119
TA’LIM LOYIHALARIDA SIFAT NAZORATINI TAKOMILLASHTIRISH
YO’LLARI (XUSUSIY OLIY TA’LIM MUASSASALARI MISOLIDA)
G’afurov Umid Jalol o’g’li
O’zbekiston Respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16957828
O‘zbekiston ta’lim tizimida xususiy sektorning jadal rivojlanishi so‘nggi yillarda sezilarli
darajada ortdi. 2017-yilda mamlakatda atigi 1 ta xususiy oliy ta’lim muassasasi faoliyat
yuritgan bo‘lsa, 2024-yil holatiga kelib ularning soni 98 taga yetdi. Bu ko‘rsatkich yetti yil ichida
ta’limdagi xususiy sektor ulushining 98 barobarga oshganini bildiradi. Bunday keskin
kengayish, albatta, oliy ta’lim xizmatlarining ommalashuvi va fuqarolarning ta’limga bo‘lgan
ehtiyojining kuchayganini ko‘rsatadi. Biroq bu jarayon ta’lim loyihalarida sifatni kafolatlash
mexanizmlarining mavjudligi va ularning samaradorligini ham dolzarb masalaga aylantiradi.
Amalda ko‘pchilik xususiy OTMlar o‘z o‘quv faoliyatini boshlaganiga bir necha yil bo‘lgan bo‘lsa-
da, ta’lim loyihalarining sifat nazorati bo‘yicha tizimli yondashuvga ega emas.
1.
2023-yilda Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi va UNESCO hamkorligida o‘tkazilgan
monitoring natijalariga ko‘ra, o‘rganilgan 50 ta yirik xususiy OTMdan faqat 11 tasida (ya’ni 22
foizida) to‘liq ishlovchi ichki sifat nazorati bo‘limi mavjud bo‘lib, muntazam faoliyat olib boradi.
Qolgan 39 ta muassasada esa sifat bo‘limi shaklida mavjud bo‘lsa-da, u faol emas yoki faqat
hisobot tayyorlash bilan cheklanadi. Ichki sifat nazoratining bo‘shligidan kelib chiqib, o‘quv
dasturlarining muvofiqligi, baholash tizimlarining adolatliligi va talabalar ehtiyojlarining tahlili
yetarlicha e’tiborga olinmaydi.
2.
O‘qituvchilarning ilmiy va pedagogik salohiyati xususiy OTMlarda sezilarli farq qilmoqda.
Ta’lim sifatini baholash agentligi 2023-yilda 35 ta xususiy OTMda o‘tkazgan tekshiruvda
aniqlanishicha, o‘qituvchilarning 38 foizi fan nomzodi yoki ilmiy darajaga ega, 62 foizi esa
asosan ishlab chiqarish sohasidan jalb qilingan yoki boshqa OTMlardan o‘rinbosar sifatida dars
o‘tuvchi shaxslardir. Bu o‘qituvchilarning aksariyatida pedagogik metodika va baholash
tamoyillariga oid yetarli bilim bo‘lmasligini anglatadi. 17 ta OTMda esa umuman ichki malaka
oshirish dasturi mavjud emas.
3.
Ta’lim dasturlarining mazmuni va tuzilmasi mehnat bozoriga mos bo‘lishi lozim. Biroq
2024-yil boshida o‘tkazilgan tahlillarga ko‘ra, 98 ta xususiy OTMdan faqat 24 tasi (24,5 foiz) o‘z
ta’lim dasturlarini bozor ehtiyojlari asosida ishlab chiqqan. Qolgan muassasalar asosan davlat
OTMlarining mavjud o‘quv rejalari yoki boshqa nodavlat muassasalarning nusxalariga
tayangan. Bu esa bitiruvchilarni real ish muhitiga tayyorlashda jiddiy muammolar tug‘diradi.
2023-yilda xususiy OTM bitiruvchilarining faqat 47 foizi o‘qishni tugatgandan so‘ng 6 oy ichida
mutaxassisligi bo‘yicha ish topa olgan.
4.
Ta’lim loyihalarining yana bir muhim jihati — bu talabalar fikriga asoslangan o‘zgarishlar
kiritish jarayoni. Bugungi kunda 14 ta xususiy OTMda talabalar tomonidan dars jarayoni,
baholash mezonlari va o‘qituvchi faoliyatini baholash imkoniyati mavjud. 2023-yilda 30 ta
OTMda o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, talabalar 42 foizi baholash adolatsizligini, 34 foizi
darslar mazmunining amaliyotdan uzoqligini bildirgan. Shuningdek, talabalar 45 foiz hollarda
o‘z fikrlarining rahbariyatga yetib borishiga ishonmasliklarini tan olgan.
120
5.
Ta’lim loyihalarida loyihaviy yondashuv muhim o‘rin tutadi. Afsuski, hozirda ko‘pchilik
xususiy OTMlarda loyiha asosida o‘qitish faqat bitiruv kurslari yoki yakuniy topshiriqlar
darajasida qo‘llanilmoqda. Kurs davomida real loyihalar asosida ish olib borish tizimi yo‘lga
qo‘yilmagan. Biroq xalqaro tajribalarga ko‘ra, loyiha asosida o‘qitish modeli o‘zlashtirish
darajasini o‘rtacha 30–35 foizga oshiradi. Shu sababli har bir semestrda kamida bir necha
amaliy loyiha asosida o‘qitish shaklini joriy etish ta’lim sifatini oshiradi.
6.
Xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, ta’limda sifatni kafolatlashda mustaqil akkreditatsiya
agentliklarining roli beqiyos. 2024-yil holatiga ko‘ra, O‘zbekistondagi 98 ta xususiy OTMdan
atigi 8 tasi xalqaro akkreditatsiyaga ega. Bu 8,2 foiz degani. Solishtirish uchun, Turkiyada bu
ko‘rsatkich 38 foizni tashkil etadi. Buyuk Britaniyada esa barcha xususiy OTMlar har uch yilda
bir marta QAA (Quality Assurance Agency) tomonidan mustaqil baholanadi. Ushbu tizimda
talaba fikri, o‘quv natijalari, o‘qituvchi salohiyati va muassasaning strategik rivojlanish rejalari
asosiy baholash mezonlari hisoblanadi.
7.
O‘zbekiston hukumati tomonidan 2023-yilda “Oliy ta’limda sifat kafolati to‘g‘risida”gi
nizom qabul qilindi. Ushbu hujjatga muvofiq, barcha OTMlar ichki sifat monitoringi tizimini
joriy etishi shart qilib belgilandi. Rejaga ko‘ra, 2025-yilgacha xususiy OTMlarning kamida 70
foizida ichki sifat kafolati bo‘limlari faoliyat ko‘rsatishi lozim. Shuningdek, Innovatsion
rivojlanish agentligi tomonidan ishlab chiqilgan dasturning maqsadi — har yili kamida 1 000
nafar o‘qituvchini xalqaro o‘quv dasturlari orqali malaka oshirishga yuborishdir. Bu orqali 2 yil
ichida xususiy sektor pedagoglarining metodik tayyorgarlik darajasi 30 foizga yaxshilanishi
kutilmoqda.
8.
Ta’lim sifatini rag‘batlantirish uchun mustaqil reyting tizimlarini joriy etish muhim
ahamiyatga ega. Shu yo‘nalishda 2024-yildan boshlab “Talabaga yo‘naltirilgan OTMlar reytingi”
loyihasi amalga oshirilishi rejalashtirilgan. Unda talaba ishtiroki, o‘quv dasturlarining amaliy
mazmuni, bitiruvchilarning bandlik ko‘rsatkichi kabi 15 dan ortiq mezon asosida baholash
tizimi shakllantiriladi. Bunday tizim xususiy OTMlar o‘rtasida sog‘lom raqobatni shakllantirib,
sifatli ta’limga yo‘naltiradi.
Xulosa qilib aytganda, xususiy oliy ta’lim muassasalarida sifat nazoratini takomillashtirish
— bu nafaqat ta’lim sifati, balki mamlakat intellektual salohiyatining o‘sishini ta’minlovchi
omildir. Sifat kafolati tizimlarini joriy etish, o‘qituvchilarning malakasini oshirish, talabalar
fikrini hisobga olish, o‘quv dasturlarini bozor talablariga moslashtirish va xalqaro
akkreditatsiyalarga erishish orqali O‘zbekiston xususiy oliy ta’lim sektorida barqaror va
raqobatbardosh rivojlanishga erishish mumkin.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ilm-fan va innovatsiyalar sohasida davlat
siyosatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–5117-sonli qarori. – T.:
Adolat, 2021.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ta’lim sifatini nazorat qilish tizimini
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 456-son qarori. – T.: Adolat, 2020.
121
3.
Qodirov A.Q., Abdullayeva S.X. Ta’lim sifatini baholash va nazorat qilishning zamonaviy
usullari. – Toshkent: O‘qituvchi, 2020. – 180 b.
4.
Azizxo‘jaeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. – Toshkent: TDPU,
2019. – 320 b.
5.
Mamarasulov X.T., Usmonov B.O. Oliy ta’lim tizimida sifatni boshqarish. – Toshkent:
Iqtisod-Moliya, 2021. – 210 b.
6.
Tohirov Sh.A. Oliy ta’limda loyiha boshqaruvi asoslari. – Toshkent: Innovatsiya, 2022. –
192 b.
7.
Abdurahmonov Q.X., Karimov N.R. Ta’lim tizimidagi menejment: nazariya va amaliyot. –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 276 b.
8.
Rahimov A., Nishonova S. Oliy ta’limda sifat menejmenti. – Toshkent: TDYU nashriyoti,
2021. – 164 b.
9.
Karimova M.X. Xususiy oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini boshqarishning
metodologik asoslari // Ijtimoiy fanlar jurnali. – 2023. – №1. – B. 45–52.
10.
ISO 21001:2018 – Educational organizations — Management systems for educational
organizations — Requirements with guidance for use. – Moskva: Standartinform, 2018. – 65 b.
