`
76
TURIZM TERMINLARINI O'QITISHDA GAPIRISH KOMPETENSIYASINI
RIVOJLANTIRISH UCHUN FOYDALANILADIGAN METODLAR
Toshboyeva Laylo Jurayevna
O'zbekiston davlat jahon tillari universiteti,
2-bosqich tayanch doktoranti
E-mail: s1706a112508@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14464550
Annotatsiya:
Turizm terminlarini o‘qitishda gapirish kompetensiyasini rivojlantirish
talabalarning kasbiy bilimlarini oshirish va ularni turizm sohasida samarali muloqot qilishga
tayyorlash uchun muhimdir. Ushbu maqolada turizm terminologiyasini o‘zlashtirish
jarayonida gapirish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun qo‘llaniladigan metodlar ko‘rib
chiqiladi. Asosiy yondashuvlar sifatida rolli o‘yinlar, muloqotga asoslangan metodlar,
interaktiv muhitlar va jamoaviy o‘yinlar kabi ta'lim usullari tahlil qilinadi. Bu metodlar
talabalarga turizm sohasida real hayotiy vaziyatlarni simulyatsiya qilish va terminologiyani
faol muloqotda qo‘llash imkoniyatini beradi. Tadqiqotning maqsadi gapirish
kompetensiyasini rivojlantirish orqali turizm sohasida professional tayyorgarlikni oshirishdir.
Kalit so‘zlar:
Gapirish kompetensiyasi, turizm terminlari, muloqot metodlari, rolli
o‘yinlar, interaktiv ta’lim, turizm ta’limi, jamoaviy o‘yinlar, kasbiy tayyorgarlik.
Bugungi kunda turizm sohasining global miqyosda rivojlanishi va xalqaro aloqalarning
kengayishi turizm mutaxassislarining til bilimlarini yuqori darajada bo‘lishini talab etmoqda.
Ayniqsa, turizmda professional muloqot qilish, terminologiyadan to‘g‘ri foydalanish va
mehmonlar bilan samarali kommunikatsiya o‘rnatish mutaxassislar uchun juda muhimdir.
Shu sababli, turizm terminlarini o‘qitishda gapirish kompetensiyasini rivojlantirish muhim
vazifalardan biri hisoblanadi. Bu maqolada gapirish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun
qo‘llaniladigan samarali metodlar ko‘rib chiqiladi va ularning talabalarning turizm sohasida
professional tayyorgarligiga qanday hissa qo‘shishi tahlil qilinadi.
Gapirish kompetensiyasi, ayniqsa, turizm sohasida xizmat ko‘rsatuvchi mutaxassislar
uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Turistlar bilan muloqot qilish, xizmatlar haqida to‘g‘ri
ma’lumot berish, mijozlarning ehtiyojlarini tushunish va ularga yordam berish – bularning
barchasi turizm terminologiyasini yaxshi bilish va undan to‘g‘ri foydalanishni talab qiladi.
Shunday ekan, gapirish kompetensiyasini rivojlantirish ta’lim jarayonida asosiy maqsad bo‘lib
qoladi.
Rolli o‘yinlar ta’lim jarayonida talabalarga turizm sohasidagi real hayotiy vaziyatlarni
simulyatsiya qilish imkoniyatini beradi. Ushbu metod talabalarning professional muloqot
qilish qobiliyatlarini rivojlantirishda samarali usul bo‘lib, ularga turizm terminlarini to‘g‘ri va
faol qo‘llashni o‘rgatadi. Masalan, mehmonxona resepsionistining mijoz bilan suhbatini yoki
ekskursiya davomida turistlarga ma’lumot berish jarayonini simulyatsiya qilish orqali
talabalar real sharoitlarda gapirish ko‘nikmalarini mustahkamlaydilar.
Muloqotga asoslangan ta’lim usuli talabalarga terminologiyani muloqot kontekstida
o‘rganishga yordam beradi. Bu metodda o‘qituvchi talabalarning faolligini oshirish uchun turli
suhbat mavzulari, turizm sohasiga oid savol-javoblar, diskussiyalar va munozaralar tashkil
etadi. Talabalar o‘zaro suhbatlashish va muhokama qilish orqali turizm terminlarini faqat
nazariy emas, amaliy jihatdan ham o‘zlashtiradilar.
`
77
Zamonaviy ta’limda interaktiv texnologiyalar keng qo‘llanilmoqda. Bunga turli onlayn
ilovalar, simulyatsiya o‘yinlari va raqamli platformalar kiradi. Ushbu texnologiyalar
yordamida talabalar virtual muhitda muloqot qilish orqali terminologiyani o‘rganishlari va
mustahkamlashlari mumkin. Masalan, virtual ekskursiyalar, mehmonxona boshqaruvi
simulyatsiyalari va interaktiv quizzlar talabalarning gapirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi va
ularni real hayotiy sharoitlarga yaqinlashtiradi. Jamoaviy o‘yinlar va mashg‘ulotlar
talabalarning jamoada ishlash qobiliyatlarini oshiradi va ular orasida o‘zaro faol muloqotni
rivojlantiradi. Masalan, turli rollarni bajarish, guruh bo‘lib turizmga oid loyiha yaratish yoki
ekskursiya tayyorlash jarayonida talabalar birgalikda ishlaydi va terminlardan foydalanishni
o‘rganadi. Bu metod orqali talabalarning gapirish qobiliyatlari yanada mustahkamlanadi,
chunki ular o‘zaro va o‘qituvchilar bilan faol muloqotga kirishadi. Gapirish kompetensiyasini
rivojlantirishning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri talabalarning terminologiyadan to‘g‘ri
foydalanish qobiliyati va ularning og‘zaki muloqot qobiliyatlarining o‘sishidir. Samaradorlikni
baholash uchun talabalar o‘rtasida muntazam ravishda amaliy testlar, rolli o‘yinlar va suhbat
mashg‘ulotlari tashkil etiladi. Talabalarning bilim darajasi ularning turizm sohasida mustaqil
muloqot qilishga qodirligini tekshirish orqali aniqlanadi.
Turizm terminlarini o‘qitishda gapirish kompetensiyasini rivojlantirish uchun samarali
metodlarni qo‘llash talabalarni professional muloqotga tayyorlashda muhim ahamiyatga ega.
Rolli o‘yinlar, muloqotga asoslangan ta’lim, interaktiv texnologiyalar va jamoaviy o‘yinlar
talabalarning gapirish qobiliyatlarini rivojlantirishda katta rol o‘ynaydi. Ushbu metodlar
orqali talabalar nafaqat nazariy bilimlarga ega bo‘ladilar, balki amaliy jihatdan ham turizm
sohasida samarali muloqot qilishga o‘rgatiladilar. Shu sababli, gapirish kompetensiyasini
rivojlantirish turizm ta’limining ajralmas qismi bo‘lib qolmoqda. Turizm sohasida til bilish
talablari yuqori darajada bo‘lib, ayniqsa, gapirish kompetensiyasi (ko‘nikmasi) muhim
ahamiyat kasb etadi. Bu kompetensiyani rivojlantirish uchun turizm terminlarini
o‘zlashtirishda maxsus metodlar talab etiladi. Turizm xodimlari va talabalari ko‘pincha
sayyohlar bilan bevosita muloqotda bo‘ladilar, shuning uchun ularning nutq ko‘nikmalarini
rivojlantirish juda muhim. Ushbu maqolada gapirish kompetensiyasini rivojlantirish uchun
qo‘llaniladigan samarali metodlar o‘rganiladi. Turizm terminlarini o‘rgatishda gapirish
kompetensiyasini rivojlantirish uchun bir nechta metodlardan foydalanish mumkin. Ushbu
metodlar talabalarga terminlarni nafaqat o‘rganish, balki ularni muloqotda to‘g‘ri va samarali
qo‘llashga yordam beradi. Tadqiqotda quyidagi usullar tahlil qilindi:
Talabalar bilan guruh mashg‘ulotlari o‘tkazilib, ularga o‘z fikrlarini ochiq aytish
imkoniyati beriladi. Bu metod yordamida talabalarning so‘zlashuv qobiliyatlari va
terminlardan foydalangan holda o‘zaro muloqot ko‘nikmalari oshadi. Turizm sohasida
uchraydigan real vaziyatlar asosida rolli o‘yinlar o‘tkaziladi. Bu jarayonda talabalar turizm
terminlarini real hayotiy vaziyatlarda qo‘llab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Rolli o‘yinlar
talabalar o‘rtasida erkin muloqot muhitini yaratadi va ularning so‘zlashuv ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi. Sayohatchilar bilan bo‘lgan turli real vaziyatlarni o‘rganish orqali talabalar
terminlarni qanday qo‘llash va murakkab vaziyatlarni hal qilish bo‘yicha ko‘nikma hosil
qiladilar. Vaziyat tahlili talabalar orasida muloqotning amaliy ko‘rinishini o‘rgatishda samarali
usul hisoblanadi. Virtual realistik texnologiyalar va onlayn muloqot platformalari talabalarga
turizm terminologiyasini amaliy qo‘llashni o‘rgatish uchun keng imkoniyat yaratadi. Mobil
`
78
ilovalar va simulyatsiyalar yordamida talabalar turizm terminlarini yanada qulay va samarali
o‘rganadilar.
Tahlil qilingan usullar talabalarning turizm terminlarini o‘rganishda gapirish
kompetensiyasini sezilarli darajada oshiradi. Jumladan: talabalarning terminlarni o‘zlashtirish
jarayonini tezlashtirdi va ularni real hayotiy vaziyatlarda qo‘llashga tayyorladi. Jarayonida
talabalar o‘zaro muloqotni faollashtirib, turizm xizmatlari bilan bog‘liq ko‘nikmalarini
mustahkamlashdi. Case-stady usuli talabalarni analitik fikrlashga o‘rgatdi va murakkab
vaziyatlarni yechishda terminlardan foydalanish qobiliyatini oshirdi. Texnologiyalardan
foydalanish orqali talabalarning o‘z-o‘zidan o‘rganish ko‘nikmalari mustahkamlandi va amaliy
bilimlar oshirildi.
Turizm terminlarini o‘qitishda gapirish kompetensiyasini rivojlantirish uchun interaktiv
metodlar va zamonaviy texnologiyalarning birgalikdagi qo‘llanilishi talabalar o‘rtasida yuqori
samaradorlik ko‘rsatdi. Ayniqsa, rolli o‘yinlar va case-stady usullari talabalarning turizm
sohasidagi real vaziyatlarda samarali ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim rol
o‘ynadi. Biroq, texnologiyalardan foydalanish ko‘pincha qimmat bo‘lishi mumkin, shu sababli
ulardan foydalanish imkoniyatlari cheklangan hududlarda yanada aniq rejalashtirish talab
etiladi. Turizm terminlarini o‘rgatishda gapirish kompetensiyasini rivojlantirish uchun
interaktiv metodlar, rolli o‘yinlar, case-stady va texnologiyalardan foydalanish samarali
natijalar beradi. Bu usullar orqali talabalar turizm terminlarini amaliyotda to‘g‘ri qo‘llash va
samarali muloqot qilish qobiliyatini rivojlantiradi.
O‘zbekiston ta'lim tizimida ushbu metodlarni kengroq qo‘llash talabalarning kelajakda
turizm sohasidagi muvaffaqiyatiga zamin yaratadi. Turizm sohasida samarali muloqot qilish
ko‘nikmalari bo‘lajak mutaxassislar uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Buning sababi, turizm
sohasi ko‘p jihatdan bevosita mijozlar bilan muloqot qilishga bog‘liq bo‘lib, yuqori darajadagi
kommunikatsiya ko‘nikmalari talab qilinadi. Gapirish kompetensiyasi (og‘zaki muloqot
qobiliyati) turizm mutaxassisining professional tayyorgarligining ajralmas qismi bo‘lib,
terminologiyadan samarali foydalanish bilan bir qatorda, mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatish
va muloqotni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Shunday qilib, turizm terminologiyasini
o‘rgatishda gapirish kompetensiyasini rivojlantirish muhimdir. Gapirish kompetensiyasi
deganda talabalar yoki mutaxassislarning kasbiy muloqot vaziyatlarida to‘g‘ri va samarali
gapirish qobiliyati tushuniladi. Bu qobiliyat turizm sohasida bevosita mijozlar bilan ishlash,
xalqaro va milliy turistlar bilan turli xil tillarda muloqot qilishda zarurdir. Turizm terminlari,
ayniqsa, turli xizmatlar, ob’ektlar, madaniy va tarixiy yodgorliklar haqidagi ma’lumotlarni
aniq va tushunarli tarzda yetkazib berishni ta’minlaydi.
Gapirish kompetensiyasining rivojlanishi turizm mutaxassislari uchun bir qator foydali
jihatlarga ega:
Mijozlar bilan to‘g‘ri muloqot o‘rnatish:
Turistlarga sifatli xizmat ko‘rsatish va
ularning ehtiyojlarini qondirish uchun samarali muloqot qilish zarur. Bu jarayonda turizm
terminlaridan to‘g‘ri foydalanish muhim rol o‘ynaydi.
Xalqaro mehmonlar bilan ishlash:
O‘zbekiston turistik jihatdan jozibador mamlakat
sifatida xalqaro mehmonlarni jalb etadi. Xalqaro turistlar bilan ishlashda turizm terminlarini
o‘zlashtirish va ulardan to‘g‘ri foydalanish xalqaro aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi.
`
79
Professional tayyorgarlik:
Gapirish kompetensiyasi mutaxassislarning umumiy
tayyorgarligi va kasbiy bilimlarini namoyish etish imkonini beradi. Bu esa ish faoliyatida
muvaffaqiyat qozonish uchun zarurdir.
Turizm terminlarini o‘qitishda gapirish kompetensiyasini rivojlantirish talabalarning
kelajakdagi kasbiy muvaffaqiyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Samarali muloqot qilish, to‘g‘ri
terminologiyadan foydalanish va mijozlar bilan interaktiv aloqani o‘rnatish turizm sohasida
asosiy talabdir. Talabalar gapirish kompetensiyasini rivojlantirish uchun rolli o‘yinlar,
muloqotga asoslangan ta'lim, interaktiv texnologiyalar va jamoaviy loyihalar kabi
metodlardan foydalanishlari mumkin. Shu bilan birga, ularning kasbiy bilimlari
mustahkamlanadi va ular xalqaro miqyosda raqobatbardosh mutaxassislarga aylanishadi.
References:
1.
Бухалис, Д. Smart tourism destinations: Enhancing tourism experience through
personalisation of services // Journal of Tourism. – 2015. – Т. 21, № 3. – С. 20-31.
2.
Гретцель, У., Сигала, М., Ку, С. Smart tourism and the future of tourism education //
Electronic Markets. – 2015. – Т. 25, № 3. – С. 179-188.
3.
Ричардс, Г. Tourism education and training: Preparing students for the future // Journal
of Travel Research. – 2018. – Т. 57, № 5. – С. 687-696.
4.
Скотт, Н., Динг, П. Role-play in tourism education: Development of tourism
communication skills // Tourism Management Perspectives. – 2019. – Т. 32. – 100568.
5.
Хармер, Д. Преподавание иностранного языка. Практический подход. – Москва:
Высшая школа, 2006. – 288 с.
6.
Юсуфбеков, А. Роль интерактивных методов в преподавании туристических
терминов // Вестник образования. – 2020. – № 4. – С. 45-52.
7.
Петров, И. В. Использование технологии case-study в обучении студентов
туристическим специальностям // Педагогика и психология. – 2017. – № 6. – С. 34-39.
8.
Митрофанова, Т. И. Методика преподавания иностранных языков: от теории к
практике. – Санкт-Петербург: Питер, 2019. – 320 с.
