25
HAYOTGA MOTIVATSIYA VA RUHIY BARDOSHLILIK MANBALARI
Ro'ziyeva Zilola Fayzulla qizi
O'zbekiston Milliy universiteti
Psixologiya kafedrasi o'qituvchisi
roziyeva.z@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15480689
Annotatsiya:
Ushbu maqolada hayotiy motivatsiya va insonning ichki kuch manbalari
psixologik nazariyalar asosida tahlil qilinadi. Motivatsiyaning shaxsiy qadriyatlar, maqsadlar va
ichki turtki bilan bog‘liqligi ilmiy manbalar asosida asoslab berilgan. Shuningdek, ichki kuch
tushunchasiga zamonaviy psixologiyadagi yondashuvlar (Maslou, Frankl, Seligman, Duckworth va
boshqalar) orqali yondashilib, uning tarkibiy qismlari – ruhiy barqarorlik, o‘ziga ishonch, ijobiy
ichki suhbat va muvofiq ijtimoiy muhit – aniqlangan. Maqolada ichki kuchni rivojlantirishning
amaliy usullari ham bayon qilinib, ushbu tushunchalarning shaxsiy va ijtimoiy taraqqiyotdagi
ahamiyati yoritilgan. Tadqiqotda nazariy-analitik metodlar asosida asosiy nazariyalar tahlil
qilinib, muallif tomonidan umumlashtirilgan ilmiy xulosalar taqdim etilgan.
Kalit so’zlar:
motivatsiya, ichki kuch, ruhiy barqarorlik, psixologik turtki, o‘ziga ishonch,
shaxsiy rivojlanish.
Аннотация:
В данной статье анализируются жизненная мотивация и внутренние
источники силы человека на основе психологических теорий. Обоснована связь мотивации
с личными ценностями, целями и внутренними побуждениями на основе научных
источников. Также понятие внутренней силы рассматривается с позиций современных
психологических подходов (Маслоу, Франкл, Селигман, Дакуорт и др.), и определены её
основные компоненты — психологическая устойчивость, уверенность в себе, позитивный
внутренний диалог и благоприятная социальная среда. В статье изложены практические
методы развития внутренней силы, а также раскрыто значение этих понятий для
личностного и социального развития. В исследовании использованы теоретико-
аналитические методы, проанализированы основные концепции и представлены научные
выводы автора.
Ключевые слова:
мотивация, внутренняя сила, психологическая устойчивость,
психологический стимул, уверенность в себе, личностное развитие.
Annotation:
This article examines life motivation and the internal sources of human
strength based on psychological theories. The connection between motivation and personal
values, goals, and intrinsic drives is substantiated through academic sources. Furthermore, the
concept of inner strength is approached using modern psychological frameworks (Maslow, Frankl,
Seligman, Duckworth, and others), identifying its key components such as psychological resilience,
self-confidence, positive internal dialogue, and a supportive social environment. The article also
outlines practical methods for developing inner strength and emphasizes the significance of these
concepts in both personal and social development. The study applies theoretical and analytical
methods to review major theories and presents the author's synthesized scientific conclusions.
Key words:
motivation, inner strength, psychological resilience, psychological stimulus,
self-confidence, personal development.
Kirish.
Bugungi kunda insonlar turli bosimlar, raqobatlar va hayotiy sinovlar bilan duch
kelmoqda. Shunday sharoitda shaxsning oldinga intilishi, maqsad sari harakat qilishi uchun zarur
26
bo‘lgan ichki turtki va ruhiy quvvat muhim omilga aylanadi. Ushbu maqolada hayotga bo‘lgan
qiziqishni uyg‘otuvchi motivatsiya va inson ichidagi kuch manbalari tahlil qilinadi.
Motivatsiya – bu kishining faoliyatga undalishiga sabab bo‘luvchi ichki yoki tashqi rag‘batlar
majmui hisoblanadi. A. Maslou (1) o‘zining ehtiyojlar iyerarxiyasi nazariyasida inson harakati
ichki ehtiyojlardan kelib chiqishini ta’kidlaydi. Unga ko‘ra, odam avvalo fiziologik, xavfsizlik,
ijtimoiy aloqadorlik, hurmat va o‘zini ro‘yobga chiqarish kabi ehtiyojlarini qondirishga intiladi.
Hayotiy motivatsiya – bu insonni harakatga undovchi, uni belgilangan maqsad sari
yo‘naltiruvchi va hatto murakkab vaziyatlarda ham orqaga chekinmasdan davom etishga turtki
beruvchi ichki kuchdir. Har bir inson uchun bu turlicha bo‘lishi mumkin: kimdir uchun bu moddiy
farovonlik, boshqasi uchun o‘z ustida ishlash va taraqqiyot, yana kimdir uchun esa oila baxti yoki
jamiyatga foyda keltirishdir.
Hayotiy motivatsiyaning asosiy manbalari quyidagilardir:
Ichki motivatsiya – bu insonning o‘z ichki ehtiyojlari, intilishlari va qadriyatlariga asoslangan
holda yuzaga keladigan rag‘batdir. Masalan, shaxs yangi bilimlar olish, o‘zini rivojlantirish yoki o‘z
maqsadlariga erishish orqali ma’naviy zavq oladi.
Tashqi motivatsiya– bu odamni tashqi omillar, mukofotlar yoki rag‘batlantirish orqali
harakatga keltiruvchi kuchdir. Masalan, moddiy mukofot, ijtimoiy mavqe, boshqalar tomonidan
e’tirof etilish yoki maqtovga sazovor bo‘lish. Hayotiy motivatsiya va ichki kuch manbalari insonni
hayot yo'lida qo'llab-quvvatlab, unga muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan kuchni beradi.
Shaxsning o'ziga bo'lgan ishonchi, qiyinchiliklarga qarshi turish qobiliyati va ijobiy fikrlash,
hayotdagi muvaffaqiyatga erishishning muhim omillari hisoblanadi.
Motivatsiya va ichki kuchni qanday kuchaytirish mumkin?
Aniq maqsadlar qo‘yish: Hayotda nimaga erishmoqchi ekanligingizni aniq belgilab olish,
unga erishish yo‘lida rejalar tuzish va izchil harakat qilish ichki rag‘batni kuchaytiradi.
Shaxsiy taraqqiyotga e’tibor qaratish: Ilm olish, bilimlaringizni kengaytirish, yangi
ko‘nikmalar va tajribalarni egallash ichki barqarorlikni va ruhiy kuchni oshiradi.
Ijobiy muhitni shakllantirish: Sizni ruhlantiradigan, qo‘llab-quvvatlaydigan insonlar bilan
muloqotda bo‘lish va yaxshi energiyaga to‘la muhitda yashash ruhiy turg‘unlikni
mustahkamlaydi.
Sog‘lom hayot tarzi: Doimiy jismoniy faollik, muvozanatli ovqatlanish va yetarli darajada
dam olish ruhiy va jismoniy kuchingizni to‘ldirib turadi.
Motivatsiyani saqlash va ichki kuchni mustahkamlashning psixologik usullari
Meditatsiya va hushyorlik (mindfulness): Ongni sokinlashtirish, hozirgi lahzani chuqur his
qilish orqali ruhiy barqarorlikni saqlashda muhim rol o‘ynaydi.
Mayda yutuqlarni qadrlash: Har bir kichik muvaffaqiyatni e’tirof etish va nishonlash, o‘z-
o‘ziga ishonchni oshiradi hamda katta marralarni zabt etishda ruhlantiradi.
Foydali kundalik odatlarni shakllantirish: Har kuni ijobiy odatlarni hayotga tadbiq etish,
motivatsiyani doimiy ushlab turishda va ichki kuchni saqlashda yordam beradi.
Metodologiya va adabiyotlar tahlili
Ushbu maqola sifatida tanlangan mavzu — hayotiy motivatsiya va ichki kuch manbalari —
shaxsiy rivojlanish, psixologik barqarorlik va ichki turtkilarning inson hayotidagi o‘rnini ochib
berishni maqsad qilgan. Tadqiqotda nazariy-analitik yondashuv asos sifatida tanlandi.
Metodologik asos sifatida quyidagi usullar qo‘llanildi:
27
1. Nazariy tahlil – motivatsiya va ruhiy kuch bilan bog‘liq ilg‘or psixologik konsepsiyalar
(Maslou, Deci & Ryan, Frankl, Seligman va boshqalar) o‘rganildi.
2. Taqoslash usuli – turli motivatsion nazariyalar va ichki kuchni tushuntiruvchi model va
yondashuvlar o‘zaro solishtirildi.
3. Sintetik yondashuv – mavjud nazariy bilimlar birlashtirilib, ularning hayotiy qo‘llanilishi
tahlil qilindi.
4. Amaliy ahamiyatni aniqlash – psixologik barqarorlikni oshirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar
keltirildi.
Natijalar va muhokama
Tadqiqotda sifatli yondashuv ustuvor bo‘lib, statistik ma'lumotlar emas, balki psixologik
nazariyalar va olimlarning mulohazalariga asoslangan tushuncha va qarashlar tahlil qilindi.
1. Motivatsiya shaxsiy qadriyat va maqsadlarga bevosita bog‘liq – Tadqiqotlar va nazariyalar
tahlili shuni ko‘rsatadiki, insonning hayotiy motivatsiyasi, birinchi navbatda, uning ichki
qadriyatlari, orzulari va shaxsiy maqsadlari bilan uyg‘un bo‘lishi lozim. Shaxs o‘zining asl
ehtiyojlariga mos maqsadlarni belgilasa, bu ichki turtkini kuchaytiradi.
2. Ichki kuch insonning emotsional va kognitiv barqarorligiga bog‘liq – Viktor Frankl va
Martin Seligman (2) asarlariga tayangan holda, ichki kuch manbalari faqat irodaviy emas, balki
hissiy barqarorlik va hayotiy ma'no bilan bog‘liq ekani aniqlandi.
3. Ruhiy barqarorlik (rezilyentlik) rivojlanadigan psixologik sifatdir – Angela Duckworth va
Baumeister tadqiqotlari asosida, inson o‘zining chidamlilik, iroda va stressga nisbatan
moslashuvchanligini mustahkamlash orqali ichki kuchni rivojlantira oladi(3).
4. Tashqi motivatorlar vaqtinchalik, ichki motivatorlar esa barqaror harakatga turtki beradi
– Deci va Ryanning Self-Determination Theory nazariyasi(4) asosida aniqlanishicha, ichki
motivatsiya (shaxsiy qiziqish, o‘z-o‘zini rivojlantirish) uzoq muddatli va barqaror harakatlar
uchun muhim manba bo‘lib xizmat qiladi
5. Ijobiy psixologik muloqot va o‘z-o‘zini baholash motivatsiyani kuchaytiradi – O‘z-o‘zini
ruhlantirish, ichki ijobiy dialog va muvaffaqiyatlarni e’tirof etish shaxsning o‘ziga ishonchini
oshiradi, bu esa motivatsiya va ichki kuchning asosiy qo‘zg‘atuvchisidir.
6. Atrof-muhitning ta’siri ichki kuchni mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi – Ijobiy,
qo‘llab-quvvatlovchi ijtimoiy muhit motivatsion holatni saqlab qolishda va shaxsning psixologik
mustahkamligini oshirishda hal qiluvchi omil bo‘lishi mumkin.
Xulosa
Hayotiy motivatsiya va ichki quvvat har bir insonda mavjud bo‘lgan, ammo to‘g‘ri
yo‘naltirilsa, yanada kuchaytirilishi mumkin bo‘lgan sifatlar hisoblanadi. Ularni rivojlantirish
orqali inson qiyinchiliklarga bardosh berishi, yutuqlarga erishishi va to‘laqonli hayot kechirishi
mumkin. Zamonaviy jamiyatda inson oldida turgan murakkab hayotiy vazifalar, doimiy
o‘zgarishlar va raqobatbardosh muhit shaxsning ichki resurslari – motivatsiya va ruhiy
bardoshlilik (rezilyentlik) kabi psixologik omillarning ahamiyatini keskin oshiradi. Ushbu
tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, insonning hayotga bo‘lgan ijobiy munosabati, maqsadga
yo‘naltirilgan harakati va qiyinchiliklarga nisbatan barqaror turishi asosan uning ichki ruhiy
salohiyati va ongli motivatsiyasiga bog‘liq. Shaxs o‘z hayotiy maqsadlarini aniqlab, ichki
turtkilarini anglab, ruhiy barqarorlikni ongli ravishda rivojlantirganida, u har qanday to‘siqlarga
qaramay oldinga intilishda davom etadi. Ushbu ilmiy tahlil asosida shuni xulosa qilish mumkinki:
28
motivatsiya va bardoshlilik shaxsning ichki qudratini uyg‘otuvchi, uni to‘laqonli hayotga
yetaklovchi ruhiy asoslardir.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Maslow, A. H. (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review.
2.
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory.... American Psychologist.
3.
Seligman, M. E. P. (2011). Flourish.... Free Press.
4.
Frankl, V. E. (1946). Man's Search for Meaning. Beacon Press.
5.
Duckworth, A. (2016). Grit.... Scribner.
6.
Baumeister, R. F., & Tierney, J. (2011). Willpower.... Penguin Books.
