`
82
DINNING TUZILISHI VA FUNKTSIYALARI
Azimov Adhamjon
Sport faoliyati kafedrasi v.v.b. dotsent, kurash bo’yicha xalqaro toifadagi hakam
Mahammadjonov Muhammadyusuf
Jismoniy madaniyat fakulteti Sport faoliyati yo‘nalishi talabasi
Farg’ona davlat universiteti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15385827
Annotatsiya
Ushbu maqolada dinning tuzilishi va uning jamiyatdagi funksiyalari tahlil qilinadi. Din,
insonning ruhiy, ma'naviy va ijtimoiy hayotida muhim o‘rin tutadigan kompleks tizim bo‘lib,
uning tuzilishi va funksiyalari jamiyatning barqarorligi va rivojlanishiga ta'sir qiladi.
Maqolada dinning asosiy tuzilmalari, ya'ni iymon, taqvodorlik, ritüallar va axloqiy qadriyatlar
haqida so‘z yuritiladi. Shuningdek, dinning ijtimoiy, psixologik, madaniy va axloqiy
funksiyalari, insonning ichki dunyosini shakllantirishdagi roli, jamiyatni birlashtirish va
tinchlikni saqlashdagi o‘rni batafsil ko‘rib chiqiladi. Dinning sport va jismoniy faollikdagi
ta'siri ham alohida e'tiborga olinadi, chunki diniy qadriyatlar sportchilarni jamoa ruhini
rivojlantirish va jismoniy salomatlikni mustahkamlashda yordam beradi. Maqola dinning turli
jihatlarini o‘rganish va uning jamiyatdagi o‘rni va ta'sirini tushunish uchun muhim ilmiy
manba bo‘lib xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar
Din, tuzilish, funksiyalar, ijtimoiy funksiyalar, psixologik salomatlik, madaniyat, axloqiy
qadriyatlar, jismoniy tarbiya, sport, jamoa ruhini rivojlantirish.
KIRISH
Din insoniyat tarixining ajralmas qismi bo‘lib, uning tuzilishi va funksiyalari jamiyatning
ma'naviy, axloqiy va ijtimoiy hayotini shakllantirishda katta rol o‘ynaydi. Dinning o‘ziga xos
tuzilishi, an'anaviy qadriyatlar va axloqiy me'yorlar jamiyatda barqarorlik, tinchlik va
hamjihatlikni ta'minlashga yordam beradi. Shuningdek, dinning psixologik va madaniy
funksiyalari insonning ichki dunyosini boyitadi, uning ma'naviy rivojlanishiga turtki beradi.
Dinning ijtimoiy hayotdagi o‘rni katta, chunki u nafaqat individual odamning ruhiy
salomatligi va ahloqiy qarashlarini shakllantiradi, balki jamiyatda umumiy qadriyatlar, urf-
odatlar va me'yorlarni yaratadi. Bunday jihatlar jamiyatni birlashtirishga, turli etnik va diniy
guruhlar o‘rtasida o‘zaro hurmatni mustahkamlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, din
o‘zining turli funksiyalari orqali shaxsning psixologik holatini yaxshilashga va uning ijtimoiy
integratsiyasini kuchaytirishga yordam beradi.
Ushbu maqola, dinning tuzilishi va uning jamiyatdagi funksiyalarini tahlil qilib, uning
ijtimoiy taraqqiyotdagi ahamiyatini ochib beradi. Shuningdek, dinning sport va jismoniy
tarbiya sohasidagi roli, jismoniy salomatlikni saqlash va sportchilarning ma'naviy holatini
yaxshilashdagi ta'sirini o‘rganish hamda uning ijtimoiy, axloqiy va psixologik jihatlarini
yoritishga qaratilgan. Maqolada keltirilgan tahlillar, din va sportning o‘zaro aloqasini yanada
chuqurroq tushunishga yordam beradi.
Dinning tuzilishi va uning funksiyalari jismoniy tarbiya va sport fanlarida muhim o‘rin
egallaydi. Din — insonning ma'naviy, diniy va ruhiy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan
kompleks jarayon bo‘lib, uning tuzilishi va funksiyalarini to‘g‘ri tushunish, jismoniy faollik va
sportni yanada samarali tashkil etish uchun zarurdir. Ushbu maqolada dinning tuzilishi va
`
83
uning jismoniy va psixologik salomatlikka ta'siri, shuningdek, turli jismoniy faoliyatlar va
sport turlarida dinning rolini o‘rganishga qaratilgan ilmiy tahlil keltiriladi.
Dinning tuzilishi ko‘pincha bir nechta qatlamlardan iborat bo‘ladi. Dinning asosiy
tuzilmalari quyidagilardan iborat:
Dinning birinchi asosiy komponenti — bu uning e'tiqodi. Dinlararo iymon, butun
insoniyatni yagona ma'naviy tizimda birlashtiruvchi qadamdir. Din orqali ma'naviy axloqiy
qadriyatlar shakllanadi, bu esa ijtimoiy munosabatlarga ta'sir qiladi.
Taqvodorlik va ritual. Din har doim o‘ziga xos taqvodorlik va amaliy marosimlar bilan
bog‘liqdir. Ushbu marosimlar, masalan, namoz o‘qish, ro‘za tutish yoki boshqa diniy amallar,
insonga o‘zining ichki dunyosini tozalash, ma'naviy jihatdan o‘sish va tinchlikka erishish
imkonini beradi.
Ma'naviy-axloqiy qadriyatlar. Din turli axloqiy me'yorlarni belgilaydi, bu me'yorlar
jamiyatning ijtimoiy va shaxsiy hayotini shakllantirishga yordam beradi. Axloqiy qadriyatlar
nafaqat diniy e'tiqodlarni, balki odamlar o‘rtasidagi muomalalarni, o‘zaro hurmatni ham o‘z
ichiga oladi.
Din Funksiyalari. Din o‘zining turli funksiyalari bilan jamiyatda va inson hayotida muhim
o‘rin tutadi. Ularning ba'zilari quyidagilardan iborat:
Ijtimoiy funksiya. Din jamiyatni birlashtirish va ijtimoiy birlikni saqlashda muhim rol
o‘ynaydi. U turli ijtimoiy guruhlarni birlashtiradi, xalqlar o‘rtasida o‘zaro hurmat va tinchlikni
saqlashga yordam beradi. Din jamiyatda barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi, bu esa
uning rivojlanishiga va o‘zaro hamkorlikka imkon yaratadi.
Psixologik funksiya. Din shaxsning ichki dunyosini shakllantirishda va ruhiy salomatlikni
mustahkamlashda ham muhim ahamiyatga ega. Diniy e'tiqodlar insonga ichki tinchlik va
xavfsizlikni his qilish imkonini beradi, shuningdek, stress va tushkunlikni engishga yordam
beradi. Din odamning ma'naviy salomatligini mustahkamlashda ham o‘zining ijobiy ta'sirini
ko‘rsatadi.
Madaniy funksiya. Din madaniyat va san'atning rivojlanishiga ta'sir qiladi. Ko‘plab
madaniy meroslar, diniy tasavvurlar va qadriyatlar orqali shakllangan. Diniy marosimlar,
bayramlar, va turli xalq an'analari jamiyatning madaniy merosining ajralmas qismi
hisoblanadi. Bu o‘z navbatida milliy o‘zlikni anglash va madaniyatni saqlashda muhim omil
bo‘ladi.
Axloqiy Funksiya. Dinning axloqiy funktsiyasi, insonning yaxshi yoki yomon, to‘g‘ri yoki
noto‘g‘ri xatti-harakatlarni belgilashga yordam beradi. Diniy axloqiy me'yorlar insonni to‘g‘ri
yo‘lga boshqaradi, uning o‘zaro munosabatlaridagi adolat, halollik, mehr-oqibat kabi
qadriyatlarni ta'kidlaydi.
Din va Sport: Jismoniy faollikda dinning rolini tushunish. Din va sportning o‘zaro
munosabati jismoniy faollikda ham sezilarli ahamiyatga ega. Sport va jismoniy tarbiya
sohasida diniy qadriyatlar va an'analar sportchilarning psixologik va fiziologik holatiga ta'sir
ko‘rsatadi. Masalan, musulmon sportchilari Ramazon oyida ro‘za tutish paytida o‘zlarini
qanday tutishlari va mashqlarni qanday amalga oshirishlari kerakligini bilishadi. Bunday
hollarda din sportchilarga o‘z salomatligini saqlash va ijtimoiy majburiyatlarini bajarishda
yordam beradi.
ASOSIY QISM
`
84
Din inson hayotining turli sohalarida muhim rol o‘ynaydi va uning tuzilishi bir nechta
asosiy elementlardan iboratdir. Dinning tuzilishini tushunish, uning jamiyatdagi o‘rni va
funksiyalarini yaxshiroq anglashga yordam beradi. Dinning asosiy tarkibiy qismlari
quyidagilardan iborat:
Iymon va e'tiqod – dinning asosiy elementi bo‘lib, u insonning dunyoqarashi va ma'naviy
qadriyatlarini shakllantiradi. Din, odamlarni o‘z e'tiqodlariga asoslanib birlashtiradi va ularga
ma'naviy ko‘rsatmalar beradi. Iymon orqali inson hayotining ma'nosi, axloqiy masalalar va
ma'naviy maqsadlar shakllanadi. Din o‘zining taqvodorlik va marosimlari bilan taniladi.
Taqvodorlik – bu insonning ma'naviy rivojlanishi va o‘zini tozalashga yo‘naltirilgan harakatlar
yig‘indisi. Marosimlar esa dinning amaliy tomoni bo‘lib, odamlarni birlashtiradigan, diniy
qadriyatlar va e'tiqodlarni mustahkamlovchi rituallarni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, dinning
axloqiy va ijtimoiy qadriyatlar haqidagi o‘z ta'limotlari jamiyatda barqarorlik va tinchlikni
ta'minlashga yordam beradi. Axloqiy me'yorlar va qadriyatlar, odamlarning bir-biriga bo‘lgan
munosabatlarini tartibga soladi va jamiyatda o‘zaro hurmat va mehr-oqibatni shakllantiradi.
Din jamiyatda turli funksiyalarni bajaradi. Uning ijtimoiy, psixologik, madaniy va axloqiy
funksiyalari nafaqat individual odamlarning hayotini, balki butun jamiyatni shakllantirishda
muhim rol o‘ynaydi. Din, jamiyatni birlashtirish va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashda katta
rol o‘ynaydi. Dinning ijtimoiy funksiyasi odamlarni ma'naviy qadriyatlar atrofida birlashtiradi,
turli guruhlar o‘rtasida hamjihatlikni saqlaydi. Din, shuningdek, jamiyatda tinchlik va adolatni
ta'minlashda muhim omil hisoblanadi. Dinning ijtimoiy integratsiya va barqarorlikni
ta'minlashdagi o‘rni ham katta. Din, insonning ruhiy holatini tartibga solish va uning ichki
tinchligini saqlashda ham muhim ahamiyatga ega. Diniy e'tiqodlar insonga stress va
tashvishlarni yengib o‘tishga yordam beradi, uning ichki dunyosini tozalashga yordam beradi.
Dinning psixologik funksiyasi shaxsning ma'naviy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashga
qaratilgan bo‘lib, odamlarni ma'naviy salomatlikka yo‘naltiradi. Din madaniyat va san'atning
rivojlanishiga bevosita ta'sir qiladi. Ko‘plab madaniy an'analar, diniy tasavvurlar va
qadriyatlar din orqali shakllangan. Dinning madaniy funksiyasi, jamiyatdagi umumiy
qadriyatlarni saqlash va rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek, din o‘zining san'ati,
arxitekturasi, adabiyoti va marosimlari orqali jamiyatning madaniy merosini shakllantiradi.
Dinning axloqiy funksiyasi, odamlarni to‘g‘ri yo‘ldan yurishga, halollikka, adolatga va mehr-
oqibatga da'vat etadi. Dinning axloqiy me'yorlari shaxsning ijtimoiy va shaxsiy hayotida
adolatli va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Bu funksiyani amalga oshirish orqali
din jamiyatdagi axloqiy qoidalarning mustahkamlanishiga hissa qo‘shadi.
Din va sportning o‘zaro aloqasi jismoniy faollikda muhim ahamiyatga ega. Sportchilar va
jismoniy tarbiya o‘qituvchilari diniy qadriyatlarni sport jarayoniga tatbiq etish orqali nafaqat
jismoniy, balki ma'naviy va ruhiy sog‘lomlikni ham ta'minlaydilar. Misol uchun, musulmon
sportchilari Ramazon oyi davomida ro‘za tutishning jismoniy va ruhiy ta'sirlarini hisobga olib,
o‘z mashqlarini rejalashtiradilar. Shu bilan birga, din sportchilarga jamoa ruhini rivojlantirish,
o‘zaro hurmatni mustahkamlash va sportdagi muvaffaqiyatlarga erishish uchun muhim
axloqiy qoidalarni beradi. Din va sportning o‘zaro bog‘liqligi, jismoniy tarbiya tizimida ham
muhim ahamiyatga ega. Sportchilarni diniy e'tiqodlarga hurmat bilan qarash, ularning shaxsiy
rivojlanishiga va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga yordam beradi.
`
85
Din, jamiyatda turli funksiyalarni bajaradigan, ijtimoiy va psixologik barqarorlikni
ta'minlovchi muhim institutdir. Uning tuzilishi va funksiyalari, insonning ichki dunyosini
boyitishda, jamiyatni birlashtirishda va axloqiy qadriyatlarni mustahkamlashda muhim o‘rin
tutadi. Sport va jismoniy tarbiya sohasida diniy qadriyatlarning roli ham katta, chunki din
sportchilarga nafaqat jismoniy, balki ma'naviy jihatdan ham o‘sishga yordam beradi. Din va
sportning o‘zaro aloqasini chuqur o‘rganish, jamiyatni barqaror rivojlantirishda muhim
ahamiyatga ega.
Shuningdek, din sportdagi jamoa ruhini, hamjihatlikni, o‘zaro yordam va hurmatni
shakllantirishga yordam beradi. Diniy ta'limotlar sportchilarni jamoaviy ishlashga undaydi va
ular orasida o‘zaro hurmatni rivojlantiradi, bu esa sportdagi muvaffaqiyatlarni oshiradi.
XULOSA
Din, jamiyatda turli funksiyalarni bajaradigan, ijtimoiy va psixologik barqarorlikni
ta'minlovchi muhim institutdir. Uning tuzilishi va funksiyalari, insonning ichki dunyosini
boyitishda, jamiyatni birlashtirishda va axloqiy qadriyatlarni mustahkamlashda muhim o‘rin
tutadi. Sport va jismoniy tarbiya sohasida diniy qadriyatlarning roli ham katta, chunki din
sportchilarga nafaqat jismoniy, balki ma'naviy jihatdan ham o‘sishga yordam beradi. Din va
sportning o‘zaro aloqasini chuqur o‘rganish, jamiyatni barqaror rivojlantirishda muhim
ahamiyatga ega.
Dinning tuzilishi va funksiyalari inson hayoti, jamiyat va sport sohasida muhim o‘rin
tutadi. Din, ijtimoiy, psixologik, madaniy va axloqiy jihatdan insonni rivojlantirishga yordam
beradi. Shu bilan birga, sport va jismoniy tarbiya sohasida diniy qadriyatlar va an'analar ham
sportchilarning psixologik salomatligini mustahkamlashga, jamoa ruhini rivojlantirishga va
ularning jismoniy faoliyatini samarali tashkil etishga katta hissa qo‘shadi. Din va sportning
o‘zaro aloqasini chuqur o‘rganish, jismoniy tarbiya va sport sohasidagi yangiliklarni samarali
amalga oshirishga yordam beradi.
Ushbu maqolada dinning tuzilishi va uning jamiyatdagi funksiyalari keng jihatdan tahlil
qilindi. Din, insonlarning ma'naviy hayotini shakllantiruvchi, axloqiy va ijtimoiy qadriyatlarni
belgilovchi, shuningdek, jamiyatda barqarorlik va tinchlikni ta'minlovchi muhim institut
hisoblanadi. Dinning asosiy tuzilmalari – iymon, taqvodorlik, marosimlar va axloqiy
qadriyatlar jamiyatda birlashgan, ahloqiy va ma'naviy me'yorlarni yaratishga xizmat qiladi.
Shuningdek, dinning ijtimoiy, psixologik, madaniy va axloqiy funksiyalari odamlarning shaxsiy
va ijtimoiy hayotida muhim o‘rin tutadi.
Dinning jamiyatdagi o‘rni, shuningdek, uning psixologik va madaniy funksiyalari
shaxslarning ma'naviy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi, ijtimoiy integratsiya va birlashuvni
ta'minlaydi. Din va sportning o‘zaro bog‘liqligi ham sportchilar va jismoniy tarbiya jarayonida
katta ahamiyatga ega, chunki diniy qadriyatlar jismoniy salomatlikni mustahkamlash va
sportda muvaffaqiyatlarga erishishda muhim rol o‘ynaydi.
Shu bilan birga, dinning jamiyatda va sportda o‘zaro aloqasini o‘rganish, uning ijtimoiy,
madaniy va psixologik ta'sirini chuqurroq tushunishga yordam beradi. Din va sportning
birlashuvi orqali jamiyatda axloqiy qadriyatlarni mustahkamlash, jismoniy va ma'naviy
sog‘lom turmush tarzini rivojlantirish mumkin. Bunday yondoshuvlar, nafaqat sportchilarning
individual rivojlanishiga, balki butun jamiyatning barqaror rivojlanishiga hissa qo‘shadi.
