`
117
TA’LIM SIFATI MONITORINGI TIZIMINI RIVOJLANTIRISHNING
DOLZARBLIGI VA ZAMONAVIY YONDASHUVLARI
Dusnazarov Umidjon Muminjonovich
Mustaqil tadqiqotchi,
A.Avloniy nomidagi pedagogik mahorat milliy instituti
E-mail: umiddusnazarov@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.15637251
Annotatsiya:
Mazkur tezisda ta’lim sifati monitoringi tizimining mohiyati, uning
rivojlanish bosqichlari va xalqaro tajribalar asosida takomillashtirish yo‘llari ko‘rib chiqiladi.
Monitoring jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash, tahlil qilish, aniqlik va
shaffoflikni ta’minlash orqali ta’lim sifatini oshirish imkoniyatlari yoritiladi.
Kalit so’zlar:
ta’lim sifati, monitoring tizimi, baholash, diagnostika, raqamli vositalar,
shaffoflik, strategik boshqaruv.
Annotation:
This thesis explores the essence and importance of the education quality
monitoring system, its developmental stages, and ways to improve it based on international
best practices. It emphasizes the need for analytical and data-driven decision-making by
integrating modern information technologies into the monitoring process. The paper also
highlights how this system can serve not only as a statistical reporting tool but also as a
strategic mechanism to diagnose real problems, generate solutions, and ensure transparency
in the management of educational reforms.
Key words:
education quality, monitoring system, evaluation, diagnostics, digital tools,
transparency, strategic management.
Kirish
Bugungi kunda ta’lim sifati har qanday davlatning taraqqiyot darajasi, iqtisodiy
barqarorligi va xalqaro maydondagi raqobatbardoshligining muhim omillaridan biri sifatida
e’tirof etilmoqda. Zero, zamonaviy bilimga ega, kreativ fikrlovchi va malakali kadrlarni
yetishtirish — faqatgina ta’lim tizimining sifatiga bog‘liqdir. Shu nuqtai nazardan qaralganda,
ta’lim sifati monitoringi nafaqat baholash vositasi, balki boshqaruvning strategik mexanizmi
sifatida ham muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekistonning so‘nggi yillarda ta’lim sohasida
amalga oshirayotgan islohotlari, xususan, Prezident qaror va farmonlarida ta’limdagi
samaradorlik va sifatni oshirish masalalariga alohida urg‘u berilayotgani bunga yaqqol
misoldir.
Asosiy qism
1. Ta’lim sifati monitoringining mazmuni va vazifalari
Zamonaviy boshqaruv konsepsiyalariga ko‘ra, ta’lim tizimi faqatgina bilim berish emas,
balki natijadorlikni ta’minlash va strategik rivojlanish manbai sifatida qaralmoqda. Bu esa
ta’lim sifatini doimiy nazorat qilish, baholash va tahlil qilish mexanizmlarini ishlab chiqishni
talab etadi. Ta’lim sifati monitoringi — bu ta’lim jarayonining real holatini aniqlash, natijalarini
baholash va chuqur tahlil qilishga yo‘naltirilgan tizimdir.
1
Ta’lim sifati ustuvor masalaga aylangan hozirgi davrda monitoring tizimini yo‘lga qo‘yish
har qanday islohotning poydevori bo‘lishi lozim. Chunki natijalarga asoslangan boshqaruv
1
“Ta’lim sifati monitoringi asoslari”, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Toshkent, 2022.
`
118
faqatgina aniq va tizimli axborot mavjud bo‘lgan taqdirdagina to‘g‘ri qarorlar chiqarishga
xizmat qiladi. Bu tizim orqali nafaqat mavjud holat aniqlanadi, balki har bir o‘quv muassasasi
yoki hudud bo‘yicha individual yondashuv shakllantirish imkoniyati ham paydo bo‘ladi.
Amaliyotda esa bu o‘qituvchilarning malakasini oshirish, o‘quvchilarning ehtiyojlarini aniqlash
va ta’lim mazmunini zamon talablariga moslashtirishda muhim rol o‘ynaydi.
Yuqorida tilga olingan tizm quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi:
O‘quv jarayonining samaradorligini aniqlash;
2
O‘quvchi va pedagoglarning yutuq va muammolarini tahlil qilish;
Ta’lim muassasalari reytingini shakllantirish orqali raqobat muhitini yaratish;
3
Qaror qabul qilishda asos bo‘ladigan statistik va sifat ko‘rsatkichlariga asoslangan
axborotlarni jamlash.
4
Ta’lim sifatini monitoring qilish tizimi nafaqat yuqoridagi vazifalarni bajarar ekan, balki
ta’limda samaradorlikni oshirish, mavjud resurslardan oqilona foydalanish va islohotlarning
natijadorligini tahlil qilishda ham beqiyos ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, ushbu tizim orqali
pedagogik jarayon ishtirokchilarining — o‘qituvchi, o‘quvchi va ota-onalarning — holati,
ehtiyojlari va fikrlari inobatga olingan holda boshqaruv qarorlari qabul qilinishi mumkin.
Amaliyotda esa bu yondashuv nafaqat tizimning ichki sifatini, balki ishtirokchilar o‘rtasidagi
ishonch va hamkorlik muhitini mustahkamlashga xizmat qiladi.
Monitoring faqat statistik ko‘rsatkichlarni yig‘ish bilan cheklanmaydi. U ko‘p hollarda:
sifat diagnostikasi,
chuqur tahliliy yondashuv,
uzviy bog‘liq omillarni aniqlash,
tavsiyalar ishlab chiqish kabi murakkab tahlil bosqichlarini ham o‘z ichiga oladi.
5
Izohlab o’tish joizki, oddiy statistik ma’lumotlar, masalan, o‘quvchilar soni, o‘zlashtirish
darajasi yoki bitiruvchilar natijalari — bu faqatgina monitoringning boshlang‘ich bosqichidir.
Asosiy maqsad esa raqamlar ortida yashiringan holatni — ta’lim jarayonining asl sifat holatini,
o‘quvchilarning chuqur bilimga ega bo‘lish darajasini, pedagogik uslublarning samaradorligini
aniqlashdir.
Masalan, diagnostika orqali o‘quvchilarning muayyan fanlardagi bilim bo‘shliqlari
aniqlansa, chuqur tahliliy yondashuv bu muammolarning sabablarini — metodika,
o‘qituvchining yondashuvi, hattoki psixologik omillar bilan bog‘liq jihatlarni o‘rganadi.
Shuningdek, uzviy bog‘liq omillar — ya’ni maktab infratuzilmasi, darslik sifati, oila bilan bog‘liq
sharoitlar kabi omillarni hisobga olish monitoring natijalarini ancha haqqoniy va foydali qiladi.
Aynan mana shu ko‘p bosqichli yondashuv monitoring tizimining eng kuchli tomonidir.
Chunki u faqat muammo borligini emas, balki uni qanday hal qilish kerakligini ham ko‘rsatadi.
Bu esa ta’lim siyosatini rejalashtirishda ancha samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Shu jihatdan qaralganda, ta’lim sifatini monitoring qilish tizimi zamonaviy ta’lim
boshqaruvining ajralmas tarkibiy qismiga aylanmoqda. O‘zbekiston Respublikasida ham ushbu
2
UNESCO Institute for Statistics. (2022). Education Quality and Learning Outcomes Monitoring.
3
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 28-fevraldagi PQ–140-son Qarori – Ta’lim sifatini baholash
milliy tizimini joriy etish to‘g‘risida.
4
UNESCO Institute for Statistics. (2022). Education Quality and Learning Outcomes Monitoring.
5
World Bank. (2021). Monitoring and Evaluation Systems in Education – Regional Education Strategy Report.
`
119
sohada izchil islohotlar olib borilmoqda. Jumladan, Prezidentning 2020-yil 6-noyabrdagi PF–
6108-sonli Farmoni va 2022-yil 28-fevraldagi PQ–140-sonli Qarorida ta’lim sifati va
samaradorligini oshirish
6
uchun monitoring va baholash tizimini joriy etish alohida
belgilangan.
7
Monitoring jarayoniga raqamli texnologiyalarni tatbiq etish esa uni shaffof, tezkor va
tahliliy qarorlar uchun qulay qiladi. Bu borada UNESCO va Jahon banki tomonidan e’tirof etilgan
xalqaro tajriba ham yurtimizda bosqichma-bosqich joriy etilmoqda.
8
Xulosa
Ta’lim sifati monitoringi tizimi samarador bo‘lishi uchun u faqat statistik hisobotlar
tayyorlovchi mexanizm sifatida emas, balki real muammolarni aniqlovchi va ular asosida
takliflar ishlab chiquvchi tahliliy vosita sifatida faoliyat yuritishi lozim. Xususan, monitoring
natijalari asosida:
har bir hudud yoki muassasa bo‘yicha individual rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish,
o‘qituvchilarning malakasini oshirish bo‘yicha manzilli dasturlarni tuzish,
darslik va o‘quv dasturlarini zamonaviy talablar asosida yangilash,
o‘quvchilarning bilim bo‘shliqlarini bartaraf etishga yo‘naltirilgan amaliy chora-tadbirlar
ishlab chiqish zarur.
Shuningdek, monitoring natijalari ommaga ochiq tarzda e’lon qilinishi, ijtimoiy
muhokama vositasi sifatida qo‘llanilishi ham tizimning shaffofligi va ishonchliligini oshiradi.
Eng asosiysi, ta’lim sifatini baholashda inson omiliga — ya’ni o‘qituvchi va o‘quvchining
hissiyotlari, fikrlari, ehtiyojlari va imkoniyatlariga e’tibor qaratish kerak. Chunki har qanday
raqam ortida inson turadi, inson esa ta’limning markazida bo‘lishi shart.
Xulosa qilib aytganda, ta’lim sifati monitoringi — bu oddiy nazorat vositasi emas, balki
davlat miqyosidagi strategik qarorlarni tayyorlashda tayanch manba bo‘lishi kerak. Ushbu
tizimni chuqurlashtirish va zamonaviylashtirish orqali O‘zbekistonda ta’lim sifatini yangi
bosqichga olib chiqish mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
“Ta’lim sifati monitoringi asoslari”, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Toshkent, 2022.
2.
UNESCO Institute for Statistics. (2022). Education Quality and Learning Outcomes
Monitoring.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 28-fevraldagi PQ–140-son
Qarori – Ta’lim sifatini baholash milliy tizimini joriy etish to‘g‘risida.
4.
UNESCO Institute for Statistics. (2022). Education Quality and Learning Outcomes
Monitoring.
6
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi PF–6108-son Farmoni – Ta’lim sohasida boshqaruv
tizimini takomillashtirish va sifat nazoratini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida.
7
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 28-fevraldagi PQ–140-son Qarori – Ta’lim sifatini baholash
milliy tizimini joriy etish to‘g‘risida.
8
UNESCO Institute for Statistics. (2022). Education Quality and Learning Outcomes Monitoring.
`
120
5.
World Bank. (2021). Monitoring and Evaluation Systems in Education – Regional
Education Strategy Report.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi PF–6108-son Farmoni –
Ta’lim sohasida boshqaruv tizimini takomillashtirish va sifat nazoratini kuchaytirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida.
7.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 28-fevraldagi PQ–140-son
Qarori – Ta’lim sifatini baholash milliy tizimini joriy etish to‘g‘risida.
8.
UNESCO Institute for Statistics. (2022). Education Quality and Learning Outcomes
Monitoring.
