26
BYUDJET TASHKILOTLARIDA DAVLAT XARIDLARINI AMALGA
OSHIRISHNING O`ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Abduvaliyeva Nilufar Hikmatillayevna
O`zbekiston respublikasi
Bank-moliya akademiyasi 2-kurs tinglovchisi
Tel: +99897 757 57 75
https://doi.org/10.5281/zenodo.15636903
Byudjet tashkilotlarida davlat xaridlarini amalga oshirishdagi o‘ziga xos xususiyatlari
ya`ni byudjet tashkilotlarida davlat xaridlarini amalga oshirishning o‘ziga xos xususiyatlari
quyidagi jihatlarga ega: Shaffoflik va adolat: Byudjet tashkilotlarining asosiy xususiyati ularning
jamiyat uchun xizmat qilishi va davlat resurslaridan samarali foydalanishdir. Shu sababli,
davlat xaridlarida shaffoflik va adolatni ta'minlash juda muhimdir. Xaridlar jarayoni ochiq va
shaffof bo‘lishi kerak, bu esa korrupsiyaning oldini olishga yordam beradi. Me'yoriy hujjatlar
va reglamentlarga rioya etish
:
Davlat xaridlari tizimi qat'iy qonuniy va reglamentar hujjatlar
asosida tashkil etiladi. Bu hujjatlar xaridlar jarayonining barcha bosqichlarini tartibga soladi,
shu jumladan tenderlarni o‘tkazish, shartnomalarni imzolash, to‘lovlarni amalga oshirish va
boshqalar
.
Moliyaviy resurslarni tejamkorlik bilan boshqarish
:
Byudjet tashkilotlari davlatdan
ajratilgan mablag‘larni samarali va maqsadli ishlatishlari kerak. Bu, o‘z navbatida, davlat
xaridlarini amalga oshirishda iqtisodiy tejamkorlikni ta'minlashni anglatadi. Raqobatni
rag'batlantirish
:
Davlat xaridlarida raqobatni rag'batlantirish orqali sifatli va arzon tovarlar
hamda xizmatlarni olish imkoniyati yaratiladi. Tenderlar orqali eng yaxshi takliflar qabul
qilinadi va eng foydali shartlar asosida shartnomalar tuziladi. Korrupsiyaga qarshi kurash:
Davlat xaridlari jarayonida korrupsiyaga qarshi kurashish muhim ahamiyatga ega. Bu uchun
tender jarayonlari ochiq bo‘lishi, barcha ishtirokchilarga teng imkoniyatlar berilishi kerak.
Davlat xaridlarini amalga oshirish jarayonida bir qator muammolar mavjud bo‘lishi mumkin.
Me'yoriy hujjatlarning murakkabligi
:
Ba'zan davlat xaridlari bo‘yicha qonunlar va
reglamentlarning murakkabligi va o‘zgarishi, tashkilotlarni qarorlar qabul qilishda
qiyinchiliklarga duchor qilishi mumkin
.
Korrupsiya va noqonuniy amaliyotlar: Davlat
xaridlarini amalga oshirishda korrupsiya va noqonuniy amaliyotlar, shu jumladan, tenderlarni
noto‘g‘ri o‘tkazish, shartnoma shartlarini buzish kabi holatlar uchrashi mumkin. Resurslarning
noaniq taqsimlanishi: Ba'zan byudjet tashkilotlari tomonidan ajratilgan moliyaviy resurslar o‘z
vaqtida va samarali taqsimlanmasligi mumkin. Bu esa xaridlar jarayonining samaradorligiga
salbiy ta'sir ko‘rsatadi. Davlat xaridlarining samaradorligini oshirish bo‘yicha tavsiyalar. Davlat
xaridlarining samaradorligini oshirish uchun quyidagi tavsiyalarni keltirish mumkin. Xaridlar
jarayonini raqamlashtirish: Byudjet tashkilotlarida davlat xaridlarini raqamli tizimlar orqali
amalga oshirish, jarayonlarni tezlashtirish va shaffofligini oshirishga yordam beradi.
Tenderlarni yanada shaffof va adolatli o‘tkazish
:
Tenderlarni yanada ochiq va shaffof tarzda
o‘tkazish, shu jumladan tenderlarning barcha bosqichlarini onlayn platformalarda monitoring
qilish muhimdir. Korrupsiyaga qarshi kurashish: Davlat xaridlari tizimida korrupsiyaga qarshi
kurashish bo‘yicha maxsus amaliyotlarni rivojlantirish va ularning samaradorligini oshirish
zarur
.
O‘quv va treninglar tashkil etish: Byudjet tashkilotlarining xodimlarini davlat xaridlari
tizimi bo‘yicha o‘quv va treninglar bilan ta'minlash, ular tomonidan amalga oshirilayotgan
xaridlar sifatini oshirishga xizmat qiladi. Byudjet tashkilotlarida davlat xaridlarini amalga
oshirishning o‘ziga xos xususiyatlari nafaqat qonuniy va iqtisodiy, balki siyosiy va ijtimoiy
27
ahamiyatga ham ega. Davlat xaridlari tizimi samarali tashkil etilishi kerak, bu esa davlat
resurslaridan maqsadli va tejamkor foydalanishni ta'minlaydi. Shu sababli, byudjet
tashkilotlarida davlat xaridlarini amalga oshirishni yanada takomillashtirish va
samaradorligini oshirish bo‘yicha muhim ishlar amalga oshirilishi zarur.Byudjet tashkilotlarida
davlat xaridlarini amalga oshirishning o‘ziga xos xususiyatlari, nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy
va siyosiy jihatdan ham katta ahamiyatga ega.
Ushbu xaridlar jarayoni orqali davlat tomonidan ajratilgan moliyaviy resurslar samarali
va maqsadli ravishda ishlatilishi lozim. Bu jarayonda shaffoflik, adolat, va qonuniylikni
ta'minlash, davlat xaridlarining samaradorligini oshirish, shuningdek, korrupsiyaning oldini
olish uchun qat'iy choralar ko‘rish zarurdir.Davlat xaridlari tizimining asosiy vazifalaridan biri,
byudjet tashkilotlariga zarur bo‘lgan tovarlar, ishlar va xizmatlarni o‘z vaqtida va sifatli taqdim
etishdir. Bu jarayonda raqobatni rag'batlantirish, barcha ishtirokchilarga teng imkoniyatlar
yaratish va xaridlar jarayonini shaffof boshqarish muhim omillardir. Ayniqsa, tenderlar va
shartnomalar tuzish jarayonida davlatning barcha me'yoriy hujjatlar va reglamentlarga qat'iy
rioya etishini ta'minlash zarur. Davlat xaridlarida samarali boshqaruvning ta'minlanishi,
nafaqat resurslardan oqilona foydalanishni, balki iqtisodiy barqarorlikni, korrupsiyaning oldini
olishni va ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishni o‘z ichiga oladi. Bu tizimning to‘g‘ri ishlashini
ta'minlash uchun davlat xaridlari sohasidagi qonunlar va reglamentlar doimiy ravishda
yangilanib, zamon talablariga moslashishi zarur. Shuningdek, davlat xaridlarini amalga
oshirishda yuzaga keladigan muammolarni bartaraf etish uchun me'yoriy hujjatlarning
murakkabligini kamaytirish, tender jarayonlarini yanada shaffof va adolatli o‘tkazish, va
xaridlar tizimining raqamlashtirilishi zarur. Bu, davlat xaridlari tizimining samaradorligini
oshirishi, moliyaviy resurslarning tejamkor ishlatilishini ta'minlashi va korrupsiyaga qarshi
kurashishga yordam beradi. Bugungi kunda byudjet tashkilotlarida davlat xaridlarini amalga
oshirish dolzarb masalalardan biridir. Byudjet tashkilotlari davlat tomonidan
moliyalashtirilgan tashkilotlar bo'lib, ular asosan jamoat ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan
xizmatlar ko'rsatadilar.
Davlat xaridlari esa ushbu tashkilotlar uchun zarur bo'lgan tovarlar, ishlar va xizmatlarni
ta'minlashning eng muhim usulidir. Xaridlar jarayonining samarali va shaffof tashkil etilishi,
birinchi navbatda, davlat resurslarining oqilona va maqsadli ishlatilishini ta'minlashga xizmat
qiladi. Bu esa o'z navbatida ijtimoiy barqarorlikni, iqtisodiy o'sishni va korrupsiyaga qarshi
kurashni kuchaytiradi. Davlat xaridlarining amalga oshirilishidagi o'ziga xos xususiyatlar, bir
tomondan, byudjet tashkilotlarining yuqori javobgarligini va shaffofligini ta'minlashga, boshqa
tomondan esa, davlatning iqtisodiy siyosatiga mos ravishda xaridlar tizimining samaradorligini
oshirishga yo'naltirilgan. Shuningdek, bu jarayonlar qonuniylik, adolat, va raqobatni ta'minlash
uchun muhim ahamiyatga ega bo'lib, davlat xaridlarini amalga oshirishdagi me'yoriy hujjatlar
va reglamentlarga qat'iy rioya qilish zaruriyatini yuzaga keltiradi. Shu bilan birga, byudjet
tashkilotlari o'z xaridlarini amalga oshirishda iqtisodiy barqarorlikni saqlash, korruptsiyani
oldini olish, hamda resurslardan samarali foydalanish orqali jamiyat uchun maksimal foyda
keltirishga intiladi. Shuning uchun, byudjet tashkilotlarida davlat xaridlarini amalga
oshirishning o'ziga xos xususiyatlari nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy va ijtimoiy jihatdan ham
muhim hisoblanadi.
References:
28
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasining “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi Qonuni (2015-yil 3-aprel);
2.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 30-iyundagi 499-sonli qarori
(Davlat xaridlarini amalga oshirish bo‘yicha tartibni belgilovchi hujjat);
3.
O‘zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida”gi Qonuni
(2017-yil 3-aprel);
4.
O‘zbekiston Respublikasi “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida”gi Qonuni (2014-yil 1-
iyul);
5.
“Budjet kodeksi” (2020-yil 1-yanvar);
6.
World Bank (Dunyo Banki);
7.
United Nations (Birlashgan Millatlar Tashkiloti);
