакцина ҳамда бузоқ
ва

қўзиларнинг

пастереллёз+диплококкоз

касалликларига

қарши

ассоциацаяланган вакцинани ўз вақтида қўллаш мақсадга мувофиқдир.

11. Аралаш бактериал касалликларга ўз вақтида комплекс усулда ташхис

қўйилса, мазкур касалликларни даволаш ва олдини олиш имконияти
яратилади.


background image

25

НАУЧНЫЙ СОВЕТ 16.07.2013Qx/V25.01 ПРИ САМАРКАНДСКОМ

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОМ ИНСТИТУТЕ И НАУЧНО

ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОМ ИНСТИТУТЕ ЖИВОТНОВОДСТВА,

ПТИЦЕВОДСТВА И РЫБОВОДСТВА по ПРИСУЖДЕНИЮ УЧЕНОЙ

СТЕПЕНИ ДОКТОРА НАУК

НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКИЙ ИНСТИТУТ ВЕТЕРИНАРИИ


background image

ЭЛМУРОДОВ БОЗОРБОЙ АКТАМОВИЧ

РАЗРАБОТКА ПАТОМОРФОЛОГИЧЕСКОЙ ДИАГНОСТИКИ И МЕР

БОРЬБЫ СМЕШАННЫХ БАКТЕРИАЛЬНЫХ БОЛЕЗНЕЙ ТЕЛЯТ И

ЯГНЯТ

16.00.02 – Патология, онкология и морфология животных. Ветеринарное акушерство

и биотехника репродукции животных

(ветеринарные науки)

АВТОРЕФЕРАТ ДОКТОРСКОЙ ДИССЕРТАЦИИ

САМАРКАНД – 2016

26

Тема докторской диссертации зарегистрирована в Высшей аттестационной комиссии

при Кабинете Министров Республики Узбекистан за 30.09.2014/B2014.5.V.21

Докторская диссертация выполнена в Научно-исследовательском институте ветеринарии. Автореферат

диссертации на трёх языках (узбекский, русский, английский) размещен на веб странице Научного
совета 16.07.2013 Qx/V.25.01 при Самаркандском сельскохозяйственном институте по адресу


background image

www.samqxi.uz

-информационно-образовательном портале «ZiyoNet» по адресу www.ziyonet.uz

.

Научный
консультант:


доктор ветеринарых наук,
профессор

Официальные оппоненты:
Дилмуродов Насриддин
Бабакулович,

доктор

ветеринарных наук

Ильясов Азиз Саидмуродович,

доктор биологических наук

Тешаев Шуҳрат Жумаевич,

доктор медицинских наук

Ведущая организация: Самаркандский Государственный Медицинский

институт

Защита состоится «_____» _____________ 2016 г. в____часов на заседании научного совета

16.07.2013Qx/V25.01

при Самаркандском сельскохозяйственном институте и Научно

исследовательском институте животноводства, птицеводства и рыбоводства по адресу:

140103, город

Самарканд, ул.Мирзо Улугбека, 77. Тел./факс: (99866) 234-33-20; факс: (99866) 234-07-86;e-mail:
saaiinfo2@edu.uz

С данной докторской диссертацией можно ознакомиться в Информационно-ресурсном центре

Самаркандского сельскохозяйственного института (зарегистрирована за № ). (Адрес:

140103, город

Самарканд, ул.Мирзо Улугбека, 77. Тел./факс: (99866) 234-33-20; факс: (99866) 234-07-86;e-mail:
saaiinfo2@edu.uz

Автореферат диссертации разослан

«____» _____________ 2016 года.

(протокол рассылки № ___ от_________2016 г.)

Р.Б.Давлатов,

Председатель Научного совета по присуждению

учёной степени доктора наук, д.в.н., профессор

А.Даминов,

Учёный секретарь научного совета по присуждению

учёной степени доктора наук, к.в.н., доцент

К.Н.Норбоев,

Председатель научного семинара по присуждению

учёной степени доктора наук, д.в.н., профессор

27

ВВЕДЕНИЕ (Аннотация докторской диссертации)

Актуальность и востребованность темы диссертации.

Степень

распространенности бактериальных болезней на сегодняшний день по
мировому масштабу составляет 16,2%, а 10,9% из них составляют смешанные


background image

бактериальные болезни. Поэтому, при профилактике заболеваний крупного
рогатого скота и борьбы против болезней, большое значение имеет внедрение
ресурсосберегающих, экспортных лекарственных средств,

заменяемых

импортные.

В нашей республике осуществляются широкомасштабные меры,

направленные на снижение смешанных бактериальных болезней скота,
особенно, телят и ягнят, на их лечение, профилактику и борьбу с болезнями.

Для развития и повышения эффективности животноводства,

являющегося основной сферой сельского хозяйства, большое значение имеет
увеличение поголовья скота и повышение его производительности, получение
здорового молодняка, правильный уход за ним и защита его от разных
заболеваний.

Серьёзной проблемой остаётся нанесение большого ущерба

животноводству в результате инфекционных болезней, таких как пастереллёз,
сальмонеллёз и колибактериоз, возникающих у молодняка.

Недостаточность

биологических и химических препаратов в

ветеринарии ещё больше усложняет проблему и является причиной
распространения инфекционных болезней.

До настоящего времени в достаточной степени не исследованы вопросы

патоморфологической диагностики смешанных бактериальных болезней -
пастереллёза, сальмонеллёза и колибактериоза, их лечения и мер
профилактики. При этом, особое значение имеет разработка местных
биопрепаратов для своевременной диагностики, лечения и профилактики
смешанных бактериальных болезней молодняка. Это создаёт возможность
быстрой диагностики бактериальных болезней - колибактериоза,
сальмонеллёза и пастереллёза у молодняка, профилактики болезней,
увеличения поголовья скота, улучшения качества молочных и мясных
продуктов.

Являются актуальными исследования, направленные на быструю

диагностику смешанных бактериальных болезней телят и ягнят, а также на
снижение расходов энергии, материала и ресурсов при лечении и
профилактики этих трёх болезней одновременно.

Востребованность темы диссертации и актуальность исследований

служат реализации постановлений Президента Республики Узбекистан от 21
апреля 2008 года № ПП-842 «О дополнительных мерах по усилению
стимулирования увеличения поголовья скота в личных подсобных, дехканских
и фермерских хозяйствах и расширению производства животноводческой
продукции», а также для выполнения, в определенной степени, задач,

28

установленных в новой редакции Закона Республики Узбекистан от 29 декабря
2015 года № 397 «О ветеринарии».

Соответствие исследования приоритетным направлениям развития

науки и технологий Республики Узбекистан.

Данная диссертация

выполнена в рамках приоритетных направлений развития науки и технологий


background image

Республики Узбекистан V. «Сельское хозяйство, биотехнология, экология и
охрана окружающей среды».

Обзор международных научных исследований по теме диссертации.

Научные исследования по созданию ветеринарных биопрепаратов для
быстрой диагностики болезней сельскохозяйственных животных их лечению
и профилактики ведутся в ведущих мировых научных центрах и в высших
учебных заведениях, в том числе, в Сivilian Research & Development
Foundation Laboratory of Miсrobiology (США), в Department of Pathology, в
Bacteriology and Poultry Diseases, в Faculty of Veterinary Medicine (Германия),
PAAM Laboratory for Medical Microbiology

(Голландия), Division of

Microbiology of Infections Diseases, Western Australiаn Centre for Pathology and
Medical Research (Австралия), во Всероссийском институте вакцин и
сывороток крови (Россия), в Украинском научно исследовательском институте
ветеринарной

медицины

(Украина),

в

Казахстанском

научно-исследовательском институте ветеринарии (Казахстан), в Узбекском
научно-исследовательском институте ветеринарии (Узбекистан).

В результате проведенных мировых научных исследований по

профилактике и борьбе с пастереллёзом, колибактериозом и салмонеллёзом
достигнуты следующие научные результаты: разработаны ИФА и ПЦР методы
быстрой диагностики инфекционного пастереллёза (Сivilian Research &
Development Foundation Laboratory of Miсrobiology, PAAM Laboratory for
Medical Microbiology); созданы вакцины для лечения и борьбы против
колибактериоза и сальмонеллёза животных и птиц (Department of Pathology,
Bacteriology and Poultry Diseases, Faculty of Veterinary Medicine); разработана
патоморфологическая диагностика болезней пастереллёза и сальмонеллёза у
сельскохозяйственных животных, методы постановки диагноза, борьбы
против болезней и их профилактики (Division of Microbiology of Infections
Diseases, Western Australiаn Centre for Pathology and Medical Research); для
борьбы против болезней созданы ветеринарные биопрепараты
(Всероссийский институт вакцин и сывороток крови, Украинский научно
исследовательский институт ветеринарной медицины).
В настоящее время для борьбы с инфекционными болезнями молодняка, их
профилактики и лечения ведутся исследования по следующим приоритетным
направлениям: совершенствование методов постановки быстрого диагноза
смешанных бактериальных болезней молодняка; создание отечественного
биопрепарата для совместного лечения колибактериоза, пастереллёза и
сальмонеллёза у молодняка; создание отечественных вакцин для
одновременной профилактики смешанных бактериальных болезней;

29

Степень изученности проблемы.

Проведены исследования (L.L.Myers,

L.Gerny, А.К.Сытдыков, И.Д.Бурлуцкий, В.А.Шубин,

К.А.Кашкинбаев,

Г.С.Сарымсаков,

Ф.И.Ибодуллаев,

А.Абдусаттаров)

по

вопросам

распространения, обнаружения инфекционных бактериальных болезней -
колибактериоза, сальмонеллёза, пастереллёза у

сельскохозяйственных

животных и птиц, по одновременному проявлению этих болезней, а также по


background image

изучению их клинических симптомов, патоморфологических изменений, по
постановке диагноза, лечению и борьбе против этих болезней.

Установлено, что проявление болезни в энзоотическом, спорадическом

и в отдельном виде, а также степень и скорость распространения, радиус
охвата, связаны не только с этиологией болезни, но и с условиями,
способствующими этому. Также, по каждой болезни отдельно изучены
(S.D.Acres, N.Pavlov, M.Pay, P.Pohl., J.L.Tomas, C.W.Purdy, D.C.Straus,
В.П.Урбан, А.К.Сыдыков, А.Абдусаттаров, Ж.М.Парманов, Д.Н.Набиев,
М.М.Муродов, С.Н.Болтаев, С.Х.Абдалимов) вопросы проявления тяжелых и
осложненных клинических и патологоанатомических изменений при
бактериальных болезнях.

Бактериальные болезни (колибактериоз, сальмонеллёз и пастереллёз)

сельскохозяйственных животных изучены многими авторами (P.S.Dovson,
L.N.Dorbyrni, F.A.House, В.А.Шубин, К.А.Кашкинбаев, А.У.Хашимов,
В.Мойса, А.А.Конопаткин, Н.А.Максимова, Ш.Дурдыев) в отдельности по
клиническим и патоморфологическим аспектам.

Протекание этих болезней у ягнят в смешанном виде и их

патологоанатомические изменения изучены во многих исследовательских
работах.

Но,

клинические

симптомы

данных

болезней,

патологоанатомические изменения, патогистологические показания и методы
их

определения, лечение и профилактические меры смешанных

бактериальных болезней у телят ещё не изучены.

Связь диссертационного исследования с планом научно

исследовательских работ.

Связь диссертационного исследования с планом

научно-исследовательских работ Научно-исследовательского института
ветеринарии отражена в следующих практических проектах:

ДИТД–П.16.2.2.«Совершенствование

методов

диагностики,

профилактики

и

лечения

бактериальных

болезней

молодняка

сельскохозяйственных животных» (2004-2006 гг.); А-11-104 «Разработка
эффективных мероприятий по диагностике, профилактике и борьбе с
заразными болезнями молодняка сельскохозяйственных животных» (2007-
2009 гг.); USDA CRDF UZB-2-31021-TA-09 «Идентификация возбудителей
пастереллёза крупного рогатого скота, создание вакцины против пастереллёза
и испытание её эффективности в условиях производства» (2009- 2012гг.);
ҚХА-10-005 « Создание новых биопрепаратов для диагностики и борьбы с
заразными бактериальными болезнями молодняка сельскохозяйственных
животных» (2009-2011гг.) и ҚҲА-9-093 «Создание научно обоснованных
современных методов и средств для профилактики и

30

лечения широко распространенных заразных болезней (брадзот и
энтеротоксемия, некробактериоз, колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз,
диплококкоз) молодняка сельскохозяйственных животных (2012-2014 гг.)

.

Цель исследования.

Целью исследования является разработка

мероприятий по определению смешанного вида бактериальных болезней:
колибактериоза, сальмонеллёза и пастереллёза, широко распространенных


background image

среди сельскохозяйственных животных, по постановке диагноза, лечению и
профилактике болезней.

Задачи исследования:

- определения у телят и ягнят возбудителей нескольких бактериальных

болезней, проявляющихся в смешанном виде;

-

определения

в

организме

телят

бактериологических

и

патоморфологических изменений болезней, вызывающих смешанными
возбудителями в естественных условиях;

- определения у ягнят клинико-анатомических и патогистологических

изменений болезни;

-научного

интерпретирования

патоморфологических,

бактериологических методов диагностики смешанных бактериальных
заболеваний;

- разработки мероприятий по лечению и профилактике смешанных

бактериальных болезней;

- создания смешанного и отдельного дифференциального метода

диагностики колибактериоза, сальмонеллёза и пастереллёза у телят и ягнят;

Объект исследования.

В качестве объектов исследований взяты 954 голов

телят, свыше 1500 каракульских овец и внутренние органы телят и овец,
проверенных в хозяйствах Узбекистана.

Предмет исследования.

Предметом исследования являются внутренние

органы телят и овец, тканевые клетки, показатели крови, возбудители,
выделенные в результате бактериологических исследований и
химиотерапевтические препараты для лечения, гипериммунного сыворотка
крови, профилактические вакцины.

Методы исследования.

В процессе диссертационного исследования

при патоморфологических исследованиях органов подопытных животных
использовали метод Г.А.Меркулова. Гематологические показатели крови
определились по общепринятому методу, а бактериологические исследования
проводились на основе ключа к определению бактерий

Р.А.Циона.

Экспериментальная серия, впервые созданной поливалентной вакцины,
определилась по подгруппам подопытных животных. Для изучения иммунной
эффективности вакцины использовали РА (реакция агглютинации). Анализы
крови

подопытных

животных

определялись

вариационным

и

корреляционным методами.

Научная новизна исследования

заключается в следующем: - впервые в

республике выявлено протекание заболеваний сельскохозяйственных

животных в естественных условиях,

31

вызванных возбудителями смешаных видов, их распространение,
эпизоотическое состояние;

- определены клинические симптомы каждой болезни, а также

патологоанатомические и патогистологические изменения и результаты


background image

бактериологических исследований;

- разработана дифференциальная диагностика и постановка раннего диагноза

на смешанные бактериальные болезни телят и ягнят; - создан метод
одновременного лечения колибактериоза, сальмонеллёза и пастереллёза;

- разработаны профилактические методы смешанных болезней (пастереллёз и
диплокккоз) у телят и ягнят;

Практические результаты исследования

заключаются в следующем: -

в результате научного исследования разработана патоморфологическая
дифференциальная диагностика смешанных бактериальных болезней; -
создана гипериммунная сыворотка крови для лечения болезней,
профилактическая вакцина против пастереллёза и диплококкоза, в результате
внедрения которой предотвращён экономический ущерб от этих болезней;

- достигнута экономическая эффективность до 6 млрд. сумов при разработке

вакцины против пастереллёза овец с внедрением её до 210 млн. доз в течение
2008-2015 гг.

Достоверность полученных результатов

обосновывается проведением

исследований с помощью современных средств и методов, использованием
морфологических и бактериальных методов, обработкой первичных сведений,
а также соответствием теоретических результатов с экспериментальными
данными, сопоставлением результатов исследований с зарубежными и
местными результатами, обоснованием лабораторных и полевых опытов в
актах, утверждением эффективных результатов исследования специалистами
уполномоченных учреждений и практической реализацией их в производство.

Теоретическая и практическая значимость результатов

исследования.

Теоретическая значимость полученных результатов

исследований заключается в разработке теоретических обоснований
патоморфологических, патогистологических и бактериологических
изменений, появляющихся в организме при смешанных болезнях -
колибактериозе, сальмонеллёзе, диплококкозе и пастереллёзе у
сельскохозяйственных животных в условиях Узбекистана.

Практическая значимость полученных результатов исследований

заключается в организации мероприятий по постановке раннего диагноза
болезней, в дифференциации болезней друг от друга, а также в определении
разницы протекания болезней среди животных, в создании удобств
специалистам - ветеринарам при лечении и профилактики болезней, в
достижении снижения рабочей силы и лишних затрат.

Внедрение результатов исследования.

На основе разработанных

результатов по патоморфологической диагностике смешанных

32

бактериальных болезней сельскохозяйственных животных и по борьбе с

ними:

- получено два патента Агентства интеллектуальной собственности

Республики Узбекистан (№IAP 04097 ва №IAP 05216) на изобретение ГОА
формолвакцины против пастереллёза сельскохозяйственных животных и на
инактивированную

поливалентную

вакцину

для

специфической


background image

профилактики диплококкоза овец;

- по применению гидрооксиалюминиевой формолвакцины против

пастереллёза сельскохозяйственных животных и гипериммунной сыворотки
против для лечения колибактериоза, сальмонеллёза и пастереллёза
сельскохозяйственных животных (справка главного государственного
управлиния ветеринарии №48-4-719 от 03.05.2016 г.)

- гипериммунная сыворотка крови для лечения колибактериоза,

сальмонеллёза и пастереллёза сельскохозяйственных животных и вакцины
для профилактики этих болезней в течение 2010-2015 гг. применялась в
животноводческих

хозяйствах

Кашкадарьинской,

Навоийской

и

Самаркандской областей (справка Министерства сельского и водного
хозяйства от 05.05.2016 г. №02/12-638). Применением гипериммунной
сыворотки крови и вакцины добились эффективности метода установления
патоморфологической диагностики бактериальных болезней, а также лечения
и профилактических мероприятий. За счет этого, степень заражения телят и
ягнят этими болезнями снизилась до 1,5-2,0 %, а годовая экономическая
эффективность составила 122 млн.сумов.

Апробация результатов исследовательской работы.

Результаты

исследования

ежегодно

апробировались

комиссиями

Научно

исследовательского института ветеринарии и оценивались положительно,
отчёты обсуждались научным и научно-техническим советом института.
Основные положения результатов исследований, изложенных в диссертации,
были доложены на научно-практических конференциях, проведенных за
рубежом и в Узбекистане, в том числе на 12 научно-практических
конференциях и на 3 зарубежных: «Проблемы изыскания синтеза и
производства препаратов для ветеринарии» (Самарканд, 2000), «Современное
состояние и актуальные проблемы развития ветеринарной науки и практики»
(Алматы, 2005), «Ветеринарии медицина УКИВМ 85 МIЖВДОМЧИЙ
тематический наукови збирник» (Украина, 2005), «Проблемы внедрения
инновационных технологий в сельское хозяйство» (Самарканд, 2012). В
2008-2015 годы эти разработки представлены на республиканских ярмарках
инновационных идей, технологий и проектов.

Публикация результатов исследования

. По теме диссертации

опубликованы 33 научные работы, в том числе 17 статей в признанных ВАК
РУз рецензируемых научных изданиях, 15 статей в республиканских научных
журналах, 2 статьи в авторитетных зарубежных научных журналах.

Структура и объём диссертации.

Диссертационная работа состоит из

введения, шести глав, заключения, списка использованной литературы,
приложения. Общий объём диссертации составляет 200 страниц.

33

ОСНОВНОЕ СОДЕРЖАНИЕ ДИССЕРТАЦИИ

Во

введении

диссертации говорится об актуальности и необходимости

проведённых научных исследований, указаны цели и задачи диссертации,
дана характеристика объектов и предметов исследований, показано
соответствие

развивающихся

в

республике

научных

технологий


background image

приоритетным направлениям, изложена научная новизна исследований и
практических результатов, раскрыто научное и практическое значение
полученных результатов, приведены сведения об их внедрении в практику,
сведения об опубликованных работах и о структуре диссертации.

В первой главе диссертации

«Борьба против смешанных

бактериальных болезней телят и ягнят»

даётся краткая классификация

результатов научных работ узбекских и зарубежных учёных о
распространении, клинических признаках, причинах

,

патоморфологических

изменениях, обнаружении бактериальных болезней в смешанном виде,
различии и дифференциальной диагностики колибактериоза, сальмонеллёза,
пастереллёза, диплококкоза у телят, ягнят и цыплят.

Основная разница этих смешанных болезней от других в том, что они

встречаются почти у всех видах животных. Анализы показывают, что до
сегодняшнего дня в ширкатных и фермерских хозяйствах нашей республики
до сих пор хорошо не изучена постановка быстрого дигноза, лечение и
профилактические

меры

смешанных

бактериальных

болезней

-

колибактериоза, сальмонеллёза, пастереллёза.

Во второй главе диссертации

«Объекты и методы проведения

исследования»

дана информация о местах проведения исследований, об

объектах и методах. В качестве объектов исследования взяты - лаборатория
болезней

молодняка

НИВИ,

каракульское,

племеноводческое

сельскохозяйственное ширкатное хозяйство «Нишан» Кашкадарьинской
области, объединение «Насл-хизмат» города Карши, отобраны телята и ягнята
из ширкатного хозяйства «Каттакурган» Самаркандской области.

В течение 2004-2014 гг. во всех хозяйствах районов нашей республики

изучены: причины появления болезней - колибактериоза, сальмонеллёза и
пастереллёза у телят и ягнят в неблагополучных хозяйствах, проявление их в
смешанном

инфекционном

виде,

клинические

признаки,

степень

распространения, патоморфологические изменения, методы диагностики и
анализа, а также в научных лабораторных работах изучены лечение и
профилактические мероприятия смешанных бактериальных болезней у телят,
овец и ягнят.

В третьей главе диссертации

«Болезни - пастереллёз, диплококкоз,

колибактериоз, сальмонеллёз, встречающиеся у сельскохозяйственных
животных в смешанном виде»

подробно освещены - степень

распространения, клинические признаки, патоморфологические изменения,
методы диагностики и различия смешанных бактериальных болезней
(колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз) у телят и ягнят в регионах нашей
республики.

34

Появление инфекционных болезней в смешанном виде у телят, овец и

ягнят в животноводческих хозяйствах республики стали изучать в течение
2004-2014 гг. Всего было осмотрено 37108 гол. животных. В этих хозяйствах у
815 гол. животных были взяты патологические образцы и проведено


background image

бактериологическое исследование. Эти животные в основном болели
пастереллезом, колибактериозом, сальмонеллёзом, диплококкозом, эти
болезни у них встречались в смешанном виде (1-рис).

Результаты наших научных исследований показывают, что во всех

животноводческих хозяйствах республики встречаются разные бактериальные
заболевания и они вызывают опасность широкого распространения. У
сельскохозяйственных животных, в основном,

встречаются болезни

смешанного вида - пастереллёз, диплококкоз, колибактериоз. Следует
отметить, что из 25- ти исследованных хозяйств, в

(пастереллез, колибактериоз, сальмонеллёз и диплококкоз).

24-х обнаружились инфекционные заболевания смешанного вида

30

25
20

15
10

5
0

2004 2006 2008 2010 2012 2014 пастереллёз+салмонеллёз

пастереллёз+колибактериоз

колибактериоз+сальмонеллёз диплококкоз+пастереллёз

диплококкоз+сальмонеллёз

1-рис. Степень распространения смешанных бактериальных

болезней в хозяйствах республики (2004-2014 гг.)

В диссертации изучены методы обнаружения смешанных

бактериальных болезней телят в естественных условиях, их распространение,

клинические признаки и патоморфологические изменения. Для проведения
научных исследований в хозяйстве было проведено

клиническое,

патологоанатомическое, бактериологическое исследование 500 гол.телят,
привезенных из хозяйств республики в результате которого у 124 гол. телят
были выявлены возбудители смешанных болезней - колибактериоза,
сальмонеллёза, пастереллёза. Этих телят разделили на 3 группы: 1-ая группа-
60 гол. 5-30 дневные телята, 2-ая группа -40 гол. от 30

35

днев. до 6 месячных телят, 3-ая группа -24 гол. Телята старше 6 –ти месяцев

(таблица 1).

1-таблица

Степень распространения смешанных бактериальных болезней

телят в естественных условиях

группы

возраст

животных

всего

проверенны

х телят

из них телята

со

смешанными

в

процента

х


background image

болезнями

I

5-30 дневные

95

60

63

II

1-6 месячные

155

40

25

III

старше 6-ти

месяцев

250

24

9,6

Всего

500

124

24,8


При исследованиях было обращено особое внимание на клинические,

патологоанатомические, бактериологические, патогистологические изменения
и на бактериологическую диагностику болезней.

Изучены клинические признаки и патоморфологические изменения

смешанных бактериальных болезней в организме телят и выявлена их
зависимость от количества и видов возбудителей.

Заболевания телят смешанными возбудителями в естественных

условиях проверялись в хозяйствах Самаркандской, Джизакской, Навоийской,
Кашкадарьинской и Бухарской областей нашей республики у 124 гол. телят.
Всех телят, заболевших смешанными болезнями обследовали клинически,
патологоанатомически и бактериологически.

В хозяйствах республики колибактериоз и пастереллез у телят

наблюдался в отдельном и смешанном видах. Колибактериоз и пастереллез в
одном организме в смешанном виде наблюдался следующим образом:

Клинические проявления

. У 5-30 дневных телят, заболевших

колибактериозом и пастереллезом наблюдалось: изнеможение, отказ от
молока, залёживание, покраснение слизистой оболочки глаз, рта, носа, диарея,
кашель, выделение студенистой жидкости из носа, повышение температуры
до 40,5-41,5

0

С, увеличение подчелюстных, околоушных, подколенных

лимфоузлов, в грудной и брюшной полости некоторых телят обнаружились
отеки, они были истощены и на 5-6 дни болезни наблюдался их падеж .

А у телят 1 - 6-ти месячного возраста клинические признаки были очень

похожи, но они были слабовыражены по сравнению с молодняком. У них
также наблюдалось изнеможение, залёживание, отказ от корма, диарея, а у
некоторых телят наблюдался понос с кровью. Отметилось замедление
дыхания, ускорение сердцебиения, кашель, хрипота а также выделения из
носа пенистых экссудатов. Из-за повышения температуры до 40,7-41,5

0

С,

нарушения сердечной деятельности и расстройства дыхания после 5-6
дневного заболевания наблюдался их падеж. А заболевшие, но
выздоровевшие отставали в росте. У телят, старше 6-ти месяцев болезнь

36

наблюдалась в меньшей степени, по сравнению с более молодыми телятами и
значительно различалась по клиническим признакам.


background image

У заболевших животных наблюдалось изнеможение, понос, кашель,

хрипота, повышение температуры, отказ от корма, а в холодную погоду были
отмечены выкидыши. Разница была в том, что у взрослых телят наблюдался
паралич, иногда паралич передних ног. У этой группы телят на 7-8 день
болезни наблюдался падеж.

У некоторых телят на стенке брюха, под нижней челюстью появились

отёки разных размеров. Телята с точно такими же усложненными
клиническими признаками пали или их вынужденно забили.

Патологоанатомические изменения

. При вскрытии тел 5-30 дневных

телят, заболевших колибактериозом и пастереллезом в естественных условиях
обнаружили характерные патологоанатомические изменения. Тела этих телят
были истощены, на всех слизистых оболочках появились

точечные

кровоизлияния, а в носовой полости накапливалась пенистая жидкость,
наблюдалась гиперемия конъюнктивы а также загрязнение и
покраснение слизистой оболочки анальной области При вскрытии тел у них
было

обнаружено

покраснение

подкожной

клетчатки,

наполнение

кровеносных сосудов, гиперемия слизистых оболочек.

Таким образом, у первой группы телят отмечались усложненные и

глубокие патологоанатомические изменения. У 1-6 месячных телят
наблюдалось снижение падежа, по сравнению с телятами первой группы и
различия в патологоанатомических изменениях.

У 1-6 месячных телят, заболевших колибактериозом и пастереллёзом,

болезнь протекала хронически. При вскрытии тел обнаружилось наполнение
всех кровеносных сосудов, а при отделении шкурки в передней части
лопатки, нижней части шеи и в области промежности наблюдались
кровоподтёки и накопление желтых слизистых веществ.

Кровь, свернутая, темно-красного цвета, в серозных и слизистых

оболочках имелись пятнистые кровоизлияния. Выявились атрофия мышц,
подчелюстный лимфаденит, увеличение лимфа узлов ворот легких и в
брыжеечных областях, в устойчивом состоянии на некоторых поверхностях
возникли диапедезные геморрагии.

Из-за хронического течения болезни телята старше 6-ти месяцев были

истощенными, у одних наблюдалась одышка, у других был постоянный
понос, повышенная температура. При вскрытии тел наблюдались септические
признаки пастереллёза: увеличение легких, селезенки и

лимфоузлов,

геморрагические воспаления.

При вскрытии тел для патологоанатомического исследования

вышеуказанные изменения, присущие болезни выявились почти у всех телят.
Например: крупозная пневмония и плевропневмония легких, свойственная
пастереллёзу, катарально-геморрагическое воспаление желудочно
кишечного тракта и точечные , пятнистые кровоизлияния во всех внутренних

органах животных, свойственные колибактериозу.

37


background image

Смешанное протекание колибактериоза и сальмонеллёза у телят.

Клинические проявления.

При проведенных исследованиях у телят,

заболевших смешанными бактериальными болезнями- колибактериозом и
сальмонеллёзом, определилось множество клинических признаков; у 5-30
дневных телят болезнь протекала остро, наблюдалось изнеможение, потеря
аппетита, повышение температуры до 40-41

0

С, частота пульса достигала 120

ударов в минуту, а частота дыхания до 35-40 ударов. Появился жидкий стул,
понос. После 5-6 дневного заболевания наблюдался падеж. У 6-ти месячных
телят наблюдалось подострое течение болезни: потеря аппетита, ускорение
дыхания, сердцебиение до 115 ударов в минуту, вытекание из носа пенистой
жидкости, загрязнения вокруг анальной области, понос, после 3-4 дневного
заболевания наблюдался падеж животных.
А у телят, старше 6-ти месяцев, клинические проявления были слабыми,
появились отеки в брюшной полости, в результате расстройства нервной
системы отметился паралич задних ног, на 7-9 день болезни наблюдался
падеж. А заболевшие и выздоровевшие отставали в росте.

Паталогоанатомические изменения

. При вскрытии трупов 5-30 дневных

телят, заболевших колибактериозом и сальмонеллезом в естественных
условиях, обнаружили усложненные патологоанатомические изменения.
Накопление 150-200 мл желто-красной жидкости в брюшной полости,
появление газов в желудочно-кишечном тракте. Отметилось увеличение
лимфаузлов брыжейки кишечника, гиперемия, при разрезе мягких тканей на
поверхности обнаружились многочисленные, мелкие кровоизлияния. У
некоторых телят наблюдалось увеличение печени, наполнение кровью,
уплотнение её консистенции, утолщение краёв, точечные кровоизлияния под
стенками печени, наполнение желчного пузыря темно-зеленой желчной
жидкостью. Увеличился объем почек, наполнение их кровью, стали легко
отделяться капсулы, появились точечные и пятнистые кровоизлияния на их
поверхности.
При исследовании тел 1-6 ти месячных телят наблюдалась схожесть
патологических изменений с изменениями 5-30 дневных телят: истощение,
гиперемия слизистых оболочек, изменения в области шеи, носа и в анальной
области. Патологические изменения грудной полости, легких и сердца
свойственные изменениям, определенных у первой группы, т.е. у 5-30
дневных телят. Но патологические изменения у них проявились слабо, точно
такие признаки наблюдались у них в брюшной полости, с незначительной
сложностью различались изменения в печени и в желудочно-кишечном
тракте.
Смешанное течение колибактериоза, сальмонеллеза и пастереллеза у телят и
их клиническое проявление.
При исследованиях клинических признаков у 5-30 дневных телят

определились очень сложные изменения. Наблюдалось изнеможение телят,
отказ от корма, молока матери, вытекание из носа пенистой жидкости,

38

покраснение слизистой оболочки, загрязнение анальной области, понос, у


background image

некоторых понос с кровью, повышение температуры до 41,0- 41,8

0

С,

ускорение дыхания и сердцебиение. У этой группы, т.е. у 30-ти дневных телят,
заболевших смешанными болезнями наблюдались признаки, не проявленные
у телят, заболевших двумя болезнями - залёживание, паралич задних ног. В
этой группе тоже наблюдалось увеличение лимфаузлов передней части
лопатки и подчелюсти.
А во 2-ой группе, у телят до-6ти месячного возраста клинические проявления
были слабее по сравнению с молодняком, но клинические признаки схожи:
изнеможение, залёживание, отказ от корма, ускорение

дыхания и

сердцебиения, повышение температуры до 41,5-42,0

0

С, появление отеков в

суставах конечностей, некоторые из них так ослабели, что не могли вставать и
всё время лежали. У телят данной группы из-за нарушения деятельности
сердца и расстройства дыхания наблюдался падеж. Некоторые, хотя и
выздоровели, но отстали в росте.
В 3-ей группе, у телят старше 6- ти месяцев, наблюдались такие же
изменения, как в 1,2-ой группах. У этой группы наблюдались такие признаки,
как: понос, одышка, хрипы, залёживание, вытекание из носа пенистой
жидкости, появление отеков в нижней челюсти и в брюшной полости, а также
хромота нижних конечностей, повышение температуры,

ускорение

сердцебиения.
У 80 % телят данной группы наблюдался падеж, остальные сбросили вес, но
выздоровели, хотя отстали в росте.
У телят со смешанными болезнями очень трудно определять и различать
(из-за схожести болезней) клинические проявления и изменения, и поэтому
целесообразно проводить патологоанатомические и бактериалогические
исследования.

Патологоанатомические изменения

. Телят, заболевших колибактериозом,

сальмонеллёзом в естественных условиях, по возрасту разделили на 3 группы.
При исследовании 1-ой группы,у 5-30 дневных телят

наблюдалось:

истощение, дряблость тела, гиперемия слизистой оболочки, загрязнение
анальной области жидким стулом, вытекание жидкости из полости рта и носа.
При вскрытии тел определилось наполнение кровеносных сосудов, точечные
и пятнитые кровоизлияния, окраска легких была мускатного цвета, при
разрезе выяснилось развитие геморрагий
паренхимы. Основные изменения происходили в желудочно-кишечном тракте:
наполнение частей желудочно-кишечного тракта жидким химусом,
геморрагическое воспаление слизистых оболочек, разные кровоизлияния, а в
сычуге, в тонкой кишке, некротические очаги, в печени некоторых телят
обнаружили паратифозные лимфоузлы, свойственные сальмонеллёзу.

Таким образом, в результате патологоанатомических исследований

органов

5-30-дневных

телят,

проявились

признаки,

свойственные

пастереллёзу и сальмонеллёзу. А при бактериологических исследованиях
были выделены возбудители пастереллы, сальмонеллы и E.coli.


background image

39

При патологоанатомических исследованиях 2-ой группы, 1-6 ти месячных

телят определились следующие изменения: во всех частях легких телят
появились

точечные

кровоизлияния

и

крупозная

пневмония,

в

желудочно-кишечном тракте также появились точечные кровоизлияния и
серозные воспаления , наличие паратифозных узлов а также застой крови в
кровеносных сосудах, кровоизлияния на поверхностях печени и селезенки,
увеличение лимфаузлов в несколько раз. Результаты патологоанатомических
исследований показывают, что глубокие и сложные изменения в организмах
телят говорят о наличии в них геморрагических, некротических
воспалительных процессов.
В 3-ей группе, у 6-ти месячных телят определилось появление глубоких
патологических процессов. Были отмечены: кровоизлияния в клетках легких,
расширение стенки альвеолы, накопление катаральных экссудатов в полостях,
кровоизлияния и застои в кровеносных сосудах, увеличение печени и
лимфоузлов, геморрагические воспаления желудочно-кишечного тракта и
появление паратифозных узлов в сычуге.
В результате патологоанатомических исследований у всех телят наблюдались
изменения, свойственные пастереллёзу и сальмонеллёзу. А в результате
бактериологических исследований выделены возбудители пастереллы,
сальмонеллы

и

эшерихии.

Таким

образом,

клинические,

патологоанатомические и патогистологические изменения у телят, заболевших
смешанными бактериальными, отдельными или двумя

болезнями

(пастереллез, сальмонеллез, колибактериоз) различаются по их возрасту и
усложненными изменениями у телят, заболевших тремя болезнями.
В четвертой главе

«Смешанные бактериальные болезни ягнят»

говорится

об изучении патоморфологических изменений смешанных бактериальных
болезней ягнят. Эти сведения, частично были приведены в кандидатской
диссертации, защищенной мною в 1999 году. Смешанные бактериальные
болезни изменяются по течению клинических признаков и по вирулентности
возбудителей. Если болезнь протекает остро, то она усложняется и проходит
тяжело. Кроме этого, она изменяется в организме в зависимости от вида и
количества возбудителей.
Заболевания животных смешанными болезнями у телят в естественных
условиях изучены у 72 гол. овец и ягнят, привезенных в институт для
диагностики и из хозяйств Дехканабадского района Кашкадарьинской области
и из Нурабадского района Самаркандской области. Все овцы и ягнята
исследованы клинически, патологоанатомически и бактериологически.
У телят 1-ой группы (5-30 дневных) наблюдались следующие клинические
проявления: отставание в развитии от отары, отказ от молока, у некоторых
залёживание, изнеможение, выцветание шерсти, загрязнение области глаз, рта
и носа, жидкий стул, у некоторых ягнят повышение температуры до 41,2-42,5

0

С. Лимфоузлы увеличились, наблюдалась боль


background image

40

при прикосновении к брюху. Опухание лимфоузлов нижней челюсти и
предлопаточной части, чувствуют боль при задевании брюшной области. У
некоторых ягнят в области промежности, вокруг шеи и брюха появились
отеки. У 60% ягнят наблюдался падеж, остальные день за днем худели
отставали в росте.

У ягнят второй группы (1-6 месячных) тоже на начальной стадии

заболевания проявлялись очень тяжелые клинические признаки. При болезни
наблюдались: вытекание слизистой жидкости из носа, побледнение всех
слизистых оболочек, загрязнение вокруг анальной области, понос, повышение
температуры до 42,5-43,0

0

С, ускорение дыхания (32-34 ударов в минуту),

ускорение сердцебиения достигла 105-110 ударов в минуту. У некоторых ягнят
наблюдались отставание от отары, залеживание, изнеможение. У ягнят с
такими клиническими признаками наблюдался падеж, а остальные не
развивались.

У 3-ей группы овец (2-3 летних) по сравнению с ягнятами болезнь

проявлялась слабо, клинические признаки тоже различались. В большинстве
случаев болезнь у овцематок начиналась от выкидыша, дальше наблюдались
клинические признаки как понос, повышение температуры, изнеможение,
задыхание, парализование. На брюшных стенках и в подчелюстье некоторых
животных появились разные отеки. У овец такими клиническими признаками
наблюдается падеж или вынужденные убои. Если болезнь ограничится только
выкидышем и овца постепенно выздоровит, всё равно эти овцы останутся
яловыми (в большинстве случаев). При вскрытии тела овец, павших после
аборта от сильных клинических проявлений, во время патологоанатомических
и бактериологических исследований определели 2-3 вида изменений,
присущих возбудителям, а также наличие пастереллы и сальмонеллы.

Смешанные болезни очень трудно определять и различать (из-за

схожести болезней) клинических проявлений и изменений, и поэтому
целесообразно проводить патологоанатомическое и бактериалогическое
исследования. Анализы патогистологических изменений, развивающихся в
смешанных бактериальных болезней показали что, из 105 гол. проверенных
овец и ягнят смешанные бактериальные болезни выявились у 72 гол.
Изменения во внутренних органах совсем различаются от отдельной болезни.
Кроме этого, при смешанной болезни изменения в организме проявляются
смотря на возраст овец и ягнят. По проведенным исследованиям видно, что
болезнь у 5-30 дневных ягнят текла тяжелым и сложным. Процессы,
протекающие в организме изменяются в зависимости от вида и количества
возбудителя.

В пятой главе

«Лечение и профилактические мероприятия

смешанных

болезней

(колибактериоз,

салмонеллёз,

пастереллёз,

диплококкоз)»

изучено действие гипериммунной сыворотки крови на

организм, заболевший смешанными бактериальными болезнями. Результаты
лечения у ягнят смешанных бактериальных болезней изучены у 25 гол. 6-ти


background image

месчных ягнят, разделенных на 5 групп.

41

2-таблица

Результаты лечений смешанных бактериальных болезней

(колибактериоз, сальмонеллёз, пастереллёз) ягнят гипериммунной

сывороткой крови

Груп

пы

коли

ч.

голо

в

виды

заразных

возбудителей

Доза, млрд

Количеств

о

гиперимм

ун ной

сыворот

ки

крови

Результат

(через 3 дня)

эффек

ти

вност

ь,

проце

нт

забол

ев

шие

ли

паде

ж
ягн
ят

I

5

E.coli

5 млрд м.х

1 мл/кг

5 голов

0

100

II

5

Sal. abortus ovis 5 млрд м.х

1 мл/кг

5 голов

0

100

III

5

Past. haemolytica 5 млрд м.х

1 мл/кг

5 голов

0

100

IV

5

E.coli

Sal. abortus

ovis Past.

haemolytica

3 млрд м.х
3 млрд м.х
3 млрд м.х

1 мл/кг

5 голов

1

80

V

5

E.coli

Sal. abortus

ovis Past.

haemolytica

3 млрд м.х
3 млрд м.х
3 млрд м.х

-

5 голов

5

0


Ягнят первой группы заразили E.сoli подкожно в дозе 5 млрд.

микробных клеток, после появления клинических признаков для лечения
вводили гипериммунную сыворотку крови в дозе 1 мл на 1 кг массы тела.
Ягнят второй группы заразили Sаlmonella abortus ovis подкожно в дозе 5 млрд
микробных клеток, после появления клинических признаков для лечения
вводили гипериммунную сыворотку крови в дозе 1 мл на 1 кг массы тела.

Ягнят третьей группы заразили Pasterella haemolytica подкожно в дозе 5

млрд. микробных клеток, после появления клинических признаков для
лечения вводили гипериммунную сыворотку крови в дозе 1 мл на 1 кг массы
тела. Ягнят четвертой группы заразили E.coli в дозе 3 млрд., Sаlmonella
abortus ovis в дозе 3 млрд. и Pasterella haemolytica в дозе 3 млрд., всего 9 млрд.
микробных клеток.После появления клинических признаков внутримышечно
вводили гипериммунную сыворотку крови в дозе 1 мл на 1 кг массы тела.
Ягнята 5-ой группы служили контролем, им тоже вводили E.coli в дозе 3
млрд., Sal. abortus ovis в дозе 3 млрд, P.haemolytica в дозе 3 млрд. всего 9 млрд.
микробных клеток. Но 6-группе ягнят гиппериммунную сыворотку крови не
вводили (таблица 2).


background image

Лечение гипериммунной сывороткой крови у ягнят 1-ой, 2-ой, 3-ей

групп, зараженных возбудителями отдельной болезни дало 100% результат, а у
ягнят 4-ой группы (зараженных возбудителями трех болезней) был результат -
80 %. В 5-ой контрольной группе наблюдался падеж всех ягнят, никакого
эффекта не было (2 рис.).

42

100

Пастереллёз

90

80
70

Колибактериоз

60
50

Сальмонеллёз

40
30
20

cмешанные

10

бактериальные

0

болезни

2-рис. Эффективность лечения смешанных бактериальных

болезней ягнят.

Таким образом, у ягнят 4-ой, 5-ой группы, зараженных смешанными

болезнями наблюдалось появление тяжелых, усложненных клинических
признаков по сравнению с ягнятами 1-ой, 2-ой и 3-ей группы, зараженных
отдельными болезнями. Если эффективность гипериммунной сыворотки
крови у ягнят, заболевших отдельной болезнью дало 100% результат, то у
ягнят со смешанными бактериальными болезнями составило - 80%.

Эффективность лечения смешанных бактериальных болезней телят.

В

лаборатории болезней молодняка Научно-исследовательского ветеринарного
института изучен механизм действия гипериммунной сыворотки крови у 15
голов телят.

Для этого 15 телят разделили на 5 групп по 3 гол. Телят 1-ой группы

заразили E.coli подкожно в дозе 10 млрд. микробных клеток, а после
появления клинических признаков для лечения внутримышечно вводили 2 мл
гипериммунной сыворотки крови на 1 кг массы тела. 2-ую группу телят
заразили возбудителем Sal.dublin подкожно в дозе 10 млрд. микробных
клеток. После появления клинических признаков вводили гипериммунную
сыворотку крови в дозе 1 мл на 1 кг массы тела. Телят 3-ей группы заразили
Past.haemolytica подкожно в дозе 10 млрд микробных клеток. Для лечения
внутримышечно вводили 1 мл гипериммунной сыворотки крови на 1 кг массы
тела. Телят 4-ой группы заразили E.coli, Sal. dublin ва Past.haemolytica
подкожно по 5 млрд. дозы, всего 15 млрд.микробных клеток. После появления


background image

клинических признаков для лечения вводили 1 мл гипериммунной сыворотки
крови на 1 кг массы тела. 5-ую контрольную группу телят
заразили E.coli, Sal. dublin и Past. haemolytica подкожно по 5 млрд. дозе всего
15 млрд.микр.клет. Гипериммунной сывороткой крови не лечили. После этого
изучили клинические признаки, патоморфологические изменения и механизм
действия лечения у всех телят.

По истечении 4 часов после заражения возбудителями у 1-ой группы

телят наблюдалось повышение температуры до 40,5

0

С, ускорение пульса и

43

дыхания. На второй день заболевания наблюдалось изнеможение и признаки
диареи, после этого всех телят лечили гипериммунной сывороткой крови в
дозе 1 мл.на кг. на 6-7 день лечения все телята выздоровели.

На второй день заболевания у 2-ой группы телят, зараженных сальмонеллами

наблюдалась отдышка, изнеможение, ускорение дыхания и повышение

температуры. После этого в течение 3 дней проводили лечение

гипериммунной сывороткой крови и в результате все телята выздоровели.

У телят 3-ей группы после наблюдения клинических признаков, как

изнеможение, отказ от корма, запыхание, водянистые выделения из носа,
ускорение сердцебиения, повышение температуры провели лечебный курс.
Все клинические признаки исчезли на 7-8 день лечения, телята постепенно
начали выздоравливать.

У телят 4-ой группы намечались усложненные клинические признаки:

потеря аппетита, изнеможение, залёживание, повышение температуры до
41,5-42

0

С, ускорение дыхания,хрипота, вытекание из носа студенистой

жидкости, кашель, диарея, а у некоторых телят появились подкожные отеки,
признаки хромоты. После этого провели лечение гипериммунной сывороткой
крови в дозе 1 мг на кг, на 5-ый день 1 теленок пал от болезни. А у остальных
двух телят клинические признаки болезни постепенно исчезли и они
выздоровели.

У 5-ой (контрольной) группы болезнь протекала остро, проявились

очень тяжелые и усложненные клинические признаки. В результате жидкого
стула, у некоторых с кровью и гноем, а также ускорением дыхания,
сердцебиения, повышением температуры на 7-ой день болезни ослабев пал 1
теленок, на 9-ый день -2 теленка.

По

результатам

проведенных

исследований

эффективность

гипериммунной сыворотки крови против болезней колибактериоза,
сальмонеллёза и пастереллёза сельскохозяйственных животных у 1, 2, 3- групп
телят достигла 100%, а у телят, зараженных возбудителями смешанных
Приведенные проценты взяты относительно поголовья (3 рис.).

болезней - 66%. У всех телят контрольной группы наблюдался падеж.

100

Пастереллёз

90

80

70

Колибактериоз

60
50


background image

40

Сальмонеллёз

30
20

10

Смешанные

0

бактериальные

болезни

3-рис. Эффективность лечения смешанных бактериальных

болезней телят.

44

В шестой главе

«Эффективность профилактики смешанных

бактериальных болезней телят и ягнят»

изучена 6- ти месячная иммунная

активность экспериментальной ГОА формолвакцины против пастереллеза и
диплококкоза, при использовании местного диплококка и культуры
пастереллы для профилактики болезней пастереллёза и диплококкоза телят и
ягнят. С целью изучения 6-ти месячной иммунной активности

формалвакцины произвели 2 разовую прививку подкожно, с промежутком 14

дней, первый раз - в дозе 3 мл, второй раз в - дозе 5 мл. Через 6 месяцев после
прививки заразили животных возбудителями пастереллеза и диплококкоза в
дозе ЛД

100

(25 млрд м.т). Вторая группа стала контрольной, в ней не

применяли экспериментальную вакцину против пастереллеза и диплококкоза.
Её заразили возбудителями пастереллеза и диплококкоза в дозе ЛД

100

(25 млрд

м.т) (таблица 3).

3-таблица.

Результаты изучения эффективности ГОА формолвакцины,

ассоциированной против пастреллеза и диплококкоза телят и ягнят

№ назва

ни я

групп

коли

чес

тво

живот

н ых

(гол.)

доза прививки метод

ы

прив

ив ки

заражение

(через 6 месяцев)

Резул

ьт ат

1 раз

2 раз

доза

методы

1

I

3

3 мл

5 мл

подк

ож

но

25 млрд м.т

брюшная

полость

живой

2

II

контрол

ь

3

-

-

-

25 млрд м.т

брюшная

полость

пало

3

гол.


По результатам проведенных исследований определилась 6-ти месячная

иммунная высокоэффективность данной вакцины. Применением

этой

вакцины создалась возможность профилактики пастереллёза и сальмонеллёза
у телят.


background image

Эффективность профилактики смешанных бактериальных болезней

овец. Для изучения 6-ти месячной иммунной активности ГОА формалвакцины
провели 2- разовую прививку подкожно, с промежутком 14 дней, первый раз в
дозе 2 мл, второй раз в дозе 3 мл. Через 6 месяцев после прививки заразили
возбудителями пастереллеза и диплококкоза в дозе ЛД

100

(25 млрд м.к). Вторая

группа стала контрольной, ей не применили экспериментальную вакцину
против пастереллеза и диплококкоза. Её заразили возбудителями пастереллеза
и диплококкоза в дозе ЛД

100

(25 млрд м.к) (таблица 4).

45

4-таблица

Результаты изучения эффективности, ассоциированной ГОА

формолвакцины против пастереллёза и диплококкоза овец

Назв

ан
ия

групп

колич.

живот

ны х

(гол.)

доза прививки

метод

ы

приви

вк и

Заражение

(через 6 месяцев)

результа

т

1 раз

2 раз

доза,

млрд

м.т

Методы

1

I

3

2 мл

3 мл

подкож

но

25

брюшн

ая

полост

ь

живой

2

II

контр

ол ь

3

-

-

-

25

брюшн

ая

полост

ь

пало 3

гол.


При проведении исследований в течение 10 дней после заражения

возбудителями у подопытных овец никаких признаков болезни не
наблюдалось. В результате исследований выяснилась 6-ти месячная иммунная
высокоэффективность поливалентной вакцины против

пастереллеза и

диплококкоза телят и ягнят.

ВЫВОДЫ

1. Степень распространения смешанных бактериальных болезней

(колибактериоз, салмонеллёз, пастереллёз и диплококкоз) у молодняка по
животноводческим хозяйствам республики составила: у телят-21,4%, а у
ягнят – до 27,5%.


background image

2. Следует отметить, что смешанные бактериальные болезни в виде

колибактериоз+сальмонеллёз среди телят встречаются до 30%, а в виде
пастереллёз+колибактериоз до 25%, диплококкоз+пастереллёз до 18 %, а у
ягнят в виде колибактериоз+сальмонеллёз до 35%, в виде
пастереллёз+диплококкоз до 25%, в виде пастереллёз+колибактериоз до 28,7.

3. Следует обратить внимание на то, что бактериальные болезни в

смешанном виде встречаются среди телят и ягнят на фермах
Кашкадарьинской, Навоийской, Самаркандской, Джизакской, Бухарской
областей нашей республики, а также на фермах Республики Каракалпакстан.

4. При заболевании телят и ягнят пастереллёзом, салмонеллёзом и

колибактериозом рекомендуется обратить внимание на следующие
патоморофологические изменения: усиление реакций в общих кровеносных
сосудах; появление отеков; кровоизлияния в слизистой оболочки кишечника;
катарально-геморрагические воспаления; точечные кровоизлияния в
паренхиме печени и почек; развитие в легких катарально-геморрагических
крупозных некротических пневматических очагов.

5. При заболевании телят и ягнят пастереллёзом, колибактериозом и

диплококкозом

следует

обратить

внимание

на

следующие

патоморфологические изменения: кровоизлияния во всех паренхиматозных
органах, катарально-фиброзную пневмонию, целостность кровеносных

46

сосудов в легких, отеки, проявление катарально-геморрагических

гастроэнтеритов в желудочно-кишечных трактах.

6. При проявлении пастереллеза и сальмонеллеза в смешанном виде у

телят и ягнят возникают острые и усложненные патологоанатомические
изменения, во многих случаях наблюдаются изменения, свойственные двум
болезням,например, накопление фибринозного экссудата, крупозно
некрозная пневмония, плевропневмония, свойственная пастереллезу,
катарально-геморрагическое воспаление желудочно-кишечного тракта,
печени, почек, застой крови в селезёнке и сосудах сычуга, кровоизлияния,
дистрофические изменения и появление паратифозных узлов, свойственных
сальмонеллезу, также рекомендуется обратить внимание на тяжелое и легкое
протекание патологического процесса, связанного с вирулентностью
возбудителей.

7. Диагноз болезни целесообразно установить по причине появления

болезни, по эпизоотическим данным, исходя из клинических признаков, по
патологоанатомическим изменениям, а также на основании результатов
бактериологических исследований.

8. Для лечения смешанных бактериальных болезней - пастереллёза,

сальмонеллёза и колибактериоза телят, овец и ягнят, поросят гипериммунную
сыворотку крови рекомендуется вводить внутримышечно в дозе 1 мл на 1 кг
массы тела.

9. Ассоциированную ГОА формолвакцину целесообразно применять для

профилактики смешанных бактериальных болезней (пастереллез и
диплококкоз) телят, овец и ягнят, проводя при этом 2- разовую прививку


background image

подкожно, с промежутком 14 дней между каждой прививкой, телят -первый
раз в дозе 3 мл, второй раз - в дозе 3 мл, ягнят первый раз -2 мл, а второй раз -
3 мл.

10. Для профилактики смешанных бактериальных болезней следует

своевременно применить созданную в НИВИ поливалентную радиовакцину
против пастереллёза, сальмонеллёза и колибактериоза телят и ягнят, а также
ассоциированную формолвакцину против болезней пастереллёз+диплококкоз
телят и ягнят.

11. При установлении своевременного диагноза комплексным методом

будет создана возможность лечения и профилактики данной болезни.

47

SCIENTIFIC COUNCIL 16.07.2013 Qх/V25.01 SAMARKAND INSTITUTE

OF AGRICULTURE, UNDER SCIENTIFIC-RESEARCH INSTITUTE OF

LIVESTOCK, POULTRY AND FISHERY on AWARD of SCENTIFIC

DEGREE of DOCTORAL of SCIENCE

VETERINARY SCIENTIFIC-RESEARCH INSTITUTE

ELMURODOV BOZORBOY AKTAMOVICH

PATHOMORPHOLOGICAL DIAGNOSTICS OF MIXED DISEASES IN

CALVES AND LAMBS AND DEVELOPMENT OF ANTI-DISEASE

EFFORTS


background image

16.00.02 –Pathology, oncologyand morphology of animals. Veterinarian obstetrics and

biological engineering of reproduction of animals

(Veterinary science)

ABSTRACT OF DOCTORAL DISSERTATION

SAMARKAND – 2016

48

Topic of doctoral dissertation is registered in the Supreme Attestation Commission under the

Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan for №30.09.2014/B2014.5.V.21

The doctoral dissertation carried out at Veterinary scientific-research institute

. Abstract of the

dissertation in three languages (Uzbek, Russian and English) is available on the web page of the
Scientific Council (

www.samqxi.uz

) «Ziyonet» information and educational portal (

www.ziyonet.uz

)

Scientific consultant

:

Ibodullaev Fatkhullo

Ibadullaevich,


Doctor of Veterinary Sciences, Professor

Official opponents

:Dilmurodov Nasriddin Bobokulovich,

Doctor of Veterinary Sciences

Ilyasov Aziz Saidmurodovich,

Doctor of Biology Sciences

Teshaev Shuhrat Jumaevich,

Doctor of Medicine

Sciences

,

Professor


background image

Leading organization: Samarkand State Medical Institute

Defense will take place "____" _______ 2016 at "_____" at the meeting of Scientific Council

16.07.2013 QX/v25.01 under Scientific-Research Institute of Livestock and Poultry Breeding and
Fishery, Samarkand Agricultural Institute (Address: 140103, Samarkand city, Mirzo Ulugbek Street, 77.
phone./fax: (99866) 234-33-20; fax: (99866) 234-07-86; e-mail: saaiinfo2

@edu.

uz).

Doctoral dissertation is available at the Information Resource Center of the

Samarkand

Institute of Agriculture (Registered under the number of #01). Address: 140103, Samarkand city, Mirzo
Ulugbek Street, 77.

Abstract of the thesis distributed on "_____" _______ 2016.

(Distribution protocol number from .. "_______" _______ 2016)

R.B.Davlatov,

Chairman of the Scientific Council for the award of

the degree of Doctor of Science

, Doctor of Veterinary Sciences, Professor

A.S.Daminov,

Academic secretary of the Scientific Council for the award of

the degree of Doctor of Science

,candidate of Veterinary sciences

K.N.Norboev,

Chairman of the scientific seminar at the scientific council

for awarding the degree of Doctor of Science, Doctor of Veterinary, Professor

49

INTRODUCTION (doctoral dissertation annotation)

The actuality and necessity of the theme of the dissertation.

Today the spread of

bacterial diseases of cattle is 16.2% and mixed bacterial diseases is 10,9 percent in
the world. Therefore, it is important to use resource-saving, import-substituting and
exportable medicinal agents in order to prevent livestock diseases and anti
diseases effort.

It have been implementing large scale measures on decreasing of mixed

bacterial diseases of cattle, especially, calves and lambs, their treatment, prevention
and anti-diseases effort.

It is very important to raise the number of heads of cattle, to increase

efficiency, to get healthy calves and lambs, to care properly, to prevent from
different diseases in state, local and private farms in order to developing and
increasing the efficiency of livestock, which is the main sector of agriculture.

Infectious diseases including pasteurellosis, salmonellosis and colibacillosis

among young animals are still grand problem of cattle breeding. Shortage of
biological and chemical drugs in the sphere of veterinary medicine complicates this


background image

problem more and is becoming the cause of large spreading of aforementioned
infectious diseases.

Researches on pathomorphological diagnostics of mixed types of

pasteurellosis, salmonellosis and colibacillosis among young cattle, their treatment
and prevention measures’ issues are not implemented enough by today. Especially,
it is important to produce local drugs in order to diagnose, treat and prevent these
mixed diseases of young animals on time.

In case of operative diagnosing of mixed types of pasteurellosis,

salmonellosis and colibacillosis among young cattle, these diseases will be
prevented and in result, the heads of cattle will be increased and the quality of dairy
and meat products will be improved. At present, operative diagnosing of mixed
bacterial diseases of calves and lambs, at the same time researches directed on
decreasing energy, materials and resources in treatment and preventing of diseases
and improvement of labour efficiency are actual tasks.

This dissertation work will serve to the implementation of Uzbekistan

Republic Presidential Resolution#PK-842 “On additional measures on motivation
of increasing the number of cattle in private subsidiary, dekhkan and local farms as
well as expanding the production of cattle husbandry products” from April 21,
2008 and assigned tasks of the new edition of the Law#397 of the Republic of
Uzbekistan “On Veterinary” from December 29, 2015, at certain extent.

Correlation of the research work with priority directions of republican

science and technology development.

The work implemented in the framework of

priority direction of republican science and technology development #5
“Agriculture, bio-technology, ecology and environmental protection”.

Overview of foreign scientific researches on the topic of the dissertation

.

Scientific researches on inventing veterinary bio-medicines in the sphere of
livestock disease diagnosis, treatment and prevention are implementing in leading
scientific centres and higher education institutions, such as Civilian Research &

50

Development Foundation Laboratory of Microbiology (USA) Department of
Pathology, Bacteriology and Poultry Diseases Faculty of Veterinary Medicine
(Germany), PAAM Laboratory for Medical Microbiology (Netherlands), Division
of Microbiology of Infections’ Diseases, the Western Australian Centre for
Pathology and Medical Research (Australia), All-Russian Institute of vaccines and
blood serum (Russia), Ukraine Medical-veterinary research Institute (Ukraine),
Veterinary research Institute of Kazakhstan (Kazakhstan), Veterinary research
Institute (Uzbekistan).

Number of scientific results have been gained from scientific researches on

prevention and anti-diseases effort of cattle pasteurellosis, colibacillosis and
salmonellosis in the world, for instance: it has been developed PCR and ELISA
diagnosis methods for the pasteurellosis infectious disease of agricultural cattle
(Civilian Research & Development Foundation Laboratory of Microbiology PAAM
Laboratory for Medical Microbiology); vaccines on treatment and anti
diseases effort of colibacillosis and salmonellosis of animals and poultry have been
invented (Department of Pathology, Bacteriology and Poultry Diseases, Faculty of


background image

Veterinary Medicine); Methods of pathomorphology diagnosis, diagnosis,
prevention, and anti-diseases effort methods of infectious pasteurellosis and
salmonellosis diseases of agricultural cattle have been developed (Division of
Microbiology of Infections’ Diseases, Western Australian Centre for Pathology and
Medical Research); it have been invented veterinary bio-medicines against
aforementioned diseases (All-Russian Institute of vaccines and blood serum,
Ukraine Medical-veterinary research Institute).

Today, scientific works are implementing in following priority directions on

anti-diseases effort, prevention and treatment of infectious diseases of young cattle:
improvement of method of operative diagnose to mixed bacterial diseases of cattle,
inventing local bio-medicine for at once treatment of colibacteriosis, pasteurellosis
and salmonellosis diseases of young animals; developing local drugs for same time
prevention of mixed bacterial diseases.

The level of examination of the problem.

It have been carried out research

on problems of spreading of bacterial infections colibacillosis, salmonellosis,
pasteurellosis diseases among farm animals and poultry, contagion in variety of
animals and birds, contagion of these diseases together, clinical signs,
pathomorphological changes, diagnosis, treatment, and anti-disease efforts (L.L.
Myers, L.Gerny, A.K.Sitdikov, I.D.Burlutskiy, V.A.Shubin, K.A.Kashkinbaev,
G.S.Sarimsakov, F.I.Ibodullaev, A.Abdusattarov).

It’s determined that, enzootic, sporadic and individual cases of the disease,

spreading level and speed, the radius of coverage are not only related to the
ethology of the disease, but also auxiliary conditions. In addition, occurring of
severe and complicated clinical and pathological changes in bacterial diseases have
been studied seperately (S.D.Acres, N.Pavlov, M.Pay, P.Pohl.,J.L.Tomas,
C.W.Purdy, D.C.Straus,V.P.Urban, A.K.Sitdikov, A.Abdusattarov, J.M.Parmanov,
D.N.Nabiev, M.M.Murodov, S.N.Boltaev, S.Kh.Abdalimov).

Bacterial diseases in farm animals and poultry (colibacillosis, salmonellosis

and pasteurellosis) studied by many authors separately in terms of clinical and

51

pathomorphology

(P.S.Dovson,

L.N.Dorbyrni,

F.A.House,

V.A.Shubin,

K.A.Kashkinbaev, A.U. Khashimov, V.Moysa, A.A.Konopatkin, N.A.Maksimova,
Sh.Durdyev)

Mixed contagion of this disease in lambs and their pathomorphological

changes have been learned in researches. However, clinical symptoms of these
diseases, pathological changes, pathohistological indicators and detection methods,
treatment of mixed bacterial diseases in calves and the prevention measures have
not studied yet.

Correlation of the research work topic with scientific-research works of

scientific-research institution.

Dissertation work made in the framework of

practical projects such as DITD P.16.2.2. “Improvement of methods of diagnose,
treatment and prevention of bacterial diseases of young agricultural animals”
(2004-2006.); A-11-104 “Creation of effective measures of diagnose, treatment and
prevention of bacterial diseases of young cattle” (2007-2009.); USDA CRDF
UZB-2-31021-TA-09 “Identification of the pathogen agents of pasteurellosis of


background image

cattle, the creation of a vaccine against pasteurellosis and test its effectiveness in
terms of production” (2009-2012.); KHA-10-005 “Creation of new bio-medicine on
diagnose and anti-diseases effort to infectious bacterial diseases of young cattle”
(2009-2011.) and KHA-9-093 “Development of scientific based modern methods
and means of prevention and treatment of common infectious diseases of young
cattle ” infections common in young animals (braxy and enterotoxemia,
necrobacteriosis, colibacillosis, salmonellosis, pasteurellosis, diplococcus) for the
prevention and treatment of diseases of the modern scientific method and
development (2012-2014.)

The purpose of the study

is developing of measures on identifying mixed

cases of common colibacteriosis, salmonellosis and pasteurellosis diseases among
cattle, diagnosing, and treatment.

Research objectives:

to identify mixed cases of pathogen agents of bacterial diseases of calves and

lambs;

to determine bacteriological and pathomorphologocal changes of causing

diseases of mixed pathogen agents in calves in terms of natural conditions;

to

detect clinical and anatomical and pathohistological changes in lambs;

scientific explanation of methods of pathomorphologocal, bacteriological
diagnose to mixed bacterial bacterial diseases;

to develop measures of treatment and prevention of mixed bacterial diseases;

to create seperate and mixed differential diagnosis method of colibacteriosis,
salmonellosis and pasteurellosis diseases in calves and lambs.

Objects of research are 954 calves, more than 1500 Karakul sheep in conditions of

Uzbekistan and internals of calves and sheep, which had been examined at farms.

The subjects of the research

are internal organs of calves and sheep, tissues, cells,

blood indices, pathogen agents detected in the result of bacteriological research and
chemotherapeutic drugs for treatment, hyper immune blood serum vaccines.

52

Research methods.

G.A.Merkulov’s method had been used in

pathomorphologocal examination of internal organs of experimental animals in the
processes of dissertation researches. Blood hematological parameters made by
using generally accepted methods and bacteriological examinations are conducted
according to bacteria detection key of R.A. Sion. Experimental batch of first
invented multivalent vaccine determined by separating of experimental animals to
certain groups. Agglutination reaction (AR) was used in the examination of
immune efficiency of the vaccine. Blood analysis of experimental animals has been
determined by the methods of variation and correlation.

Scientific novelty of the research is as follows:

mixed cases of different types of pathogen agents of diseases in farm

animals, their spread, epizootic conditions as well as illnesses in natural

conditions have been determined for the first time in our republic;

clinical signs, pathologicoanatomic and pathohistological changes of each

disease and results of bacteriological tests have been performed;

it’s been


background image

developed timely diagnose and differential diagnostics for mixed bacterial
diseases for calves and lambs;

it’s been invented same time treatment method for colibacteriosis,

salmonellosis and pasteurellosis diseases;

results of mixed bacterial diseases (pasteurellosis and diplococcus) of calves

and lambs have been developed.

Practical results of the study are as follows:

Pathomorphological differential diagnosis of mixed bacterial diseases has

been developed in the result of scientific researches;

Hyperimmune blood serum and vaccines against pasteurellosis and

diplococcus diseases were invented for the treatment of these diseases and
prevented economic losses from them in the result of practical
implementation of the experiment;

Vaccines against pasteurellosis of sheep have been developed and gained 6

billion soums economic effectiveness during 2008-2015 in the result of
using up to 210 million doses of these vaccines.

The reliability of the results of the research.

The reliability of the results of

research has been proved by conducting researches by using modern methods and
means, morphological, and bacteriological methods and primary data processing, as
well as correspondence of the theoretical results with the experimental data,
comparison of the results of research with the foreign and local experiences, based
on results of laboratory and field experiments and evaluation and confirmation of
results by experts and by the introduction of results into production processes.

Scientific and practical significance of the research.

On the basis of the

results of the research, it has been developed the reasoning theory of
pathomorphological, pathohistological and bacteriological changes in cases of
colibacillosis, salmonellosis, pasteurellosis and diplococcus diseases of farm
animals in the Uzbekistan conditions.

Timely diagnosing and organizing of needed measures, determining differences

of diseases from each other, differences of disease course among animals, to create

53

favourable conditions for veterinary specialists in treatment and prevention of these
diseases, decreasing labour and material charges led to successes of the research on
the basis of results of the research

The introduction of results of research.

On the basis of pathomorphological

diagnostics of mixed bacterial diseases of livestock and results of anti-diseases
effort following have been implemented:

two invention patents of the Agency for Intellectual Property of the Republic

of Uzbekistan (№IAP 04097 and №IAP 05216) obtained for the production
of GOA formolated vaccine against pasteurellosis of farm animals and
inactivated multivalent vaccine for the special prevention of sheep
diplococcus;

TS-standards and certificates have been obtained on using of formolated

vaccine with aluminium hydroxide against pasteurellosis disease of farm


background image

animals and hyperimmune blood serum against colibacillosis, salmonellosis
and pasteurellosis diseases of livestock (Reference №48-4-719 of the State
Veterinary Board from May 03, 2016);

hyperimmune blood serum against colibacillosis, salmonellosis and

pasteurellosis diseases of livestock, vaccines preventing these diseases have
been used in livestock farms of Kashkadarya, Samarkand and Navoiy regions
during 2010-2015 (Reference №02/12-638 of the Ministry of Agriculture and
Water Resources from May 05, 2016). Because of using of operative
pathomorphological diagnose method, improvement of treatment and
anti-disease measures, the level of disease incidences of calves and lambs
with these diseases had been decreased for 1,5-2,0 times and annual
economic benefits were 122 million soums.

Approbation of the results of the research.

Every year, the results of research

have been approved by the Commission on examination of the Veterinary Research
Institute and tested positive, reports discussed in the scientific and
scientific-technical council of the institute. In addition, it has been approved in 12
scientific and practical conferences, including 3 international conferences – “The
problems of synthesis of research and production of drugs for veterinary use”
(Samarkand, 2000), “The current state and actual problems of veterinary science
and practice” (Almaty, 2005), Veterinarian medical UKIVM 85 interdepartmental
thematic scientific collection (Ukraine, 2005), “The problems of the introduction of
innovative technologies in agriculture” (Samarkand, 2012). These works were
presented at the Republican innovative ideas, technologies and projects fairs in
2008-2015.

Announcement of the results of the research.

A total of 33 scientific

studies published on the subject of the dissertation in different editions, including
17 articles in the scientific editions, which recommended by the Higher Attestation
Commission of the Republic of Uzbekistan proposed doctoral theses, including 15
in national and 2 in foreign magazines.

The size and structure of the dissertation.

Dissertation contains six

chapters, conclusion, references and appendices in total 200 pages.

54

MAIN CONTENT OF THE DISSERTATION

The introduction

part covers urgency and necessity of the research; there

have been given objectives and tasks, objects and subjects of the research, it’s
shown its correlation with priority directions of republican science and
technologies’ development, described scientific novelty and practical results of the
work, revealed scientific and practical importance of the results, also it’s given
ways of introduction of taken results into practice, published works and information
about content of the dissertation.

In the first chapter named “Anti-disease efforts on mixed bacterial diseases

of calves and lambs”, it’s given summary of results of foreign and national
scientists’ works on spreading of colibacteriosis, salmonellosis, pasteurellosis,
diplococcus diseases, which are common for calves, lambs and chickens; their


background image

clinical symptoms, causes, pathomorphological changes, their mixed cases,
differences and differential diagnostics. Also, it’s shown differences of each mixed
bacterial diseases from other diseases in all species of animals.

The analysis shows that, by now, it hasn’t been studied measures on

operative diagnosing, treatment and prevention of mixed bacterial diseases
(colibacillosis, salmonellosis, pasteurellosis) in partnership, private farms yet.

Place of research, objects and methods are described in the second part of the

dissertation, named

“Object of scientific researches and methods”.

Uzbekistan

Veterinary Research Institute Laboratory on study of young cattle diseases,
pathomorphology laboratory and Nishon karakul sheep-breeding farm in Nishon
district of Kashkadarya region, Karshi district “Nasl-khizmat” association, calves
and sheep belonging to “Kattakurgan” partnership farm in Nurobod district of
Samarkand region were selected as an object of the research.

During 2004-2014 years, it has been studied colibacillosis, salmonellosis and

pasteurellosis diseases cases among calves and lambs in all district partnership
farms of the republic, their spreading level, cases of mixed infectious of these
diseases, clinic symptoms, pathomorphological changes, methods of diagnosing,
analysing, as well as measures of treatment and prevention of mixed bacterial
diseases in calves, sheep and lambs in laboratory research works.

In the third -

“Mixed cases of pasteurellosis, diplococcus, colibacillosis,

salmonellosis diseases in livestock” -

part of the dissertation, it’s observed results

of the research on the spreading level of mixed bacterial (colibacillosis,
salmonellosis, pasteurellosis) diseases of calves and sheep in the territory of the
country, clinical signs, pathomorphological changes, differences of methods of
diagnosing.

It has been studied illnesses of calves, sheep and lambs and their mixed cases in

republican livestock farms during 2004-2014. In total of 3710 animals have been

examined. Pathological samples taken from the 815 heads of animals and they

have been bacteriological examined. During the examination, it’s been

determined that, farm animals mainly developed pasteurellosis, colibacillosis,

salmonellosis and diplococcus diseases and their mixed infection cases (Figure 1).

According to the results of our scientific researches, there are cases of different

bacterial diseases in the livestock farms of the republic and there is a risk of their

55

wide spreading. There have been observed pasteurellosis, diplococcus,
colibacillosis and salmonellosis disease cases in livestock. It should be noted that,
it’s been determined infectious disease (pasteurella,colibacteriosis, salmonellosis
and diplococcus) cases in 24 out of 25 farms, which examined.


background image

Figure

1. The level of spreading of mixed bacterial diseases in the farms of the republic (2004-2014)

It has been examined cases of mixed bacteriosis of calves in natural

environment, their spreading, clinical symptoms and pathomorphological changes.
In our scientific researches, in the result of clinical, pathological, bacteriological
examination of 500 calves, which have been brought from the farms of the republic
or existing in the farm, 124 pathogen calves with mixed or several diseases such as
colibacillosis, salmonellosis, pasteurellosis have been divided into 3 groups. 1

st

group included 60 calves, which are from 5 to 30 days, 2

nd

group included 40

calves, which are from 30 days to 6 months and 3

rd

group included 24 calves, which

are over 6 months (Table 1).

Table 1

The level of spreading of mixed bacteriosis of calves in natural environment

Groups

Animals’ age

Examined

calves in total

Including, number of

calves, which have

been determined

mixed

diseases

Percentage

I

5-30 days

95

60

63

II

1-6 months

155

40

25

III

Over 6 months

250

24

9,6

Total

500

124

24,8


It has been paid attention to their clinical symptoms, pathologicoanatomic,

pathohistological changes and bacteriological diagnosis. It was determined that,
clinical symptoms and pathomorphological changes of mixed bacteriosis in the
div of calves depend on the number of pathogens of the diseases and their types.

56


background image

124 calves from farms of Samarkand, Jizzakh, Navoiy, Kashkadarya and Bukhara

regions have been examined for developing a mixed pathogen agents of diseases.
All calves with mixed diseases passed clinical, pathologicoanatomic and
bacteriological examination.

Calves of the farms of the republic were developed single or mixed types of

colibacillosis and pasteurellosis diseases. Mixed type of colibacillosis and
pasteurellosis disease in one div was observed as following:

Clinical symptoms. Calves with colibacillosis and pasteurellosis, which are

from 5-30 days were weak, did not suck a milk and are mostly couching, redness of
the mucous membranes of the eyes, nose and mouth, diarrhea, cough, foam fluid
flow from nasal cavity, div temperature rising up to 40.5-41.5

0

С, submandibular,

ear areas and the knee joints lymph are enlarged, appearing of oedemas in chest and
abdominal areas, depletion and they died in 5-6 days of the disease.

Condition of calves, which are from 1 month to 6 months, is some slow, but

clinical symptoms are almost similar with aforementioned young calves. They are
also weak, mostly couching, reject the meal, diarrhea, in some calves, it’s been
observed diarrhea with bleeding. Breathing becomes slow, heart beating is
increased, hoarseness, cough, foam fluid flow from nasal cavity. Body temperature
rising up to 40.7-41.5

0

С, and death as a result of the activity of the heart and

respiratory disorders after 5-6 days of illness. Calves, which diseases were cured,
retarded in growth. In calves, which are over six months, disease cases are less and
clinical symptoms are differing from each other.

In sick animals, it’s observed fatigue, diarrhea, cough, hoarseness, div

temperature risen; reject the meal, abortion cases in the cold seasons. Sometimes,
observed symptoms of paralysis of fore limbs. Calves of this group died in 7-8 days
of the disease.

In some calves, it’s appeared edemas in abdominal and submandibular areas.

Calves with such symptoms mostly died or forced slaughtered.

Pathologicoanatomic changes. Characteristic pathological changes were

observed after dissecting calves, which are 5-30 days, with colibacillosis and
pasteurellosis diseases in natural environment. The bodies of these calves are
depleted, pointed haemorrhage are in all the mucous membranes, foamy liquid
collected in nasal cavity, conjunctivalhyperaemia, there is a dirt around the anus,
mucous membrane is red. It is revealed redness subcutaneous cellular tissue, filled
blood vessels, mucous membrane ischemia in autopsy.

Thus, the first group of calves’ pathological changes are more complex and

vary in depth. In calves, which are from 1 month to 6 months, death cases are less
than first, and the pathological changes are a little different as well.

The diseases were chronic in calves, which are from 1 to 6 months, with

colibacillosis and pasteurellosis. In autopsy, it’s revealed that, the subcutaneous
blood vessels are filled; shoulder, neck and groin were reddening when skin
removed and collected yellow slimy substance. The blood was in dark red color,
condensed, a large number of spotty haemorrhages in serous and mucous
membranes. There is atrophy in div muscles, submandibular bronchus, lungs and


background image

57

mesenteric lymph nodes enlarged; there is diapedetic haemorrhage development on

some surfaces in the fixed position.

The diseases were chronic in calves, which are over months as well and

that’s why, they were verydepleted, some of them were breathing hardly, others had
constant diarrhea and raised div temperature. In autopsy, it’s revealed that, their
lungs, lymph nodes and spleens were enlarged, there is a hemorrhagic inflammation
and it’s observed that, this septic condition was typical for pasteurellosis.

After autopsy postmortem inspection of calves, it’s determined that, above

mentioned disease-specific changes are common in all organs of calves. For
example: lobar pneumonia and pleuropneumonia were typical for pasteurellosis,
gastro-intestinal catarrhal-hemorrhagic inflammation and pointed and spotted
hemorrhage of internals were specific for colibacillosis.

Mixed cases of colibacillosis and salmonellosis diseases in calves

. Clinical

symptoms. In our research, following clinical signs were identified in calves with
mixed cases of colibacillosis and salmonellosis diseases: the acute illness was
observed in calves, which are from 5 to 30 days, it’s determined fatigue, decreasing
of appetite, the rise in div temperature was up to 40-41

0

С, pulse risen up to 120

times and breathing 35-40 times per minute. Droppings were fluid and observed
diarrhea. The illness continued 5-6 days and calves died.

Semi-acute illness was observed in calves, which are up to 6 months,

appettite decreased, heartbeats risen up to 115 times per minute, foam fluid flow
from nasal cavity, contamination around the anus, there were symptoms of
diarrheaand after 5-6 days of illness, calves died.

Clinical symptoms of calves, which are over 6 months, were some slow,

mostly, it’s been observed paralysis in the hind limbs as a result of oedemas in
abdominal cavity, disorder of nervous system, and death came in 7-9 days. Calves,
which diseases were cured, retarded in growth.
Pathologicoanatomical changes. Complicated pathologicoanatomical changes were
determined in the div of calves, which are from 5 to 30 days, with colibacillosis
and salmonellosis diseases in the natural environment during dissection.

150-200 ml of a yellow-red colored liquid collected in the vacuum of the

abdomen. Quick formation of gas in stomach and intestines attracted our attention.
Mesenteric lymph nodes are enlarged, there is a hyperemia, luscious, soft when
cutting, and there are a large number of small hemorrhages on surfaces. Lungs of
some of the calves were enlarged, distended, filled with blood, consistence has been
indurated, edges arethickened, and it’s seen spotted hemorrhages under the
livermembrane, gall bladder filled up with dark-green cholecystis fluid. Size of
kidney is enlarged, filled up with blood, capsules can be easily abjointed, there
were spotty and dotted hemorrhages on the surface.

During the examination of bodies of calves, which are up to 6 months, it’s

observed that, they were muchdepleted, all soft mucous membranes have
hyperemia, and changes of the div in neck, nose, around the anus are similar to


background image

pathological changes observed in 5-30 days calves. Pathological changes in chest
cavity, lungs and hearts are similar to 5-30 days calves. But their pathological

58

changes are some slow, in spite of the same condition observed in abdominal
organs, changes in the liver and the intestines differ from its complexity.

Mixed

cases of colibacteriosis, salmonellosis and pasteurellosis diseases in calves.

Clinical symptoms. While checking of calves, which are from 5-30 days, very
complex changes have been identified. It has been observed fatigue, refusing from
meal, did not suck a milk, foam fluid flow from nasal cavity, redness of the mucous
membranes, contaminated anus area, diarrhea, diarrhea with bleeding is some cases,
div temperature rising up to 41.0-41.8

0

С, risen of breath and heart rate

acceleration. In this group, in up to 30 day calves infected with three pathogens, has
been determined symptoms, such as couching for a long time - paralysis in the hind
limbs, which are not specific for the second group calves. Shoulder areas and
submandibular lymphs of the calves of this group were enlarged too.

Clinic symptoms of second group, in which calves are up to 6 month, are

some slow, but they are like symptoms of previous group; fatigue, couching,
refusing from meal, hoarseness, cough, dyspnea, cough, foam fluid flows from
nasal cavity, wheezing, hard breathing, risen heart rate acceleration, div
temperature rising up to 41.5-42.0

0

С, swollen feet joints, and some of calves can’t

stand up at all. This group of calves die as a result of the heart and respiratory
disorders. Some of calves, which diseases were cured, retarded in growth.

Third group calves, which are over 6 months, have the same changes,

specific to the first and the second groups. However, it’s determined diarrhea, hard
breathing, hoarseness, coaching, foam fluid flows from nasal cavity, appearing of
edemas on submandibular areas and abdominal cavity, as well as limp, risen of
div temperature, heart rate acceleration in these calves.

This was observed 80% death cases in this group of calves; the others even

were cred, but retarded in growth. It’s very difficult to determine clinical symptoms
and changes of certain disease and their difference in calves, which have all three
diseases at the same time (because, these three diseases are alike to each other),
therefore, pathological and bacteriological examination is desirable.

Pathologicoanatomical changes. In natural conditions, calves with

colibacteriosis, salmonellosis diseases will be divided into three groups depending
on their ages. During the examination of calves, which are from 5 to 30 days, it’s
determined that, they were too skinny, their div were lean, mucous membrane
were in hyperemia condition, liquid fecal contamination were around the anus,
leakage of fluid from the mouth and nasal cavity. After dissection of div, it’s been
revealed that, the lungs were in mace color, there were spotty and dotted
hemorrhages and hemorrhages were developed in parenchymal, while cutting. The
main changes were in stomach and the intestines, where stomach-intestine sections
were filled with a liquid chyme, hemorrhagic inflammation of the mucous
membranes, differenthemorrhages and there were necrotic foci in some calves’
rennet bags and small intestines and parathyphoidlymph in liver, which are specific
for salmonellosis. Thus, it has been determined changes specific to pasteurellosis


background image

and salmonellosis in the result of pathologicoanatomical examination of internal

59

organs of 5-30 day calves. Pasteurella, Salmonella, and E.coli pathogens were

separated during bacteriological examination.

Complicated pathologicoanatomical changes were determined in the div of

calves, which are from 5 to 30 days, with colibacillosis and salmonellosis diseases
in the natural environment during dissection.

II groups identified the following months to 6 months to inspect the calves’

pathological changes. Calves point hemorrhage and lobar pneumonia from all parts
of the lungs, stomach and intestines point of lobar hemorrhage, pneumonia, gastro
intestinal serous inflammation, parathyphoidnodes, as well as stability of blood in
the blood vessels, liver, spleen and hemorrhage surfaces are characterized by
enlarged lymph nodes. Autopsy results show that calves disease profound and
complex changes in the div, which consists of hemorrhagic and necrotic
inflammation processes proved.

Formation of deep pathological processes has been identified in calves of

third group, which are over 6 months. In particular, it’s registered following:
hemorrhages in the lung tissues, the expansion of the walls of the alveoli, catarrhal
exudation accumulation in the cavities, hemorrhages and stability of blood vessels,
large liver mass, lymphadenopathy, gastro-intestinal hemorrhagic inflammation and
particularly, appearance of parathyphoidlymphs in rennet. All the result of the
autopsy, it’s have been revealed changes specific to pasteurellosis and salmonellosis
in all calves. Pasteurellas, Salmonellas and Escherichia coli pathogens have been
separated in the result of bacterial examination. As a result, it’s identified that,
clinical, pathologicoanatomical and pathohistological changes of mixed bacterial
diseases (Pasteurella, salmonellosis, colibacillosis) of calves will be different, they
are differ from each other depending on ages of calves and will be complex in
calves, which infected with three of these diseases at same time.

Research works on pathomorphological changes of mixed bacterial diseases

of lambs, which was a part of Candidate's degree dissertion in 1999, has given in
the fourth chapter of dissertation, which named

“Mixed bacterial diseases of

lambs”

. Clinical changes of mixed infectious diseases depend on flow and

virulence of the pathogens of diseases. In acute diseases, it will be complex and
very difficult. In addition, it changes depending on the type and quantity of
pathogens in organism.

Infection of animals with mixed pathogens in natural conditions have been

studied in 72 sheep and lambs, which were brought for diagnosis from farms of
Dekhkanabad district of Kashkadarya region and Nurobod district of Samarkand
region, as well as some of them were examined in farms. All sheep and lambs were
examined on clinical, pathological and bacteriological aspects.

Clinical symptoms of lambs of first group (which are from 5 to 30 days)

were following: lagging from flock, not sucking a milk, some of them were
couching, weakness, paling of coats, pollution around eyes, mouth and nose, some
of them has diarrhea with bleeding, rising of div temperature up to 41,2-42,5

0

С.


background image

Submandibular, shoulder, lymph nodes were swollen, it’s felt abdominal pain in
palpation. Some sheep has swellings around perineum, neck and abdomen. 60% of
them died, and the rest were cured, but retarded in growth.

60

Very severe clinical symptoms have been observed in lambs of second group

(which are from 1 month to 6 months) at the early phase of the disease. It has been
identified foam fluid flow from nasal cavity, paling of all mucous membranes,
pollution around the anus, diarrhea, rising of div temperature up to 42.5-43.0

0

С,

acceleration of breathing (32-34 times per minute), heart beating (105-110 times
per minute). Some lambs lagged from flock, were couching and weak. Some lambs
died with these symptoms, and the rest retarded in growth.

Disease cases were less in the third group sheep (2-3 years) then lambs and

were different in clinical aspect. At the beginning of diseases, most of the pregnant
ewes had abortion, and then following clinical symptoms were identified: diarrhea,
rise in div temperature, weakness, fatigue, paralysis. Different swellings were
appeared in the walls of abdomen and on submandibular areas. Sheep with similar
clinical signs mostly died or will be slaughtered. If the disease remains limited with
abortion, these ewes will be cured progressively, but they stay dry. After dissection,
pathologicoanatomical and bacteriological examination of ewe bodies, which died
because of increasing of different symptoms of disease after abortion, it’s identified
changes specific to 2-3 types of pathogens and also, pasterella salmonella.

It’s very difficult to identify and distinguish of clinical symptoms and

changes of exact disease in mixed infections. Therefore, it’s advisable to implement
bacteriological

examination

along

with

pathologicoanatomical

and

pathomorphological examinations. Analysis of pathohistological changes, which
develop in infectious diseases in natural conditions shows that, there have been
detected mixed infectious diseases in examined 72 out of 105 sheep and lambs, and
changes in internal organs of these animals are completely different from each
aforementioned diseases. In addition, in mixed diseases, changes in organisms also
differs from each other depend on their ages. Because, disease flows acute and
complex in lambs, which are from 5 to 30 days as identified in examinations. The
processes in the div varies depending on the number and type of pathogens of
diseases.

Measures according to the fifth chapter, named

“Measures on treatment

and prevention of mixed diseases (colibacillosis, salmonellosis, pasteurellosis,
diplococcus)”

of the dissertation, have been taken in order to learn treating

influence of hyperimmune serum to the organisms, which are infected with mixed
infectious diseases. Results of treatment of mixed bacterial diseases in lambs have
been studied in 25 lambs, which are 6 months, by dividing into 5 groups.


background image

61

Table 2

Results of treatment of mixed bacterial diseases (colibacillosis, salmonellosis,

pasteurellosis) in lambs

Group

s

Nu

mb
er
of

heads

Type of

infected

pathogens

Doze,

billion

Amount

of

hyperimm

un e

serum

Result

(after 3 days)

Efficienc

y, %

Infecte

d

Died

I

5

E.coli

5 billion

g.c.

1 ml/kg

5
heads

0

100

II

5

Sal. аbortisovis 5 billion g.c.

1 ml/kg

5
heads

0

100

III

5

Past. haemolytica 5 billion g.c.

1 ml/kg

5
heads

0

100

IV

5

E.coli

Sal. аbortisovis

Past.

haemolytica

3 billion
g.c.

3

billion
g.c.

3

billion
g.c.

1 ml/kg

4 heads

1

80

V

5

E.coli

Sal. аbortisovis

Past.

haemolytica

3 billion
g.c.

3

billion
g.c.

3

billion
g.c.

-

5 heads

5

0



background image

The first group of lambs subcutaneous infected with 5 billion E. coli germ cells,
after the clinical signs, it’s been injected 1 ml hyperimmune serum for 1 kg of live
weight. The second group of lambs subcutaneous infected with 5 billion Sаlmonella
abortis ovis germ cells, after the clinical signs, it’s been injected 1 ml hyperimmune
serum for1 kg of live weight.

And, the third group of lambs subcutaneous infected with 5 billion Pasterella

haemolytica germ cells, after the clinical signs, it’s been injected 1 ml
hyperimmune serum for1 kg of live weight. The fourth group of lambs
subcutaneous infected with 3 billion E. coli germ cells, 3 billion Sаlmonella abortis
ovis germ cells and 3 billion Pasterella haemolytica germ cells, in total 9 billion
germ cells, after the clinical signs, it’s been injected 1 ml hyperimmune serum for1
kg of live weight. The fifth group of lambs was control group and they also have
been infected with 3 billion E. coli, 3 billion Sаlmonella abortis ovis and 3 billion
Pasterella haemolytica, in total 9 billion germ cells. But, the sixth group hasn’t been
injected with hyperimmune serum (Table 2).

In the first, second and third group lambs, which have been infected separate

pathogens, the treatment effectiveness of hyperimmune serum was 100 percent, in
the fourth group of lambs (which have been infected three types of pathogens), and
this parameter was 80 percent. All lambs of fifth control group died and no
effectiveness was observed (Figure 2).

62


background image

Figure 2. Effectiveness of treatment of mixed bacterial diseases in lambs

As a result, the mixed diseases lambs of fourth and fifth groups have severe,

complex clinical symptoms than that of the first, second and third groups.
Effectiveness of hyperimmune serum gave100 percent effectiveness to lambs with
one type of disease, 80 percent effectiveness with mixed types of diseases.

Effectiveness of treatment of mixed bacterial diseases in calves

. It’s been

studied mechanism of effectiveness of treatment of hyperimmune serum in 15
calves in Uzbekistan Veterinary Research Institute Laboratory on study of young
cattle diseases.

For this purpose, 15 calves have been studied by dividing into 5 groups,

where 3 calves in each group. The first group of calves subcutaneous infected with
10 billion E. coli germ cells, after the clinical signs, it’s been axillary injected 2 ml
hyperimmune serum for 1 kg of live weight. The second group of lambs
subcutaneous infected with 10 billion Sal. dublin pathogen’s germ cells, after the
clinical signs, it’s been injected 1 ml hyperimmune serum for1 kg of live weight.
And, the third group of lambs subcutaneous infected with 10 billion Pasterella
haemolytica germ cells, after the clinical signs, it’s been axillary injected 1 ml
hyperimmune serum for1 kg of live weight. The fourth group of lambs
subcutaneous infected with 5 billion E. coli germ cells, 5 billion Sal. dublin germ
cells and 5 billion Pasterella haemolytica germ cells, in total 15 billion germ cells,
after the clinical signs, it’s been injected 1 ml hyperimmune serum for1 kg of live
weight. The fifth group was control group and it also has been subcutaneous
infected with 5 billion E. coli, 5 billion Sal. dublin and 5 billion Pasterella
haemolytica, in total 15 billion germ cells. Then, it’s been studied clinical
symptoms, pathomorphological changes and mechanism of effectiveness if
treatment in all calves

After 4 hours of infection of disease pathogens in calves of first group, their

div temperature have risen up to 40,5

0

С and their pulse and breathing had

accelerated. In the second day of the disease, it has been appeared fatigue, diarrhea

63


background image

symptoms and all of them have been treated by injecting 1 ml hyperimmune serum

for1 kg of live weight. In 6-7 days of treatment, all the calves were healed. After 4
hours of infection of disease pathogens in calves of first group, their div
temperature have risen up to 40,5

0

С and their pulse and breathing had accelerated.

In the second day of the disease, it has been appeared fatigue, diarrhea symptoms
and all of them have been treated by injecting 1 ml hyperimmune serum for1 kg of
live weight. In 6-7 days of treatment, all the calves were healed. Calves of second
group, which were infected Salmonella, also had fatigue, hoarseness, acceleration
of breathing, rising up a div temperature in second day of illness. After that, they
have been treated by hyperimmune serum during 3 days, then all calves of this
group were healed.

Calves of third group also have been treated after appearing clinical

symptoms, such as fatigue, refusing from meal, hoarseness, flowing of fluid from
nasal cavity, hoarseness, acceleration of heartbeating, rising up a div temperature.
In 7-8th days of the treatment, all symptoms disappeared and all calves were healed
gradually.

Clinical signs of the calves of the fourth group were a bit complex, such as

loss of appetite, fatigue, couching cases, the rise in div temperature up to 41,5-
42

0

С, acceleration of breathing, hoarseness, flowing of fluid from nasal cavity,

cough, diarrhea, and some calves have subcutaneous oedema, signs of the
lameness. After that, it’s been started treatment by injecting 1 ml hyperimmune
serum for1 kg of live weight. On the 5th day of the illness, one calf died after
illness. Clinical signs of the disease have disappeared gradually in the rest 2 calves
and they’ve healed slowly.

In the fifth (control) group disease flows was acute and were observed very

acute and complex clinical symptoms. Because of diarrhea, sometimes with
bleeding and purulent, as well as an increase in breathing, pulse rates, rising of
div temperature, 1 calf died on the 7th day of illness after fatigue and the rest 2
died on 9th day.

Finally, in the result of the research on effectiveness of hyperimmune serum

against farm animals’ colibacillosis, salmonellosis, and pasteurellosis diseases, it’s
identified that, it was effective for the calves of the first, the second and the third
groups for 100 percent, in calves, which were infected with three pathogens, this
index was 66 percent. All calves of control group have died. Shown percentages
were taken according to the number of heads of calves (Figure 3).


background image

64

Figure 3. Effectiveness of treatment of mixed bacterial diseases in calves

In the sixth chapter of the dissertation, which named

“Effectiveness of

prevention of mixed bacterial diseases in calves and lambs”

, it’s studied 6

months immune activity of experimental GOA formolated vaccine against
pasteurellosis and diplococcus by using local diplococcus and pasteurellosis
cultures, in order to prevent pasteurellosis and diplococcus diseases in calves and
lambs. This vaccine subcutaneous injected to calves two times; 3 ml in the first
time and 5 ml in the second time and by the difference of 14 days. In 6 months after
vaccination, LD

100

(25 billion g.c.) of diplococcus and pasteurellosis pathogens

were infected. As second group was control group, it hasn’t been used experimental
vaccine against diplococcus and pasteurellosis. They have been infected with LD

100

(25 billion g.c.) of diplococcus and pasteurellosis pathogens as well (Table 3).

Table 3

The results of the study of the effectiveness of the Associated GOA formolated vaccine

against pasteurellosis and diplococcus in calves and lambs

# Group

s

Numb

er of

cattle

(head)

Doze of

vaccination

Meth

od of

vacci

na

tion

Infection

(after 6 months)

Result

1

st

time

2

nd

time

Amount

Method

1

I

3

3 мл

5 мл

subcu

tan

25 billion

g.c.

abdominal

Alive


background image

eous

2

II

Contro

l

3

-

-

-

25 billion

g.c.

abdominal

3

calves

died


In the result of researches, it’s identified that, this vaccine’s 6 month immune
effectiveness is in high level. By using this vaccine, it’s created opportunity of
preventing pasteurellosis and salmonellosis diseases of calves.

Effectiveness of prevention of mixed bacterial diseases in lambs.

In order

to study 6 months immune activity of of experimental GOA formolated vaccine
against pasteurellosis and diplococcus of calves and lambs in the organism of
lambs, this vaccine subcutaneous injected to lambs two times; 2 ml in the first time

65

and 3 ml in the second time and by the difference of 14 days. In 6 months after

vaccination, LD

100

(25 billion g.c.) of diplococcus and pasteurellosis pathogens

were infected. As second group was control group, it hasn’t been used experimental
vaccine against diplococcus and pasteurellosis. They have been infected with LD

100

(25 billion g.c.) of diplococcus and pasteurellosis pathogens as well (Table 4).

Table 4

The results of the study of the effectiveness of the Associated GOA formolated vaccine

against pasteurellosis and diplococcus in lambs

# Group

s

Numb

er of

cattle

(head)

Doze of

vaccination

Meth

od of

vacci

na

tion

Infection

(after 6 months)

Result

1

st

time

2

nd

time

Amount

billion g.c.

Method

1

I

3

2 мл

3 мл

subcu

tan

eous

25

abdominal

Alive

2

II

Contro

l

3

-

-

-

25

abdominal

3

lambs

died


During researches, general condition of sheep did not change in 10 day
observation period after infection of pathogens, no infection symptoms have been
identified. Researches show that, 6 months immune effectiveness of multivalent
vaccine against pasteurellosis and diplococcus diseases of lambs and calves is
high.

CONCLUSIONS

1. It’s recorded that, the level of spreading of mixed bacterial diseases


background image

(colibacillosis, salmonellosis, pasteurellosis and diplococcus) of young
animals are following: in calves – 21.4%, in lambs – up to 27.5 %, at
livestock farms of Uzbekistan.

2. It’s notable that, mixed bacterial diseases among calves are following:

colibacteriosis + salmonellosis - up to 30%, colibacteriosis + pasteurellosis –
up to 25%, diplococcus +pasteurellosis – up to 18%; these parameters are
following in lambs: colibacteriosis + salmonellosis - up to 35%,
pasteurellosis + diplococcus – up to 25% pasteurellosis+ colibacteriosis – up
to 28,7%.

3. It’s desirable to pay attention to that fact, that, mixed types of bacterial

diseases occurred in calves and lambs of the farms of Kashkadarya, Navoiy,
Samarkand, Bukhara and Jizzakh regions and Republic of Karakalpakstan.

4. It’s recommended to pay attention to following pathomorphological changes

in calves and lambs with pasteurellosis, salmonellosis and colibacillosis
diseases: increase in the overall reactions of blood vessels, edema formation,
hemorrhages

in

mucous

membranes

of

the

intestines

and

catarrhal-hemorrhagic inflammations, spotted hemorrhages in parenchyma
of livers and kidneys, development of catarrhal haemorrhagic croupous
necrotizing pneumonia foci in lungs.

66

5. It’s advisable to pay attention to the following pathomorphological changes in

calves and lambs with pasteurellosis and colibacillosis diseases:
hemorrhages in all parenchymatous organs, catarrhal fibrinous pneumonia in
lungs and fullness of blood vessels, edemas, appearing of catarrhal
hemorrhagicgastroenteritis in stomach and intestines.

6. In case of infection of calves and lambs with mixed pasteurellosis and

salmonellosis, pathologicoanatomical changes were very deep and complex,
and in most cases, it can be observed symptoms of both diseases in the
organs of animals, also it should be noticed, that, accumulation of abdominal
fibrin exudate, necrosis of lobar pneumonia pleuropneumonia are signs of
pasteurellosis; catarrhal-hemorrhagic inflammations in stomach and
intestines, blood congestion in liver, kidney, spleen and rennet, hemorrhages,
dystrophic changes, appearing of parathyphoidlymph are

signs of

salmonellosis; severity or mildness of pathological process depends on
virulence of the pathogens.

7. In diagnosing of disease, firstly, it’s recommended to identify causes of the

disease,

epizootic

data,

and

based

on

clinical

signs

and

pathologicoanatomical as well as results of bacteriological tests.

8. It’s recommended to inject axillary 1 ml hyperimmune serum for1 kg of live

weight in treatment of bacterial diseases (pasteurellosis, salmonellosis and
colibacillosis) against pasteurellosis, salmonellosis and colibacillosis of in
calves, sheep, lambs and piglets.

9. In prevention of mied bacterial diseases (pasteurellosis and diplococcus) of

calves, sheep and lambs, it’s recommended to inject calves subcutaneous
with GOA formolated vaccine against these diseases two times; 3 ml in the


background image

first time and 3 ml in the second time and by the difference of 14 days and
same vaccine injection for lambs: 2 ml in the first time and 3 ml in the
second time and by the difference of 14 days

10. In order to prevent mixed bacterial diseases, it’s strongly recommended to

use multivalent radio vaccine against pasteurellosis, salmonellosis and
colibacillosis diseases of calves and lambs and vaccine associated against
pasteurellosis + diplococcus diseases of calves and lambs on timely basis.
Both vaccines originated in VRI.

11. If mixed diseases will be diagnosed by complex method on timely basis, it

will be possible to treat andprevent these diseases.

67

ЭЪЛОН ҚИЛИНГАН ИШЛАР РЎЙХАТИ

СПИСОК ОПУБЛИКОВАННЫХ РАБОТ

LIST of PUBLISHED WORKS

I

бўлим (

I

часть;

I

part)

1. Элмуродов Б.А., Ибадуллаев Ф.И. Бузоқлар касалликларининг клиник

патологоанатомик диагностикаси. // Монография.

-

Тошкент, 2010. Б. 114. 2.

Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Х., Наврўзов Н.И., Шералиева И. Ёш
ҳайвонлар касалликлари. // Монография, -Самарқанд, 2016. 167 бет. 3.
Элмуродов Б.А., Парманов Ж.М., Маҳматқулов М., Қоракўл қўйларида
пастереллёзнинг кечиши ва эпизоотологиясининг ўзига хос хусусиятлари. //
Ветеринария.- Тошкент, 1999.-№3. Б.23-25. 4. Элмуродов Б.А. Бузоқларнинг
аралаш бактериал касалликларини аниқлаш. // Ветеринария.-Тошкент, 2002.
-№3. Б. 63-64.

5. Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Ҳ., Диплококкоз // Зооветеринария.-

Тошкент, 2007.-№1. Б. 6-7. (16.00.00; №4).

6. Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Х. Қўйларнинг пастереллёзига қарши

кураш чора-тадбирлари // Зооветеринария.-Тошкент, 2008.-№1. Б. 21-24.
(16.00.00; №4).

7. Элмуродов Б.А. Паррандаларнинг юқумли касалликларини аниқлаш. //

Аgro ilm.- Тошкент, 2008. – №4.– Б. 50-51. (16.00.00; №1). 8. Элмуродов Б.А.
Қўй ва қўзиларда учрайдиган пастереллёз ва диплококкоз касалликлари //
Зооветеринария.-Тошкент, 2009.-№3. Б. 13-14. (16.00.00; №4).


background image

9. Патент ЎзР №IAP 04097 Қўйларнинг диплококкозининг махсус

профилактикаси учун инактивацияланган кўп валентли вакцина / Элмуродов
Б.А., Абдалимов С.Ҳ., Исматова Р.А. // Расмий ахборотнома. -Тошкент -2010.
№2.

10. Элмуродов Б.А. Соғлом ҳайвон сифатли гўшт ва мўл сут гаровидир.

// Зооветеринария. –Тошкент, 2011.-№1 Б. 43-44. (16.00.00; №4). 11. Элмуродов
Б.А. Бузоқ ва қўзиларни касалликлардан ҳимоя қилиш. // O‘zbekiston qishloq
xo‘jaligi. – Тошкент, 2013.-№5 Б. 32. (16.00.00; №3). 12. Элмуродов Б.А.,
Наврўзов Н., Н.Воҳидова., С.Рашидова., Ёш ҳайвонлар касалликларининг
профилактикаси ва уларни даволашда полимер: металл системаларни қўллаш.
// Аgro ilm.-Тошкент, 2013. -№4. Б. 51-52. (16.00.00; №1).

13. Elmurodov B.A. Pathomorphology under mixed (colibacteriosis,

solmonellosis and posterullosis infections of colves. // International journal of
Applied Agricultural Research.-India, ISSN 0973-2683 Volume 9 # 1 (2014) pp.
85-87.

14. Шопўлатова З., Элмуродов Б.А., Рўзиқулова Б.У. Кавш қайтарувчи

ҳайвонларда пастереллёз касаллигининг патологоанатомик ва лаборатория
диагностикаси ҳақида. // Зооветеринария.-Тошкент, 2014.-№2. Б.15-16.
(16.00.00; №4)

68

15. Жураев Д., Элмуродов Б. Чорва молларининг юқумли бактериал

касалликларининг олдини олиш-муҳим вазифа. // O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi.
– Тошкент, 2014.-№5 Б. 13-14. (16.00.00; №3)

16. Элмуродов Б.А., Наврўзов Н., Шопўлатова З., Рўзиқулова У.Б. Ёш

ҳайвонлар юқумли касалликларини аниқлаш, даволаш ва олдини олиш ҳақида
// Зооветеринария. –Тошкент, 2014.-№5 Б.12-13. (16.00.00; №4)

17. Патент ЎзР №2013 0015. Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг

пастереллёз касаллигига қарши ГОА формол вакцина / Элмуродов Б.А.,
Абдалимов С.Х., Салохиддинова Х. // Расмий ахборотнома.-2016, -№5.

II бўлим (II часть; II part)

18. Элмуродов Б.А. Қўзиларда пастереллёз ва колибактериоз аралаш

ҳолда учраганда кузатиладиган клиник-анатомик белгилари // Проблемы
изыскания синтеза и производства препаратов для ветеринарии: Республика
илмий-амалий конференциялари маърузалари тўплами. – Самарқанд: ВИТИ,
1999. Б. 219-221

19. Элмуродов Б.А. Қўйлар пастереллёз ва сальмонеллёз

касалликларининг патоморфологияси. // Ўзбекистонда қишлоқ хўжалик
ҳайвонлари касалликларига қарши кураш ва олдини олиш тадбирлари:
Республика илмий-амалий конференциялари маърузалари тўплами.–
Самарқанд: ВИТИ, 2000. Б.178-180

20. Элмуродов Б.А. Турли хил қўзғатувчилар таъсирида ошқозон

ичакларнинг патоморфологик ўзгаришлари // Ўзбекистонда қишлоқ хўжалик


background image

ҳайвонлари касалликларига қарши кураш ва олдини олиш тадбирлари:
Республика илмий-амалий конференция маърузалари тўплами.–Самарқанд:
ВИТИ, 2000. Б.180-184

21. Элмуродов Б.А., Ибодуллаев Ф. Аралаш бактериал колибактериоз ва

сальмонеллёз

касалликларининг

патоморфологияси.

//

Ўзбекистон

Республикаси Мустақиллигининг 10 йиллиги ва ВИТИнинг 75 йиллигига
бағишланган халқаро илмий-амалий анжуман материаллари тўплами.

Самарқанд: ВИТИ, 2001. Б. 169-170

22. Элмуродов Б.А., Парманов Ж.М., Абдалимов С.Х. Колисальмонеллёз

ва пастереллёз касалликларини даволаш ва олдини олишнинг замонавий
усуллари. // Ветеринария соҳаси учун дори-дармонлар яратиш, синтез қилиш
ва ишлаб чиқариш: III Республика илмий-амалий

конференциялари

маърузалари тўплами. –Самарқанд: ВИТИ, 2004. Б.89-90

23. Элмуродов Б.А., Ниязов Ф.А. Смешанные бактериальные болезни

птиц. // Украина Институт ветеринарии медицина УКИВМ 85
МIЖВДОМЧИЙ тематический наукови збирник: Халқаро илмий-амалий
анжуман материаллари тўплами. Украина: УКИВМ, 2005. С.1325-1327

24. Элмуродов Б.А. Патоморфология при смешанных инфекциях телят. //

Современное состояние и актуальные проблемы развития ветеринарной науки

и практики: Посв. 100-летию КазНИВИ: Международная научно-

69

практечиская конференцие. Алмата: КазНИВИ, 2005. Т.№1. Инф. Болезн. С.
289-291

25. Элмуродов Б.А., Нязов Ф.А., Ибадуллаев Ф.И. Ассоциированное

течение некоторых бактериальных болезней птиц. // Ҳайвон ва
паррандаларнинг ўта хавли касалликларини тарқалиши ва олдини олишнинг
мониторинги: Халқаро илмий-амалий конференциялари маърузалари
тўплами.–Самарқанд: ВИТИ, 2006. Б.347-348

26. Элмуродов Б.А., Ибадуллаев Ф.И. Ёш моллар пастереллёз ва

диплококкоз касалликларини даволаш ҳамда олдини олишнинг замонавий
усуллари // Ветеринария соҳаси учун дори-дармонлар яратиш, синтез қилиш
ва

ишлаб

чиқариш

муаммолари:

IV

Республика

илмий-амалий

конференциялари маърузалари тўплами.- Самарқанд: ВИТИ, 2008. Б.339

27. Элмуродов Б.А. Паррандаларнинг юқумли аралаш касалликлари //

Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлигини оширишда аграр фанлар ютуқларининг
ўрни. – Самарқанд: СамҚХИ, 2009. Б.85-88

28. Патент РУз №BGU 00269 Бузоқларнинг клиник-патологоанатомик

диагностикаси // Элмуродов Б.А., Ибадуллаев Ф.И., Абдалимов С.Х,
Ахмадалиева Л.Х. Расмий ахборотнома -2011, №5

29. Япаров Э.Э., Мирзаев Б.Ш, Элмуродов Б.А. Қоракўл қўйларда

колибактериоз ва сальмонеллёз касалликларининг хусусиятлари // Ҳайвон ва
паррандаларнинг ўта хавфли касалликларнинг тарқалиши ва олдини
олишнинг мониторинги: IV Ҳалқаро илмий конференция маърузалари
тўплами. – Самарқанд: ВИТИ, 2011. Б. 318-320


background image

30. Патент РУз №AGU 0119. Ўзбекистонда қўйларнинг листериози ҳамда

бузоқларнинг аралаш бактериал касалликларини аниқлаш // Элмуродов Б.А.,
Абдалимов С.Ҳ. Расмий ахборотнома. –2012, №9

31. Элмуродов Б.А., Наврўзов Н. И. Ёш ҳайвонлар касалликларини

даволашда полимерли препаратларнинг аҳамияти // Агросаноат мажмуаси
учун экологик хавфсиз полимерлар Республика илмий-техник конференция
маърузалари тўплами. –Тошкент: ЎзРФАПКФИ, 2012. Б. 29

-

32

32. Элмуродов Б.А., Шералиева И.Д. Ёш моллар юқумли бактериал

касалликларини олдини олиш самарадорлиги // Фан ва ишлаб чиқариш
интеграцияси қишлоқ хўжалиги самарадорлигининг муҳим омили.
Республика илмий-техник конференция маърузалари тўплами. -Самарқанд:
СамҚХИ, 2013. II-қисм. Б. 45-48

33. Элмуродов Б.А., Наврўзов Н.И, Шералиева И.Д. Қоракўл

қўйларининг юқумли касалликларини аниқлаш, даволаш ва олдини олиш
ҳақида // Чўл-яйлов чорвачилигини модернизациялаш муаммолари: Халқаро
илмий-амалий конференция маърузалари тўплами. – Самарқанд: ЎзҚЧЭИТИ,
2015. Б. 56-59

70

Автореферат «Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги» журнали таҳририятида

таҳрирдан ўтказилди (05.05.2016 йил).


background image

Босишга рухсат этилди: ________2016 йил

Ҳажми: 5,25. Адади: 100. Буюртма: №__ .

Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси,

100197, Тошкент, Интизор кўчаси, 68

«АКАДЕМИЯ НОШИРЛИК МАРКАЗИ» ДУК

71

Библиографические ссылки

Элмуродов Б.А., Ибадуллаев Ф.И. Бузоқлар касалликларининг клиник патологоанатомик диагностикаси. // Монография. -Тошкент, 2010. Б. 114.

Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Х., Наврўзов Н.И., Шералиева И. Ёш ҳайвонлар касалликлари. // Монография, -Самарканд, 2016. 167 бет.

Элмуродов Б.А., Парманов Ж.М., Маҳматкулов М., Қоракўл қўйларида пастереллёзнинг ксчиши ва эпизоотологиясининг ўзига хос хусусиятлари. // Ветеринария.- Тошкент, 1999.-№3. Б.23-25.

Элмуродов Б.А. Бузоқларнинг аралаш бактсриал касалликларини аниқлаш. // Ветеринария.-Тошкент, 2002. -№3. Б. 63-64.

Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Ҳ., Диплококкоз // Зоовстсринария.-Тошкент, 2007.-№ 1. Б. 6-7. (16.00.00; №4).

Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Х. Қўйларнинг пастсрсллёзига қарши кураш чора-тадбирлари // Зоовстсринария.-Тошкент, 2008.-№1. Б. 21-24. (16.00.00; №4).

Элмуродов Б.А. Паррандаларнинг юқумли касалликларини аниқлаш. // Agro ilm.- Тошкент, 2008. - №4 — Б. 50-51. (16.00.00; №1).

Элмуродов Б.А. Қўй ва кўзиларда учрайдиган пастереллёз ва диплококкоз касалликлари // Зоовстсринария.-Тошкент, 2009.-№3. Б. 13-14. (16.00.00; №4).

Патент УзР №1АР 04097 Қўйларнинг диплококкозининг махсус профилактикаси учун инактивацияланган кўп валентли вакцина / Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Ҳ., Исматова Р.А. // Расмий ахборотнома. -Тошкент -2010. №2.

Элмуродов Б.А. Соғлом ҳайвон сифатли гўшт ва мўл сут гаровидир. // Зооветеринария. -Тошкент, 2011.-№1 Б. 43-44. (16.00.00; №4).

Элмуродов Б.А. Бузоқ ва қўзиларни касалликлардан химоя қилиш. // 0‘zbckiston qishloq xo‘jaligi. - Тошкент, 2013.-№5 Б. 32. (16.00.00; №3).

Элмуродов Б.А., Наврўзов H., Н.Воҳидова., С.Рашидова., Ёш ҳайвонлар касалликларининг профилактикаси ва уларни даволашда полимер: металл системаларни қўллаш. // Agro ilm.-Тошкент, 2013. -№4. Б. 51-52. (16.00.00; №1).

Elmurodov В.A. Pathomorphology under mixed (colibacteriosis, solmoncllosis and postcrullosis infections of colves. // International journal of Applied Agricultural Rcsearch.-India, ISSN 0973-2683 Volume 9 # 1 (2014) pp. 85-87.

Шопўлатова 3., Элмуродов Б.А., Рўзиқулова Б.У. Кавш қайтарувчи ҳайвонларда пастереллёз касаллигининг патологоанатомик ва лаборатория диагностикаси ҳақида. // Зооветеринария.-Тошкент, 2O14.-№2. Б.15-16. (16.00.00; №4)

Журасв Д., Элмуродов Б. Чорва молларининг юқумли бактсриал касалликларининг олдини олиш-муҳим вазифа. // O‘zbckiston qishloq xo'jaligi. - Тошкент, 2О14.-№5 Б. 13-14. (16.00.00; №3)

Элмуродов Б.А., Наврўзов Н., Шопўлатова 3., Рўзиқулова У.Б. Ёш ҳайвонлар юқумли касалликларини аниклаш, даволаш ва олдини олиш ҳакида// Зоовстсринария. -Тошкент, 2014.-№5 Б.12-13. (16.00.00; №4)

Патент УзР №2013 0015. Қишлок хўжалик ҳайвонларининг пастереллёз касаллигига қарши ГОА формол вакцина / Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Х., Салохиддинова X. // Расмий ахборотнома.-2016, -№5.

Элмуродов Б.А. Қўзиларда пастереллёз ва колибактсриоз аралаш ҳолда учраганда кузатиладиган клиник-анатомик белгилари // Проблемы изыскания синтеза и производства препаратов для ветеринарии: Республика илмий-амалий конференциялари маърузалари тўплами. - Самарканд: ВИТИ, 1999. Б. 219-221

Элмуродов Б.А. Қўйлар пастереллёз ва сальмонеллёз касалликларининг патоморфологияси. // Узбскистонда қишлоқ хўжалик ҳайвонлари касалликларига қарши кураш ва олдини олиш тадбирлари: Республика илмий-амалий конференциялари маърузалари тўплами.-Самарқанд: ВИТИ, 2000. Б. 178-180

Элмуродов Б.А. Турли хил қўзғатувчилар таъсирида ошқозон ичакларнинг патоморфологик ўзгаришлари // Узбскистонда қишлоқ хўжалик ҳайвонлари касалликларига қарши кураш ва олдини олиш тадбирлари: Республика илмий-амалий конференция маърузалари тўплами.-Самарқанд: ВИТИ, 2000. Б. 180-184

Элмуродов Б.А., Ибодулласв Ф. Аралаш бактериал колибактсриоз ва сальмонеллёз касалликларининг патоморфологияси. // Узбекистан Рсспубликаси Мустакиллигининг 10 йиллиги ва ВИТИнинг 75 йиллигига бағишланган халқаро илмий-амалий анжуман матсриаллари тўплами. Самарканд: ВИТИ, 2001. Б. 169-170

Элмуродов Б.А., Парманов Ж.М., Абдалимов С.Х. Колисальмонеллёз ва пастереллёз касалликларини даволаш ва олдини олишнинг замонавий усуллари. // Ветеринария сохаси учун дори-дармонлар яратиш, синтез қилиш ва ишлаб чиқариш: III Республика илмий-амалий конференциялари маърузалари тўплами. -Самарканд: ВИТИ, 2004. Б.89-90

Элмуродов Б.А., Ниязов Ф.А. Смешанные бактериальные болезни птиц. // Украина Институт ветеринарии медицина УКИВМ 85 М1ЖВД0МЧИИ тематический наукови збирник: Халқаро илмий-амалий анжуман материаллари тўплами. Украина: УКИВМ, 2005. С. 1325-1327

Элмуродов Б.А. Патоморфология при смешанных инфекциях телят. // Современное состояние и актуальные проблемы развития ветеринарной науки и практики: Поев. 100-летию КазНИВИ: Международная научно-практсчиская конфсрснцис. Алмата: КазНИВИ, 2005. Т.№1. Инф. Болезн. С. 289-291

Элмуродов Б.А., Нязов Ф.А., Ибадуллаев Ф.И. Ассоциированное течение некоторых бактериальных болезней птиц. // Ҳайвон ва паррандаларнинг ўта хавли касалликларини таркалиши ва олдини олишнинг мониторинги: Халкаро илмий-амалий конференциялари маърузалари тўплами.-Самарканд: ВИТИ, 2006. Б.347-348

Элмуродов Б.А., Ибадуллаев Ф.И. Ёш моллар пастереллёз ва диплококкоз касалликларини даволаш хамда олдини олишнинг замонавий усуллари // Ветеринария сохаси учун дори-дармонлар яратиш, синтез килиш ва ишлаб чикариш муаммолари: IV Республика илмий-амалий конференциялари маърузалари тўплами.- Самарканд: ВИТИ, 2008. Б.339

Элмуродов Б.А. Паррандаларнинг юқумли аралаш касалликлари // Қишлоқ таракқиёти ва фаровонлигини оширишда аграр фанлар ютуқларининг ўрни. - Самарканд: СамҚХИ, 2009. Б.85-88

Патент РУз №BGU 00269 Бузокларнинг клиник-патологоанатомик диагностикаси // Элмуродов Б.А., Ибадуллаев Ф.И., Абдалимов С.Х, Ахмадалисва Л.Х. Расмий ахборотнома -2011, №5

Япаров Э.Э., Мирзаев Б.Ш, Элмуродов Б.А. Қоракўл қўйларда колибактсриоз ва сальмонеллёз касалликларининг хусусиятлари // Ҳайвон ва паррандаларнинг ўта хавфли касалликларнинг таркалиши ва олдини олишнинг мониторинги: IV Ҳалқаро илмий конференция маърузалари тўплами. - Самарканд: ВИТИ, 2011. Б. 318-320

Патент РУз №AGU 0119. Узбскистонда қўйларнинг листериози хамда бузокларнинг аралаш бактсриал касалликларини аниқлаш // Элмуродов Б.А., Абдалимов С.Ҳ. Расмий ахборотнома. -2012, №9

Элмуродов Б.А., Наврузов Н. И. Еш ҳаивонлар касалликларини даволашда полимсрли прспаратларнинг аҳамияти // Агросаноат мажмуаси учун экологик хавфсиз полимсрлар Республика илмий-техник конференция маърузалари тўплами. -Тошкент: ЎзРФАПКФИ, 2012. Б. 29-32

Элмуродов Б.А., Шералиева И.Д. Ёш моллар юкумли бактсриал касалликларини олдини олиш самарадорлиги // Фан ва ишлаб чикариш интеграцияси кишлоқ хўжалиги самарадорлигининг мухим омили. Республика илмий-техник конференция маърузалари тўплами. -Самарканд: СамҚХИ, 2013. П-кисм. Б. 45-48

Элмуродов Б. А., Наврўзов Н.И, Шералиева И.Д. Қоракўл қўйларининг юкумли касалликларини аниқлаш, даволаш ва олдини олиш хақида // Чўл-яйлов чорвачилигини модернизациялаш муаммолари: Халқаро илмий-амалий конференция маърузалари тўплами. - Самарканд: УзҚЧЭИТИ, 2015. Б. 56-59