ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
28
ONA TILI LEKSIKASINI “ANGLISIZMLAR” QAMRAB OLISHI
Muxiddinova (Abdullayeva) Dilafruz Mansurovna
Qo’qon Davlat Universiteti Filologiya Fakulteti
Qo’qon Davlat Universiteti, o’qituvchi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15493894
Annotatsiya
Quyidagi ilmiy maqola ingliz tilidagi leksik o‘zlashtirishlarga qaratilgan
bo‘lib, ko‘pincha anglisizmlar deb nomlanadi va o‘zlashtirilmagan leksik
o‘zlashmalarni izohlash uchun bir qator standartlarni taklif etadi, ya’ni faqat
yaqinda import qilingan so‘zlarni qabul qiluvchi tilga hali assimilyatsiya
qilinmagan.
Kalit so’zlar
Til tizimi, aristokratlar suhbatlari, tillardan olingan so'zlar, adabiy lug ‘at,
o’zlashtirilmalar, jarayonni ifodalash uchun ishlatadigan so‘zlar, yangi
atamalarni yaratish, ixtiro qilishga urinmaslik, moslashish oqilona
Annotation
The following scientific article focuses on English lexical borrowings, often
known as anglicisms, and offers a set of standards for annotating emergent
unassimilated lexical borrowings, meaning that only recently imported words
that have not yet been assimilated into the recipient language.
Key words
Language system, aristocratic conversations, words borrowed from
languages, literary vocabulary, borrowings, words used to express a process,
creating new terms, not trying to invent, adapting is wise
Аннотация
В данной научной статье основное внимание уделяется английским
лексическим заимствованиям, часто называемым англицизмами, и
предлагается набор стандартов для аннотирования возникающих не
ассимилированных лексических заимствований, то есть недавно
импортированных слов, которые еще не ассимилировались в родном
языке получателя.
Ключевые слова
Языковая
система,
аристократические
разговоры,
слова,
заимствованные из языков, литературный словарь, заимствования, слова,
используемые для выражения процесса, создание новых терминов, не
пытаться изобретать, адаптация мудра
Kirish Introduction Введение
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
29
Til tizimi juda moslashuvchan va boshqa tillarning ta'siri uni o'zgartiradi.
Bu normal jarayon va erta davrlarda ham sodir bo'lgan.
Masalan, “
abat-jour
” so‘zining so‘zma-so‘z ma’nosi “yorug‘likni
xiralashtiradi” — abattre fe’lidan: yiqilib tushmoq, maydalamoq, buzmoq;
zaiflash - va jour so'zi ikki ma'noga ega: kun va yorug'lik. frantsuz tilidan keladi.
Qadimgi zamonlarda 18-asrda, frantsuzcha hamma yo’nalishda urf
bo'lganida, bu so'z rusiyzabon mamlakatlarda mashhur bo'ldi.
Aristokratlar suhbatlariga frantsuzcha so'z qo'shishni afzal ko'rardilar.
Qolaversa, “odat” shunchalik keng tarqalganki, u kundalik hayotning bir qismiga
aylangan. Hozirgi kunda hususan rus tilida, turli tillardan olingan o'n minglab
so'zlar mavjud. Biz uchun
"standart", "pub", "killer", "shredder", "triller", "burger"
va hokazo so'zlar keng tarqalgan. Adabiy lug'atda ularning ko'plari ham bor:
variatsiya, urg'u, infektsiya, rekonstruksiya, elastik.
Internet paydo bo'lishi bilan bunday o'zgarishlarning tezligi yuzlab marta
oshdi. Odamlarning tildagi o'zgarishlarga ko'nikishga vaqtlari yo'q, shuning
uchun boshqa tillardan olingan ko'plab jarangli so'zlar juda g'alati eshitiladi.
O’zlashtirilgan so'zlar tor doiralarda ko'proq qo'llaniladi. Masalan, axborot
texnologiyalari va texnologiyalari sohasida. Bundan tashqari, buning uchun
mutlaqo oqilona tushuntirish mavjud.
Avvalo, nima uchun bugungi kunda ko'pchilik o’zlashtirilmalar ingliz tilidan
olinganligini tushuntirish kerak. Buning sababi, ingliz tili Internetda eng ko'p
gapiriladigan tildir. Boshqa tillardan olingan o’zlashtirishlar ham bor, lekin
ularning soni ingliz tilidan ancha kam. Masalan,
aykido, karate, sushi, vasabi,
ramen, anime
va manga so'zlari yapon tilidan olingan. Bundan tashqari, bunday
misollar juda ko'p. Biroq, bu yerda ingliz tili katta afzalliklarga ega.
Buning sabablaridan biri:
tilda yangi tushuncha yoki jarayonni ifodalash uchun ishlatadigan
so‘zlar yo‘q.
Ba'zida siyosat va iqtisodiyot juda tez o'zgaradi. Bundan tashqari, odatda
yangi atamalarni yaratish uchun etarli vaqt yo'q. To'g'ridan-to'g'ri yozishmalar
mavjud emas - eng oson yo'li so'zni chet tilidan o'z tilingizga tarjima qilishdir.
Masalan,
provayder, displey, brauzer, trafik
va boshqalar atamalari axborot
texnologiyalari sohasiga ko'chib o'tgan.
Bu g'oyalar Buyuk Britaniyada allaqachon keng tarqalgan bo'lganligi
sababli, g'ildirakni qayta ixtiro qilishga urinmaslik va shunchaki unga
moslashish oqilona bo'lar edi degan fikr mavjud. Bu deyarli hamma tomonidan
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
30
ishlatiladigan inglizcha so'zlarni gapiradigan odamlar guruhi bo’lib ular notug ‘ri
yoki begona ko'rinmaydi deb hisoblanadilar.
Ingliz tilini o’rganyatganlar uchun ona tillaridagi so'z tushunchaning
ma'nosini to'g'ri anglatmaydi.
Bu
brend
deb ataladi. Masalan Rus tilida bu "savdo belgisi" atamasiga
o'xshaydi. Biroq, aslida, "brend" faqat "savdo belgisi" dan ko'ra ancha kengroq
ma'noga ega.
Iste'molchi ongida brend - bu lug'atga ko'ra, mahsulot yoki xizmat bilan
bog'liq bo'lgan g'oyalar, uyushmalar, his-tuyg'ular va qadriyatlar to'plami.
Mijozlar faqat belgi yoki rasmdan emas, balki mahsulot yoki xizmatdan
foydalanish tajribasiga ega bo'ladilar. Ya'ni, ona tilida so'z mavjud bo'lsa-da, u
ma'noni to'liq ifodalay olmaydi.
"
Ekspertiza
" atamasi
IT
mutaxassislari tomonidan tez-tez qo'llaniladi.
Masalan, "Men
serverlarni
sozlashda juda ko'p tajribaga egaman". Biz uni
ko'pincha o'zimiz ishlatamiz. "
Ekspertiza
" ona tiliga tarjima qilinganda "bir
narsani to'g'ri baholash uchun ekspertlar, mutaxassislar tomonidan tekshirish,
o'rganish, xulosa qilish" deb tarjima qilingan. Biroq, axborot texnologiyalari
sohasida inglizcha “
expertise
” so‘zi qo‘llaniladi, bu “yuqori darajadagi maxsus
bilim va amaliy tajriba” degan ma’noni anglatadi.
Aslini olganda, allaqachon o'zlashtirilgan so'z ifodalangan ma'noni
kengaytirish uchun qayta o'zlashtirildi. Filologlar bunday o’zlashtirishlarni lozim
deb topmaydilar. Biroq, haqiqat shundaki, ular rasmiy qoidalar tomonidan tan
olinmagan bo'lsa-da, allaqachon tilning bir qismiga aylangan. Boshqa shunga
o'xshash tushunchalarga
glamur, fitnes, tasvir
va
nafrat
kiradi. Asos sifatida, ular
tilning analoglari bilan almashtirilishi mumkin. Masalan,
glamur
joziba,
fitnes
-
jismoniy tayyorgarlik,
look
- tashqi ko'rinish,
agressiya
- g'azab.
O'zingiz ko'rib turganingizdek, ta'rifning bu o'zgarishi ko'p ma'nolarni
buzadi yoki yo'qotadi. Axir, "maftunkor qiz" "maftunkor qiz" tushunchasiga
to'g'ri kelmaydi.
Yoshlik va tendentsiyalar - turli so'zlarning yoshlar jargoniga kirib
borishi uchun etarli sabab. Jarayonning o'zi SSSR parchalanganidan keyin
boshlandi.
Bolaligimizda ko'pchiligimiz o'zlashtirilgan so'zlarni ishlatganmiz. 80-90-
yillarda mashhur bo'lgan bunday qarzlarning ba'zi misollari -
Shuzlar, prichoska,
kontsert.
Lekin nega oddiy ona tilidagi lug ‘atdan foydalanmaslik kerak? U asta-sekin
ingliz tiliga o'rganib qolgani sababli, u endi ko'plab kompaniyalarda
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
31
konferentsiyalar
o'rniga uchrashuvlarni,
HR menejerlari
o'rniga xodimlar
bo’liminig boshqaruvchisini amalda ko’proq qo’llanadi.
Aslida, biz ko'pincha anglicsizmlardan foydalanamiz va biz buning hech
qanday salbiy tomonlarini ko'rmayapmiz. Biz "oxirgi muddati" o'rniga "
deadline
"
deymiz va "ona tilida so'zlashuvchi" dan foydalanamiz. Masalan:
Mening
prognozim
ma'qullandi, men sotuvchilarni ogohlantirishim kerak.
Sprint
oxirigacha bizda o'sish yo'q.
SOS, SOS, SOS
! - kabilarda
Rus tilini yana misol tariqasida keltirsak, nutqidagi anglisizmlarning
misollarini hamma joyda eshitish mumkin.
“Yangi
gadjetlar
va
devayslar
yosh xaridorlar orasida ayniqsa
mashhur.
Shanba kuni kechqurun TNTda tomoshabinlar raqs
batlini
tomosha
qilishlari mumkin. "Raqslar" dasturi butun Rossiya bo'ylab professional
raqqosalar uchun navbatdagi
kastingni
e'lon qildi.
Baxtsiz odamni
loser
deyiladi.
Yog'ochli uylarning jabhalari ko'pincha nemis
siding
bilan
yakunlanadi.
O'quvchilar va talabalarning
IQ
darajasini o'lchashga qaratilgan
psixologik usullar mavjud.
Promoushen (Ko'tarilish) siz ish hayotingizda muvaffaqiyatga
erishish qiyin.
Sayyohlar dam olish vaqtida apelsin
freshidan
(sharbatidan)
zavqlanishadi.
Sammitlar translyatsiyalari
va ularning natijalarini sarhisob qiluvchi
hisobotlar etuk va keksa tomoshabinlarda katta qiziqish uyg'otadi.
Teleseriallar odatda
happy end
(baxtli yakun) bilan tugaydi va
hokazo."
Demak, so‘zlarni o‘zlashtirish til rivojlanishining tabiiy jarayonidir. Ko'p
sonli tilshunoslar rus tiliga anglisizmlarning kirib kelishiga optimistik qarashadi.
Zero, leksik o‘zlashuvlar tilni boyitadi. Shu bilan birga, asosiy lug'at saqlanib
qoladi va tilning grammatik tuzilishi o'zgarishsiz qoladi.
Ammo shunga qaramay, qabul qiluvchi tilida anglisizmlarning bunday katta
oqimining sabablari nimada?
- til bazasida tegishli tushunchaning yo'qligi. Kompyuter, texnik, moliyaviy
va iqtisodiy sohalardagi taraqqiyot tufayli tilga ko'plab anglisizmlar kirib keldi.
Lug ‘atlarda
noutbuk, organayzer, taymer, skaner, tyuner, Skype, blogger,
franchayzing, debet, charter, impichment
va boshqalar uchun mahalliy
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
32
ekvivalentlar mavjud emas. Yangisini o'ylab topishdan ko'ra, boshqa tildagi
mavjud so'zlarni ishlatish osonroq. Ehtimol, bu anglisizmlar allaqachon xalqaro
miqyosga aylangan va nafaqat rus tilida tanilgan.
- kontseptsiyani to'liq anglatmaydigan va vaqt o'tishi bilan aniqroq
anglisizm bilan almashtiriladigan rus leksik birligining mavjudligi. Masalan,
tasvir o'rniga
image-imidj
,
belgi nom
o'rniga
brend
,
sayohat
o'rniga
tur
,
lug'at
o'rniga
vokabular
,
jismoniy mashqlar
o'rniga
fitnes
,
pul qo'ygan odam
o'rniga
investor
,
purkagich
o'rniga
sprey
va hokazo. Bunday holda, bu o’zlashtirmalar
boshqa tillarga qaraganda aniqroq va talaffuz qilish osonroq.
- tavsiflovchi ibora o'rniga bitta olingan so'zni ishlatish tendentsiyasi.
Masalan: avtoturistlar uchun mehmonxona -
motel
, jurnalistlar uchun qisqa
matbuot anjumani -
brifing
, yuqori darajadagi uchrashuv -
sammit
, figurali
chang'i sporti -
freestyle
, o'q otgan -
snayper
, yollangan qotil -
killer
, qisqa
masofaga yugurish -
sprint
, avtoturargohlar uchun joy -
parkovka /parking
,
chakana savdo –
retail
va boshqalar.
- Modaga hurmat. Ingliz tilini bilish juda nufuzli hisoblanadi. Ingliz tilini
o'rganadigan va undan ilhom oladiganlar ko'p. Ular zamonaviy ko'rinishni
xohlaydilar va o’z tilining so'zlashuvda jozibali anglisizmlardan katta
mamnuniyat bilan foydalanishadi
: shopping, prezentasiya, reyting, pati,
performans, shou, chart, boyfrend, shaxsiy akkaunt, servis, sekyuriti, risepshen
va
hk.
- ingliz tilida so'zlashuvchi davlatlar o'rtasidagi davlatlararo va xalqaro
aloqalarni kengaytirish
- xalqaro madaniy tadbirlarda, festivallarda, tanlovlarda, yig'ilishlarda,
moda namoyishlarida ishtirok etishi
- xorijiy turizm
– mutaxassislar almashinuvi, qo‘shma korxonalar faoliyati.
1. Ingliz tilidan boshqa tillarga kirgan "moda" so'zlari.
2. boshqa tilidagi inglizcha so'zlar: food
Ingliz tilida so'zlashadigan odamlarning oshxonasi yuzlab mazali va sog'lom
taomlardan iborat, shuning uchun bizning uy bekalarimiz ham chet el
taomlarining barcha turlarini tayyorlaydilar. Bu boshqa tillar ingliz tili tufayli
boyitilgan so'zlar va taomlardir.
3. Biznes olamidan boshqa tillardagi inglizcha o’zlashtirmalar.
Ingliz tili yuqori darajadagi biznes muzokaralarida eng ko'p qo'llaniladigan
xalqaro tildir. Ish dunyosining terminologiyasi ingliz tilidan kelib chiqqan
so'zlarga asoslanadi, shuning uchun agar siz iqtisod, menejment, marketing,
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
33
moliya va hokazo sohalarda ishlayotgan bo'lsangiz, unda siz allaqachon yuzlab
inglizcha so'zlarni bilasiz. Keling, eng ko'p qo'llaniladiganlarini keltiramiz.
Nima uchun yoshlar anglisizmdan foydalanadilar? Yoshlar orasida bu
jargon so'z odamning qattiq g'azablanganida paydo bo'ladigan hissiy
"bo'shatish" ma'nosida ishlatiladi: "asablaringizni bezovta qiladigan, sizni
bezovta qiladigan narsa". Bu so‘z o‘zining ta’sirchanligi va ta’sirchanligi bilan
yoshlar orasida keng tarqalgan.
tilida ba'zi tushunchalarning yo'qligi.
90-yillarda Rossiyada siyosiy va iqtisodiy tizimning o'zgarishi tez sodir
bo'lganligi va ko'plab tushunchalar rus tilida oddiygina mavjud emasligi sababli,
bu ko'plab anglisizmlarning paydo bo'lishining asosiy sababi bo'ldi.
Adabiyotlar tahlili va metodologiya literature and methods анализ
литературы
Ushbu o'rganilayotgan materialda ko'p sonli frazeologik anglisizmlarni
ta'kidlash muhimdir. Ushbu material zamonaviy oluvchi tillarda qarz olish
muammosini mukammal zamonaviy o'rganishni ifodalaydi. Bir nechta masalalar
muhokama qilish yoki tushuntirishni talab qiladi.
Qabul qiluvchi tillarga boshqa til manbalaridan kirishi mumkin bo'lgan
umumiy Evropa lug'ati va haqiqiy anglisizmlarni diqqat bilan ajratib ko'rsatish
kerak. "Abat-jour" kabi misollar, ehtimol, frantsuz tili fonetikasi ko'rsatganidek,
ingliz tilidan emas, balki frantsuz tilidan olingan.
Xulosa conclusion заключение
Bugungi kunda rus tilidagi anglisizmlar muammosini ko'rib chiqib, quyidagi
xulosaga kelishimiz mumkin. Anglisizmlar juda qiziqarli lingvistik hodisa bo'lib,
uning rus tilida o'rni juda katta. Nutqimizga kirib kelayotgan ko'plab
anglisizmlar tabiiy hodisa bo'lib, Rossiyaning boshqa mamlakatlar, xususan,
ingliz tilida so'zlashuvchi mamlakatlar bilan iqtisodiy, siyosiy, madaniy va
ijtimoiy aloqalari va munosabatlarini aks ettiradi. Ko'pchilik anglisizmlar
umume'tirof etilgan til me'yorini buzadi va rus tilini "ifloslaydi" deb
hisoblashadi. Ba'zi tilshunoslar ingliz tilining kengayishi haqida xavotir
bildirmoqda, bu esa rus tilidagi leksik birliklarning og'zaki nutqdan asta-sekin
siqib chiqarilishiga olib keladi. Biroq, so'nggi paytlarda keng tarqalgan rus tiliga
qarz olish oqimini mutlaqo salbiy hodisa deb hisoblamaslik kerak. Vaqt o‘tishi
bilan so‘zlar yo muomaladan tushib, unutiladi yoki cheklangan sohalarda
qo‘llaniladi (professionalizm, jargon) yoki o‘z yotligini yo‘qotib, asosiy til
tarkibiga kiradi va shu bilan rus tilini boyitadi.
Foydalanilgan adabiyotlar references:
1.
Bozděchová, I. and A. Klégr (2022) Pseudo-
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
34
2.
Anglicisms in Czech. Between borrowing and
3.
Görlach, M. (2003) English Words Abroad.
4.
Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
5.
Out of English: For Better or Worse, 161–184.
6.
Clevedon: Multilingual Matters.
7.
Haugen, E. (1950) e Analysis of Linguistic
8.
Borrowing. Language 26, 210–231.
9.
Cambridge: Cambridge University Press.
