15
AYOLLAR TADBIRKORLIGINI RIVOJLANTIRISHDA TIJORAT BANKLARINING
O’RNI
Turayeva Nasiba Muxiddin qizi
O’zbekiston respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15852266
O‘zbekiston iqtisodiyotida ayollar tadbirkorligini rivojlantirish ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotning ajralmas qismi hisoblanadi. Ayollarni iqtisodiy faollikka keng jalb etish,
ularning biznes sohasidagi ishtirokini kengaytirish orqali nafaqat bandlik muammosi hal
etiladi, balki oilaviy farovonlik, jamiyatdagi tenglik va inklyuziv iqtisodiy o‘sish ham
ta’minlanadi. So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida gender tengligini ta’minlash, ayollar
uchun qulay biznes muhitini shakllantirish borasida keng ko‘lamli islohotlar amalga
oshirilmoqda. Bu jarayonda tijorat banklarining roli beqiyos bo‘lib, ular kreditlash, moliyaviy
xizmatlar ko‘rsatish, maslahatlar berish hamda ayollar tadbirkorligiga ko‘maklashuvchi
maxsus dasturlar orqali faol ishtirok etmoqda.
Tijorat banklari tomonidan ayollar uchun ajratilayotgan imtiyozli kreditlar soni yildan-
yilga ortib bormoqda. Xususan, “Ayollar daftari” tizimi orqali tanlab olingan ayollar uchun
belgilangan foiz stavkasi bilan kreditlar ajratilishi, ularni biznes yuritishga yo‘naltirishda
muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda. Kredit resurslariga qulay va tezkor kirish imkoniyati
ayollar tomonidan yangi tadbirkorlik subyektlari tashkil etilishi, mavjud bizneslarni
kengaytirish, ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish faoliyatini yo‘lga qo‘yishda asosiy moliyaviy
manba bo‘lmoqda. Banklar tomonidan kredit berishdan tashqari, ayollarni moliyaviy
savodxonligini oshirish, ular uchun maxsus seminar-treninglar tashkil etish orqali ham
dolzarb muammolar yechilmoqda.
Ayni paytda tijorat banklari tomonidan ayollar tadbirkorligiga yo‘naltirilgan maxsus
bank mahsulotlari joriy etilmoqda. Bu mahsulotlar orasida qisqa muddatli, garovsiz yoki
pasaytirilgan garov talabi bilan ajratiladigan mikrokreditlar, ayollar startaplarini
moliyalashtirish uchun soddalashtirilgan tartibdagi kredit liniyalari va yosh tadbirkor ayollar
uchun alohida shartlardagi kredit paketlarini qayd etish mumkin. Bunday mahsulotlar ayollar
orasida tadbirkorlik faoliyatini boshlashga bo‘lgan ishonchni oshirib, ularni rasmiy iqtisodiy
faoliyatga jalb etadi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, Xotin-qizlar qo‘mitasi, Iqtisodiyot
va moliya vazirligi hamda xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikda tijorat banklari
ishtirokida bir nechta yirik loyihalar amalga oshirilmoqda. “Ayollarni iqtisodiy qo‘llab-
quvvatlash” dasturi, Xalqaro valyuta jamg‘armasi va Osiyo taraqqiyot banki bilan
hamkorlikdagi genderga yo‘naltirilgan moliyalashtirish loyihalari bunga misol bo‘la oladi.
Ushbu dasturlar orqali minglab ayollar o‘z bizneslarini yo‘lga qo‘ymoqda, ularning ijtimoiy-
iqtisodiy faolligi ortib bormoqda.
Tijorat banklarining ushbu yo‘nalishdagi sa’y-harakatlari hududiy nuqtayi nazardan
ham o‘z aksini topmoqda. Xususan, qishloq joylarda yashovchi ayollar uchun alohida kredit
liniyalari joriy etilgan bo‘lib, bunda ularning kasanachilik, hunarmandchilik, qishloq xo‘jaligi
bilan bog‘liq loyihalarini moliyalashtirish ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Mahalliy
16
banklar tomonidan “mobil bank xizmatlari” va “mini-banklar” orqali ayollarga xizmat
ko‘rsatishning kengaytirilgan shakllari joriy etilmoqda.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, ayollar tadbirkorligini rivojlantirishda faqat kreditlash
emas, balki maslahat-axborot xizmatlari, mentorlash va biznes-reja tuzishda yordam
ko‘rsatish kabi xizmatlar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tijorat banklari bu borada xalqaro
amaliyotdan foydalangan holda o‘zining “biznes markazlari”ni tashkil etmoqda. Bu
markazlarda ayollarga biznesni yuritish, moliyaviy hisobotlarni yuritish, raqamli marketing
va onlayn savdo bo‘yicha bilimlar berilmoqda.
Bank sektorida gender tengligini ta’minlash, xodimlar orasida ayollar sonini oshirish,
ayollarning bank boshqaruv lavozimlariga tayinlanishi orqali ham ijobiy o‘zgarishlar
kuzatilmoqda. Bu esa, bank tizimining o‘zida ham ayollar huquqlarining himoya qilinayotgani
va gender yondashuv tatbiq etilayotganidan dalolat beradi. Shu bilan birga, ayollar uchun
mo‘ljallangan moliyaviy texnologiyalar – masalan, mobil ilovalar orqali kredit olish, masofaviy
hisob-kitob tizimlaridan foydalanish, elektron banking xizmatlari ayollarga qulaylik
yaratmoqda.
Biroq, mavjud ijobiy siljishlarga qaramay, bir qator muammolar ham mavjud. Jumladan,
ayrim holatlarda ayollar moliyaviy savodxonlik darajasi pastligi sababli kreditdan oqilona
foydalana olmayapti. Shuningdek, garov ta’minoti bilan bog‘liq cheklovlar, ba’zi hollarda
hujjatlarni rasmiylashtirishdagi murakkabliklar ayollarning bank xizmatlaridan to‘liq
foydalana olmasligiga sabab bo‘lmoqda. Bu holatlar tijorat banklari uchun yana-da
moslashuvchan, innovatsion va genderga yo‘naltirilgan yondashuvlarni ishlab chiqishni
taqozo etadi.
Shuningdek, tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, ayollar tomonidan olinayotgan
kreditlarning katta qismi kichik hajmli va qisqa muddatli bo‘lib, bu ularning yirikroq
loyihalarga kirishishini cheklab qo‘yadi. Shu bois, tijorat banklari tomonidan ayollarga
mo‘ljallangan yirik investitsion loyihalar uchun uzoq muddatli, past foizli moliyalashtirish
liniyalarini kengaytirish lozim. Bundan tashqari, ayollar klasterlarini rivojlantirish,
kooperatsiyalar orqali ularning biznesini birlashtirish ham bank kreditlarining qaytarilishi va
samaradorligini oshirishda muhim omil hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklari ayollar tadbirkorligini rivojlantirishda hal qiluvchi
rol o‘ynab kelmoqda. Ular orqali ayollarning iqtisodiy imkoniyatlari kengaymoqda, bandlik
oshmoqda, oilaviy daromadlar barqarorlashmoqda. Davlat siyosatining ustuvor
yo‘nalishlaridan biri sifatida ayollar tadbirkorligiga e’tibor yanada kuchaytirilmoqda va bu
jarayonda tijorat banklari asosiy moliyaviy tayanch sifatida maydonga chiqmoqda. Kelgusida
banklar faoliyatida gender tengligini chuqur integratsiyalash, ayollar uchun maxsus kreditlar,
raqamli yechimlar va maslahat xizmatlari orqali bu yo‘nalishdagi yutuqlarni mustahkamlash
lozim.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 7-martdagi PQ–130-son qarori “Xotin-
qizlarning ijtimoiy faolligini oshirish va ularni qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”.
17
2.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki (2023).
Bank tizimi faoliyati tahlili: statistik
sharh
. Toshkent.
3.
Iqtisodiyot va moliya vazirligi (2024).
Ayollar tadbirkorligini moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash dasturlari
. Rasmiy axborot byulleteni.
4.
Xotin-qizlar qo‘mitasi (2023).
Ayollar daftari faoliyatining samaradorligini oshirish
yo‘llari
. Toshkent.
5.
Karimov, M. (2022).
O‘zbekistonda tadbirkorlikni rivojlantirishning moliyaviy
mexanizmlari
. Ilmiy-uslubiy qo‘llanma. Toshkent moliya instituti.
6.
Toshmatova, S. (2021).
Gender tengligi va moliyaviy inklyuziya masalalari
. “Ijtimoiy
fanlar” jurnali, №4.
7.
Asian Development Bank (ADB). (2023).
Gender and Finance: Women’s Access to Credit in
Central Asia
. Manila: ADB Publications.
8.
Moliya instituti ilmiy jurnali (2023).
Tijorat banklari faoliyatida gender yondashuv:
nazariya va amaliyot
. №2.
9.
World Bank Group. (2022).
Empowering Women Entrepreneurs through Financial
Inclusion in Emerging Economies
. Washington, D.C.
10.
Abdullayeva, N. (2021).
Ayollar tadbirkorligini rag‘batlantirishda davlat va bank tizimi
hamkorligi
. “Iqtisodiyot va innovatsiyalar” jurnali, №3.
