32
OILA PSIXOLOGIYASI
Xalimjanova Muqaddas Kamoliddin qizi
Azamjonova Gulzoda Ahrorbek qizi
Xabibullayeva Feruza Hamidullo qizi
ADPI Biologiya yo’nalishi 1-bosqich talabalari
Abdurahimova Shahnozaxon
Ilmiy rahbar
https://doi.org/10.5281/zenodo.14437295
Annotatsiya:
Ushbu maqolada oila psixologiyasi va uning asosiy yo‘nalishlari, jumladan,
oilaviy munosabatlar, tarbiya, konfliktlarni boshqarish, stressni yengish hamda qadriyatlarni
rivojlantirish masalalari yoritilgan. Shuningdek, sog‘lom oila muhitini yaratish bo‘yicha
tavsiyalar va psixologik yordamning ahamiyati haqida ma’lumot berilgan. Maqola oilaviy
munosabatlarni mustahkamlashga qaratilgan.
Abstract:
This article discusses family psychology and its key aspects, including family
relationships, parenting, conflict resolution, stress management, and the development of family
values. It also provides recommendations for creating a healthy family environment and
highlights the importance of psychological support. The article aims to strengthen family
relationships.
Аннотация:
В данной статье рассматривается семейная психология и её основные
направления, включая семейные отношения, воспитание, разрешение конфликтов,
управление стрессом и развитие семейных ценностей. Также даны рекомендации по
созданию здоровой семейной атмосферы и подчёркивается важность психологической
поддержки. Статья направлена на укрепление семейных отношений.
Kalit so’zlar:
oila psixologiyasi, tarbiya, oilaviy munosabatlar, konfliktlarni boshqarish,
stressni boshqarish, oilaviy qadriyatlar
Keywords:
family psychology, parenting, family relationships, conflict resolution, stress
management, family values
Ключевые слова
: семейная психология, воспитание, семейные отношения,
разрешение конфликтов, управление стрессом, семейные ценности.
Oila psixologiyasi – bu oilaviy munosabatlarni o‘rganadigan va ularning ruhiy jihatlariga
ta’sir ko‘rsatadigan omillarni tadqiq qiladigan psixologiya sohasidir. Oila inson hayotida muhim
o‘rin tutadi, chunki u nafaqat ijtimoiy, balki emotsional, tarbiyaviy va madaniy qadriyatlarni
shakllantiradi. Oila psixologiyasi bir nechta asosiy jihatlarni qamrab oladi: 1. Oilaviy
munosabatlar dinamikasi. Rol va mas’uliyatlar: Har bir oila a’zosining vazifalari va ular
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar. Konfliktlar va ularni hal qilish: Oila a’zolari o‘rtasidagi
kelishmovchiliklarni aniqlash va samarali yechimlarni ishlab chiqish. Qo‘llab-quvvatlash: Stressli
holatlarda bir-biriga yordam ko‘rsatish. 2. Oila tarbiyasi va bolalar rivoji. Bolalarning psixologik
sog‘lom o‘sishi uchun mos muhit yaratish. Tarbiyaviy usullar: demokratik, avtoritar va liberal
yondashuvlar. Farzandlar o‘rtasidagi munosabatlar va ota-ona rolidagi o‘zgarishlar. 3. Oila
ichidagi kommunikatsiya. To‘g‘ri muloqot qilish qobiliyati oiladagi iliq muhitni ta’minlaydi.
Samarasiz kommunikatsiya muammolari: tushunmovchiliklar va hissiy uzoqlik. 4. Stress va
muammolarni boshqarish. Moliya, sog‘liq, yoki boshqa muammolarni hal qilishdagi o‘zaro
yordam. Oilaviy inqirozlarni (ajralish, yaqin odamning vafoti) yengib o‘tish. 5. Oila qadriyatlari
33
va madaniyati. Har bir oila o‘ziga xos qadriyatlarga ega, ular madaniy va diniy jihatlardan
ta’sirlanadi. Bu qadriyatlar yangi avlodga meros sifatida o‘tadi. Oila psixologiyasi amaliyoti
Psixologlar ko‘pincha oilaga quyidagi xizmatlarni taklif qiladi: Oila terapiyasi va maslahatlar.
Bolalar va ota-onalar uchun treninglar. Konfliktlarni hal qilish texnikalari. Agar sizga oilaviy
munosabatlar haqida qo‘shimcha ma’lumot yoki muayyan masala bo‘yicha yordam kerak bo‘lsa,
savolingizni aniqlashtirishingiz mumkin.
Oila psixologiyasining asosiy yo'nalishlari. 1. Oiladagi sevgi va hissiy bog‘liqlik. Sevgi va
hissiy bog‘liqlik oilaviy munosabatlarning mustahkamligi uchun asosdir. Hissiy yaqinlik: Oila
a’zolarining bir-biriga bo‘lgan mehr-muhabbati va tushunishi. Hissiy qo‘llab-quvvatlash: Har bir
a’zo qiyinchiliklarda o‘zini yolg‘iz his qilmasligi kerak. Ishonch va hurmat: Oiladagi sog‘lom
munosabatlar uchun ishonch va hurmat hal qiluvchi ahamiyatga ega. 2. Oiladagi tarbiya
muammolari. Farzand tarbiyasi oila psixologiyasida asosiy o‘rin tutadi: Tarbiya usullari: Har bir
ota-ona farzandining yoshi, xulq-atvori va ehtiyojlariga mos yondashuvni tanlashi lozim. Farzand
va ota-ona munosabati: Sog‘lom munosabat bolalar shaxsiyatini shakllantiradi va o‘z-o‘ziga
ishonchni rivojlantiradi. Mas’uliyatni o‘rgatish: Bolalarga kichik yoshdanoq mas’uliyatli bo‘lishni
o‘rgatish oila psixologiyasining muhim jihati hisoblanadi. 3. Oila ichidagi nizolarni hal qilish. Nizo
va ziddiyatlar har qanday oilada bo‘lishi mumkin, ammo ularni boshqarish muhimdir: Nizolarni
aniqlash: Odatda ziddiyatlar noto‘g‘ri kommunikatsiya yoki ehtiyojlarning qondirilmasligi tufayli
kelib chiqadi. Muammolarni yechish texnikasi: Oila psixologiyasi nizolarni hal qilish uchun
samarali usullarni o‘rgatadi, masalan, ochiq muloqot va kelishuv. Mediatorlik: Oila terapevti yoki
psixolog oiladagi murakkab nizolarni hal qilishda vositachi sifatida yordam berishi mumkin. 4.
Oila davridagi o‘zgarishlar. Oila turli bosqichlarda rivojlanadi va har bir bosqichning o‘ziga xos
muammolari mavjud: Nikoh va birinchi yillar: Er-xotin o‘rtasida yangi hayot tartibini
shakllantirish. Farzand tug‘ilishi: Yangi vazifalar va mas’uliyatlar paydo bo‘lishi. Bolalar voyaga
yetishi: Ularning mustaqilligini qo‘llab-quvvatlash va ota-onalar o‘rtasidagi munosabatlarni
qayta tiklash. Bo‘sh uy sindromi: Bolalar mustaqil bo‘lib, uyda faqat ota-onalar qolgan holat.
Qarish va nafaqaga chiqish: Bu bosqichda ruhiy va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga ehtiyoj ortadi. 5.
Oilaviy qadriyatlarni saqlash. Oilaviy an’ana va qadriyatlar munosabatlarni yanada
mustahkamlaydi. Qadriyatlarni avloddan-avlodga o‘tkazish farzandlarda oila hissini
shakllantiradi va mas’uliyatni kuchaytiradi. Oila psixologiyasida qo‘llaniladigan asosiy usullar.
Oila terapiyasi: Oila a’zolari bilan birgalikda ishlash orqali muammolarni hal qilish. Individ
terapiya: Har bir a’zo bilan alohida ishlash va uning ruhiy holatini yaxshilash. Oila treninglari:
Stressni boshqarish, kommunikatsiya va tarbiya usullarini rivojlantirish bo‘yicha mashg‘ulotlar.
Oila psixologiyasi nafaqat oilaviy muammolarni hal qilishga, balki oilaning umumiy sog‘lom
muhitini ta’minlashga ham qaratilgan. Har bir a’zo o‘z rolini to‘g‘ri bajarishi va bir-birini
tushunishi oilaning mustahkam bo‘lishiga xizmat qiladi. O‘zaro sevgi, hurmat va sabr oiladagi
eng muhim omillardir. Oila psixologiyasi bo‘yicha muhim maslahatlar. Quyida oiladagi
munosabatlarni mustahkamlash va sog‘lom psixologik muhitni yaratishga qaratilgan tavsiyalar
keltirilgan: 1. Samarali muloqot qilish. Faol tinglash: Oiladagi har bir a’zoni diqqat bilan tinglash,
uning fikrini tushunishga harakat qilish. Ochiq muloqot: His-tuyg‘ular va fikrlarni ochiq
aytishdan qo‘rqmaslik. Hukm qilmaslik: Tanqid yoki hukm o‘rniga tushunishga intilish. 2.
Konfliktlarni oldini olish va boshqarish. Emotsiyalarni nazorat qilish: Jahl ustida emas, balki
tinch holatda masalani muhokama qilish. Muammoni hal qilishga e’tibor qaratish: Shaxsga emas,
balki muammoga qaratilgan muloqot olib borish. Kompromissga erishish: Har ikki tomon uchun
34
maqbul yechimlarni qidirish. 3. Ijobiy oilaviy an’ana va qadriyatlarni rivojlantirish. Birgalikda
vaqt o‘tkazish: Ovqatlanish, sayohat qilish yoki oddiy suhbatlar orqali yaqinlikni mustahkamlash.
An’analarga rioya qilish: Har yilgi bayramlar yoki maxsus kunlarni nishonlash orqali oilaviy
birdamlikni kuchaytirish. Qo‘llab-quvvatlash: Har bir a’zoning yutuqlari va maqsadlariga ko‘mak
berish. 4. Farzandlar bilan ishlash. Sog‘lom tarbiya muhiti: Bolalarning fikrini eshitish va
ularning qiziqishlariga hurmat bilan qarash. Chegaralarni belgilash: Tarbiyaviy cheklovlar bilan
birga erkinlikni ham ta’minlash. O’rnak bo‘lish: Farzandlar ota-onalarning harakatlarini kuzatadi
va ulardan o‘rnak oladi. 5. Stress va bosimni boshqarish. Qo‘shma rejalashtirish: Moliya, vaqt
boshqaruvi kabi masalalarda birga ishlash. Sog‘lom muhit yaratish: Uyda ijobiy atmosfera
yaratishga harakat qilish. Dam olishga vaqt ajratish: Har bir oila a’zosining dam olishi va
xobbilari uchun imkon yaratish. 6. Nikohdagi munosabatlarni mustahkamlash. Bir-birini
qadrlash: Har kuni er-xotin bir-birining hissiyotlariga va mehnatiga hurmat ko‘rsatish. Qo‘shma
qarorlar qabul qilish: Muhim masalalarda birga kelishib, qaror qabul qilish. Surpriz va romantik
harakatlar: Kichik quvonchlar orqali bir-biriga e’tibor ko‘rsatish. 7. Murakkab vaziyatlarda
yordam so‘rash. Agar oila ichidagi muammolar o‘zingiz hal qilinmayotgan bo‘lsa, professional
oila psixologi yoki terapevtga murojaat qilishdan qo‘rqmaslik lozim. Oilaviy treninglar va guruh
mashg‘ulotlarida qatnashish muammolarni yengishda samarali bo‘lishi mumkin.
Xulosa:
Har bir oila o‘ziga xos, lekin barcha sog‘lom oilalar o‘zaro hurmat, ishonch va
qo‘llab-quvvatlash tamoyillariga asoslangan. Oila psixologiyasi orqali nafaqat mavjud
muammolarni hal qilish, balki kelajakdagi muammolarning oldini olish va oilaviy
munosabatlarni mustahkamlash mumkin. Sog‘lom oila – baxtli jamiyatning asosidir!
References:
1.
Xaydarov.F.I, Xalilova. N.I “Umumiy psihologiya” Toshkent-2010y
2.
Karimova V.M. Psixologiya T-2002y.
3.
G’oziyev E.G’ Umumiy Psixologiya 1-2 kitob T-2002y
4.
Davletshin M.G Umumiy Psixologiya T-2002y
5.
Ivanov.P, Zufarova.M “Umumiy Psixologiya” T-2008y. – №. 3.
6.
Raxmonjonovna T. G., Abdullo o‘g‘li A. M. MAKTAB TA’LIMIDA NIZOLARNI
BOSHQARISHNING KONSTRUKTIV OMILLARI //TADQIQOTLAR. UZ. – 2024. – Т. 49. – №. 2. – С.
193-196.
7.
Raxmonjonovna T. G. et al. MAKTAB PSIXOLOGINING NIZOLI VAZIYATLARDAGI
PSIXOPROFILAKTIK FAOLIYATINING IJTIMOIY-PSIXOLOGIK OMILLARI //ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2024. – Т. 57. – №. 1. – С. 22-25.
8.
Raxmonjonovna T. G., Ismoiljon o‘g‘li M. I. TALABALARDA BAXTLI OILAVIY HAYOT
HAQIDAGI TASAVVURLAR VA OILA MUSTAHKAMLIGI //Лучшие интеллектуальные
исследования. – 2024. – Т. 34. – №. 1. – С. 165-169.
