80
JISMONIY MASHG‘ULOTLAR ORQALI SALOMATLIKNI MUSTAHKAMLASH
USULLARI
Raxmatov Avazbek
Navoiy davlat universiteti
San'at va sport fakulteti 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15518813
Annotatsiya:
Jismoniy mashg‘ulotlar inson salomatligini mustahkamlashda eng muhim
omillardan biri hisoblanadi. To‘g‘ri tashkil etilgan va tizimli mashg‘ulotlar yurak-qon tomir,
mushak, asab hamda nafas tizimlarini rivojlantirib, sog‘lom turmush tarzini shakllantiradi.
Shuningdek, jismoniy faollik stress va charchoqlarning oldini olishda ham muhim vosita bo‘lib
xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
Jismoniy mashg‘ulot, salomatlik, sog‘lom turmush, jismoniy faollik, stressni
kamaytirish, mushaklar faoliyati, yurak-qon tomir tizimi.
Annotation
: Physical exercises are one of the most important factors in strengthening
human health. Properly organized and systematic exercises improve the cardiovascular, muscular,
nervous, and respiratory systems while promoting a healthy lifestyle. In addition, physical activity
serves as an effective means to prevent stress and fatigue.
Keywords:
Physical exercise, health, healthy lifestyle, physical activity, stress reduction,
muscle function, cardiovascular system.
q
факторов укрепления здоровья человека. Правильно организованные и
систематические тренировки способствуют развитию сердечно-сосудистой, мышечной,
нервной и дыхательной систем, а также формированию здорового образа жизни. Кроме
того, физическая активность эффективно предотвращает стресс и усталость.
Ключевые слова:
Физические упражнения, здоровье, здоровый образ жизни,
физическая активность, снижение стресса, функция мышц, сердечно-сосудистая система.
Kirish
XXI asrda ilm-fan va texnologiyalar taraqqiyoti, insoniyatning kundalik hayot ritmining
keskin o‘zgarishi, urbanizatsiya jarayonlarining jadallashuvi va raqamli muhitning kengayib
borishi natijasida insonning jismoniy faolligi sezilarli darajada kamaymoqda. Bunday sharoitda
jismoniy madaniyat va jismoniy mashg‘ulotlar inson hayotida nafaqat sog‘lomlashtiruvchi vosita,
balki ijtimoiy, psixologik, fiziologik va ma’naviy jihatdan har tomonlama taraqqiyotga xizmat
qiluvchi omil sifatida namoyon bo‘lmoqda. Zamonaviy tibbiyot va sog‘liqni saqlash tizimi ham
shuni ta’kidlaydiki, harakat faoliyatining pasayishi yurak-qon tomir kasalliklari, qandli diabet,
semizlik, asab buzilishlari, depressiya va boshqa ko‘plab surunkali xastaliklarning asosiy sababi
hisoblanadi.
Shu boisdan, jismoniy mashg‘ulotlarni to‘g‘ri rejalashtirish, ularni yoshga, jinsga, individual
fiziologik imkoniyatlarga moslashtirish, har bir mashg‘ulot turining salomatlikka ta’sirini chuqur
o‘rganish bugungi kun ijtimoiy-gigiyenik va pedagogik dolzarb masalalaridan biriga aylangan.
Shuningdek, zamonaviy hayot sharoitida jismoniy mashg‘ulotlar inson organizmida yuzaga
kelishi mumkin bo‘lgan ortiqcha vazn, mushak sustligi, umurtqa pog‘onasi muammolari, qon
bosimi o‘zgarishlari, yurak ritm buzilishlari kabi kasalliklarni oldini olish va ularning oqibatlarini
kamaytirishda samarali vosita sifatida tobora keng qo‘llanilmoqda. Jismoniy faollikni turmush
tarziga singdirish orqali inson nafaqat sog‘lig‘ini saqlab qoladi, balki ishchanlik qobiliyati,
intellektual faoliyati, irodaviy barqarorligi va ijtimoiy moslashuvchanligini ham kuchaytiradi.
81
Ayniqsa, bolalar va o‘smirlar, o‘rta yoshdagi kishilar, shuningdek, keksa avlod vakillari uchun
moslashtirilgan mashg‘ulotlar tizimi ularning yoshga xos fiziologik xususiyatlarini hisobga olgan
holda ishlab chiqilishi va nazariy-amaliy asoslar bilan boyitilishi bugungi kun ilm-fani va amaliy
sog‘lomlashtirish ishlarining ustuvor yo‘nalishiga aylangan. Shu bois, mazkur mavzuning chuqur
ilmiy tahlili va amaliy yondashuvlar asosida tadqiq etilishi jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush
tarzining uzviy birligini ta’minlashda, shuningdek, sog‘lom jamiyatni shakllantirishda beqiyos
ahamiyat kasb etadi.
Asosiy qism
Jismoniy mashg‘ulotlar va faoliyatning inson organizmiga ta’siri haqida gapirganda, uning
salomatlikni mustahkamlashdagi o‘rni va ahamiyati beqiyos ekanligini ta’kidlash kerak. Jismoniy
faollikning asosiy maqsadi faqatgina tana a’zolarini kuchaytirish emas, balki butun organizmning
samarali ishlashini ta’minlash, stress va charchoqlardan himoya qilish, shuningdek, umumiy
sog‘liqni yaxshilashdan iboratdir. Shu sababli, jismoniy mashg‘ulotlarning rejalashtirilgan va
tizimli amalga oshirilishi, ayniqsa, uning psixofiziologik asoslarini o‘rganish har bir kishi uchun
muhim ahamiyat kasb etadi.
Birinchidan, jismoniy mashg‘ulotlarning yurak-qon tomir tizimi, mushaklar, asab tizimi va
nafas olish tizimiga ta’siri, shuningdek, organizmning umumiy qarshilik ko‘rsatish qobiliyati
sezilarli darajada oshadi. Jismoniy faollik orqali inson organizmida metabolizm jarayonlari
yaxshilanadi, qon aylanishi tartibga solinadi, bu esa yurak-qon tomir kasalliklari xavfini
kamaytiradi.
Ikkinchidan, jismoniy mashg‘ulotlarning psixologik jihatlari ham nihoyatda muhimdir.
Organizmda stress gormonlari miqdorining pasayishi, kayfiyatning yaxshilanishi, ijtimoiy
faollikning oshishi, va shaxsiy rivojlanishning yangi bosqichlariga o‘tish – bularning barchasi
jismoniy mashg‘ulotlar orqali amalga oshiriladi. Jismoniy faoliyat nafaqat tana, balki ongni ham
shakllantiradi. Chunki sport orqali inson o‘zining ichki potentsialini yuzaga chiqarib, hayotga
bo‘lgan pozitiv munosabatni rivojlantiradi. Shu bilan birga, jismoniy mashg‘ulotlar o‘smirlar va
bolalarning ijtimoiy moslashuvchanligini ham oshiradi, ular o‘zaro munosabatlarda jismoniy
faollikni targ‘ib qilish orqali sog‘lom va muvaffaqiyatli jamiyatning shakllanishiga hissa
qo‘shadilar.
Shu o‘rinda jismoniy tarbiya va sportning o‘smirlar va yoshlar hayotida tutgan o‘rni haqida
alohida to‘xtalib o‘tish lozim. Yoshlarning psixologik va jismoniy rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan
mashg‘ulotlar tizimi, shuningdek, ularning salomatligini yaxshilash, sog‘lom turmush tarzini
shakllantirish, bo‘lajak avlodning mustahkam asoslarda hayot kechirishini ta’minlashda muhim
omil hisoblanadi.
Yoshlarni jismoniy tarbiya mashg‘ulotlariga jalb qilish nafaqat ularning jismoniy
rivojlanishiga, balki ruhiy holatiga ham bevosita ta’sir qiladi, bu esa ularda o‘z-o‘zini hurmat qilish,
mehnatsevarlik, ijtimoiy mas’uliyatni his qilish kabi ijobiy sifatlarni rivojlantiradi.
Shunday qilib, jismoniy mashg‘ulotlar va faolliklar inson hayotida nafaqat jismoniy kuch va
salomatlikni yaxshilash, balki uning psixologik va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlashda ham muhim
rol o‘ynaydi. Ularning sog‘lom va muvaffaqiyatli jamiyatni shakllantirishdagi o‘rni, ayniqsa, yosh
avlodni jismoniy faollikka jalb qilish orqali yanada ortadi. Bu masala nafaqat o‘quv-tarbiya
muassasalarida, balki oilalarda, keng jamoat o‘rtasida ham dolzarb bo‘lib qoladi.
Bundan tashqari, jismoniy mashg‘ulotlarning sog‘lom turmush tarzini shakllantirishdagi
ahamiyati nafaqat fizikal rivojlanish, balki odamning ruhiy holatiga ham ta’sir qiladi. Bu
82
jarayonning samarali amalga oshirilishi, albatta, jismoniy mashqlarni to‘g‘ri va tizimli tarzda
tashkil etishni talab qiladi. Mashg‘ulotlar davomida sportchilarning individual ehtiyojlari, ularning
jismoniy imkoniyatlari, shuningdek, ruhiy tayyorgarlik darajasi ham inobatga olinishi zarur.
Buning natijasida, insonning faqat tana a’zolari emas, balki uning ruhiy holati ham rivojlanadi,
stress darajasi kamayadi, ijtimoiy aloqalar mustahkamlanadi va inson o‘zining shaxsiy
muvaffaqiyatlariga erishishga qiziqadi.
Jismoniy tarbiya va sport faoliyati, shuningdek, o‘smirlar va yoshlar uchun ijtimoiy
moslashuvchanlikni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Ularning ijtimoiy munosabatlari,
guruhda ishlash qobiliyati, maqsadga erishish yo‘lida ko‘rsatiladigan mehnatsevarlik, hamkorlik
va o‘zaro hurmat tuyg‘ulari shakllanadi.
Shuningdek, jismoniy faollikning ahamiyati faqatgina o‘sish va rivojlanish uchun emas, balki
organizmni turli kasalliklardan himoya qilishda ham o‘rin tutadi. Yurak-qon tomir tizimi,
mushaklar, asab tizimi va nafas olish tizimi sog‘lom bo‘lishi uchun muntazam jismoniy
mashg‘ulotlarni amalga oshirish zarur. Ularning samaradorligini oshirish uchun mashqlar,
dietalar, turli sport turlari va boshqa fizioterapevtik usullar birgalikda amalga oshirilganida,
natijalar ancha ijobiy bo‘ladi.
Xulosa:
Jismoniy mashg‘ulotlar va jismoniy faollik inson organizmini mustahkamlash, uning umumiy
holatini yaxshilash, shuningdek, ruhiy salomatlikni saqlash va rivojlantirishdagi ajralmas
vositadir. Yuksak darajadagi jismoniy tayyorgarlik nafaqat individual darajada, balki butun
jamiyatning sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda ham muhim o‘rin tutadi. Jismoniy tarbiya,
shuningdek, ma’naviy va ijtimoiy rivojlanishning asosiy omili bo‘lib, ularning ijtimoiy aloqalarini
mustahkamlash, guruhdagi birlashishni, hamkorlikni ta’minlash kabi ijobiy natijalarga olib keladi.
Shunday qilib, jismoniy mashqlarni muntazam va to‘g‘ri rejalashtirilgan tarzda amalga oshirish,
nafaqat sog‘lom, balki baxtli, ijtimoiy mas’uliyatli va mehnatsevar insonlarni tarbiyalashga
yordam beradi. Bu jarayon nafaqat yoshlar uchun, balki butun jamiyat uchun ham nihoyatda
muhimdir, chunki sog‘lom va faol jamiyat — bu muvaffaqiyatga erishgan jamiyatdir.
Yuqoridagi fikrlarni inobatga olgan holda, jismoniy mashg‘ulotlar, sog‘lom turmush tarzini
shakllantirish va jamiyatning mustahkam rivojlanishiga erishish uchun asosiy vosita sifatida
taqdim etiladi. Jismoniy faoliyatning nafaqat jismoniy, balki ruhiy va ma’naviy jihatlari ham
chuqur tahlil qilinishi zarur bo‘lib, bu orqali jamiyatning butun ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi
uchun yangi imkoniyatlar yaratish mumkin. Fikrimizcha, faqatgina sog‘lom jismoniy va ruhiy
salomatlikka ega insonlar jamiyatda ijtimoiy mas’uliyatni anglab, o‘z faoliyatlari orqali umumiy
yuksalish va barqaror rivojlanishni ta’minlaydilar.
Jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilishning ahamiyati nafaqat individual
darajada, balki butun jamiyatning rivojlanishi uchun nihoyatda muhimdir. Bu jarayon nafaqat
insonlarning jismoniy salomatligini yaxshilashni, balki ularning ma’naviy va axloqiy qadriyatlarini
ham shakllantirishni o‘z ichiga oladi. Jismoniy faoliyat, shuningdek, ijtimoiy aloqalarni
mustahkamlash, jamiyatda integratsiya va hamkorlikni rivojlantirishda katta rol o‘ynaydi. Bunday
faoliyatlar jamiyatdagi ijtimoiy tenglik, adolat va birdamlikni ta’minlashda muhim omil
hisoblanadi.
References:
83
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Hujayr, R. (2020).
Jismoniy tarbiya va sportning salomatlikka ta'siri
. Tashkent: Academic
Publishing.
2.
Salimov, M. (2019).
Sport va jismoniy faollik: nazariy asoslar va amaliyot
. Bukhara: Sport
Press.
3.
Karimov, F. (2021).
Sog‘lom turmush tarzi va jismoniy faoliyatning inson salomatligiga ta'siri
.
Tashkent: Science and Innovation.
4.
Asadov, I. (2018).
Jismoniy mashg‘ulotlar orqali stressni kamaytirish
. Samarkand: Education
Publisher.
5.
Yuldashev, M. (2022).
Fizik o‘qish va salomatlik: jismoniy tarbiya jarayonlarining psixologik
aspektlari
. Tashkent: Pedagogik Press.
6.
Abdullaev, A. (2020).
Sport faoliyati va uning yoshlarning rivojlanishiga ta’siri
. Fergana:
Sports Studies.
7.
Bekmurodov, K. (2019).
Jismoniy mashg‘ulotlar orqali sog‘lomlashtirish usullari
. Andijan:
Health and Sport Publisher.
8.
Tursunov, A. (2021).
Sportni rivojlantirish va jismoniy tarbiya: nazariy yondashuvlar
.
Tashkent: Science Publications.
9.
Mahkamov, Z. (2020).
Jismoniy mashg‘ulotlarning ruhiy holatga ta'siri va ahamiyati
. Nukus:
Academic Press.
10.
Ergashev, A. (2022).
Jismoniy faollik va uning ijtimoiy rivojlanishga ta'siri
. Tashkent: Sport
and Society Publisher.
