`
83
BOSQINCHILIK JINOYATINI SODIR ETILISHINING O'ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
Ashirboyev Axrorjon Tirkash o’g’li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi
“Tergov faoliyati” kafedrasi kabinet boshlig’i.
Hazratov Suxrobjon Habib o‘g‘li
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi 3-bosqich 324-guruh kursanti
https://doi.org/10.5281/zenodo.15628432
Annotatsiya
O‘zbekistonda bosqinchilik jinoyati,uni boshqa jinoiy huquqbuzarliklardan ajratib
turadigan o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Ushbu xususiyatlarni tushunish huquqshunoslar,
huquqni muhofaza qiluvchi organlar va keng jamoatchilik uchun juda muhimdir. Ushbu maqola
O'zbekistonda bosqinchilik jinoyatini sodir etishning o'ziga xos xususiyatlarini yoritishga
qaratilgan.
Kalit so'zlar
Bosqinchilik jinoyati, kuch ishlatish, tahdid, jinoyat, jabrlanuvchi.
O‘zbekiston Jinoyat kodeksida bosqinchilik deganda jabrlanuvchiga nisbatan kuch
ishlatish yoki jinoyat sodir etish uchun kuch bilan qo‘rqitish tushuniladi. Bu ta'rif bosqinchilikni
o'g'irlik, talonchilik yoki hujum kabi boshqa jinoyatlardan ajratib turadi. Kuch ishlatish yoki
kuch ishlatish bilan tahdid qilish ushbu jinoyat sodir etilganligini aniqlashning asosiy
elementidir.Oʻzbekistondagi bosqinchilikning eʼtiborga molik xususiyatlaridan biri uning
guruh boʻlib oʻgʻrilik bilan bogʻliqligidir. Bir guruh shaxslar bosqinchilik harakatlarini sodir
etish uchun hamkorlik qilsa, jinoyat dinamikasi sezilarli darajada o'zgaradi. Guruh a'zolari
o'rtasidagi muvofiqlashtirish, rollarni taqsimlash va jamoaviy javobgarlik bunday ishlarni
tergov qilish va ta'qib qilishni murakkablashtiradi
1
.
O‘zbekistondagi jinoiy bosqinchilik harakati uni boshqa jinoyatlardan ajratib turadigan
o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Masalan, bosqinchilik harakatini rejalashtirish va amalga oshirish
oldindan o'ylash, majburlash va qo'rqitish elementlarini o'z ichiga oladi. Jabrlanuvchiga
psixologik ta'sir ko'rsatish, tahdidlardan foydalanish va zo'ravonlik darajasi ushbu jinoyatning
og'irligiga yordam beradi.Oʻzbekistonga bostirib kirishning koʻp holatlarida jinoyatning asosiy
motivi moddiy manfaat boʻlib xizmat qiladi. Jismoniy shaxslar jabrlanuvchidan noqonuniy
ravishda pul, qimmatbaho buyumlar yoki mol-mulk olish uchun bosqinchilikka murojaat
qilishlari mumkin
2
.
Iqtisodiy omillar va jinoiy xatti-harakatlarning kesishishi samarali oldini olish choralari
va huquqni qo'llash strategiyasi zarurligini ta'kidlaydi.O‘zbekistonga bosqinchilikni sodir
etishda aybdor deb topilgan shaxslar katta huquqiy oqibatlarga, jumladan, qamoq, jarima va
boshqa jazolarga duchor bo‘ladilar. Jazoning og'irligi jinoyat sodir etilgan holatlarga,
jabrlanuvchiga yetkazilgan zararning darajasiga, qurol yoki zo'ravonlik kabi og'irlashtiruvchi
1
Б.Б.Муродов. Хусусий айблов институтини қўллаш самарадорлигини ошириш йўллари // Хусусий айблов ва
ярашув институтларини такомиллаштириш чоралари: Республика илмий-амалий конференцияси
материаллари. Т:Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2015й.Б. 34-40.
2
Б.Б.Муродов. “Жиноятларни тергов қилиш методикаси” фанидан ўқув дастури. Т.: Ўзбекистон Республикаси
ИИВ Академияси, 2012. Б.24
`
84
omillarning mavjudligiga qarab o'zgaradi.Jinoyat huquqi sohasida bosqinchilik harakati
hududiy suverenitetga, xalqaro munosabatlarga va xalqlar xavfsizligiga ta’sir ko‘rsatishi tufayli
ayniqsa katta ahamiyatga ega
3
. Bosqinchilik jinoyatini bir-biridan ajratib turadigan narsa uning
mohiyati, ta’siri va huquqiy oqibatlarini belgilovchi o‘ziga xos belgilardir.Bosqinchilik jinoyati
o‘z mohiyatiga ko‘ra suveren davlat hududiga boshqa davlat yoki subyekt tomonidan qonuniy
asoslarsiz yoki roziligisiz majburan bostirib kirishni ko‘zda tutadi. Ushbu tajovuzkorlik
harakati xalqaro huquqning asosiy tamoyillarini, xususan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti
Nizomida mustahkamlangan davlatlar o'rtasidagi nizolarni hal qilishda kuch ishlatishni
taqiqlashni buzadi. Bosqinning og'irligi uning mintaqalarni beqarorlashtirish, nizolarni
qo'zg'atish
va
xalqlar
o'rtasida
tinch-totuv
yashash
asoslarini
buzish
salohiyatidadir.Bosqinchilik jinoyatini sodir etishning asosiy xususiyatlaridan biri bu kabi
harakatlarni tartibga soluvchi murakkab huquqiy bazadir
4
.
Xalqaro huquq, jumladan, shartnomalar, konventsiyalar va odat me'yorlari bosqinchilik
harakatlarini amalga oshiruvchilar uchun tajovuzni va oqibatlarini taqiqlashning aniq
parametrlarini belgilaydi.Zamonaviy urushning murakkabliklari, jumladan, gibrid
taktikalardan, kiberhujumlardan va dezinformatsion kampaniyalardan foydalanish
bosqinchilikning anʼanaviy va noanʼanaviy shakllari oʻrtasidagi chegaralarni yoʻqotib,
tajovuzkorlik harakatlarini aniqlash, ularga tegishli boʻlish va ularga javob qaytarishda yangi
muammolarni keltirib chiqardi.Bosqinchilik oqibatlari ko'pincha chuqur gumanitar
oqibatlarga olib keladi, jumladan, aholining ko'chishi, infratuzilmaning vayron bo'lishi,
hayotning yo'qolishi va jabrlangan jamoalar uchun uzoq davom etadigan jarohatlar
5
. Mojaro
zonalarida tinch aholini himoya qilish va inson huquqlarini himoya qilish mas'uliyati
bosqinchilik oqibatlarini bartaraf etish va aybdorlarni o'z harakatlari uchun javobgarlikka
tortishda muhim masalaga aylanadi.Bosqinchilik jinoyati tajovuzning o‘ziga xos va tabiatan
buzg‘unchi shakli bo‘lib, global tartib, xalqaro xavfsizlik va qonun ustuvorligi uchun jiddiy
muammolar tug‘diradi
6
.
Bosqinchilik jinoyatini sodir etishning o‘ziga xos xususiyatlarini tushunish huquqiy,
axloqiy, siyosiy va gumanitar jihatlarni hisobga olgan holda ko‘p qirrali yondashuvni talab
qiladi. Suverenitet, tajovuz qilmaslik va nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish tamoyillarini
qo‘llabquvvatlagan holda, biz xalqaro hamjamiyat barqarorligi va yaxlitligini himoya qilgan
holda bo‘lajak bosqinchilik harakatlarining oldini olishga intilamiz.Oʻzbekistonda Bosqinchilik
jinoyati jabrlanuvchiga zoʻrlik ishlatib yoxud unga zoʻrlik qilish bilan qoʻrqitib sodir etilgan
3
Ш.Ш.Суюнов. Гиёҳвандлик воситаларини, уларнинг аналогларини ёки психотроп моддаларини сотиш
мақсадисиз ноқонуний ишлаб чиқариш, олиш, сақлаш, жинояти тушунчаси // Жамият ва инновация. – 2025. – В.
6. – Но 1/С. – Б. 267-277.
4
Ш.Ш.Суюнов.
Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилишдан
иборат жиноятларни квалификатсия қилишнинг муҳим жиҳатлари. “Талқин ва тадқиқотлар” Республика илмий-
услубий журнали 10сони. 01.10.2022 йил Б. 105-109.
5
Ш.Ш.Суюнов. Гиёҳвандлик воситаларини, уларнинг аналогларини ёки психотроп моддаларини сотиш
мақсадисиз ноқонуний ишлаб чиқариш, олиш, сақлаш, жинояти тушунчаси // Жамият ва инновация. – 2025. – В.
6. – Но 1/С. – Б. 267-277.
6
Ш.С.Агоев., Асатуллаев Д
. Ахборот технологиялари соҳасидаги ўғирлик жиноятларни тергов қилишнинг ўзига хос
хусусиятлари //Общественные науки в современном мире: теоретические и практические исследования. – 2024. – Т.
3. – №. 7. – С. 31-35.
`
85
boʻlsa, jinoyatchi molmulki musodara etilib, 5 yildan 8 yilgacha ozodlikdan mahrum qilinadi.
Boqinchoning xavflilik darajasiga qarab, jazoning yana ham ogʻir turlari belgilangan. Masalan,
Bosqinchilik juda koʻp miqdordagi mulk talontaroji bilan bogliq holda oʻta xavfli residivist yoki
uyushgan guruh tomonidan sodir etilsa, jinoyatchilar molmulki musodara qilinadi va ularga 15
yildan 20 yilgacha ozodlikdan mahrum etish haqida jazo belgilanadi
7
.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, O'zbekistonda bosqinchilik yoki bosqinchilik jinoyati
huquqshunoslar va huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan chuqur tushunishni talab
qiluvchi o'ziga xos xususiyatlar bilan tavsiflanadi. Bosqinchilik jinoyatlarining o‘ziga xos
xususiyatlarini ajratib ko‘rsatish orqali biz bunday huquqbuzarliklarning oldini olish, tergov
qilish va ta’qib qilish borasidagi sa’yharakatlarni kuchaytirishimiz mumkin. O‘zbekistonda
bosqinchilik jinoyatlariga qarshi kurashishda qonun ustuvorligini ta’minlash va shaxslarning
huquqlarini himoya qilish muhim ahamiyatga ega
8
.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси.
2.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 25.01.2020 йилдаги
Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // [Електрон манба].
3.
Ўзбекистон юридик энциклопедияси. –Т., 2009. – Б. 199.
4.
Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Т.4. –Т., 2002. – Б. 47.
5.
Б.Б.Муродов.
Жиноят-протсессуал қонун нормаларини эркинлаштириш йўллари //
Олий юридик ўқув юртларида инсон ҳуқуқлари муҳофазасини таъминловчи
фанларнинг ўқитишнинг замонавий муаммолари. Тошкент. Ўзбекистон Миллий
университети ҳуқуқшунослик факултети 2009. Б. 66-69.
6.
Б.Б.Муродов.
Жиноят-протсессуал муносабатларда ҳимоячининг иштироки //
“Адвокатлик фаолияти: назария ва амалиёт масалалари” мавзусидаги илмий-амалий
конференция материаллари. ЎзР Президенти ҳузуридаги Амалдаги қонун ҳужжатлари
мониторинги институти. – Тошкент, 2010. Б. 171-175.
7.
Б.Б.Муродов.
Хусусий айблов институтини қўллаш самарадорлигини ошириш
йўллари // Хусусий айблов ва ярашув институтларини такомиллаштириш чоралари:
Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. Т:Ўзбекистон Республикаси
ИИВ Академияси, 2015й.Б. 34-40.
8.
Б.Б.Муродов.
“Жиноятларни тергов қилиш методикаси” фанидан ўқув дастури. Т.:
Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2012. Б.24
9.
Ш.Ш.Суюнов.
Гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан қонунга
хилоф равишда муомала қилишдан иборат жиноятларни квалификатсия қилишнинг
муҳим жиҳатлари. “Талқин ва тадқиқотлар” Республика илмий-услубий журнали
7
А.Т.Аширбоев. Cуриштирув ва дастлабки терговни тўхтатиш институти: халқаро тажриба ва ўзбекистон
қонунчилигини такомиллаштириш истиқболлари //Общественные науки в современном мире: теоретические и
практические исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 14. – С. 37-42.
8
Н.Қ.Усманалиев. “Оқилона муддат” тамоийилини жорий этиш назарий ва амалий жиҳатлари //Наука и
инновации в системе образования. – 2025. – Т. 4. – №. 3. – С. 44-50.
`
86
10сони. 01.10.2022 йил Б. 105-109.
10.
Ш.Ш.Суюнов.
Компютер техника воситалари орқали содир этилган фирибгарлик
жинояти турлари. “Замонавий дунёда педагогика ва психология” номли Республика
илмий-амалий конференцияси. 9.06.2023 йил
11.
Ш.Ш.Суюнов.
Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш тергов харакатининг
жиноят содир этган шахсларни аниқлаш хамда уларнинг айбини исботлашдаги
ахамияти. “Замонавий дунёда педагогика ва психология” номли Республика илмий-
амалий конференцияси.
12.
Ш.Ш.Суюнов.
Гиёҳвандлик воситаларини, уларнинг аналогларини ёки психотроп
моддаларини сотиш мақсадисиз ноқонуний ишлаб чиқариш, олиш, сақлаш, жинояти
тушунчаси // Жамият ва инновация. – 2025. – В. 6. – Но 1/С. – Б. 267-277.
13.
А.Т.Аширбоев.
Айбланувчининг қаерда эканлиги номаълум бўлган ҳолларда
жиноят ишини тўхтатишнинг назарий ва амалий жиҳатлари. Жамият ва инновациялар
№ 1 (2024).– 2024. – 314-320 б.
14.
А.Т.Аширбоев.
Жиноят
ишини
тўхтатиш
тушунчаси
ва
аҳамияти.
Эксмерткриминалистик фаолият: истиқболлар ва инновациялар мавзусидаги халқаро
конференция материллари тўплами. Т., Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар
вазирлиги Академияси, 2023. – Б. 381-388.
15.
А.Т.Аширбоев.
Айбланувчининг иштирокини таъминлаш имкони бўлмаган
тақдирда дастлабки терговни тўхтатиш: Назария ва амалиёт. Ўзбекистон Республикаси
Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг Ахборотномаси № 1 (2024).– 2024.
95-98 б.
16.
А.Т.Аширбоев
. Cуриштирув ва дастлабки терговни тўхтатиш институти: халқаро
тажриба
ва
ўзбекистон
қонунчилигини
такомиллаштириш
истиқболлари
//Общественные науки в современном мире: теоретические и практические
исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 14. – С. 37-42.
17.
Н.Қ.Усманалиев.
“Оқилона муддат” тамоийилини жорий этиш назарий ва амалий
жиҳатлари //Наука и инновации в системе образования. – 2025. – Т. 4. – №. 3. – С. 44-50.
18.
Н.Қ.Усманалиев.
Жиноят ишини юритишни тўхтатиш ва тиклаш муддатлари билан
боғлиқ айрим мулоҳазалар //Теоретические аспекты становления педагогических наук.
– 2025. – Т. 4. – №. 6. – С. 40-47.
19.
Н.Қ.Усманалиев.
Протсессуал
муддатларнинг
ҳисоблашда
қўлланилувчи
меъзонларнинг айрим жиҳатлари //проблемс анд солутионс оф сcиентифиc анд
инновативе ресеарч. – 2024. – Т. 1. – №. 3. – С. 25-30.
20.
Н.Қ.Усманалиев. Байназов Ж
. Ўғирлик жинояти бўйича ҳодиса содир бўлган жойни
кўздан кечириш тергов ҳаракатининг янги усуллари //Наука и инновации в системе
образования. – 2024. – Т. 3. – №. 8. – С. 69-74.
21.
Ш.С.Агоев., Шакирова С
. Қийнаш жиноятини тергов қилиш: назария ва амалиёт
//Развитие и инновации в науке. –2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 75-81.
22.
Ш.С.Агоев., Абдухамидов А
. Гувохлантириш тергов харакатини ўтказишнинг
ахамияти //Общественные науки в современном мире: теоретические и практические
исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 7. – С. 49-51.
23.
Ш.С.Агоев., Асатуллаев Д
. Ахборот технологиялари соҳасидаги ўғирлик
`
87
жиноятларни тергов қилишнинг ўзига хос хусусиятлари //Общественные науки в
современном мире: теоретические и практические исследования. – 2024. – Т. 3. – №. 7. –
С. 31-35.
24.
Ш.С.Агоев., Ташев У
. Экспертиза фаолиятининг арманистон республикаси жиноят-
протсессуал қонунчилигидаги ҳуқуқий асослари //Развитие и инновации в науке. –
2024. – Т. 3. – №. 6. – С. 48-56.
25.
Хушвактова Н.А
. Факторы, препятствующие эффективному использо-ванию
общественного участия в досудебном производстве / Н.А. Хушвактова // Теоретические
аспекты юриспруденции и вопросы правоприменения: сб. ст. по материалам LXV
Международной научно-практической конференции «Теорети¬ческие аспекты
юриспруденции и вопросы правоприменения». – № 11(65). – Москва, Изд. «Интернаука»,
2022. DOI:10.32743/25419889.2022.11.65.346588
26.
Хушвактова Н.А
. Коррупцияга оид жиноятларни фош қилиш ва тергов қилишда
жамоатчилик ёрдамидан фойдаланиш // «Давлат бошқаруви соҳасида коррупциявий
хавф-хатарларни бартараф этиш механизмларини такомиллаштириш масалалари»:
республика илмий-амалий конференцияси тўплами – Тошкент давлат юридик
университетининг ихтисослаштирилган филиали, Т: 2022. Б.78-83.
