22
PEDAGOGIK KADRLARNI TAYYORLASHDA SUN’IY INTELLEKT ASOSIDA
INTERAKTIV O‘QUV MUHITINI TASHKIL ETISH
Хасанов Шаробидин Азамович
Муқаддас Тожибоева Абдураҳимовна
Azimova Ziyoda Ergashevna
Artikova Muhayyo Botiraliyevna
Qodirov Valijon Abdurahmanovich
Andijon davlat pedagogika instituti o’qituvchilari
https://doi.org/10.5281/zenodo.14928590
Aннотация.
Ushbu maqola sun'iy intellektning (SI) pedagogik oliy ta'limga ta'siri хақида
fikr yuritadi.Asosiy e'tibor shaxsга yoʻnaltirilgan ta'lim, o'qituvchilarni qo'llab-quvvatlash va
muntazam vazifalarni avtomatlashtirish orqali ta'lim sifati va qulayligini oshirish uchun SI
salohiyatiga qaratilgan. Stenford universitetida olib borilgan tadqiqotlar sun'iy intellektning
talabalar oʻzlashtirishi, faolligi va o'quv jarayonidan qoniqishiga ijobiy ta'sirini ko'rsatdi.
O'qituvchilarning rolini pasaytirish va texnologiyaga bog'liqlik kabi sodir boʻlishi mumkin bo'lgan
salbiy oqibatlar muhokama qilinadi va ularni oldini olish bo'yicha strategiyalar taklif etiladi. SI
integratsiyasining asosiy maqsadi an'anaviy usullarni almashtirish emas, balki moslashuvchan va
adaptiv ta'lim muhitini yaratish uchun ularni qo'llab-quvvatlash va kuchaytirishdir.
Kalit so'zlar:
Тa'limda sun'iy intellekt, pedagogik oliy ta'lim, shaxsiy ta'lim, o'qituvchilarni
qo'llab-quvvatlash, ta'lim jarayonlarini avtomatlashtirish, SI ning o'quv natijalariga ta'siri, SI
билан қайта алоқа, ta'lim этикаsi, o'quv jarayonidagi innovatsiyalar.
ORGANİZATİON OF AN İNTERACTİVE LEARNİNG ENVİRONMENT BASED ON
ARTİFİCİAL İNTELLİGENCE İN THE TRAİNİNG OF PEDAGOGİCAL PERSONNEL
Abstract.
The article examines the impact of artificial intelligence (SI) on pedagogical higher
education. The focus is on the potential of SI to improve the quality and accessibility of education
through personalized learning, support for educators, and automation of routine tasks. Studies
conducted at Stanford University demonstrate the positive impact of SI on student performance,
engagement, and satisfaction with the learning process. The article also discusses possible
negative consequences, such as the diminished role of teachers and dependence on technology,
and proposes strategies to mitigate these issues. The primary goal of SI integration is not to
replace traditional methods but to support and enhance them, creating a flexible and adaptive
educational environment.
Keywords:
Artificial Intelligence in Education, Рedagogical Higher Education, Personalized
Learning, Support for Educators, Automation of Educational Processes, Impact of SI on Academic
Performance, SI Feedback, Ethics in Education, Innovations in the Learning Process.
Sun'iy intellekt (SI) ta'lim jarayonlarining muhim qismiga aylanib, o'rganish va ta'lim
berishga yondashuvlarni o'zgartiradi. SIning mavjud salohiyatini hisobga olgan holda, uni oliy
pedagogik ta’lim tizimiga joriy etish o‘qituvchilar va talabalarning o‘zaro munosabatlarini sezilarli
darajada o‘zgartirishi, ta’lim sifatini oshirishi va bilim олишga ta’sir etuvchi mavjud omillardan
qat’i nazar, barcha talabalarning bilimdan teng foydalanishini ta’minlashi mumkin. Biroq, bu
o'zgarishlar qiyinchiliklar va ba'zi xavflar bilan birga keladiki, ularga sinchkovlik ва diqqat bilan
yondashish talab qilinadi
23
SIni oliy pedagogik ta'limga integratsiyalashning asosiy sabablari
Oliy pedagogik ta'lim tizimlari SI texnologiyalari yordamida qisman hal qilinishi mumkin
bo'lgan bir qator muammolarga duch kelmoqda. SI ni ta'limga integratsiya qilishning asosiy
sabablari:
1.
Malakali oʻqituvchilarning yetishmasligi
: Koʻp hududlarda, ayniqsa, chekka va qishloq
joylarda malakali oʻqituvchilar yetishmaydi. Bu esa taʼlim sifatiga salbiy taʼsir koʻrsatadi va
talabaларга individual taʼlim berish imkoniyatini cheklaydi. Sun'iy intellekt texnologiyalari
qo'shimcha ta'lim resurslari bo'lib, talabalarga real vaqt rejimida yordam ko'rsatishi mumkin ва
o'qituvchilarning etishmasligini qisman qoplaydi.
2.
Sifatli ta'lim olishda tengsizlik:
An'anaviy ta'lim tizimida ko'pincha shahar va qishloq
o'rtasida o'qitish sifatida sezilarli farq mavjud bo'lib, natijada talabalarning ta'lim resurslaridan
foydalanishda tengsizlik yuzaga keladi. Sun'iy intellekt vositalari geografik joylashuvidan qat'iy
nazar, talabalarga teng ta'lim imkoniyatlarini taqdim etish orqali bu bo'shliqni to'ldirishga yordam
beradi. Sifatli o‘quv materiallaridan foydalanish va real vaqt rejimida qo‘llab-quvvatlash
imkoniyati bilan sun’iy intellekt qaerda yashashidan qat’iy nazar, barcha talabalar uchun ta’lim
sifatini yanada izchil ta’minlashga yordam beradi.
3.
Ta'limga individual yondashish zarurati:
An'anaviy usullar ko'pincha bugungi jamiyat
ehtiyojlariga javob bera olmaydi. Bunday vaziyatlarda talabalar interaktivlik va individual
echimlarni kutishadi. SI o'quv materiallarini har bir talabaning bilim darajasiga moslashtira oladi,
bu esa murakkab mavzularni yaxshiroq tushunish va o'quv jarayoniдa faollikni oshirish imkonini
beradi.
4.
Talabalar uchun odatiy vazifalarni avtomatlashtirish:
O'qituvchilar ko'pincha
topshiriqlarni tekshirish, testlar va o'quv materiallarini tayyorlash bilan bog'liq vazifalar bilan
ortiqcha yuklanadi. Sun'iy intellekt bu jarayonlarni avtomatlashtirishi mumkin, bu esa
o'qituvchilarni talabalar bilan yanada mazmunli shug'ullanishi va chuqurroq o'rgatishlariga
imkon beradi.
5.
Mustaqil ta'lim va tanqidiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirish:
SI talabalarni
bilimlarni mustaqil izlashga va ma'lumotlarni tahlil qilishga undaydi. Bu tanqidiy fikrlashni
rivojlantiradi va bilim olish motivatsiyasini oshirаdi.
SIning akademik samaradorlikka va ta'lim jarayoniga ijobiy ta'siri
Ko‘plab tadqiqotlar SIning talabalarning akademik ko‘rsatkichlariga va ta’lim jarayonining
umumiy sifatiga ijobiy ta’sirini tasdiqlaydi. Quyida ushbu sohadagi so'nggi tadqiqotlarning asosiy
natijalari keltirilgan:
1.
Talabalarning oʻzlashtirishi va oʻquv jarayonlariga jalb qilish:
Stenford universiteti
tadqiqot o‘tkazdi.Уnda o‘qituvchilarga avtomatlashtirilgan qayta aloqalar uchun M-Powering
Teachers deb nomlangan SI vositasi joriy etildi. Bu vositа oʻqituvchilarning talabalar savollariga
qanday javob berishlarini, muloqotni rivojlantirish va faollikni saqlab qolish uchun tabiiy tilni
qayta ishlash texnologiyalaridan foydalangan holda oʻqituvchi va talabalar oʻrtasidagi oʻzaro
munosabatlarning yozuvlarini tahlil qiladi. Ushbu vosita o'qituvchilarga talabalar bilan o'zaro
munosabatni yaxshilashga yordam berdi, natijada o'quvchilarning qoniqish darajasi sezilarli
darajada oshdi va talabalarning muvaffaqiyati 20% ga oshdi. O'qituvchilari muntazam ravishda
avtomatlashtirilgan тескари алокаlarini olgan talabalar ko'proq topshiriqlarni bajarishdi va
o'rganishga qiziqish bildirishdi.
24
2. Shaxsga yoʻnaltirilgan
va adaptiv
yoki moslashuvchan ta'lim:
Stenfordning SI+Education
dasturi adaptiv ta’lim uchun sun’iy intellektdan foydalanish bo‘yicha faol tadqiqot olib bormoqda.
Moslashuvchan ta'lim - bu har bir talabaning individual ehtiyojlari va bilim darajasiga qarab tarkib
va ta'lim yondashuvlarini moslashtirish orqali o'rganish tajribasini хар бир shaxsга yoʻnaltirish
uchun sun'iy intellekt va algoritmlardan foydalanadigan ta'lim texnologiyasidir. Moslashuvchan
ta'limning asosiy g'oyasi talabalarga hozirgi tushunish darajasi va o'rganish tezligiga mos
keladigan o'quv materiallari va vazifalari bilan ta'minlashdir. Ushbu vositalar o'rganishni yanada
shaxsiylashtirishga yordam beradi, bu esa talabalarga o'z tezligida va ularning maлака darajasiga
mos keladigan darajada o'rganish imkonini beradi. Bu nafaqat materialni tushunishni yaxshilaydi,
balki o'quv jarayonini talabalar uchun yanada interaktiv va qiziqarli qiladi.
3. Qayta aloqani yaxshilash uchun meta-ta’lim:
Stenforddagi yana bir tadqiqotда SIga talabalar
ishi misollarining kichik ma'lumotlar to'plamidan "qanday o'rganishni o'rganish" imkonini
beruvchi meta-ta'lim yondashuvi ishlab chiqилdi. Talabalarning dasturlash topshiriqlari uchun
avtomatik qayta aloqa tizimini yaratish uchun meta-ta’limdan foydalanildi. Tizim xatolarni
bashorat qilishni va oz sonli izohli misollar asosida tavsiyalar berishni o'rgandi. Bu esa
talabalarning noyob yechimlari uchun ham baholash jarayonini tez va samarali amalga oshirish
imkonini berdi. Ushbu yondashuv inson o'qituvchilar ishi bilan taqqoslanadigan qayta aloqalarni
taqdim etishda yuqori aniqlikni ko'rsatdi, shu bilan birga ishlarni tekshirish va baholash uchun
zarur bo'lgan vaqtni sezilarli darajada qisqartirdi. Ishni tekshirish va baholash uchun zarur
bo'lgan vaqt talabalarga o'qitish va уlar bilan muloqot qilish uchun ko'proq vaqt sarflash imkonini
beradi.
SI integratsiyasining mumkin bo'lgan xavflari va salbiy ta'siri
Aniq afzalliklarga qaramay, SIning ta'limga integratsiyalashuvi hisobga olinishi kerak
bo'lgan ba’zi xavflarni keltirib chiqaradi:
1. O'qituvchilarning roli va ahamiyatini kamaytirish:
Asosiy xavflardan biri shundaki, SI
asta-sekin o'qituvchilarni o’rnini bosishi mumkin. Bu esa ularning rolini ahamiyatsiz qiladi. Biroq,
sun'iy intellektdan oʻqituvchilarning oʻrnini egallaydigan emas, balki o'qitish usullarini
to'ldiradigan va yaxshilaydigan yordamchi vosita sifatida foydalanish kerak.
2. Texnologiyalarga tobelik:
SIga haddan tashqari ishonish talabalarning muammolarni
mustaqil ravishda hal qilish va axborotni tanqidiy tahlil qilish qobiliyatini zаиflashtirishi mumkin.
Talabalarga SIni asosiy bilim manbаи sifatida emas, balki o'z o'quv jarayonini qo'llab-quvvatlash
vositasi sifatida ishlatishga o'rgatish muhimdir.
3. Axloqiy va ijtimoiy muammolar:
maʼlumotlar maxfiyligi, texnologiyaga kirishdagi
tengsizlik va sunʼiy intellekt taqdim etayotgan maʼlumotlar sifati bilan bogʻliq masalalar diqqat
bilan koʻrib chiqishni talab qiladi. Ta'lim xavfsizligi va sifatini ta'minlash uchun ta'limda SIdan
foydalanish bo'yicha aniq qoidalar va standartlar kerak.
4. Shaxslararo munosabatlar oʻrnatish ko'nikmalarning yoʻqolib borishi:
An'anaviy
ta'limning eng muhim jihatlaridan biri o'qituvchilar va tengdoshlar bilan o'zaro munosabatlar
orqali ijtimoiy va hissiy qobiliyatlarni rivojlantirishdir. SIni tez-tez ishlatish o'zaro ta'sirlarning
ahamiyatini kamaytirishi mumkin. Бu esa talabalarning shaxs sifatida rivojlanishiga salbiy ta'sir
ko'rsatishi mumkin.
Ta'limda SIni muvaffaqiyatli integratsiyalash istiqbollari va strategiyalari
SIning oliy pedagogik ta'limga muvaffaqiyatli integratsiyalashuvi bir qator tamoyil va
strategiyalarga rioya qilishni talab qiladi:
25
1. O'qituvchilarni sun'iy intellektdan foydalanishga o'rgatish:
O'qituvchilarni o'qitish
jarayonida SI vositalaridan samarali foydalanishga o'rgatish kerak. Bu ularga texnologiyalarni
ta’lim maqsadlari va standartlariga yaxshiroq moslashtirish, shuningdek, o‘quv dasturlariga
integratsiya qilish imkonini beradi.
2. Ta'limga gibrid yondashuv:
Ta'lim an'anaviy va innovatsion usullar o'rtasidagi
muvozanatni saqlashi kerak. Auditoriyada o'qitish va sun'iy intellektdan foydalanishni
birlashtirgan gibrid yondashuv o'rganishning insoniy tomonini saqlab qolgan holda
texnologiyadan maksimal darajada foydalanadi. Bu ularga texnologiyani ta'lim maqsadlari va
standartlariga yaxshiroq moslashtirish va ularni o'quv dasturlariga kiritish imkonini beradi.
3. Sifat nazorati va axloqiy tartibga solish:
SI tomonidan taqdim etilgan kontent xavfsiz
va ta'lim standartlariga javob berishini ta'minlash uchun sifat nazorati va axloqiy tartibga solish
tizimlarini joriy etish muhimdir. O'qituvchilar noto'g'ri ma'lumotlar tarqalishining oldini olish
uchun SI tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarni to'g'rilash va tekshirish imkoniyatiga ega
bo'lishi kerak.
4. An'anaviy usullarning ijtimoiy ahamiyatini saqlab qolish:
o'qitish o'quv jarayonining
asosiy elementi bo'lib qolishi kerak, SI эса yordamchi vosita sifatida ta'lim maydonida turishi
kerak. Bu jonli muloqotning ahamiyatini saqlab qoladi va talabalarning ijtimoiy va shaxslararo
munosabatini rivojlantirishga yordam beradi.
Xulosa
Sun'iy intellektning oliy pedagogik ta'limga integratsiyalashuvi ta'lim sifati va qulayligini
oshirish uchun yangi ufqlarni ochadi. Biroq, SIni amalga oshirishdan maksimal samaraga erishish
uchun ta'lim tizimi duch keladigan barcha xavf va muammolarni hisobga olish kerak. Innovatsion
texnologiyalar va an’anaviy o‘qitish usullarini o‘zida mujassam etgan mutanosib yondashuv
zamonaviy talablarga javob beradigan va talabalarni muvaffaqiyatli kelajakka tayyorlaydigan
moslashuvchan ta’lim muhitini yaratadi. Bu nafaqat ta'lim sifatini oshirish, balki uni yanada qulay
va shaxsiylashtirish, har bir talabaining muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun sharoit yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar/Используемая литература/References:
1.
YO‘LDOSHEV, Q. O. Z. O. Q. B. O. Y., et al. "Adabiyot."
Toshkent-2019
.
2.
Qodirov, Valijon. "Reflections on the formation of reflexive abilities in preschool
education."
Science and innovation
2.B11 (2023): 150-153.
3.
Kadirov, Valijon, and Dildora Abdullajonova. "FICTION IS A FACTOR IN THE FORMATION OF
NATIONAL EDUCATION AND SPIRITUALITY IN CHILDREN."
Евразийский журнал социальных
наук, философии и культуры
2.3 (2022): 124-127.
4.
Valijon, Kodirov, Abdurakhmanovich Abdurakhmanovich, and M. M. Muhammadieva.
"Integrated Didactic System in Preschool Education and Its Importance."
European Scholar
Journal
2.4 (2021): 17-18.
5.
Kаdirоv, V. "THE IMPОRTАNCE ОF GАMES IN DEVELОPING THE АВILITY ОF INDEPENDENT
THINKING IN CHILDREN."
Science and innovation
3.B3 (2024): 56-62.
6.
Хасанов, Шаробидин Азамович. "ТЕХНОЛОГИЯ РАЗВИТИЯ АНАЛИТИЧЕСКОГО
МЫШЛЕНИЯ У УЧАЩИХСЯ В ПРОЦЕССЕ ЛИТЕРАТУРНОГО ОБУЧЕНИЯ."
INTERNATIONAL
SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILOSOPHY, SOCIOLOGY, HISTORY AND POLITICAL
SCIENCE
. 2018.
7.
Ibraimov, X., Z. Azimova, and Z. Otaboeva. "Pedagogical peculiarities of studying group
26
solidarity in the student community."
Science and innovation
2.B12 (2023): 108-113.
8.
Азимова, Зиёда Эргашевна. "Олий ўқув муассасаси маънавий-маърифий ишларининг
педагогик назария ва амалиётда тутган ўрни."
Современное образование (Узбекистан)
2
(2018): 26-35.
9.
Азимова, Зиёда Эргашевна, and Нилуфар Мухаматумановна Муллаахунова. "Развитие
речи учащихся 6 класса узбекских школ средствами произведений искусства на уроках
русского языка как иностранного."
Science and innovation
2.Special Issue 5 (2023): 638-641.
10.
Азимова, З. Э. "Тарбиявий ишлар тизимини интеграл диагностик асосда
такомиллаштириш (Олий таълим мисолида)."
Дисс. автореферати
(2018).
11.
Азимова, З. Э. "Ўқувчиларнинг шахслараро муносабатлари интеграл диагностикаси.
Дисс… канд. пед. наук." (2009).
12.
Artikova, M. "DEMAND FOR A COMPETENCY-BASED APPROACH TO THE ACTIVITIES OF
TEACHERS IN MODERN CONDITIONS." (2021).
13.
Artikova, Muhayo Botiralievna. "Experience In Developing Entrepreneurship Skills In
Foreign Countries."
Scientific Bulletin of Namangan State University
1.7 (2019): 250-255.
14.
Artikova, Muhayyo Botiralievna. "PECULIARITIES OF METHODICAL WORK IN PREPARING
PRESCHOOL CHILDREN FOR SCHOOL."
Science and Education
2.1 (2021): 297-300.
15.
Artikova, M. B. "THE FACTORS OF BRINGING CHILDREN UP IN THE MOOD OF MATERIAL
AND SPIRITUAL INTEGRATED LIFE IN THE FAMILY (AS AN EXAMPLE OF PRIMARY SCHOOL
AGE)."
THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители: Теоретическая и прикладная наука
6
(2018): 269-272.
16.
Tojiboeva, Muqaddas, Nargiza Sattarova, and Nazokat Qanoatova. "Tradition In Abdulla
Avloni's Poetry."
JournalNX
7.11 (2021): 166-171.
17.
Таджибаева, Мукаддас Абдурахимовна. "Традиционные образы в узбекской
джадидской поэзии."
Проблемы востоковедения
2 (56) (2012): 53-58.
18.
Tojiboyeva, Ffd MUQADDAS, and Vositov Shavkatbek. "FOLLOW-UP, STABILITY, AND
ARTISTIC DISCOVERY IN JADID LITERATURE."
PalArch's Journal of Archaeology of
Egypt/Egyptology
17.6 (2020): 14576-14581.
19.
Abdurahimovna, Tojiboyeva Muqaddas, and Bektasheva Gulbahor Rayimjonovna. "Begali
Qosimovning Jadid Matbuoti Masalasiga Yondashuv Mezonlari."
Miasto Przyszłości
42 (2023): 58-
63.
20.
Muqaddas, Tojiboyeva. "“BOBURNOMA” DA KELTIRILGAN JOY NOMLARI IBRAT
TALQINIDA."
INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCES WITH HIGHER EDUCATIONAL
INSTITUTIONS
. Vol. 1. No. 11.02. 2023.
21.
Muqaddas, Tojiboyeva. "LITERARY AND AESTHETIC VIEWS OF MAHMUDHOJA
BEHBUDI."
Conferencea
(2022): 28-31.
22.
Tojiboyev, Munavvarjon No’monjonovich. "ETHNOPONOMICS OF FERGANA VALLEY AND
ITS SCIENTIFIC BASIS."
Archive of Conferences
. Vol. 24. No. 1. 2021.
23.
Tojiboyeva, Muqaddas. "RELATIONS OF THE REPRESENTATIVES OF THE 20TH CENTURY
LITERARY WORKERS TO THE SOURCES OF CLASSICAL LITERATURE."
Theoretical & Applied
Science
1 (2017): 39-42.
