ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
96
ISHCHILARNI MAXSUS KIYIMLAR VA SHAXSIY HIMOYA
VOSITALARI BILAN TA’MINLAGANLIKNI ANIQLASH
Xudayberdiyev Iskandar Toyirjonovich
Farg`ona jamoat salomatligi tibbiyot instituti
2-bosqich ordinanti
https://doi.org/10.5281/zenodo.16871339
Annotatsiya:
ushbu tezis ishchilarni maxsus kiyimlar va shaxsiy himoya
vositalari bilan ta’minlanganlik darajasini aniqlash, mehnat xavfsizligi talablariga
rioya etish holatini baholash hamda mavjud muammolarni bartaraf etish bo‘yicha
takliflar ishlab chiqishga bag‘ishlangan. Tadqiqot davomida mehnat muhofazasi
bo‘yicha normativ-huquqiy hujjatlar, ishlab chiqarish jarayonidagi xavf omillari
va ularning oldini olish choralari tahlil qilindi. Shuningdek, korxonalarda
xodimlarni himoya vositalari bilan ta’minlash mexanizmlari, ularning sifat
ko‘rsatkichlari va foydalanish samaradorligi o‘rganildi. Natijada, xavfsizlik
madaniyatini oshirish va ishlab chiqarishda jarohatlanishlar sonini kamaytirishga
qaratilgan amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi.
Kalit so‘zlar:
mehnat muhofazasi, maxsus kiyim, shaxsiy himoya vositalari,
xavfsizlik texnikasi, ishlab chiqarish xavfi, normativ-huquqiy talablar, himoya
vositalari samaradorligi, sanoat gigiyenasi, texnika xavfsizligi, ishlab chiqarish
madaniyati.
Аннотация:
данная тезисная работа посвящена определению уровня
обеспеченности работников специальной одеждой и средствами
индивидуальной защиты, оценке соблюдения требований охраны труда, а
также выработке предложений по устранению существующих проблем. В
ходе исследования проведён анализ нормативно-правовых документов по
охране труда, факторов производственного риска и мер по их
предотвращению. Также изучены механизмы обеспечения сотрудников
средствами защиты на предприятиях, их качественные показатели и
эффективность использования. В результате разработаны практические
рекомендации, направленные на повышение культуры безопасности и
снижение числа производственных травм.
Ключевые слова:
охрана труда, специальная одежда, средства
индивидуальной защиты, техника безопасности, производственный риск,
нормативно-правовые требования, эффективность средств защиты,
промышленная гигиена, безопасность труда, производственная культура
Abstract:
This thesis focuses on determining the level of provision of
workers with special clothing and personal protective equipment, assessing
compliance with occupational safety requirements, and developing proposals to
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
97
address existing issues. The study analyzes occupational safety regulations,
production risk factors, and preventive measures. Mechanisms for providing
employees with protective equipment in enterprises, their quality indicators, and
usage efficiency were also examined. As a result, practical recommendations were
developed aimed at enhancing safety culture and reducing the number of
workplace injuries.
Keywords:
occupational safety, special clothing, personal protective
equipment, safety engineering, industrial risk, regulatory requirements,
protective equipment effectiveness, industrial hygiene, workplace safety, safety
culture.
KIRISH
Zamonaviy ishlab chiqarish sharoitida mehnat muhofazasi va xavfsizlik
masalalari har bir korxonaning barqaror rivojlanishi va raqobatbardoshligini
ta’minlovchi eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Ishchilarning salomatligi va
hayotini saqlash, ishlab chiqarish jarayonida yuzaga keladigan xavf omillarini
bartaraf etish, shuningdek, favqulodda vaziyatlarning oldini olish – mehnat
muhofazasining asosiy maqsadidir.
Ishchilarni maxsus kiyimlar va shaxsiy himoya vositalari (SHHV) bilan to‘liq
hamda sifatli ta’minlash mazkur tizimning eng muhim bo‘g‘ini sanaladi. Chunki
ishlab chiqarish jarayonida mexanik, fizik, kimyoviy, biologik va termik omillar
inson salomatligiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin. Jahon sog‘liqni saqlash
tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘yicha har yili 2,78 milliondan
ortiq kishi ishlab chiqarish jarohatlari yoki kasbiy kasalliklar oqibatida vafot
etadi, 374 milliondan ortiq xodim esa turli darajadagi jarohatlanish holatlarini
boshdan kechiradi.
O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 22-sentabrdagi “Mehnatni muhofaza
qilish to‘g‘risida”gi Qonunida ish beruvchining xodimlarni mehnat sharoitlariga
mos keluvchi maxsus kiyim va SHHV bilan bepul ta’minlashi majburiyati aniq
belgilangan. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2017-yil 20-apreldagi 246-son qarori bilan tasdiqlangan “Xodimlarni maxsus
kiyim, maxsus poyabzal va boshqa SHHV bilan ta’minlash tartibi” me’yorlari
ushbu jarayonni amaliy jihatdan tartibga soladi.
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, korxonalarda SHHV bilan ta’minlash darajasi,
ularning sifat ko‘rsatkichlari va foydalanish intizomi bir xil emas. Ba’zi holatlarda
ishchilarga berilgan himoya vositalari ishlab chiqarish xavf omillariga mos
kelmasligi yoki ularning ekspluatatsiya muddati o‘tib ketgan bo‘lishi mumkin.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
98
Natijada, jarohatlanishlar sonining ortishi, ishlab chiqarish samaradorligining
pasayishi va korxona iqtisodiy yo‘qotishlariga olib keladi.
Shu sababli ishchilarni maxsus kiyimlar va shaxsiy himoya vositalari bilan
ta’minlanganlik darajasini ilmiy asosda o‘rganish, mavjud kamchiliklarni aniqlash
hamda ularni bartaraf etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish mehnat xavfsizligi
madaniyatini oshirish, ish unumdorligini ko‘tarish va jarohatlanishlar sonini
kamaytirishda dolzarb ahamiyat kasb etadi.
ASOSIY QISM
Ishchilarning maxsus kiyimlar va shaxsiy himoya vositalari (SHHV) bilan
ta’minlanganlik darajasi mehnat muhofazasi tizimining eng muhim
ko‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Ushbu ta’minot nafaqat xodimlarning
salomatligi va xavfsizligini kafolatlaydi, balki ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish, ishga layoqatsizlik sababli vaqt yo‘qotilishini kamaytirish hamda
korxona imijini mustahkamlashga xizmat qiladi.
1. Maxsus kiyim va SHHV turlari
Ishlab chiqarishdagi xavf-xatarlardan kelib chiqib, maxsus kiyim va SHHV
quyidagi asosiy toifalarga bo‘linadi:
Mexanik xavflardan himoya qiluvchi vositalar – metallga chidamli qo‘lqoplar,
tizza va tirsak himoyachilari, kuchaytirilgan to‘qimalardan tikilgan
kombinezonlar.
Kimyoviy moddalar ta’siridan himoya vositalari – kislota va ishqorlarga
chidamli maxsus kiyimlar, himoya niqoblari, filtrlovchi respiratorlar.
Issiqlik va sovuqdan himoya vositalari – issiqlikka chidamli kombinezonlar,
yong‘inga qarshi kiyimlar, sovuq sharoitlarda ishlash uchun mo‘ljallangan issiqlik
saqlovchi kiyimlar.
Biologik xavflardan himoya vositalari – bakteriatsid kombinezonlar, steril
qo‘lqoplar, tibbiy niqoblar, yuz to‘siqlari.
Shovqin, tebranish va nurlanishdan himoya vositalari – eshitish
himoyachilari, vibratsiyani kamaytiruvchi qo‘lqoplar, nurlanishdan himoyalovchi
qalqonlar.
2. Normativ-huquqiy asoslar
O‘zbekiston Respublikasida SHHV bilan ta’minlash quyidagi asosiy hujjatlar
bilan tartibga solinadi:
“Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonun (2016-yil 22-sentabr) – ish
beruvchining xodimlarni xavf omillaridan himoyalovchi maxsus kiyim va
vositalar bilan ta’minlashi majburiyligi belgilangan.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
99
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 20-apreldagi
246-son qarori – SHHV berishning tartibi, muddatlari va sifat standartlari
belgilangan.
Davlat mehnat inspeksiyasi me’yorlari – har bir kasb turi uchun SHHV
turlarini aniqlovchi me’yoriy ro‘yxatlar.
3. Amaliy tadqiqot va tahlil natijalari
O‘tkazilgan kuzatuv va so‘rovnomalar shuni ko‘rsatdiki:
1-jadval
Ko‘rsatkich
Yaxshi
ta’minlangan
korxonalar (%)
Qisman
ta’minlangan (%)
Ta’minlanmagan
(%)
Maxsus kiyim
mavjudligi
68
24
8
SHHV sifat
standartlariga
mosligi
61
29
10
SHHV o‘z vaqtida
almashtirilishi
54
32
14
Tahlil natijalariga ko‘ra, asosiy muammolar quyidagilardan iborat:
Himoya vositalarining xizmat muddati o‘tib ketgan bo‘lsa-da,
almashtirilmasligi;
Ishchilarning SHHV-dan foydalanish intizomi pastligi;
Ta’minotda iqtisodiy tejamkorlikni haddan tashqari qo‘llash natijasida
sifatning pasayishi;
SHHV tur va o‘lchamlarning individual moslashtirilmaganligi.
4. Taklif va tavsiyalar
Muammoni bartaraf etish va SHHV ta’minotini samarali tashkil etish uchun
quyidagilar tavsiya etiladi:
1. Korxona ichida muntazam monitoring tizimini joriy etish – har chorakda
SHHV sifatini, xizmat muddatini va holatini tekshirish.
2. Xodimlarni o‘qitish – SHHV-dan to‘g‘ri foydalanish bo‘yicha amaliy
seminarlar va treninglar o‘tkazish.
3. Sifatli mahsulot yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar tuzish – xalqaro
standartlarga (ISO, EN) mos keluvchi SHHV xarid qilish.
4. Individual yondashuv – har bir ishchining ish sharoiti, antropometrik
o‘lchamlari va xavf darajasiga mos SHHV berish.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
100
5. Motivatsiya tizimi – SHHV-dan foydalanish intizomi yuqori bo‘lgan
xodimlarni rag‘batlantirish.
XULOSA
O‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatdiki, ishchilarni maxsus kiyimlar va
shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash darajasi korxona faoliyatining mehnat
xavfsizligi bo‘yicha yuksak madaniyatga ega yoki ega emasligini belgilovchi
muhim omildir. SHHV nafaqat xodimlarning salomatligini himoya qiladi, balki
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, jarohatlanishlar sonini kamaytirish va
korxonaning iqtisodiy barqarorligini mustahkamlashga xizmat qiladi.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, ayrim korxonalarda SHHV bilan ta’minlash
to‘liq yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa-da, ko‘p hollarda sifat, xizmat muddati va individual
moslashtirish masalalarida kamchiliklar mavjud. Ushbu kamchiliklar mehnat
jarayonida xavf omillarining kuchayishiga, ishlab chiqarish jarohatlarining
ortishiga va mehnat unumdorligining pasayishiga sabab bo‘lishi mumkin.
SHHV ta’minoti tizimini takomillashtirish uchun quyidagi xulosalar va
tavsiyalar ishlab chiqildi:
SHHV sifatini va xizmat muddatini nazorat qiluvchi muntazam monitoring
tizimini joriy etish;
Ishchilarga SHHV-dan to‘g‘ri foydalanish bo‘yicha muntazam o‘quv
mashg‘ulotlari o‘tkazish;
Xalqaro standartlarga mos, sertifikatlangan mahsulotlarni xarid qilish;
Har bir ishchining ish sharoitiga individual yondashuv asosida SHHV
tanlash;
Foydalanish intizomi yuqori bo‘lgan xodimlarni rag‘batlantirish orqali
xavfsizlik madaniyatini oshirish.
Shu tariqa, ishchilarni maxsus kiyimlar va shaxsiy himoya vositalari bilan
sifatli hamda to‘liq ta’minlash mehnat muhofazasining ajralmas qismi bo‘lib, u
nafaqat inson salomatligini asrashga, balki ishlab chiqarish samaradorligini
oshirishga ham xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Oʻzbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. – Toshkent: “Adolat” nashriyoti,
2023.
2. “Mehnatni muhofaza qilish toʻgʻrisida”gi Qonun. – Toshkent: Oʻzbekiston
Respublikasi Adliya vazirligi, 2022.
3. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ishlab chiqarishda mehnat
xavfsizligi va shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish tartibi toʻgʻrisida”gi
qarori. – Toshkent, 2021.
ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
101
4. Qodirov, A. Sh. Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi. – Toshkent: “Fan va
texnologiya”, 2020. – 256 b.
5. Axmedov, R. M., & Karimova, S. X. Ishlab chiqarishda xavfsizlik qoidalari. –
Samarqand: “SamDU nashriyoti”, 2019. – 184 b.
6. International Labour Organization (ILO). Occupational Safety and Health
Convention, C155. – Geneva, 1981.
