9
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
TA’LIMDA SUN’IY INTELLEKT TEXNOLOGIYALARI
Baydullayev A.S.
Tаyrov K.B.
Serikova A.A.
Toshkent farmatsevtika instituti, е-mail: baidullaev_a@mail.ru
Qoraqalpogʼiston tibbiyot intituti, е-mail: ktayrov@inbox.ru
Chirchiq davlat pedagogika universiteti, е-mail: baidullaev_a@mail.ru
https://doi.org/10.5281/zenodo.14288191
Annotatsiya.
Mazkur maqolada “sun’iy intellekt” tushunchasi, shuningdek, uning asosiy
xususiyatlari muhokama qilinadi. Sun’iy intellektning ta’lim jarayonida sun’iy intellektdan
foydalanish texnologiyalari uni amalga oshirishning xususiyatlari va misollari zamonaviy
xorijiy va mahalliy ta’lim makoniga tutgan o’rniga bag’ishlangan bo’lib, xozirga vaqtdagi yangi
texnologiyalar ko’rib chiqilgan. Bu texnologiyalar allaqachon professor-o’qituvchilar va
talabalar uchun katta rol o’ynaydi. Zamonaviy ta’lim sohasidagi sun’iy intellektning qo’llash
muammolari va istiqbollari, kelajakda tutadigan o’rni xaqidagi mavzulariga ham to’xtalib
o’tilgan.
Kalit so’zlar:
axborot, axborot texnologiyalari sun'iy intellekt, ta’lim, elektron ta’lim,
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, Internet, masofaviy ta’lim, resurs.
Аннотация.
В данной статье рассматривается понятие «искусственный
интеллект», а также его основные особенности. Характеристика и примеры
использования искусственного интеллекта в образовательном процессе посвящены
месту современного зарубежного и отечественного образования, а также рассмотрены
новые технологии современности. Эти технологии уже играют большую роль для
учителей и студентов. Также были затронуты проблемы и перспективы применения
искусственного интеллекта в сфере современного образования и его роль в будущем.
Ключевые слова:
информации, информационные технологии, искусственный
интеллект,
образование,
электронное
образование,
информационно-
коммуникационные технологии, Интернет, дистанционное образование, ресурс.
Abstract.
This article discusses the concept of "artificial intelligence" and its main
features. Characteristics and examples of the use of artificial intelligence in the educational
process are devoted to the place of modern foreign and domestic education, and new
technologies of our time are considered. These technologies already play a major role for
teachers and students. The problems and prospects of using artificial intelligence in the field
of modern education and its role in the future were also touched upon.
Keywords:
information, information technology, artificial intelligence, education, e-
education, information and communication technology, Internet, distance education,
resource.
Suniy intellekt (SI) - bu informatika fanining bo’limi bo’lib, u odatda inson aqlini talab
qiladigan vazifalarni bajarishga qodir mashinalarni yaratishga qaratilgan. Sun’iy intellekt
bugungi kunda deyarli barcha sohalarda qo’llanilib kelinmoqda. Har qanday biznes, davlat
organi, ishlab chiqarish yoki savdo tuzilmasi, logistika, ta’lim, tibbiyot muassasasi va bir
kishining faoliyatini avtomatlashtirish – bularning barchasi sun’iy intellektni qo’llash
sohalaridir. Xotira hajmining doimiy o’sishi va neyron tarmoqning ichki aloqalarining
mustahkamlanishi tufayli sun'iy intellektni qo’llash samaradorligi asta-sekin ortib bormoqda.
Mamlakatimizda sun’iy intellekt texnologiyalarini joriy etishda O’zbekiston Respublikasi
10
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
Prezidentining 17.02.2021 y. dagi “Sun’iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun
shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-4996-son Qarori qabul qilinishi
ushbu sohadagi ishlarni bir tizimga solish va tashkillashtirish imkonini berdi [1].
“Raqamli O’zbekiston - 2030” strategiyasiga muvofiq hamda sun’iy intellekt
texnologiyalarini jadal joriy etish va ularni mamlakatimizda keng qo’llash, raqamli
ma’lumotlardan foydalanish imkoniyatini va ularning yuqori sifatini ta’minlash, ushbu sohada
malakali kadrlar tayyorlash uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida mamlakatimizda
ta’lim - tarbiya sohasining barcha bo’g’inlari - maktabgacha ta’lim, maktab, o’rta maxsus va
oliy ta’lim tizimini takomillashtirish, yangi muassasalar bunyod etish va mavjudlarini qayta
ta’mirlash bo’yicha olib borilayotgan ishlar yoshlar kamolotida o’z samarasini beradi [2].
Sun'iy intellekt tez rivojlanayotgan texnologiya sohasi bo'lib, u inson xatti - harakatlariga
taqlid qiladigan va vazifalarni insonga o'xshash aniqlik bilan bajaradigan aqlli mashinalarni
yaratish bilan bog'liq. Sun’iy intellekt sohasi ma’lumotlardan o’rganish, fikr yuritish, tabiiy
tilni tushunish, rasmlar va tovushlarni idrok etish va turli vositalar orqali to’plangan
ma’lumotlar asosida qaror qabul qilish imkonini beradigan dasturiy ta’minot va tizimlarni
yaratishga qaratilgan. Shuning uchun ham hayotimizda uning ahamiyati katta. Sun’iy intellekt
vositalari va axloqiy hissiyotlar insonlar hayotida shu qadar chambarchas bog’lanib ketganki,
zamonaviy axborot – kommunikatsion texnologiyalar (AKT), ijtimoiy tarmoqlar hamda
ommaviy axborot vositalari (OAV) orqali bu jarayonlarning yaqqol namunasini
ko’rmoqdamiz. Demak, insoniyat kelajagining qanday bo’lishi uning sun’iy intellekt
vositalaridan qay tarzda foydalana olishiga bo’liq.
Sun’iy intellektning eng katta yutuqlaridan biri shundaki, u inson xatolarini kamaytiradi.
Odamlardan farqli o’laroq, kompyuter mashinasi to’g’ri dasturlashtirilgan bo’lsa, xatolarga
yo’l qo’ymaydi, odamlar esa vaqti - vaqti bilan xato qiladilar. Shu sababli, sun’iy intellekt avval
saqlangan ma’lumotlarni to’plash, xatolik ehtimolini kamaytirish va har qanday vazifaning
aniqligini oshirish orqali ba’zi bir algoritmlar to’plamidan foydalanadi. Demak, sun’iy intellekt
qiyin hisob-kitoblarni talab qiladigan va hech qanday xatosiz bajarilishi mumkin bo’lgan
murakkab muammolarni hal qilishga yordam beradi [3].
O’z navbatida sun’iy intellektni ilm - fanga joriy etish uchun malakali kadrlar sonini
oshirish talab etiladi. Negaki aynan o’z kasbining ustasi bo’lgan mutaxassislar barcha
jabhalarga sun’iy intellekt kirib borishida asosiy omil bo’ladi.
Sun’iy intellektning ta’limda qo’llashning ijobiy oqibatlari
, odatda o’quvchilar
o’rganadigan narsalarga ko’p e’tibor beriladi, Biroq, talabaning qanday o’rganishi juda
muhimdir. Sun’iy intellekt sohasidagi yutuqlar o’qituvchilarga o’quvchilari qanday
o’rganishlarini yaxshiroq tushunish imkonini beradi va ularga o'quv dasturini mos ravishda
moslashtirishga imkon beradi.
Sun’iy intellekt tomonidan boshqariladigan mashina, xuddi o’qituvchi sinfga oldingi
bilimlarni olib kelgani kabi, oldindan belgilangan tajriba bilan yuklanishi mumkin. Ushbu
sun’iy intellekt yordamida o’qituvchi maktabdagi kabi o’quvchiga bilim berishi mumkin.
Haqiqiy o’qituvchi ma’lum o’quv faoliyatini berishi va talabaning kerakli ta’lim natijalarini
qo’lga kiritganligini bilish uchun talabani baholashi mumkin. Sun’iy intellektga yo’naltirilgan
ta’limda, o’qituvchi auditoriyada qilganidek, sun’iy intellektga asoslangan mashina ham
talabaning kerakli ta’lim maqsadlariga erishish uchun oldindan belgilangan ta’lim yo’lida
boshqarilishini ta’minlaydi. Bunday tizim darsdan keyin o’z-o’zini ta’minlash jarayonida
11
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
talabaga repetitor vazifasini o’taydi. O’qitishning ushbu usuli sun’iy intellektga yo’naltirilgan
o’rganish deb ataladi, bunda talaba shunchaki bilim oluvchi bo’lib qoladi va oldindan
belgilangan o’rganish yo’lidan boradi. Agar sun’iy intellektga yo’naltirilgan ta’lim mashhur
bo’lib qolsa, uyda o’qituvchilarga bo’lgan ehtiyoj yo’qolishi mumkin.
Su’niy intelekt allaqachon hayotimizda amaliy jihatdan mavjud. Ular o’qituvchining
ishtirokisiz ishlashga qodir va turli xil algoritmlardan foydalangan holda o’quvchiga samarali
qarshilik ko’rsatishi va qo’llab-quvvatlashi mumkin [4]. Bizning ta'lim tizimimiz yangilanishni
talab qiladigan vaqt keldi va endi sun’iy intellekt bizni to'g'ri yo'nalishga undashi mumkin.
Shu bilan birga, biz texnologiya va ularning aql - idrokini qay darajada nazorat qilishimiz juda
muhim. Raqamli sinfni o’liy ta’lim yoki maktab internet tarmog’i orqali o'quvchilarning gibrid
muhitda ta’lim olish imkoniyatlarini kengaytirish mumkin. O'quvchilarning ehtiyojlaridan
kelib chiqqan holda darslarni avtomatlashtirish va talabalar bir - biri bilan, o'qituvchilar esa
ota - onalar bilan muloqot qilishlari mumkin bo'lgan ijtimoiy platformani yaratish
imkoniyatlari paydo boladi. Sun’iy intellektda inson xavfsizligi har doim e'tiborga olinadigan
asosiy narsadir. Qachonki, insonlar xavfli joyda xavgli qismini o'rganishimiz kerak bo'lsa,
olimlar sun'iy intellektni qo'llab - quvvatlaydigan mashinalardan foydalanadilar. Sun'iy
intellekt odamlar erisha olmaydigan har qanday joyga yetib borishi mumkin [6,7].
Sun’iy intellektning ta’limda qo’llashning salbiy oqibatlari
, narx yuqoriligi, turli xil
ish joylari kamayib, ishsizlar sonining ortib ketishiga olib keladi, xakkerlar tomonidan
ma'lumotlarni noto'g'ri yo'nalishlarda foydalanish ehtimolini tug'diradi. Xozirgi vaqtda oliy
ta’lim va maktablarda ma'lumotlarni raqamlashtirish ancha ommalashdi. Har qanday
texnologiya singari, talabalarning ma'lumotlari ham xakkerlikka moyil bo'lishi mumkin. Agar
u noto'g'ri qo'llarga tushsa, ma'lumotlardan noto'g'ri foydalanish xavfini tug'diradi. Agar biz
ta'lim tajribasi uchun sun’iy intellektga to'liq murojaat qilsak, unda o'qituvchilarni ko'p
jihatdan almashtirishi mumkin. O'qitishni samaraliroq qilish o'rniga, biz butunlay
texnologiyaga bog'liq bo'lishimiz mumkin. Agar biz axborot – kommunikatsion
texnologiyalariga qaram bo'lmasakgina muvaffaqiyatlarga erishamiz. Aqlli mashinalar ta'lim
tajribasini yaxshilasa-da, ular sinfda tez-tez paydo bo'ladigan yangi vaziyatlarda sezgi asosida
qaror qabul qilishni amalga oshira olmaydi. Sinfdagi sun'iy intellektning maqsadi
o'qituvchilarni almashtirish bo'lmasligi kerak. Bu ularning ishlarini osonlashtirishi lozim
[5,6].
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, bugungi kunda sun’iy intellekt hayotimizning ajralmas
qismiga aylanib ulgurdi. Ammo uning ma’lum bir kamchiliklari ham ko’zga tashlanmoqda.
Masalan, sun’iy intellekt rivojlanishi tezlashgan sari kasbiy faoliyatlar ham asta-sekin kamayib
bormoqda. Xususan, sog’liqni saqlash, ta’lim, advokatlik, favqulotda vaziyatlarga javob
beruvchilar, ijtimoiy ishchilar, mijozlarga xizmat ko’rsatuvchilar faoliyatiga sezilarli darajada
o’z ta’sirini ko’rsatmoqda. U koʻpgina sohalarda foydalaniladi, Yangiliklar va qiziqarli
ma’lumotlarga qarab, u yuqori effektivlik va to‘g‘ri ishlashni taʼminlash uchun sodda yechish,
tavakkal qilish va boshqa ko’plab qobiliyatlari bilan mahalliy instruksiyalar jamlanmalarini
ishlab chiqarishni oʻrganib chiqish amallarini ham hal eta oladi. Bularda diskretizatsiya,
matematikaviy tuzatishlar va boshqa analizlarni bildiradigan dasturlar juda muhim ahamiyat
kasb etadi. Zero, sun’iy intellekt texnologik rivojlanish va taraqqiyotlar asosidir.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, Sun'iy intellekt (SI) bizning dunyomizni o'zgartiradi va
ta'lim ham bundan mustasno emas. Sun'iy intellekt shaxsiylashtirilgan ta'limni yaxshilash,
12
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
baholashni yaxshilash va o'qituvchilar uchun rejalashtirish vaqtini qisqartirishning yangi
usullarini taklif qilib, o'qitish va o'rganishda inqilob qilish potentsialiga ega. Biroq, ta'limda
sun'iy intellektdan foydalanish, shuningdek, shaxsiy hayot, tarafkashlik va o'rganish
tajribasini insoniylashtirish bilan bog'liq xavotirlarni keltirib chiqaradi. Ushbu maqola sun'iy
intellektning ta'limdagi potentsial afzalliklari va xavflarini o'rganadi va uning o'qitish va
o'rganishga ta'sirini baholaydi.So'nggi yillarda ta'limda shaxsiylashtirilgan ta'limni yaxshilash
uchun sun'iy intellektdan foydalanishga qiziqish ortib bormoqda. Sun'iy intellektga
asoslangan vositalar o'quvchilar ma'lumotlarini tahlil qilishi va o'rganish tajribasini individual
ehtiyojlariga moslashtirib, ta'limga yanada moslashtirilgan yondashuvni taklif qilishi mumkin.
Bu ta'lim natijalarini va talabalarning faolligini oshirishi va maktabni tark etish darajasini
kamaytirishi mumkin. SI, shuningdek, tezkor fikr-mulohazalarni taqdim etish va talabalar
faoliyatini yanada aniqroq baholash imkonini berish orqali baholashni yaxshilashi mumkin.
Sun'iy intellektga asoslangan vositalar, shuningdek, baholash va hisobot berish kabi ma'muriy
vazifalarni avtomatlashtirish orqali o'qituvchilarni rejalashtirish vaqtini qisqartirishi mumkin,
o'qituvchilarni ko'proq amaliy o'qitish faoliyatiga e'tibor berishlariga imkon beradi. Ushbu
afzalliklarga qaramay, ta'limda sun'iy intellektdan foydalanish, shuningdek, shaxsiy hayot,
tarafkashlik va insonparvarlik bilan bog'liq xavotirlarni keltirib chiqaradi. Misol uchun, sun'iy
intellektga asoslangan vositalar talabalar haqida noto'g'ri ishlatilishi yoki o'g'irlanishi
mumkin bo'lgan katta hajmdagi shaxsiy ma'lumotlarni to'plashi mumkin. Bundan tashqari, SI
algoritmlari jamiyatda mavjud bo'lgan noto'g'ri qarashlarni davom ettirishi mumkin, bu esa
tengsiz ta'lim imkoniyatlarini keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari, ba'zi
tanqidchilarning ta'kidlashicha, ta'limda sun'iy intellektdan foydalanish o'quv tajribasini
noinsoniylashtirishi mumkin, bunda o'quvchilar inson o'qituvchilaridan ko'ra mashinalar
bilan ko'proq o'zaro aloqada bo'lishadi, bu esa o'rganish tajribasini kamroq jalb qiladi va
unchalik to'liq emas.
Maqola turli tadqiqotlar va istiqbollarga asoslanib, SI ning ta'limdagi potentsial foydalari va
xavflarini o'rganadi. Keyinchalik, biz SIning o'qitish va o'qitish natijalariga potentsial ta'sirini
va uning ta'limdagi axloqiy va ijtimoiy oqibatlarini ko'rib chiqishni rejalashtirganmiz va
nihoyat, biz kelajakdagi tadqiqotlar uchun ba'zi potentsial yo'llarni taklif qilamiz, jumladan, SI
ning ta'limga ta'siri haqida ko'proq empirik ma'lumotlarga ehtiyoj va talabalarni mashinalar
etakchi rol o'ynaydigan kelajakka tayyorlash muhimligi.
Adabiyotlar
1.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 17.02.2021 y. dagi “Sun’iy intellekt
texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi PQ-4996-son Qarori (https://lex.uz/docs/-5297046).
2.Sun'iy intellektning afzalliklari va kamchiliklari. https://www.javatpoint.com/advantages-
and-disadvantages-of-artificial-intelligence).
3.Sun'iy intellektning ijobiy va salbiy tomonlari: unda ishlashining 15 sababi.
(https://livetilesglobal.com/pros-cons-artificial-intelligence-classroom/).
4.Пырнова О.А., Зарипова Р.С. Технологии искусственного интеллекта в образовании //
Russian Journal of education and Psychology. 2019, Том 10, – №3. – С. 41–43. URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/tehnologii-iskusstvennogo-intellekta-v-
obrazovanii/viewer.
13
«UCHINCHI RENESSANS: TIBBIY VA FARMATSEVTIK TA’LIM
ISLOHOTLARI JARAYONIDA GUMANITAR FANLARNING VAZIFASI VA
ISTIQBOLLARI» MAVZUSIDA RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
www.in-academy.uz
5.Коровникова Н.А. Искусственный интеллект в образовательном пространстве:
проблемы и перспективы // Социальные новации и социальные науки. – Москва :
ИНИОН РАН, 2021. – № 2. – С. 98–113. URL: https://sns-journal.ru/ru/archive/
6.Baydullaev,A.S., Tayrov K.B, Narzullaev D.Z., Shadmanov K.K, Yomgirov O.T. The
effectiveness of digital technologies use in higher education: a modern approach to training.
Proceedings of SPIE - The International Society for Optical Engineeringthis link is disabled,
2023, 12637, 126370T. https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57217590658
7.Baydullaev,A.S., Mamatkulov,Z.U., Samigova, N.H., Shadmanov, K.K., Narzullaev, D.Z.
Principles of internet education for students on the subject information technology and
mathematical modeling of processes on the basis of moodle distance learning system. Journal
of
Physics:
Conference
Series
2021,
2001(1),
012024
https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57217120461
