`
31
BOSHLANG’ICH TA’LIMDA INKLYUZIV YONDASHUV: IMKONIYATLAR VA
MUAMMOLAR
Mirzamo'ydinova Dilnavozxon Mirzaaxmad qizi
Qo'qon universiteti Andijon filiali
Boshlangich ta'lim yo'nalishi 1-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15725830
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’limda inklyuziv yondashuvning mazmun-
mohiyati, afzalliklari hamda dolzarb muammolari tahlil qilinadi. Muallif inkluziv ta’limning
asosiy tamoyillari, uning ijtimoiy va pedagogik ahamiyati haqida fikr yuritadi. Shuningdek,
mavjud muammolar yechimi sifatida taklif etilayotgan metodik yondashuvlar va strategik
choralar keltiriladi. Maqola boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari, pedagogik oliy ta’lim muassasalari
talabalari va ta’lim sohasidagi mutaxassislar uchun foydalidir
.
Аннотация:
В данной статье рассматриваются сущность, преимущества и
актуальные проблемы инклюзивного подхода в начальном образовании. Автор
анализирует основные принципы инклюзии, её социальное и педагогическое значение.
Также предлагаются методические подходы и стратегии решения существующих
проблем. Материал будет полезен для учителей начальных классов, студентов
педагогических вузов и специалистов в сфере образования.
Abstract
: This article discusses the concept, advantages, and current challenges of the
inclusive approach in primary education. The author explores the key principles of inclusion
and its social and pedagogical significance. Methodological approaches and strategic solutions
to address the existing issues are also proposed. The article is useful for primary school
teachers, students of pedagogical universities, and education specialists.
Kalit so’zlar
: Inklyuziv ta’lim, boshlang‘ich ta’lim, imkoniyati cheklangan bolalar,
pedagogik yondashuv, teng imkoniyat, ijtimoiy moslashuv, bag‘rikenglik, metodika.
Ключевые слова:
Инклюзивное образование, начальное обучение, дети с
ограниченными возможностями, педагогический подход, равные возможности,
социальная адаптация, толерантность, методика.
Keywords
: Inclusive education, primary education, children with disabilities,
pedagogical approach, equal opportunities, social adaptation, tolerance, methodology.
Bugungi globallashuv va axborot asrida har bir insonning ta’lim olish huquqi demokratik
jamiyatlarning ustuvor tamoyiliga aylangan. O‘zbekiston Respublikasida ham har bir
fuqaroning, ayniqsa, imkoniyati cheklangan shaxslarning to‘laqonli ta’lim olishini ta’minlash
masalasi davlat siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib kelmoqda. Shu nuqtai nazardan
qaraganda, boshlang‘ich ta’lim tizimida inklyuziv yondashuvni joriy qilish va rivojlantirish
dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Inkluziv ta’lim — bu imkoniyati cheklangan, nogironligi
bo‘lgan, psixologik yoki ijtimoiy holatidan qat’i nazar barcha bolalarning umumta’lim
muassasalarida birgalikda o‘qishini tashkil etishdir. Bu nafaqat teng imkoniyat, balki jamiyatda
bag‘rikenglik, mehr-oqibat, hurmat va hamjihatlik fazilatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi
.
Inkluziv ta’lim tushunchasi va asosiy tamoyillari;
Inkluziv ta’lim — bu barcha
bolalarning yagona ta’lim tizimida individual yondashuv asosida rivojlanishini ko‘zda tutadi.
Bu tizimda farzandlarning yosh, millat, til, ijtimoiy kelib chiqishi, sog‘lig‘i yoki aqliy holatidan
qat’i Asosiy tamoyillarga quyidagilar kiradi: nazar, ularning har biri o‘z salohiyatini to‘liq
`
32
namoyon eta oladi. Teng imkoniyatlar yaratish; Differensial va individual yondashuv; Ijtimoiy
moslashuvga ko‘maklashish; O‘quv jarayonida barcha o‘quvchilarning faol ishtirokini
ta’minlash; Empatiya va tolerantlik muhitini yaratish.
Boshlang‘ich ta’limda inkluziv
yondashuvning afzalliklari;
Boshlang‘ich ta’limda inklyuziv yondashuv bir nechta jihatdan
samarali hisoblanadi: Ijtimoiy muhitga moslashuv: Nogironligi bo‘lgan yoki maxsus ehtiyojga
ega bolalar umumiy o‘quvchilar bilan muloqotda bo‘lish orqali jamiyatda o‘z o‘rnini topishga
o‘rganadilar. Teng huquqli ta’lim: Har bir bola bir xil muhitda ta’lim olgan holda, o‘z salohiyatini
ochishga imkon topadi. Sog‘lom bolalarda empatiya va bag‘rikenglik tuyg‘ulari rivojlanadi: Ular
tengdoshlariga yordam berish, hamdardlik qilish orqali insoniy fazilatlarni o‘zlashtiradilar.
O‘qituvchilarning pedagogik mahorati oshadi: Differensial yondashuv orqali o‘qituvchi har bir
o‘quvchining ehtiyojlarini inobatga olishni o‘rganadi.
Inkluziv ta’limda duch kelinayotgan
muammolar;
Inkluziv ta’limni to‘laqonli joriy qilishda bir qator muammolar mavjud: Kadrlar
yetishmasligi: Maxsus pedagogika, defektologiya va logopediya sohasida malakali
mutaxassislar yetarli emas. Moddiy-texnik baza zaifligi: Maxsus jihozlar, o‘quv qo‘llanmalari va
mos muhitni yaratish talab darajasida emas. Ota-onalarning ongida noto‘g‘ri tushunchalar
mavjudligi: Ba’zida ota-onalar nogironligi bo‘lgan bolalarni umumiy ta’lim maktabiga
yuborishga ikkilanishadi. O‘quvchilarda ijtimoiy moslashuv qiyinligi: Ba’zi hollarda imkoniyati
cheklangan bolalar tengdoshlariga moslasha olmaydi. Mahalliy sharoitda maxsus dasturlar
yetishmasligi: Individual o‘quv rejalari va metodikalar keng qo‘llanilmaydi
. Inkluziv ta’limni
rivojlantirish yo‘llari;
Quyidagi choralar orqali inkluziv ta’lim samaradorligini oshirish
mumkin: O‘qituvchilarning malakasini oshirish: Har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
defektologik bilimlarga ega bo‘lishi lozim. Moslashtirilgan darslik va metodik qo‘llanmalarni
yaratish: Har bir o‘quvchi uchun individual yondashuvni ta’minlaydigan vositalar zarur. Ota-
onalar bilan hamkorlikni kuchaytirish: Oilalar bilan psixologik va metodik ishlash orqali
ularning ishonchini oshirish kerak. Ijtimoiy roliklar va mediamahsulotlar orqali tushunchani
ommalashtirish: Jamiyatda ijobiy munosabatni shakllantirish maqsadida keng targ‘ibot
ishlarini olib borish lozim.
Xulosa:
Boshlang‘ich ta’lim tizimida inkluziv yondashuvni keng joriy qilish — bu
faqatgina ta’lim islohotlarining bir qismi emas, balki inson huquqlari, adolat, tenglik va
taraqqiyotning o‘zagi hisoblanadi. Har bir bola — jamiyatning teng huquqli a’zosi sifatida
qadrlanishi, unga zarur sharoit yaratib berilishi bugungi kun ta’lim tizimining asosiy
maqsadlaridan biri bo‘lishi kerak.
Tavsiyalar:
1. Inkluziv ta’lim bo‘yicha maxsus o‘quv kurslarini joriy etish.
2. Har bir maktabda psixolog, defektolog va logoped mutaxassislarini ishga jalb etish.
3. Inkluziv muhit yaratishda mahalla, jamoatchilik va NNTlar bilan hamkorlik qilish.
4. O‘quvchilarda bag‘rikenglik va empatiyani rivojlantiruvchi darslardan foydalanish.
5. Imkoniyati cheklangan bolalar haqida ijobiy kontentlarni ko‘proq yaratish.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
`
33
1.
O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. – 2020-yil.
2.
“Nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari to‘g‘risida”gi Konventsiya. – BMT, 2006-yil.
3.
Zokirova M.S. Inkluziv ta’lim asoslari. – Toshkent, 2021.
4.
Xolboeva L. Boshlang‘ich ta’limda innovatsion yondashuvlar. – Samarqand, 2020.
5.
Internet manbalari: www.lex.uz, www.unesco.org
