53
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
SUV ISTE'MOLINI BOSHQARISHNI BULUTLI
TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA
TAKOMILLASHTIRISH
Karimov Anvarjon
Muqumjonovich
ADU “Kompyuter injiniringi” kafedrasi o’qituvchisi
Tel:998937862411
Email:anvarjonkarimov87@gmail.com
A
nno
ta
ts
iy
a
Ushbu maqolada O’zbekistonda qishlaq ho’jaligida suv istemolini boshqarish
sohalarida boshqaruv jarayonini bulutli texnologiyalar orqali takomillashtirish
imkoniyatlari ko’rib chiqilgan. Ushbu texnologiyadan foydalanishni
afzalliklari va kamchiliklari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
Bulutli texnologiyalar, irigatsiya, IOt texnologiyalari, Big data,
ma’lumotlar omborlari.
Qishloq xo'jaligi, har bir mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim o‘rin
tutuvchi sektor bo‘lib, uning samaradorligini oshirish uchun turli innovatsion
texnologiyalarni joriy etish zarurati paydo bo‘lmoqda. Hozirgi kunda global iqlim
o'zgarishi va tabiiy resurslarning cheklanganligi qishloq xo'jaligida suv resurslaridan
oqilona foydalanishni ta'minlash muhim vazifalardan biriga aylangan.
O‘zbekiston hukumati qishloq xo‘jaligida suv iste'molini boshqarish va suv
resurslarini tejash borasida bir qancha qarorlar va farmonlar qabul qilgan. Ushbu
hujjatlar qishloq xo'jaligida suvni samarali boshqarish va bulutli texnologiyalarni joriy
etishga qaratilgan. Quyida ushbu qarorlar va farmonlardan ayrimlari keltirilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari. "Qishloq xo‘jaligini
rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan Milliy strategiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida". Bu farmon qishloq xo‘jaligida suvni tejash va samarali foydalanishni
ta'minlash, shuningdek, yangi texnologiyalarni joriy etishni rag‘batlantirishga
qaratilgan. "O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi tizimini yanada rivojlantirish va
suv resurslaridan oqilona foydalanishni ta'minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida". Mazkur
farmon suv resurslarini boshqarish tizimini takomillashtirish, innovatsion va raqamli
texnologiyalarni joriy etish, suvni tejash texnologiyalarini kengaytirishga qaratilgan.
Vazirlar Mahkamasi qarorlari. "Qishloq xo‘jaligida suv tejovchi texnologiyalarni joriy
etish va rivojlantirish dasturi to‘g‘risida". Bu qaror qishloq xo‘jaligi tarmoqlarida suv
tejovchi texnologiyalarni keng qo‘llash, bulutli texnologiyalar va IoT tizimlarini joriy
etishga qaratilgan chora-tadbirlarni belgilaydi.
Suv resurslari cheklangan bo'lgan sharoitda, suvni samarali boshqarish
texnologiyalari, ayniqsa, bulutli texnologiyalar orqali amalga oshirilishi mumkin
54
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
bo'lgan boshqaruv usullari katta ahamiyat kasb etmoqda. Bulutli texnologiyalar,
ma'lumotlarni yig'ish, saqlash va qayta ishlash imkoniyatlari bilan, qishloq xo'jaligi
sektorida suv iste'molini real vaqt rejimida kuzatish va tahlil qilishda muhim vosita
hisoblanadi. Bu texnologiyalar yordamida qishloq xo'jaligi korxonalariga suvni maqbul
darajada taqsimlash, foydalanish samaradorligini oshirish va natijada hosildorlikni
ko‘tarish imkoniyatlari yaratiladi.
Suv resurslari cheklangan bo'lgan sharoitda, suvni samarali boshqarish
texnologiyalari, ayniqsa, bulutli texnologiyalar orqali amalga oshirilishi mumkin
bo'lgan boshqaruv usullari katta ahamiyat kasb etmoqda. Bulutli texnologiyalar,
ma'lumotlarni yig'ish, saqlash va qayta ishlash imkoniyatlari bilan, qishloq xo'jaligi
sektorida suv iste'molini real vaqt rejimida kuzatish va tahlil qilishda muhim vosita
hisoblanadi. Bu texnologiyalar yordamida qishloq xo'jaligi korxonalariga suvni maqbul
darajada taqsimlash, foydalanish samaradorligini oshirish va natijada hosildorlikni
ko‘tarish imkoniyatlari yaratiladi.
Bulutli texnologiyalar (Cloud Computing) foydalanuvchilarga internet orqali hisoblash
quvvatlari, saqlash maydonlari va dasturlarni masofadan foydalanish imkoniyatini
beradi. Bu texnologiyalar fizik infratuzilmani xarid qilish va boshqarishni talab
qilmasdan, resurslarni istalgan joydan va istalgan vaqtda ishlatishga imkon beradi.
“Bulutli texnologiyalar” tushunchasi (inglizcha “cloud computing”)ingliz va rus
man'balarda keng ishlatiladi. O‘zbek tilida bu termin tarjimasidan muallif foydalangan.
T.N. Nishonboyevning “Servisga yo‘naltirilgan arhitektura” monografiyasida ham
ushbu termin ko‘p ishlatilgan.[6] Bugungi kunda biz bulutli hisoblash (cloud
computing) deb ataydigan hisoblash tarmog‘i jadallik bilan rivojlanmoqda. Axborot
texnologiyalari sohasidagi Google (GoogleDrive), Yandex (Yandex disk), Microsoft
(OneDrive), Apple (iCloud), DropboxInc, Cisco, Oracle va boshqa ko‘plab yirik
kompaniyalar bugun o‘z bulutli xizmatlar spektrini kengaytirishga katta eʻtibor
qaratishmoqda. Ko‘plab xizmatlar bulutli tarmoqqa kiritilmoqda va foydalanuvchilar
ular orasidan o‘ziga kerakli xizmatlarni bulutdan olish imkoniyati yaratilgan.
“O‘zbektelekom” AK tomonidan ishga tushirilgan “UZCLOUD” maʻlumotlarni
qayta ishlash markazi O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidentining 2015-yil
6-martdagi “2015-2019 yillarda yo‘l-transport infratuzilmasini va muxandislik
kommunikatsiyalarini modernizatsiya qilish va rivojlantirish dasturi to‘g‘risida” dagi
PQ-2313 son Qaroriga va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Axborot –
kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora
tadbirlar to‘g‘risida»gi qarori. 19.02.2018y. №Pq-5349 son Qaroriga muvofiq amalga
oshirilgan. Loyiha bo‘yicha jami Toshkent, Buxoro va Qo‘qon shaxarlarida
Maʻlumotlarni qayta ishlash va saqlash markazlarini yaratish ko‘zda tutilgan. Hozirgi
vaqtda Toshkent shahrida Maʻlumotlarni qayta ishlash va saqlash markazini tashkil
etish ishlari amalga oshirilgan. Mazkur loyihadan maqsad Maʻlumotlarni qayta ishlash
va saqlash markazi resurslariga o‘sib borayotgan talabning qondirilishi, texnik
imkoniyatlarning kengaytirilishi, shuningdek, bulutli hisoblash bazasida yangi
xizmatlarni taqdim etish bo‘lib hisoblanadi.
55
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
1-rasm. Bulutli hisoblashning sxematik ko‘rinishi.
Bulutli hisoblash
- elektron hisoblash xizmatlarini komputer tarmoqlari orqali yetkazib
berishni nazarda tutadi. Bunda kompmyuter resurslari foydalanuvchiga internet xizmati
tarzida taqdim etiladi. Amazon Web Services kabi bulutli xizmatlar platformalari
tarmoqqa ulangan uskunalarga ega bo‘lib, bunday dasturiy taʻminot xizmatlaridan zarur
bo‘lgan texnik xizmatni amalga oshirayotganda, Internet resurslaridan zaruriy
resurslarni tarqatish va ishlatishda foydalaniladi.
Qishloq xo'jaligidagi muammolar va ularni bulutli texnologiyalar
yordamida hal qilish:
Qishloq xo'jaligi sohasida suv iste'moli, hosildorlik,
resurslarning samaradorligi va ekologik muammolar mavjud. Bulutli texnologiyalar bu
muammolarni real vaqt rejimida monitoring qilish, avtomatlashtirilgan tizimlar orqali
samaradorlikni oshirish va ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish orqali hal
etadi.
Qishloq xo‘jaligidagi muammolar va ularni bulutli texnologiyalar yordamida hal
qilish quyidagi asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi:
1.
Hosildorlik va samaradorlik pastligi
: Kerakli darajada monitoring va tahlil
qilish imkoniyatining yo‘qligi.
2.
Suv resurslarini boshqarish
: Suv resurslarini optimal boshqarish muammolari.
3.
O‘g‘it va pestitsidlardan noto‘g‘ri foydalanish
: Ko‘p miqdorda yoki noto‘g‘ri
foydalanish hosilga zarar keltirishi mumkin.
4.
Ob-havo sharoitlari
: Ob-havo sharoitlarini oldindan aniqlash va monitoring
qilish qiyinligi.
56
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
5.
Zararkunanda va kasalliklar
: Zararkunanda va kasalliklarning o‘z vaqtida
aniqlanmasligi.
6.
Resurslarni samarasiz taqsimlash
: Yer, suv va boshqa resurslardan samarali
foydalanmaslik.
Qishloq xo'jaligida foydalaniladigan bulutli xizmatlar va platformalar:
Bulutli
xizmatlar va platformalar qishloq xo'jaligida IoT sensorlaridan ma'lumotlarni yig'ish,
tahlil qilish va boshqarish uchun ishlatiladi. Misollar: AWS IoT, Google Cloud IoT,
Microsoft Azure IoT.
Qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan bulutli xizmatlar va platformalar qatoriga
quyidagilar kiradi:
1. Climate FieldView
•
Xizmatlar
: Dalalarni real vaqt rejimida kuzatish, hosilni tahlil qilish, ob-havo
sharoitlarini bashorat qilish.
•
Afzalliklar
: Oson foydalanish, keng ko'lamli ma'lumotlar tahlili, samarali
boshqaruv qarorlarini qabul qilish.
2. FarmLogs
•
Xizmatlar
: Dalalarni monitoring qilish, hosil rejalashtirish, kiritilayotgan
vositalarni tahlil qilish.
•
Afzalliklar
: Intuitiv interfeys, avtomatik hisobotlar, xarajatlarni kamaytirish.
3. Trimble Ag Software
•
Xizmatlar
: Yer resurslarini boshqarish, o‘g‘it va pestitsidlarni optimal qo‘llash,
hosildorlik xaritalari.
•
Afzalliklar
: Keng funksiyalar majmuasi, aniq tahlillar, resurslardan samarali
foydalanish.
4. Farmers Edge
•
Xizmatlar
: Raqamli qishloq xo‘jaligi yechimlari, zararkunanda va kasalliklarni
monitoring qilish, hosildorlikni oshirish.
•
Afzalliklar
: Keng qamrovli monitoring, real vaqt rejimida ma'lumotlar,
resurslarni optimallashtirish.
5. John Deere Operations Center
•
Xizmatlar
: Dalalarni kuzatish va boshqarish, texnika monitoringi, xarajatlarni
tahlil qilish.
•
Afzalliklar
: Avtomatik ma'lumot yig'ish, xarajatlarni kamaytirish, hosildorlikni
oshirish.
IoT sensorlar va ularning ishlash prinsipi:
IoT (Internet of Things) sensorlar
tuproq namligi, havo harorati, namlik darajasi kabi ko'rsatkichlarni o'lchab,
ma'lumotlarni real vaqt rejimida bulutli xizmatlarga uzatadi. IoT sensorlar va real vaqt
monitoring texnologiyalari qishloq xo'jaligida suv iste'molini samarali boshqarish
uchun muhim vositalardir. Ular tuproq namligi, havo harorati, namlik va boshqa muhim
parametrlarni kuzatish imkonini beradi. Bu ma'lumotlar bulutli platformalarga
yuboriladi, tahlil qilinadi va natijalar asosida optimal sug'orish strategiyalari ishlab
chiqiladi. Tuproq va havo parametrlarini o‘lchash uchun qo‘llaniladigan IoT sensorlar
va boshqa texnologiyalar qishloq xo‘jaligida samarali sug‘orish, o‘g‘itlash va boshqa
resurslarni boshqarish uchun zarurdir. Bu texnologiyalar yordamida ma'lumotlar real
vaqt rejimida yig‘iladi, tahlil qilinadi va optimal qarorlar qabul qilinadi. Bu esa
57
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
hosildorlikni oshirish, suv va boshqa resurslarni tejash va ekologik barqarorlikni
ta'minlashga yordam beradi.
Tuproq va havo parametrlarini o‘lchash uchun qo‘llaniladigan IoT sensorlar va
boshqa texnologiyalar qishloq xo‘jaligida samarali sug‘orish, o‘g‘itlash va boshqa
resurslarni boshqarish uchun zarurdir. Bu texnologiyalar yordamida ma'lumotlar real
vaqt rejimida yig‘iladi, tahlil qilinadi va optimal qarorlar qabul qilinadi. Bu esa
hosildorlikni oshirish, suv va boshqa resurslarni tejash va ekologik barqarorlikni
ta'minlashga yordam beradi.
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida yangi texnologiyalar va innovatsiyalarni qo‘llash
orqali hosildorlikni oshirish, resurslardan samarali foydalanishni ta'minlash va ekologik
barqarorlikni yaxshilash mumkin. IoT sensorlari, avtomatik sug‘orish tizimlari, sun'iy
intellekt, dronlar va robotlar kabi texnologiyalar, shuningdek, aqlli qishloq xo‘jaligi
platformalari va yashil texnologiyalar bu borada muhim rol o‘ynaydi. Yangi
texnologiyalarni joriy etish uchun texnologik infraestruktura yaratish, hukumat yordam
va xalqaro hamkorlik qilish orqali muvaffaqiyatli natijalarga erishish mumkin. Qishloq
xo'jaligida barqaror rivojlanishni va ekologik muvozanatni ta'minlash uchun bulutli
texnologiyalarni qo'llash imkoniyatlari ko'rib chiqiladi[8-12]. O‘zbekistonning qishloq
xo‘jaligi sektori iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, ekologik muvozanatni saqlash va
resurslardan samarali foydalanishni oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Barqaror
rivojlanish va ekologik muvozanatni ta’minlash maqsadida bulutli texnologiyalarni
qo‘llash imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Ushbu insho O‘zbekiston sharoitida qishloq
xo‘jaligida bulutli texnologiyalar orqali barqaror rivojlanish va ekologik muvozanatni
qanday ta’minlash mumkinligini tahlil qiladi. O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida bulutli
texnologiyalarni qo‘llash orqali barqaror rivojlanishni va ekologik muvozanatni saqlash
mumkin. Resurslardan samarali foydalanish, ma’lumotlarni tahlil qilish, ekologik
monitoring, barqaror sug‘orish texnologiyalari va yashil texnologiyalar bu jarayonda
muhim rol o‘ynaydi. Mahalliy sharoitlarga moslashtirilgan texnologiyalar va kadrlarni
tayyorlash orqali barqaror rivojlanish va ekologik muvozanatni ta’minlashga erishish
mumkin. Qishloq xo‘jaligida suv resurslarini boshqarish bugungi kunda global va
mahalliy miqyosda muhim masalalardan biri hisoblanadi. Suvning tejamkorligi,
samarali ishlatilishi va ekologik barqarorlikni saqlash qishloq xo‘jaligi sektorida
barqaror rivojlanishni ta’minlash uchun zarurdir. Bulutli texnologiyalar bu borada
kuchli vosita sifatida xizmat qilishi mumkin, ular yordamida suv iste'molini boshqarish
va optimallashtirish jarayonlarini takomillashtirish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar royhati.
1.
Berdimuhamedov, A.
(2020).
Qishloq hojaligida suv boshqaruvi: zamonaviy
yondoshuvlar.
Toshkent: O'zbekiston Respublikasi Qishloq Hojaligi Vazirligi.
2.
Xolmatov, I.
(2019).
Suv resurslarini boshqarish va ularning qishloq hojaligida
ishlatilishi.
Samarqand: Samarqand Davlat Universiteti.
3.
G'ulomov, M.
(2021).
Bulutli texnologiyalar va ularning qishloq hojaligida
qo'llanilishi.
Toshkent: O'zbekiston Milliy Universiteti.
4.
Shukurov, F.
(2022).
Qishloq xo'jaligida suv iste'moli va bulutli xizmatlar.
Buxoro: Buxoro Davlat Universiteti.
5.
Mansurov, A.
(2023).
Suv resurslarini bulutli texnologiyalar yordamida
boshqarish.
Farg'ona: Farg'ona Davlat Universiteti.
58
https://eyib.uz
1-sho‘ba.
O‘zbekiston iqtisodiyoti va boshqa sohalarida raqamlashtirish jarayonlari.
6.
Saidov, J.
(2020).
Qishloq hojaligi va suv resurslarini samarali boshqarish.
Toshkent: O'zbekiston Qishloq Hojaligi Akademiyasi.
7.
Isroilov, R.
(2021).
Suv ta'minoti va qishloq xo'jaligi uchun innovatsion
texnologiyalar.
Toshkent: O'zbekiston Respublikasi Innovatsiyalar vazirligi.
Internet rusurslar
1.
veterinary.uz
2.
nuu.uz
3.
aqha.uz
4.
innovations.uz
5.
agro.uz
6.
iet.uz
