`
14
RAQAMLI TRANSFORMATSIYA DAVRIDA KIBERXAVFSIZLIK: MUAMMOLAR,
YONDASHUVLAR VA ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALAR
Shokirov Bobur Tohirjon o’g’li
Farg’ona davlat universiteti yurisprudensiya yo’nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15357184
Annotatsiya.
Ushbu maqolada zamonaviy jamiyatda raqamli transformatsiyaning
kengayib borayotgan jarayonlari va ular bilan bog‘liq kiberxavfsizlik muammolari tahlil
qilinadi. Kiberjinoyatchilikning ortib borishi, ma’lumotlar xavfsizligi, tarmoq hujumlari,
zararli dasturlar, sun’iy intellekt, bulutli xizmatlar va blokcheyn texnologiyalarining bu
sohadagi o‘rni yoritilgan. Shuningdek, AES va RSA shifrlash algoritmlari orqali ma’lumotlarni
himoyalash, foydalanuvchilarning xabardorligini oshirish, xalqaro tajribalar va huquqiy
asoslar muhokama qilinadi. Maqolada raqamli transformatsiyaning barqaror va xavfsiz
amalga oshirilishi uchun texnologik, tashkiliy va huquqiy choralar uyg‘unligi muhimligi
ta’kidlanadi.
Kalit so‘zlar:
Raqamli transformatsiya, kiberxavfsizlik, kiberjinoyat, shifrlash algoritmi,
AES, RSA, sun’iy intellekt, bulutli texnologiyalar, blokcheyn.
ASOSIY QISM
Zamonaviy jamiyatda raqamli transformatsiya jarayonlari biznes, davlat boshqaruvi va
kundalik hayotning ajralmas qismiga aylandi. Bu jarayon yangi texnologiyalarning keng joriy
qilinishi bilan birga, kiberxavfsizlik muammolarini ham keltirib chiqarmoqda.
Ma’lumotlarning ko‘payishi, ulkan tarmoqlarning kengayishi va shaxsiy ma’lumotlarning
raqamli muhitda qayta ishlanishi kiberjinoyatchilikka qarshi samarali chora-tadbirlar ishlab
chiqishni talab etmoqda. Raqamli transformatsiya va kiberxavfsizlikning o‘zaro bog‘liqligi
iqtisodiyot, sog‘liqni saqlash, ta’lim va moliyaviy tizimlar kabi ko‘plab sohalarda muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Axborot texnologiyalari asrida deyarli barcha jinoyatlar internet va
kompyuter tarmoqlari orqali sodir etilayotgani sababli, axborot xavfsizligini ta’minlash,
kiberjinoyatlarga qarshi kurashish hamda xalqaro hamkorlikni kuchaytirish zarur bo‘lib
bormoqda.
Kiberjinoyatlarning transmilliy xususiyatini inobatga olgan holda, dunyodagi ko‘plab
ilmiy-tadqiqotlar axborotni xavfsiz uzatish, elektron dalillarning maqbulligi, kompyuter
jinoyatlarining huquqiy tavsifi va huquqiy yordam masalalariga qaratilgan. Insonparvar
demokratik jamiyatni barpo etishda axborot va axborotlashtirish jarayonlarini huquqiy
tartibga solish alohida ahamiyatga ega. 2017-yil 7-fevraldagi Prezident Farmonida axborot
xavfsizligini ta’minlash, himoya tizimlarini takomillashtirish, axborot tahdidlariga qarshi
kurashish, diniy bag‘rikenglikni qo‘llab-quvvatlash va tashqi siyosat samaradorligini oshirish
davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilangan.
Raqamli tizimlarda katta hajmdagi ma’lumotlar yig‘iladi, tahlil qilinadi va saqlanadi.
Ayniqsa, shaxsiy ma’lumotlarni noqonuniy o‘g‘irlash kiberjinoyatchilikning asosiy
yo‘nalishlaridan biridir. Ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlashda shifrlash algoritmlarining
takomillashuvi, bulutli xizmatlarning himoyasi va ruxsatli kirishni nazorat qilish muhim
ahamiyatga ega. Tarmoq hujumlari – xususan, DDoS, fishing va botnetlar – raqamli
infratuzilmaga katta xavf tug‘diradi. IDS va IPS kabi tizimlar orqali hujumlarni aniqlash va
bloklash mumkin. Ayniqsa, ransomware – shifrlovchi zararli dasturlar – oxirgi yillarda tez
`
15
tarqalib, foydalanuvchilardan katta miqdorda to‘lov talab qilish holatlarini keltirib
chiqarmoqda.
AES va RSA kabi shifrlash algoritmlari shaxsiy va tijorat ma’lumotlarini himoya qilishda
keng qo‘llaniladi. AES algoritmining 256-bitli varianti ayniqsa yuqori xavfsizlik darajasiga ega.
Shu bilan birga, foydalanuvchilarning axborot xavfsizligi bo‘yicha bilimini oshirish ham zarur.
Xavfsizlik treninglari, zararli havolalarni aniqlash ko‘nikmalari va ogohlik darajasining oshishi
kiberjinoyatlarga qarshi kurashda katta yordam beradi. Google, Microsoft kabi yirik
kompaniyalar foydalanuvchilarga mo‘ljallangan xavfsizlik yo‘riqnomalarini ishlab chiqmoqda.
Innovatsion texnologiyalar – ayniqsa sun’iy intellekt va mashina o‘rganish tizimlari –
hujumlarni prognoz qilish va ularga javob berishda qo‘llanilmoqda. Bulutli xavfsizlik vositalari
esa real vaqt rejimida tizimlarni muhofaza qilish imkonini bermoqda. Bundan tashqari,
blokcheyn texnologiyasi tranzaksiyalarning shaffofligini va ma’lumotlar bazasining yaxlitligini
ta’minlaydi. Bu esa raqamli tizimlarning barqarorligi va ishonchliligini oshirishda muhim omil
bo‘lib xizmat qiladi.
Xulosa o’rnida ta’kidlash joizki, raqamli transformatsiya inson hayotining barcha
sohalariga chuqur kirib kelmoqda va bu jarayon kiberxavfsizlik sohasida yangi chaqiriqlarni
yuzaga keltirmoqda. Kiberjinoyatlarga qarshi samarali kurashish, ma’lumotlar xavfsizligini
ta’minlash va zamonaviy texnologiyalardan to‘g‘ri foydalanish global miqyosda dolzarb
masalaga aylanmoqda. Maqolada ko‘rib chiqilgan AES va RSA kabi shifrlash texnologiyalari,
IDS/IPS tizimlari, sun’iy intellekt va blokcheyn kabi innovatsion yondashuvlar raqamli
xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Raqamli transformatsiyaning muvaffaqiyatli
amalga oshirilishi texnologik yondashuvlarni huquqiy va tashkiliy choralar bilan
uyg‘unlashtirish orqali erishilishi mumkin. Shu bois, har tomonlama kompleks strategiyalarni
ishlab chiqish va xalqaro hamkorlikni kuchaytirish zarur.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Cisco Annual Cybersecurity Report, 2023.
2.
Google Cybersecurity Study, 2022.
3.
https://www.statista.com/ (The Statistics Portal).
4.
McAfee Threat Report, 2022.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni.
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-son, 70-modda.
6.
Palo Alto Networks Research, 2023.
7.
S.Morgan. Official Annual Cybercrime Report 2019 // Cybersecurity Ventures.
8.
Symantec Internet Security Threat Report, 2021.
