73
AUDIOMATN ASOSIDAGI TOPSHIRIQLARNI BAJARISH TEZLIGINI OSHIRISHDA
TINGLAB TUSHUNISH KO‘NIKMASINING O‘RNI
Abdimajidova Shaxnoza Namozovna
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti unversiteti
3-kurs talabasi, shaxnozaabdimajidova0104@gmail.com,
+998 (77) 707-99-24
https://doi.org/10.5281/zenodo.15515705
Annotatsiya:
Ushbu maqolada chet tilini o‘rganish jarayonida tinglab tushunish
ko‘nikmasining o‘rni va uning audiomatn asosidagi topshiriqlarni tez va samarali bajarishga ta’siri
tahlil qilinadi. Tinglab tushunish nafaqat eshitilgan matnni qabul qilish, balki uni ma’no jihatidan
anglash, kontekst asosida talqin qilish, eshitilgan axborotni qayta ishlash hamda yodda saqlash
jarayonlarini ham o‘z ichiga oladi. Maqolada ushbu ko‘nikmaning shakllanish bosqichlari, metodik
yondashuvlar va amaliy mashqlar samaradorligi nazariy jihatdan ko‘rib chiqiladi. Yakunda tinglab
tushunishni rivojlantirishga qaratilgan tavsiyalar beriladi.
Kalit so‘zlar
: tinglab tushunish, audiomatn, chet tili o‘qitish, topshiriq bajarish tezligi,
eshituv faoliyati, semantik anglash.
Abstract
This article explores the role of listening comprehension skills in learning a foreign language,
particularly in improving the speed and efficiency of completing audio-based tasks. Listening
comprehension involves not only hearing and recognizing sounds but also interpreting meaning,
understanding context, and engaging memory and attention. The paper provides a theoretical
overview of the skill’s stages, methodological approaches, and practical techniques. It concludes
with practical recommendations for enhancing listening ability in educational settings.
Keywords:
listening comprehension, audio text, foreign language teaching, task completion
speed, auditory activity, semantic understanding.
Аннотация
В данной статье рассматривается роль навыков аудирования при изучении иностранного
языка, особенно в повышении скорости и эффективности выполнения заданий на основе
аудиоматериалов. Аудирование включает не только восприятие и распознавание звуков,
но и интерпретацию смысла, понимание контекста, а также активизацию памяти и
внимания. В статье представлен теоретический обзор этапов развития данного навыка,
методологических подходов и практических техник. В заключении даны практические
рекомендации по улучшению аудиовосприятия в образовательной среде.
Ключевые слова:
аудирование, аудиотекст, обучение иностранному языку, скорость
выполнения заданий, слуховая деятельность, семантическое понимание.
ASOSIY QISM
Tinglab tushunishning mohiyati
Tinglab tushunish — bu eshitilayotgan nutqiy axborotni anglash, uni kontekstual asosda
tahlil qilish va tegishli ma’no berish jarayonidir. Bu jarayon oddiy eshitishdan farqli o‘laroq, faollik,
diqqat, semantik anglash va xotirani birgalikda ishga solishni talab qiladi. Shu sababli bu ko‘nikma
o‘z-o‘zidan shakllanmaydi, balki maqsadli mashqlar, takror va strategik yondashuvlar orqali
rivojlanadi.
Jarayonning bosqichlari
74
Tinglab tushunish odatda bir necha ichki bosqichda kechadi. Dastlabki bosqichda o‘quvchi
tovushlarni fonetik jihatdan idrok etadi. Bu bosqichda talaffuz, intonatsiya va ohangga e’tibor
qaratiladi. Undan so‘ng eshitilgan so‘z va iboralarga ma’no yuklanadi. Ushbu semantik bosqichda
leksik bilimlar va tildagi kontekstlar muhim rol o‘ynaydi. Keyinchalik o‘quvchi eshitgan
ma’lumotni umumiy mantiqiy kontekstga joylashtiradi. Oxirida esa tinglangan axborot asosida
xulosa chiqarish, tahlil qilish yoki topshiriqqa javob berish kabi faoliyatlar amalga oshiriladi.
Audiomatnlar bilan ishlashda samarali yondashuvlar
Chet tili darslarida audiomatnlardan foydalanish o‘quvchilarni real eshituv holatlari bilan
to‘qnash keltiradi. Ba’zan bu matnlar kundalik suhbatlar, rasmiy e’lonlar, reportajlar yoki
intervyular bo‘lishi mumkin. Shu bois, ularga yondashish ham maqsadga muvofiq bo‘lishi kerak.
Guruh
Mashg‘ulotdan oldin
(o‘rtacha vaqt, daq.)
Mashg‘ulotdan so‘ng
(o‘rtacha vaqt, daq.)
To‘g‘ri javoblar foizi
(%)
A
12.4
8.1
72→ 88
B
13.7
9.5
68→ 81
Jadval 1.
Quyidagi jadval namunasi eshituv ko‘nikmasi rivojlangach, topshiriq bajarish
tezligining qanday o‘zgarganini ko‘rsatadi.
O‘quvchilar ayrim topshiriqlarda umumiy mazmunni tushunishga e’tibor qaratishsa, boshqa
holatlarda aniq so‘z yoki ma’lumotni eshitib topishlari kerak bo‘ladi. Bu yerda "global tinglash",
"detallangan tinglash" va "tanlab tinglash" kabi usullar qo‘l keladi. Ayniqsa, test shaklidagi
topshiriqlarda tanlab tinglash strategiyasi yuqori natijalar beradi.
Tinglab tushunish tezligini oshiruvchi omillar
Tinglashdan avval tayyorlov bosqichining mavjudligi — ya’ni matnda uchrashi mumkin
bo‘lgan asosiy so‘z va iboralarni oldindan ko‘rib chiqish — o‘quvchining qabul qilishini
yengillashtiradi. Shu bilan birga, qisqa va mazmunan mantiqiy bog‘langan audiomatnlar tinglab
tushunishni sezilarli darajada osonlashtiradi. O‘quvchiga bir matnni bir necha bor tinglash
imkoniyati berilishi, ayniqsa boshlang‘ich bosqichda, eshituvni mustahkamlashga yordam beradi.
Ba’zi hollarda aqliy xaritalar yoki grafik tasvirlardan foydalanish tinglangan ma’lumotni tez va
samarali tahlil qilishga xizmat qiladi.
Baholash mezonlari va natijaviylik
Tinglab tushunish ko‘nikmasining shakllanishini samarali baholash uchun maxsus test
shakllaridan foydalanish mumkin. Bu testlar jumlalarni to‘ldirish, kerakli ma’lumotni topish, yoki
eshitilgan axborot asosida savollarga javob berish kabi shakllarda bo‘ladi. Shuningdek, CEFR
standartlariga asoslangan baholash mezonlari (masalan, B1 darajasida asosiy fikrni anglash, B2
darajasida nuqtai nazarlarni farqlay olish) orqali o‘quvchining eshituv faoliyati aniqroq
o‘lchanadi. Baholash orqali aniqlangan kamchiliklar asosida o‘quv dasturini moslashtirish esa
dars samaradorligini oshiradi.
Praktik topshiriqlar namunasi (Maqolaning amaliy qismi uchun)
Quyidagi topshiriqlar o‘qituvchilar yoki tadqiqotchilar tomonidan darslarda qo‘llanishi
mumkin:
Topshiriq 1: Global tinglash
Audioyozuvni bir marta tinglab, quyidagi savollarga javob bering:
– Matn qaysi mavzuda?
– Qahramon qanday holatga tushgan?
75
Topshiriq 2: Tanlab tinglash
Audioyozuvni tinglab, quyidagi ma’lumotlarni toping:
– Sana va vaqt haqida ma’lumot
– Ism va joy nomlari
Topshiriq 3: Semantik xarita chizish
Eshitilgan matnga asoslanib, asosiy g‘oya, asosiy faktlar va qo‘llab-quvvatlovchi misollar
asosida aqliy xarita tuzing.
Xulosa
Tinglab tushunish nafaqat chet tilini egallashdagi vosita, balki o‘quvchining umumiy
kommunikativ salohiyatini shakllantiruvchi asosiy omillardandir. Ushbu ko‘nikma o‘rgatilganida,
o‘quvchi faqat topshiriqni bajarishda emas, balki real hayotiy vaziyatlarda ham faol va mustaqil
eshituvchi bo‘la oladi. Amaliy mashqlar, strategik yondashuvlar va sistematik mashg‘ulotlar
yordamida tinglab tushunishning o‘sishi topshiriq bajarish tezligi bilan bir qatorda o‘quvchining
motivatsiyasi va tilga nisbatan ishonchini ham oshiradi.
Maqolada ko‘rib chiqilgan yondashuvlar — global, detallangan va tanlab tinglash — eshituv
faoliyatini har tomonlama shakllantirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, audiomatnlar bilan
ishlash jarayonida o‘quvchilarning e’tibori, xotirasi va semantik tahlil qilish salohiyati faollashadi.
Bu esa til o‘rganish jarayonini yanada mazmunli va interaktiv qiladi. Kelgusida turli yoshdagi
o‘quvchilar bilan tajribalar o‘tkazish, turli audiomateriallar bilan ishlash samaradorligini empirik
jihatdan baholash chet tilini o‘rgatish metodikasi uchun muhim qadam bo‘lib xizmat qiladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Anderson, A., & Lynch, T. (1988).
Listening
. Oxford University Press.
2.
Rost, M. (2011).
Teaching and Researching Listening
. Pearson Education.
3.
Brown, G. (1990).
Listening to Spoken English
. Longman.
4.
Vandergrift, L. (1999). “Facilitating Second Language Listening Comprehension: Acquiring
Successful Strategies.”
ELT Journal
, 53(3), 168–176.
5.
Muzaffarovna, A. N., Shamsunovna, N. A., & Rinatovna, G. A. (2019). Fostering the process of
learner autonomy in foreign languages classrooms.
Проблемы современной науки и
образования
, (11-2 (144)), 53-55.
6.
Nation, I.S.P., & Newton, J. (2009).
Teaching ESL/EFL Listening and Speaking
. Routledge.
