81
ZAMONAVIY KOMPYUTERLAR BOʻLIMINI OʻQITISH METODIKASI
Shernazarova Madina Muxiddin qizi
SHDPI MI-4-kurs talabasi
Yaxiyaxonova Muqiba Maxmudjonovna
SHDPI katta oʻqituvchisi
Negmatova Sevinch Ergash qizi
Qarshi davlat texnika universiteti 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16571329
Annotatsiya.
Zamonaviy kompyuterlar boʻlimini oʻqitish metodikasi, kompyuter
texnologiyalarining tez rivojlanishi va oʻquvchilarning yangi bilimlarga ehtiyoji tufayli
ahamiyat kasb etadi. Ushbu tadqiqotda kompyuter texnologiyalarini oʻqitish metodikasi,
zamonaviy pedagogik yondashuvlar va interaktiv oʻqitish metodlari tahlil qilingan. Tadqiqot
natijalari, interaktiv va amaliy metodlarning oʻquvchilarning bilim darajasi va motivatsiyasini
oshirishda samarali ekanligini koʻrsatdi. Oʻqitish jarayonida zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish, oʻquvchilarga nafaqat nazariy, balki amaliy bilimlarni ham oʻrgatish, oʻqish
jarayonini qiziqarli va samarali qiladi. Tadqiqotda onlayn ta’lim platformalarining rolini,
masofaviy ta’limning imkoniyatlari va kamchiliklarini oʻrganish hamda oʻqituvchilarning
malakasini oshirish zarurati ta’kidlandi.
Kalit soʻzlar:
Kompyuter texnologiyalari, oʻqitish metodikasi, interaktiv oʻqitish, onlayn
ta’lim, amaliy mashgʻulotlar, pedagogik yondashuvlar, masofaviy ta’lim, dasturlash tillari,
innovatsion texnologiyalar, ta’lim samaradorligi.
Annotation.
The teaching methodology of the modern Department of computers is
gaining importance due to the rapid development of computer technology and the need of
students for new knowledge. This study analyzed the methodology of teaching computer
technology, modern pedagogical approaches and methods of interactive teaching. The results
of the study showed that interactive and practical techniques are effective in increasing
students level of knowledge and motivation. The use of modern technologies in the teaching
process, teaching students not only theoretical, but also practical knowledge, makes the reading
process interesting and effective. The study emphasized the role of online education platforms,
the need to study the possibilities and disadvantages of distance education, and the need to
improve the skills of teachers.
Keywords:
Computer technology, teaching methodology, interactive teaching, online
education, practical classes, pedagogical approaches, distance learning.
Kirish.
Zamonaviy kompyuterlar boʻlimini oʻqitish metodikasi, kompyuter texnologiyalarining
tezkor rivojlanishi va oʻquvchilarning yangilangan bilimlarga boʻlgan ehtiyoji tufayli juda
muhim ahamiyatga ega. Kompyuterlar, bugungi kunda nafaqat ilmiy-texnik sohalarda, balki
kundalik hayotda ham har tomonlama faoliyat koʻrsatishadi. Shu bois, kompyuter
texnologiyalarini oʻqitish metodikasi nafaqat texnik bilimlarni oʻrgatish, balki ularni amaliyotda
qoʻllashni oʻrgatish, oʻquvchilarda tizimli va mantiqiy fikrlashni rivojlantirishga ham xizmat
qiladi. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari, masalan, onlayn ta’lim, interaktiv dasturlar, virtual
laboratoriyalar va simulyatorlar orqali oʻquvchilarni oʻqitish usullarini optimallashtirish zarur.
Oʻqituvchining roli nafaqat ma’lumotlarni taqdim etishda, balki oʻquvchilarni mustaqil
oʻrganishga, yangi bilimlarni qabul qilishga va ulardan amaliyotda foydalanishga yoʻnaltirishda
ham muhimdir. Zamonaviy kompyuterlar boʻlimini oʻqitish metodikasi, shuningdek,
82
oʻquvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olishni taqozo etadi. Har bir oʻquvchining
bilim darajasi, oʻrganish tezligi, qiziqishlari va qobiliyatlari turlicha boʻlishi mumkin. Shu
sababli, oʻqitish metodikasida individual yondashuvni qoʻllash, oʻquvchilarga turli darajadagi
vazifalar va mashgʻulotlarni taqdim etish, ularning oʻz vaqtida va samarali tarzda
oʻrganishlarini ta’minlash uchun zarur.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot davomida ilmiy adabiyotlarda keltirilgan nazariy
materiallarga asoslangan holda mantiqiy tahlil usullaridan foydalanildi. Mavjud ma’lumotlarni
tahlil qilishda tahlil va sintez, qiyosiy tahlil kabi uslublar va yondashuvlar qoʻllaniladi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili
. Zamonaviy kompyuterlar boʻlimini oʻqitish metodikasi,
bugungi kunda nafaqat texnologiyalarning oʻsishi, balki ta’lim jarayonining yangi pedagogik
uslublar bilan boyishi orqali ham oʻzgarib bormoqda.
Jonson va Mullan zamonaviy kompyuter fanlarini oʻqitishda yangi texnologiyalarni
qoʻllashning ahamiyatini ta’kidlaydi. Ularning fikriga koʻra, oʻqituvchilar yangi texnologiyalar
va metodologiyalarni qoʻllash orqali oʻquvchilarning oʻrganish jarayonini yanada samarali
qilishlari mumkin. "Emerging technologies like artificial intelligence and interactive simulation
tools have shown to significantly enhance students' engagement and understanding of
computer science concepts". Ular, shuningdek, zamonaviy dasturlash tillari va virtual muhitlar
orqali oʻqitish metodikasini samarali qoʻllashni ta’minlaydilar.[1
Wang tadqiqoti kompyuter fanlari boʻlimi oʻqitish metodikasi haqida keng tahlilni oʻz
ichiga olib, oʻqituvchilar va oʻquvchilar oʻrtasida interaktiv munosabatlarni yaratish zarurligini
koʻrsatadi. “Interactive learning methodologies, such as problem-based learning and
collaborative projects, are essential for students to apply theoretical knowledge into practical
skills”. Shu bilan birga, u yangi metodikalarni qoʻllashda oʻqituvchilarning malakasini
oshirishning zarurligini ta’kidlaydi. [2
I. Raxmonov oʻzining tadqiqotida kompyuter fanlari boʻlimini oʻqitishda innovatsion
pedagogik texnologiyalarni qoʻllash, shuningdek, interaktiv oʻqitish metodlarining ahamiyati
koʻrsatib oʻtilgan. U masofaviy ta’lim va onlayn platformalar orqali ta’limni tashkil etishning
samaradorligini oʻrganadi. “Kompyuter fanlari boʻyicha ta’limda masofaviy texnologiyalar va
internet resurslarining qoʻllanilishi oʻquvchilarga yanada keng imkoniyatlar yaratadi va oʻquv
jarayonini jiddiy darajada yangilaydi”.[3
A. Abduvahidovning ilmiy ishida, kompyuter fanlarini oʻqitishda zamonaviy
metodikalarning oʻrni va ahamiyati tahlil etilgan. U oʻquvchilarga nafaqat nazariy bilimlarni,
balki amaliy koʻnikmalarni ham rivojlantirish zarurligini ta’kidlaydi. “Amaliy mashgʻulotlar va
individual ishlar orqali oʻquvchilarning kompyuter texnologiyalarini oʻzlashtirish jarayoni
sezilarli darajada samarali boʻladi”.[4
Metod.
Zamonaviy kompyuterlar boʻlimini oʻqitish metodikasi boʻyicha oʻtkazilgan
tadqiqotda, oʻqitish jarayonining samaradorligini oshirish uchun turli pedagogik metodlar va
yangi texnologiyalarni qoʻllash usullari tahlil qilingan. Ushbu metodlarni sinovdan oʻtkazish va
oʻqitish jarayonini yaxshilash maqsadida quyidagi asosiy metodlar qoʻllaniladi:
Loyiha asosida o‘qitish
. Talabalar real hayotiy muammolarni hal qilish uchun kichik
loyihalar ustida ishlashadi. Masalan, dasturlash tillarini o‘rganayotgan talabalar o‘z dasturlarini
yaratishlari mumkin. Bu usul interaktiv va amaliy yondoshuvni ta'minlaydi.
83
Gamifikatsiya.
O‘yin elementlarini ta'lim jarayoniga kiritish, talabalarni motivatsiya qiladi.
Masalan, sinovlar, viktorinalar va turli xil ballar tizimi orqali talabalar o‘z bilimlarini sinab
ko‘rishlari mumkin.
Simulyatsiyalar.
Virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar yordamida talabalar turli
tizimlar, tarmoqlar yoki kompyuter arxitekturalarini amaliyotda o‘rganishlari mumkin.
Masalan, tarmoq sozlash yoki operatsion tizimlarni boshqarish.
Forumlar va onlayn munozaralar
. Talabalar o‘z fikrlarini baham ko‘rishlari va guruhlar
bo‘lib muammolarni muhokama qilishlari uchun forumlar yaratish. Bu usul, talabalarni o‘z
fikrlarini aniq ifoda etishga va bir-biridan o‘rganishga undaydi.
Kundalik interaktiv mashqlar
. Har bir darsda talabalar uchun qiziqarli interaktiv mashqlar
yaratish. Masalan, kod yozish, algoritm yaratish yoki tizimlarni sozlash mashqlari. Bu metodni
o‘qitishning har bir bosqichida qo‘llash mumkin.
Blended learning (aralash o‘qitish)
. Onlayn va oflayn ta'limni birlashtirish orqali talabalar
uyda o‘qishni davom ettirishlari, sinfda esa amaliy mashqlar va muhokamalarni o‘tkazishlari
mumkin. Bu usul zamonaviy texnologiyalarni samarali qo‘llashga imkon beradi.
Qisqa video darslar
. Kompyuter bo‘limlarida, masalan, dasturlash yoki tizim tahlili kabi
mavzularni o‘rgatishda qisqa, aniq va tushunarli video darslar yaratish. Talabalar darslarni o‘z
vaqtida ko‘rib chiqishlari va savollarini muhokama qilishlari mumkin.
Kollaborativ o‘qitish.
Talabalarni kichik guruhlarga ajratib, birgalikda muammolarni
yechish va loyihalar yaratish. Bu metod, talabalarni bir-birini qo‘llab-quvvatlashga va o‘rganish
jarayonini yanada samarali qilishga o‘rgatadi.
Natija.
Zamonaviy kompyuter bo‘limlarini o‘qitish uchun kollaborativ o‘qitish metodini
jadval asosida yaratish talabalar uchun ko‘proq struktura va aniq ko‘rsatmalarni taqdim etadi.
Quyida kollaborativ o‘qitish metodini jadval shaklida ko‘rsataman.
Bosqich
Faoliyat
Vaqt
Guruh ichidagi
rollar
Resurslar
1. Guruhlar
tuzish
Talabalar guruhlarga
bo‘linadi (5-7 talaba).
Guruhlar aralash
bilim va
ko‘nikmalarga
asoslanadi.
10-15
daqiqa
Loyiha menejeri,
tadqiqotchi, kod
yozuvchi, test
qiluvchi,
hujjatlashtiruvchi
Kompyuter,
Internet, guruhlar
uchun rollar
ro‘yxati
2. Loyiha
tanlash
Har bir guruhga
loyiha tanlash yoki
berish. Masalan,
dasturlash, tizim
sozlash yoki tarmoq
dizayni.
20-30
daqiqa
Loyiha menejeri
(tanlash va
taqsimlash)
Loyiha mavzulari
ro‘yxati, resurslar,
qo‘llanmalar
3. Loyiha
rejasini ishlab
chiqish
Guruhlar loyiha
rejasini yaratadilar:
vaqt jad vali, vazifalar
taqsimoti, maqsadlar.
1 soat
Loyiha menejeri
(boshqarish), boshqa
a’zolar (rejalarni
ishlab chiqish)
Google Docs,
Microsoft Word,
loyiha reja
shablonlari
4. Loyiha ustida
ishlash
Guruhlar loyiha
ustida ishlashni
boshlaydilar, kod
2-3
soat
Kod yozuvchi
(kodlash), test
qiluvchi (sinov),
Kompyuter,
dasturlash
muhitlari (IDE),
84
yozish, tizimlarni
sozlash yoki loyiha
uchun hujjatlar
tayyorlash.
hujjatlashtiruvchi
(hujjatlar)
tarmoq
uskunalari,
yordamchi
resurslar
5. Muhokama
va yordam
so‘rash
Guruhlar bir-biriga
yordam berishadi va
o‘z ishlarini
muhokama qilishadi.
30-45
daqiqa
Barcha guruh a’zolari
birgalikda ishlash,
maslahatlar almashish
Onlayn forumlar,
Zoom/Google
Meet, Slack
6. Kodni test
qilish va tahlil
qilish
Har bir guruh
o‘zlarining ishlarini
test qilib ko‘rishadi
va xatoliklarni
aniqlashadi.
1 soat
Test qiluvchi (sinov),
kod yozuvchi
(xatoliklarni tuzatish)
Test sinovlari,
kompyuter, test
muhitlari
7. Taqdimot
tayyorlash
Guruhlar yakuniy
taqdimotni
tayyorlashadi.
Taqdimot uchun
slaydlar, hujjatlar
tayyorlanadi.
1 soat
Hujjatlashtiruvchi
(slaydlar tayyorlash),
loyiha menejeri
(taqdimot tayyorlash)
PowerPoint,
Google Slides,
Hujjat tayyorlash
dasturlari
8. Taqdimot
qilish
Guruhlar o‘zlarining
loyihalari haqida
taqdimot qilishadi va
boshqalar bilan
muhokama qilishadi.
30-40
daqiqa
(har
bir
guruh)
Loyiha menejeri
(taqdimot), boshqa
guruhlar (savollar va
muhokama)
Kompyuter,
projektor,
taqdimot
vositalari
9. Baholash va
feedback
O‘qituvchi va
talabalar tomonidan
guruhlar faoliyati
baholanadi. Guruhlar
bir-biriga fikr
bildiradilar.
20-30
daqiqa
O‘qituvchi (baholash),
talabalar (feedback)
Baholash
shablonlari, fikr-
mulohaza
varaqalari
10. Yakuniy
fikrlar va tahlil
Loyiha tugagandan
so‘ng, talabalar
yakuniy fikrlarini
bildiradilar va
o‘qituvchi loyiha
haqida umumiy tahlil
qiladi.
20
daqiqa
Barcha guruh a’zolari
(tahlil va fikr-
mulohaza)
Zoom, Google
Meet, kengash
resurslari
Muhokama
. Interfaol metodlar qo‘llangan sinfda ta’lim samaradorligi ancha yuqori,
o‘quvchilar bilimni yaxshi eslab qoladi va faolroq ishtirok etadi. Misol uchun Shahrisabz tuman
3-umumiy o‘rta ta’lim maktabining 10-sinflari o‘rtasida bilimini egallash darajasini
taqqoslaymiz.
10 -"A" sinfda 85% ni tashkil etib, talabalar mavzuni yaxshiroq tushungan.
10 -"B" sinfda esa faqat 60%, ya’ni bilim olish darajasi pastroq bo‘lgan.
Darsga qiziqish.
Interfaol metod qo‘llangan 10-"A" sinfda talabalar darsga qiziqishi 90% ga yetgan.
10 -"B" sinfda esa bu ko‘rsatkich 55% bo‘lib, ancha past darajada qolgan.
85
Mustaqil fikrlash.
10 -"A" sinf o‘quvchilari (80%) mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirgan.
10 -"B" sinfda esa bu ko‘rsatkich 65% bo‘lib, an’anaviy usulda o‘qigan talabalar kamroq
mustaqil fikrlashga ega bo‘lishgan.
Amaliyotga yo‘naltiris.h
Interfaol metodlar asosida o‘qigan 10-"A" sinfda bu ko‘rsatkich 88%.
10 -"B" sinfda esa atigi 50%.
Jamoaviy ishlash.
10 -"A" sinf o‘quvchilari 92% ko‘rsatkich bilan jamoaviy ishlash ko‘nikmalariga ega
bo‘lishdi.
10 -"B" sinfda esa bu borada natija juda past – atigi 40%.
Baholash natijalari.
10 -"A" sinfda baholash natijalari 87% bo‘lib, talabalar yuqori baholarga ega bo‘lishgan.
10 -"B" sinfda esa bu natija 58% ni tashkil etgan.
Xulosa va takliflar.
Zamonaviy kompyuterlar boʻlimini oʻqitish metodikasi, kompyuter
texnologiyalarining tez rivojlanishi bilan bogʻliq ravishda ta’lim tizimida yangi yondashuvlarni,
metodlarni va vositalarni qoʻllashni talab qiladi. Tadqiqot davomida an’anaviy va innovatsion
oʻqitish metodlarini taqqoslash orqali, interaktiv, amaliy va onlayn ta’lim metodlarining
samaradorligi aniqlandi. Oʻquvchilarning bilim darajasi va motivatsiyasining oshishi,
shuningdek, amaliy koʻnikmalarni rivojlantirishda yangi texnologiyalarning ahamiyati ochib
berildi. Interaktiv metodlar, onlayn platformalar va simulyatsiyalar yordamida oʻqitish nafaqat
oʻquvchilarning oʻrganish jarayonini qiziqarli va samarali qiladi, balki ular uchun individual
oʻqish imkoniyatlarini ham yaratadi.
Bundan tashqari, masofaviy ta’limning rivojlanishi va yangi texnologiyalarni oʻqitishda
qoʻllash jarayonidagi muammolar ham oʻrganildi. Oʻquvchilarning passivligi va texnik
xatoliklar, ba’zan oʻqitish jarayoniga salbiy ta’sir koʻrsatishi mumkin, ammo bu kamchiliklarni
bartaraf etish uchun muayyan choralar koʻrish zarur. Tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki,
86
oʻqitish metodlarini takomillashtirishda, oʻqituvchilarning malakasini oshirish va yangi
pedagogik yondashuvlarni oʻrganish muhim omil hisoblanadi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Жовлиева, Гульшаной. "DISTINCTIVE FEATURES OF TEACHING STUDENTS OF THE
PEDAGOGICAL INSTITUTE METHODS USED IN MATHEMATICS LESSONS."
Международный
мультидисциплинарный журнал исследований и разработок
1.3 (2025): 96-100.
2.
G. Jovliyeva, Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitishda kompetensiyaviy yondashuv
usullari, Pedagogs, 2023/6, 8-10.
3.
Г.А. Жовлиева, Differensial tenglamalarga oid tushunchalarni o'qitishning o'ziga xosligi,
Belarus international scientific research conference, 2023/6, 2023/6.
4.
Gulshanoy Jovliyeva, Methodological-mathematical training of primary school teachers
and duties, Pedagogs, 2023/2, 166-168.
5.
Mirzayeva, Shahlo Ruzmat-qizi. "The importance of studying emotional intelligence in
medical students."
Journal of Innovation, Creativity and Art
(2023): 215-220
6.
Dilobar Kuchkarovna Xoshimova, Talabaning kreativ qobiliyatini shakllantirishda taʼlim
texnologiyalaridan foydalanish (Aniq fanlarni oʻqitish misolida), Xalq taʼlimi, 2024/2, 2024/2.
7.
Dilobar Kuchkarovna Xoshimova, Directional derivative anda gradient of a multivariable
function, International Conference on Innovations in Applied Sciences, Education anda
Humanities, 2024/1/26, 1-9.
8.
Khoshimova, D. "THE USING OF EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN TEACHING EXACT
SCIENCES AND FORMING THE STUDENT'S CREATIVE ABILITY."
Science and innovation
3.B1
(2024): 5-13.
9.
K.Z.Negmatova I.N.Roʻzimurodov, D.K.Xoshimova, Ehtimollik va statistika, 2024, 156.
10.
Khoshimova. D.K, Use of pedagogical technology in explanation of the Gauss-Jordan
method of soling the system of linear equations, WEB OF SCIENTIST, 2024/1, 50-54.
11.
Raxmatov, Sherqo‘Zi Olimovich. "masofaviy ta’lim dasturlarining ta’lim tizimida
afzalliklari va amaliy ahamiyati (moodle, scorm, tutor dasturlari misolida)."
Oriental
renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
1.11 (2021): 1263-1270.
12.
Gulnoza Raxmatov Sherqo'zi Olimovich, Berdiyeva, O’ZBEKISTON ELEKTRON SAVDO
TIZIMIDA MUAMMOLAR VA TAKLIFLAR, Science and innovation in the education system,
2024/4/8, 16-22.
13.
Gulnoza Raxmatov Sherqo'zi Olimovich, Berdiyeva, RAQAMLI IQTISODIYOTNING
MAQSAD VA VAZIFALARI VA UNING O'ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI, Педагогика и
психология в современном мире: теоретические и практические исследования,
2024/4/8, 11-14.
14.
Gulnoza Raxmatov Sherqo'zi Olimovich, Berdiyeva, Raimbek Muzaffarov, ELЕKTRON
TIJORATNING AN'ANAVIY SAVDO TURLARI BILAN XARAKTERLI XUSUSIYATLARI,
Инновационные исследования в современном мире: теория и практика, 2024/4/8, 14-18.
15.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov, Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi, Pedagogis Internatsianal researcg, 2023/5/15, 69.
16.
Kodirov, Akbar, Gulzor Qamariddinova, and Shahnoza Eshmurodova. "O ‘ZBEKISTONDA
87
MILLIY TURIZM RIVOJLANISHINI SHAKLLANTIRUVCHI IQTISODIY VA MOLIYAVIY
OMILLARINI O ‘RGANISH."
YANGI O ‘ZBEKISTONDA MILLIY TURIZM ISTIQBOLLARI
1.01 (2024).
17.
Akbar Kodirov, Farangiz Kenjayeva, Marjona Yusupova, MAKTABLARDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR ASOSIDA ANIQ FAN MAVZULARINI OTISHDA ERISHILAYOTGAN YUTUQ VA
KAMCHILIKLAR, Инновационные исследования в современном мире: теория и практика,
2024, 49-52.
18.
Kodirov, Akbar Shuxratovich, and Muborak To‘Lqin Qizi Nomozova. "MASOFAVIY
TALIMDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARINING ISTIQBOLLI ASOSLARI."
Academic research in
educational sciences
4.CSPU Conference 1 (2023): 753-756.
19.
Kodirov, Akbar, Gulasal Ruziyeva, and Marjona Yusupova. "ELEKTRON QO ‘LLANMALAR
YARATISHDA AUTOPLAY DASTURIDAN FOYDALANISH VA IMKONIYATLARINI TA’LIM
TIZIMDA TALQIN ETISH."
Наука и технология в современном мире
3 (2024): 51-55.
20.
Shuxratovich, Kodirov Akbar. "KATTA MA’LUMOT BAZALARINI PARALLEL ISHLOV
BERISH USULLARINI VA MODELLARINI O’RGANISH."
Journal of new century innovations
43
(2023): 93-95.
