91
TIJORAT BANKLARIDA KPI TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH (“BIZNESNI
RIVOJLANTIRISH BANKI”ATB MISOLIDA)
Akbarov Xursanali Ummatali o’g’li
O’zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16957527
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklari faoliyatining samaradorligini oshirishda
ularning ichki boshqaruv tizimlarini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu
jihatdan, bank tizimida xodimlar va strukturaviy bo‘linmalarning ish faoliyatini baholashda
samarali vosita sifatida KPI (Kalit Ko‘rsatkichlar Indikatorlari – Key Performance Indicators)
tizimi muhim o‘rin tutadi. Ushbu tezisda “Biznesni Rivojlantirish Banki” ATB misolida KPI
tizimini tahlil qilish, uning amaldagi kamchiliklarini aniqlash va uni yanada samarali
shakllantirish yo‘llari ko‘rib chiqiladi.
Tadqiqotda dastlab KPI tizimining nazariy asoslari, ya'ni uning mazmun-mohiyati,
maqsadlari, afzalliklari va qo‘llanilish holatlari o‘rganildi. KPI tizimi xodimlarning ish faoliyatini
ob’ektiv baholash, motivatsiyani oshirish, resurslarni maqsadli yo‘naltirish va umumiy
strategik maqsadlarga erishishni muvofiqlashtirishga xizmat qiladi. Biroq amaliyotda ko‘plab
tijorat banklarida bu tizimning noto‘g‘ri joriy etilishi yoki samarali ishlamasligi kuzatilmoqda.
Shu sababli KPI tizimini konkret misolda – “Biznesni Rivojlantirish Banki” ATB faoliyati asosida
chuqur tahlil qilish muhim hisoblanadi.
Empirik ma’lumotlarga asoslangan holda olib borilgan tahlillar natijasida, mazkur bankda
joriy etilgan KPI tizimi ko‘p hollarda formal tusga ega ekani, ko‘rsatkichlar aniq va
o‘lchanadigan emasligi, strategik maqsadlar bilan uzviy bog‘liq emasligi, shuningdek,
xodimlarning ushbu tizimdan yetarlicha xabardor emasligi aniqlandi. Bundan tashqari,
individual KPI lar va bo‘linma darajasidagi KPI lar orasida uyg‘unlik mavjud emasligi,
samarasizlikning yana bir sababidir.
Tahlil natijalariga asoslanib, quyidagi taklif va tavsiyalar ilgari surildi:
1.
KPI tizimini ishlab chiqishda bankning strategik maqsadlariga mos keluvchi SMART
mezonlariga asoslanish;
2.
Xodimlar darajasida KPI larni individual maqsadlar bilan bog‘lash;
3.
Har bir bo‘linma uchun alohida KPI kartalarni ishlab chiqish va ularni bankning umumiy
natijalariga bog‘lash;
4.
KPI tizimining monitoringi va qayta ko‘rib chiqilish jarayonini avtomatlashtirish orqali
axborot texnologiyalaridan keng foydalanish;
5.
Xodimlarga KPI tizimi bo‘yicha o‘quv-seminarlar o‘tkazish va tizimni tushunarli, ochiq va
motivatsiyalovchi qilish;
6.
Mukofotlash va rag‘batlantirish tizimini KPI natijalari bilan bevosita bog‘lash.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, KPI tizimini to‘g‘ri va izchil joriy qilish orqali bank
faoliyatida shaffoflik, javobgarlik, samaradorlik va raqobatbardoshlik sezilarli darajada oshadi.
“Biznesni Rivojlantirish Banki” ATB misolida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, KPI
tizimini takomillashtirish nafaqat individual xodimlar samaradorligini, balki butun bank tizimi
raqobatbardoshligini ta'minlaydi. Shu boisdan, zamonaviy boshqaruvning bu vositasi tijorat
banklarining strategik taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi va kelgusida bank menejmenti uchun
asosiy e’tibor markazida bo‘lishi lozim. Zero, global moliyaviy bozorlardagi raqobatning
92
kuchayishi, mijozlar talabining ortib borayotgani hamda texnologik innovatsiyalar banklar
oldiga yanada murakkab va yuqori mas’uliyatli vazifalarni qo‘ymoqda. Bunday sharoitda KPI
tizimi — bu shunchaki baholash vositasi emas, balki butun bank faoliyatini natijaga
yo‘naltiruvchi, strategik fikrlashni kuchaytiruvchi, samarali boshqaruvni ta’minlovchi kuchli
boshqaruv mexanizmidir.
Ayniqsa, O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan davlatlarda moliya institutlarining ishonchliligi
va barqarorligi katta ahamiyatga ega bo‘lib, bu borada ichki boshqaruv tizimlarining puxta
tashkil etilishi asosiy omillardan biridir. KPI tizimi yordamida banklar nafaqat mavjud holatni
baholash, balki istiqboldagi o‘sish yo‘nalishlarini belgilab olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu esa
bank resurslaridan oqilona foydalanish, risklarni boshqarish, innovatsion yechimlarni tezkor
joriy qilish va mijozlarga yuqori sifatli xizmatlar ko‘rsatish kabi ustuvor yo‘nalishlarda ijobiy
natijalarga olib keladi.
Shuningdek, KPI tizimi orqali bank xodimlarining har bir faoliyat yo‘nalishi bo‘yicha aniq,
o‘lchovli va natijaga yo‘naltirilgan yondashuv shakllanadi. Bu esa o‘z navbatida mas’uliyat va
tashabbuskorlikni oshiradi, bank ichki muhitida sog‘lom raqobat, ochiqlik va natijaviylik
tamoyillarini qaror toptiradi. Natijada, bank tizimi ichida kuchli korporativ boshqaruv
madaniyati shakllanadi va bu bankning umumiy raqobatbardoshligini oshiradi. Shu jihatdan
olib qaralganda, KPI tizimini takomillashtirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan har bir islohot —
bu bankning nafaqat ichki samaradorligini, balki tashqi bozorlar oldidagi pozitsiyasini ham
mustahkamlovchi muhim qadamdir. Kelgusida ushbu tizimni raqamli texnologiyalar bilan
uyg‘unlashtirish, sun’iy intellekt, tahliliy platformalar (business intelligence) va
avtomatlashtirilgan hisobotlar asosida faoliyatga joriy etish KPI tizimini yanada ilg‘or
bosqichga olib chiqadi.
Demak, KPI tizimini takomillashtirishga qaratilgan sa’y-harakatlar nafaqat hozirgi davrda
bank barqarorligini ta’minlash, balki uzoq muddatli strategik o‘sishni kafolatlash vositasi
sifatida qaralishi zarur. Bu jarayon esa professional menejment, zamonaviy axborot
texnologiyalari va doimiy monitoring asosida amalga oshirilgandagina o‘z samarasini beradi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, PF-5992-son, 2020-yil 12-may. “Bank
tizimini isloh qilish va moliyaviy barqarorligini ta'minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2024).
O‘zbekiston bank tizimi
rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari
. – Toshkent: MB matbuoti.
3.
Karimov A.X., Rasulov B.S. (2022).
Bank ishi va moliyaviy menejment asoslari
. – Toshkent:
“Iqtisodiyot” nashriyoti.
4.
Maxmudov O.R. (2023). Tijorat banklarida samarali boshqaruv tizimlari: KPI asosidagi
yondashuvlar. //
“Moliyaviy tadqiqotlar” jurnali
, №2(11), 45-53-betlar.
5.
Norqulov M.S. (2021).
Korxona va tashkilotlarda KPI tizimini shakllantirish va baholash
mexanizmlari
. – Toshkent: Ilm ziyo nashriyoti.
6.
Kaplan, R. S., & Norton, D. P. (2001).
The Strategy-Focused Organization: How Balanced
Scorecard Companies Thrive in the New Business Environment
. Boston: Harvard Business Press.
7.
Parmenter, D. (2015).
Key Performance Indicators: Developing, Implementing, and Using
93
Winning KPIs
(3rd ed.). – New York: Wiley & Sons.
8.
OECD (2020).
Banking performance indicators: Measuring efficiency and effectiveness
. –
Paris: OECD Publishing.
9.
PwC (2023).
Global Banking Outlook: Redefining performance in banking sector
. [Online].
Mavjud: https://www.pwc.com/gbo2023
10.
World Bank (2021).
Financial Sector Assessment: Strengthening performance
management in banks
. – Washington D.C.: World Bank Group.
11.
Deloitte (2022).
Key trends in banking performance metrics
. [Online]
https://www.deloitte.com/insights/banking-kpi-2022
12.
Biznesni Rivojlantirish Banki ATB yillik hisobotlari (2022–2024). – Ichki hujjatlar, bank
13.
Mirzaev A.B. (2020). KPI tizimining bank tizimidagi o‘rni va undagi islohlar. //
Bank ishi
va menejment
, №4, 20-28-betlar.
