134
BO‘LAJAK MUSIQA O‘QITUVCHILARIDA VOKAL IJROCHILIK
KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISH
Xayitboy Ruzmetov
Urganch davlat pedagogika instituti
Musiqa ta’limi va san’at mutaxassisligi magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14553864
Annotatsiya:
Mazkur maqolada bo‘lajak musiqa o‘qituvchilarida vokal ijrochilik
kompetensiyalarini rivojlantirishning samarali metodikasini takomillashtirish masalalari
yoritilgan. Musiqa ta’limi jarayonida vokal ijrochilikning ahamiyati, uning pedagogik va ijodiy
jihatlari tahlil qilinib, zamonaviy yondashuvlar asosida o‘qituvchilarni tayyorlash bo‘yicha
metodik tavsiyalar berilgan. Tadqiqotda innovatsion texnologiyalar, amaliy mashg‘ulotlar va
musiqiy tahlilning integratsiyalashgan usullari orqali vokal kompetensiyalarni rivojlantirish
mexanizmlari o‘rganilgan. Shuningdek, maqolada xalq musiqa an’analaridan samarali
foydalanish va ijodkorlikni rivojlantirish bo‘yicha ilg‘or tajribalar misolida tavsiyalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
Vokal ijrochilik, musiqa ta’limi, kompetensiyalarni rivojlantirish, innovatsion
texnologiyalar, amaliy mashg‘ulotlar, pedagogik metodika, xalq musiqa an’analari, ijodiy
yondashuv.
Kirish.
Musiqa inson qalbiga chuqur ta’sir ko‘rsatadigan, uning his-tuyg‘ularini aks ettiradigan eng
betakror san’at turlaridan biridir. Bu san’at turining ta’sirchanligi shundaki, u faqat tinglovchiga
emas, balki ijrochiga ham chuqur estetik zavq baxsh etadi. Ayniqsa, vokal ijrochilik – inson
ovozining sehrini namoyon etadigan noyob mahorat, musiqiy ijrochilikning eng samimiy
shakllaridan biri sifatida e’tirof etiladi. Bugungi globallashuv davrida vokal san’atining ahamiyati
yanada oshib, u milliy madaniyatni dunyo miqyosida tanitish, xalq an’analarini saqlab qolish va
rivojlantirishning muhim vositasiga aylanmoqda.
Ammo, vokal ijrochilik nafaqat iste’dod, balki murakkab bilim va ko‘nikmalarni talab
qiladigan kasbiy faoliyatdir. Ayniqsa, bo‘lajak musiqa o‘qituvchilari uchun bu ko‘nikmalar
nafaqat ijroda, balki ta’lim jarayonida ham o‘ta muhimdir. Chunki ular o‘z talabalari qalbida
musiqa va ijrochilikka bo‘lgan muhabbatni uyg‘otishi, ularni estetik va ma’naviy jihatdan
shakllantirishi kerak. Ushbu vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish uchun esa zamonaviy talab va
yondashuvlarga asoslangan metodikani qo‘llash zarurati paydo bo‘ladi.
Mazkur maqolada vokal ijrochilikning o‘quv jarayonidagi o‘rni, uning pedagogik
imkoniyatlari va rivojlantirish mexanizmlari haqida fikr yuritiladi. Yana bir maqsad – bo‘lajak
musiqa o‘qituvchilarida vokal ijrochilik kompetensiyalarini shakllantirishning samarali
metodikasini takomillashtirish yo‘llarini aniqlashdan iborat. Bu esa nafaqat musiqa
o‘qituvchilarining, balki kelajak avlodning ma’naviy kamolotiga hissa qo‘shadi.
Metodologiya.
Musiqa ta’limi jarayonida vokal ijrochilik kompetensiyalarini rivojlantirishga doir samarali
yondashuvlarni ishlab chiqish nafaqat ijodiy yondashuvni, balki ilmiy asoslangan metodologik
tamoyillarni qo‘llashni talab qiladi. Mazkur tadqiqotda metodologiya masalasi, avvalo, vokal
san’atining tabiati va uni o‘rgatishning pedagogik asoslarini chuqur anglashdan boshlanadi.
Chunki vokal ijrochilik insonning ovoz imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilgan murakkab
135
jarayon bo‘lib, nafaqat musiqiy, balki psixologik, fiziologik va lingvistik omillarni ham o‘z ichiga
oladi.
Metodologik yondashuv sifatida integrativ va innovatsion tamoyillarni qo‘llash muhim
ahamiyatga ega. Integratsiya vokal ijrochilikni boshqa musiqa yo‘nalishlari, masalan, nazariy
bilimlar, fortepiano asboblari bilan uyg‘unlashtirish orqali amalga oshiriladi. Bu o‘quvchilarni
keng qamrovli musiqa madaniyati bilan tanishtirishga, ularda musiqiy tafakkurni
rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, vokal ijrochilik bo‘yicha mashg‘ulotlarni faqat
nazariya bilan cheklamasdan, ularni ijodiy-amaliy mashg‘ulotlar orqali mustahkamlash ta’lim
jarayonining samaradorligini oshiradi.
Innovatsion yondashuv esa zamonaviy texnologiyalarni, xususan, multimediyali
resurslarni, ovoz yozish texnologiyalarini va masofaviy ta’lim vositalarini ta’lim jarayoniga joriy
etishni nazarda tutadi. Bu yondashuv nafaqat ta’lim jarayonini jonlantiradi, balki bo‘lajak musiqa
o‘qituvchilarining kasbiy tayyorgarligini yangi bosqichga olib chiqadi. Xalq musiqa an’analari va
zamonaviy texnologiyalarni uyg‘unlashtirish orqali esa nafaqat vokal ijrochilik, balki milliy
o‘zlikni anglash, madaniy merosga hurmat tuyg‘ulari ham rivojlantiriladi.
Shuningdek, tadqiqotda aks ettirilgan yondashuvlarning samaradorligini baholash uchun
empirik metodlar, jumladan, kuzatish, intervyu, test sinovlari va pedagogik tajriba usullaridan
foydalanildi. Bu metodlar orqali vokal ijrochilik kompetensiyalarining rivojlanish dinamikasini
o‘lchash, bo‘lajak o‘qituvchilar bilan olib borilayotgan mashg‘ulotlarning ta’sirchanligini tahlil
qilish imkoniyati yaratildi. Ushbu yondashuvlar vokal ijrochilikni faqat kasbiy ko‘nikma sifatida
emas, balki kengroq pedagogik va ma’naviy masalalar doirasida ko‘rish zaruratini tasdiqlaydi.
Muhokama:
Vokal ijrochilik kompetensiyalarini rivojlantirish masalasi bugungi kunda musiqa
o‘qituvchilari tayyorgarligida eng muhim yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Mazkur tadqiqot
davomida aniqlangan yondashuvlar va usullar vokal ijrochilikni rivojlantirish jarayonida mavjud
bo‘lgan ba’zi muammolarni samarali hal qilishga imkon berdi. Ushbu jarayonni
takomillashtirishda xalq musiqasi an’analariga tayanish va zamonaviy texnologiyalarni
qo‘llashning uyg‘unlashuvi alohida ahamiyat kasb etdi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, vokal ijrochilikni rivojlantirishda innovatsion
texnologiyalardan foydalanish ta’lim jarayonining samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.
Masalan, ovoz yozish texnologiyalari orqali o‘quvchilar o‘z ijro mahoratini baholash va uni tahlil
qilish imkoniyatiga ega bo‘lishdi. Bu ularda o‘z-o‘zini rivojlantirishga bo‘lgan motivatsiyani
oshirdi va vokal ijrochilikdagi kamchiliklarni aniqlashga yordam berdi. Shuningdek, xalq
musiqasi materiallarini ijro etish nafaqat vokal texnikasini rivojlantirdi, balki milliy o‘zlikni
anglash, madaniy qadriyatlarga hurmat bilan qarash tuyg‘ularini ham mustahkamladi.
Muhokama davomida aniqlangan yana bir jihat – vokal ijrochilikning nafaqat texnik, balki
psixologik va estetik jihatlarini rivojlantirish zarurligidir. O‘quvchilarning ovoz imkoniyatlarini
to‘g‘ri yo‘naltirish, ularda ijodiy yondashuvni shakllantirish va sahna madaniyatini rivojlantirish
bo‘yicha olib borilgan ishlarda ijobiy natijalarga erishildi. Biroq, bu jarayonni takomillashtirishda
hali ham ayrim to‘siqlar mavjudligi qayd etildi. Jumladan, ba’zi pedagoglarning innovatsion
texnologiyalarni qo‘llashda yetarli ko‘nikmaga ega emasligi yoki xalq musiqasi materiallaridan
samarali foydalanmasligi kabi masalalar hal qilinishi zarur.
Shuningdek, vokal ijrochilikni o‘rgatishda individual yondashuvning o‘rni ham katta
ekanligi tasdiqlandi. Har bir o‘quvchining ovoz diapazoni, texnik imkoniyatlari va shaxsiy
136
qiziqishlariga mos ravishda ta’lim berish ularning vokal ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim
rol o‘ynaydi. Ushbu yondashuv amaliy mashg‘ulotlar samaradorligini oshirishda sezilarli
natijalarni ko‘rsatdi.
Umuman olganda, tadqiqot vokal ijrochilikni rivojlantirishda xalq musiqasi an’analari va
zamonaviy texnologiyalarning uyg‘unlashuvi, shuningdek, individual yondashuvning
muhimligini yana bir bor tasdiqladi. Kelgusida bu yo‘nalishda olib boriladigan ishlarda mavjud
metodlarni yanada takomillashtirish, o‘qituvchilarni zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan
tanishtirish va ularning kasbiy mahoratini oshirish dolzarb vazifalardan biri bo‘lib qoladi.
Xulosa.
Vokal ijrochilik san’ati – bu nafaqat musiqa ijrosi, balki inson ruhiyatini boyituvchi, milliy
madaniyatni targ‘ib qiluvchi noyob vositadir. Bo‘lajak musiqa o‘qituvchilarini ushbu san’atga jalb
qilish va ularda vokal ijrochilik kompetensiyalarini shakllantirish, aslida, kelajak avlodning
madaniy va ma’naviy salohiyatini oshirishga xizmat qiladi. Tadqiqot davomida olingan natijalar
shuni ko‘rsatdiki, vokal ijrochilik faqat texnik mahorat emas, balki ijodkorlik, estetik did va
ma’naviy yetuklikni shakllantirishning ham muhim omili hisoblanadi.
Maqolada taqdim etilgan yondashuvlar, xususan, innovatsion texnologiyalarni qo‘llash,
xalq musiqa an’analariga asoslangan ta’lim jarayonini tashkil etish, shuningdek, individual
yondashuvlarni tatbiq etish vokal ijrochilik kompetensiyalarini rivojlantirishda samarali
ekanligini isbotladi. Shuningdek, bu yondashuvlar o‘qituvchilarni tayyorlash tizimida sifat
o‘zgarishlarini keltirib chiqarishi bilan ahamiyatlidir. Xalq musiqasi va zamonaviy ta’lim
texnologiyalarining uyg‘unligi o‘quvchilarning vokal ijrochilik mahoratini rivojlantirish bilan
birga, ularda milliy o‘zlikni anglash va estetik zavqni shakllantiradi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, vokal ijrochilikni o‘rgatishda pedagogning roli nihoyatda
muhimdir. Bu jarayonda pedagog nafaqat o‘rgatuvchi, balki ruhlantiruvchi, yo‘naltiruvchi va
motivatsiya beruvchi shaxs sifatida namoyon bo‘ladi. Shu bois, musiqa o‘qituvchilarining kasbiy
tayyorgarligini takomillashtirish, ularni zamonaviy ta’lim vositalaridan samarali foydalanishga
yo‘naltirish dolzarb vazifa sifatida turadi.
Xulosa qilib aytganda, vokal ijrochilik kompetensiyalarini rivojlantirish bo‘yicha olib
borilgan tadqiqotlar ushbu sohani rivojlantirishning yanada keng istiqbollarini ochib berdi.
Kelgusida bu yo‘nalishda yangicha yondashuvlarni tatbiq etish, o‘qituvchilarni zamonaviy usullar
bilan tanishtirish va amaliy mashg‘ulotlarni takomillashtirish milliy musiqa ta’limining
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Musiqa ta’limidagi bu jarayon nafaqat milliy
madaniyatimizni saqlash, balki uning dunyo miqyosida keng tanilishiga hissa qo‘shadi.
References:
1.
Alieva, S. (2020). "Milliy musiqa an’analari asosida vokal san’atini rivojlantirish."
Pedagogik
innovatsiyalar jurnali,
№4, 45-52.
2.
Musurmonov, A. (2017).
Zamonaviy musiqa ta’limi: texnologiyalar va metodlar.
Toshkent:
Yangi asr avlodi.
3.
Nazarov, B. (2021). "Xalq musiqasining vokal ijrochilikdagi o‘rni."
Musiqa ta’limida
innovatsiyalar,
№2, 18-25.
4.
Usmonova, D. (2019).
Vokal san’ati pedagogikasi: an’analar va innovatsiyalar.
Toshkent:
Fan va texnologiyalar.
137
5.
Smith, J. (2016).
Vocal Pedagogy: Science and Art of Singing.
London: Oxford University
Press.
6.
Brown, T. (2018).
Teaching Music in a Digital Age.
New York: Routledge.
7.
Kadirova, L. (2020). "Bo‘lajak musiqa o‘qituvchilarida ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish."
Ta’lim va fan rivoji,
№3, 27-33.
8.
World Federation of Music Education (2021).
Music Education in the 21st Century.
Geneva:
WFME Publications.
9.
UNESCO (2020).
Traditional Music and Cultural Heritage: Educational Perspectives.
Paris:
UNESCO Press.
10.
Rahmonov, E. (2018). "Milliy musiqa vositasida o‘quvchilarda madaniy tafakkurni
shakllantirish."
O‘zbekiston pedagogik tadqiqotlari jurnali,
№6, 14-20.
11.
Rodina, N. (2015).
Practical Techniques in Vocal Training.
Moscow: Prosveshchenie.
