YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
28
O‘SMIRLAR KIYIMLARI O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARINING MONITORING
TAHLILI
Abulova Parvina Ulug‘bek qizi
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti tayanch doktoranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.13329676
Annotatsiya.
Mazkur maqolada zamonaviy kiyimlarning tasnifi va kiyimning asosiy
xususiyatlari, kiyimlarning sanoat ishlab chiqarilishida inson tanasining shakli, sotsiologik
tadqiqotlarning asosiy tushunchalari, o‘smirlar kiyimlarining o‘ziga xos xususiyatlarini
monitoring tahlil qilish kabi masalalar yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar:
milliy, libos, naqsh, ramziy ma’no, kashta turlari, bodom nusxasi, anor
nusxasi, bezak turlari.
Kirish.
Har qanday davrning maqsadi rivojlanish chizig‘idagi sifat jihatidan noyob
davrlarni bir-biridan ajratib turadigan nuqtalarni aniqlashdir. O‘qituvchilar, fiziologlar va
psixologlar davrlashtirishni qurish uchun turli mezonlarni aniqladilar [1]. Kiyim-kechak
sanoati standartlariga muvofiq o‘smirlik chegaralari mavjud. Zamonaviy kiyimlarning tasnifi
kiyimning asosiy xususiyati sifatida mahsulotning maqsadini belgilovchi himoya funksiyasiga
asoslanadi.
Shu asosda kiyim-kechak maishiy, sport va sanoatga bo‘linadi. Uy-ro‘zg‘or kiyimlari sinfi
eng ko‘p bo‘lib, o‘z navbatida, assortimentga ko‘ra kichik sinflarga bo‘linadi, har bir kichik sinf
turlarga bo‘linadi (ko‘ylaklar, yubkalar, shimlar, jiletlar, ko‘ylaklar va boshqalar) jinsi va
yoshiga qarab, kiyim-kechak ayollar, erkaklar va bolalarga bo‘lingan. Bolalar kiyimlari o‘z
navbatida, jins va yoshga bo‘linadi.
Kiyimlarning sanoat ishlab chiqarilishi inson tanasining shaklini juda aniq aks ettiruvchi
standart raqamlarni aniqlash zaruratini tug‘diradi.
Tipik raqamlarning oqilona tizimi o‘lchovli tipologiya deb ataladi. Bolalarning o‘lchovli
tipologiyasini qurish murakkab vazifadir. Talabalarda o‘sish jarayoni notekis sodir bo‘ladi. Bu
tana hajmi va nisbatlarida yoshga bog‘liq o‘zgarishlarda ifodalanadi. Birlashtirilgan o‘lchovli
tipologiya talabalar populyatsiyasining antropometrik so‘rovi natijalariga asoslanadi. Bunday
tadqiqotlar vaqti-vaqti bilan amalga oshiriladi, chunki tezlashuv jarayoni bolaning va kattalar
aholisining o‘sishi va jismoniy rivojlanishida doimiy o‘zgarishlarga olib keladi [2].
Metodlar.
Tibbiyot va biologiya fanlari nuqtai nazaridan o‘smirlikni ko‘rib chiqaylik.
Rivojlanish psixologiyasi nuqtai nazaridan, yoshni tasniflash mezonlari, birinchi navbatda, har
xil faoliyat turlari bilan, shuningdek, yoshga bog‘liq fiziologiya bilan bog‘liq bo‘lgan tarbiya va
rivojlanishning o‘ziga xos tarixiy, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlari bilan belgilanadi.
Rivojlanishning o‘zini belgilaydigan aqliy funksiyalarning mavjud. Yetakchi mutaxassislar –
L.S.Vygotskiy, E.Erikson, A.N.Leontyev va D.B.Yelkoninlar tomonidan taklif qilingan tasniflarni
ko‘rib chiqaylik.
Birinchi marta yoshni davrlashtirish bo‘yicha tadqiqotni tizimlashtirish L.S.Vygotskiy
tomonidan amalga oshirildi [4]. Shuningdek, u rivojlanishning dialektik modeli va yangi
sifatga o‘tish g‘oyasidan kelib chiqqan holda o‘zining davriyligini taklif qildi. Shu bilan birga
rivojlanishning barqaror va tanqidiy asrlarini (davrlarini) aniqladi. Barqaror davrlarda
rivojlanishdagi daqiqali miqdoriy o‘zgarishlarning sekin va barqaror to‘planishi kuzatiladi va
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
29
tanqidiy davrlarda bu o‘zgarishlar keskin ravishda paydo bo‘ladigan qaytarilmas yangi
shakllanishlar shaklida aniqlanadi.
Jahon psixologiyasida bir vaqtning o‘zida uchta jarayonning rivojlanishiga asos solgan
E.Erikson [3] davriyligi keng qo‘llaniladi: somatik rivojlanish, ijtimoiy rivojlanish va ongli
"men"ning rivojlanishi. U o‘zining fazalar nazariyasini besh o‘lchovda ko‘rib chiqadi:
psixo-sosyal inqirozlar;
murojaat qiluvchi shaxslar doirasi;
ijtimoiy tartib elementlari;
psixo-ijtimoiy usullar;
psixoseksual dinamika;
rivojlanishning 8 bosqichini ajratib turadi.
Birinchi – toʻrtinchi bosqichlar: goʻdaklik, erta bolalik, maktabgacha, maktab yoshi.
Beshinchi bosqich: o‘smirlik (13 yoshdan 18-20 yoshgacha) shaxsiy individuallik, o‘ziga xoslik
yoki o‘ziga xoslikning tarqalishi bilan tavsiflanadi.
A.N.Leontyevning davriyligi yetakchi faoliyatning haqiqiy turiga asoslanadi. Unda
go‘daklik (tug‘ilgandan 2 yoshgacha), erta bolalik (3-5 yosh), maktabgacha bolalik (5-6 yosh),
maktab yoshi (7-11 yosh), o‘smirlik (11-14 yosh) va yoshlik (14-17 yosh) ta’lim va kasbiy
faoliyat bilan bog‘liq .[6].
O‘smirlar o‘rtasida kiyim-kechak afzalliklarini aniqlash uchun monitoring ham katta
ahamiyatga ega. Ijtimoiy jarayonlarni ilmiy tadqiq etishning eng samarali vositalaridan biri
sotsiologik tadqiqotlardir. Ularda ishning ilmiy darajasini oshirish, mazmunini yangilash,
boyitish va yangilash uchun katta imkoniyatlar mavjud. Sotsiologik tadqiqotlar boshqa
vositalar qatori mavjud vaziyatni, o‘rganilayotgan jarayonning samaradorligi va rivojlanish
tendentsiyalarini yetarlicha to‘g‘ri, chuqur va har tomonlama tahlil qilish imkonini beradi.
Natijalar.
Ilmiy tadqiqot tamoyillari tizimi - metodologiya. U ma’lumotlarni yig‘ish va
qayta ishlash bo‘yicha tadqiqot tartiblari, texnikasi, usullari, usullari to‘plamini o‘z ichiga
oladi. Aynan metodologiya to‘plangan faktlar obyektiv bilimlar uchun qanchalik real va
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
30
ishonchli asos bo‘lib xizmat qilishi mumkinligini belgilaydi. Metodologiyani mazmunli
tushunish uning tadqiqot obyektining evristik funktsiyasini amalga oshirishidan kelib chiqadi.
Har qanday nazariy bilimlar tizimi ma’lum bir predmet sohasini tavsiflab, tushuntiribgina
qolmay, shu bilan birga yangi bilimlarni izlash vositasi bo‘lsagina ma’noga ega bo‘ladi.
Metodologiyadan farqli o‘laroq, tadqiqot usullari va protseduralari mavjud
ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash va tahlil qilish uchun ko‘proq yoki kamroq
rasmiylashtirilgan qoidalar tizimidir. Usul ma’lumotlarni yig‘ish, qayta ishlash va tahlil
qilishning asosiy usuli hisoblanadi. Texnika - bu ma’lum bir usuldan samarali foydalanish
uchun maxsus texnikalar to‘plami. Metodologiya - bu ma’lum bir usul bilan bog‘liq bo‘lgan
texnik texnikalar majmuini, shu jumladan xususiy operatsiyalar, ularning ketma-ketligi va
o‘zaro bog‘liqligini bildiruvchi tushuncha.
Tadqiqot maqsadi uni yakuniy natijaga qaratadi, maqsadlar tadqiqot maqsadlariga
erishish uchun javob berilishi kerak bo‘lgan savollarni shakllantiradi.
Tadqiqotning maqsad va vazifalari o‘zaro bog‘langan zanjirlarni tashkil qiladi, bunda har
bir bo‘g‘in boshqa bo‘g‘inlarni ushlab turish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Tadqiqot maqsadini
aniqlash asosiy, alohida va qo‘shimcha muammolarni hal qilish ketma-ketligi shaklida ilmiy
tadqiqot jarayonini yanada tartibga solish imkonini beradi.
Gipoteza butun tadqiqot jarayonini tashkil qiluvchi va uni ichki mantiqqa
bo‘ysundiruvchi asosiy metodologik vositadir. Sotsiologik tadqiqotlarda gipotezalar ijtimoiy
obyektlarning tuzilishi, o‘rganilayotgan ijtimoiy hodisalar o‘rtasidagi bog‘lanishlarning tabiati
va ijtimoiy muammolarni hal qilishning mumkin bo‘lgan yondashuvlari haqidagi asosli
taxminlardir.
Namuna olishning turi va usullari bevosita tadqiqot maqsadlariga va uning farazlariga
bog‘liq. Maqsad qanchalik aniq va farazlar qanchalik aniq shakllantirilsa, namuna olish
masalasi shunchalik to‘g‘ri hal qilinadi.
Munozara.
Bizning holatda, bu aniq harakat usullarini taklif qilish uchun aniq
belgilangan muammoni hal qilishga qaratilgan amaliy sotsiologik tadqiqot. Dasturning uslubiy
bo‘limiga quyidagilar kiradi: muammoni shakllantirish, tadqiqot obyekti va predmetini
aniqlash; maqsadni aniqlash va tadqiqot muammosini qo‘yish; ishchi gipotezalarni ishlab
chiqish.
Dasturning protsessual bo‘limi: asosiy tadqiqot rejasi; kuzatish birliklarining tanlab
olish tizimini asoslash; boshlang‘ich ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil qilishning asosiy tartib-
qoidalarini belgilang.
Keling, sotsiologik tadqiqotlarimizning asosiy tushunchalarini aniqlaylik. Tadqiqot
gipotezasi shundan iboratki, o‘smirning kiyim tanlashi nafaqat ijtimoiy omillar va umumiy
madaniyat darajasiga, balki shaxsning psixologik xususiyatlariga ham bog‘liq.
Tadqiqotning maqsadi – o‘smirlarning temperamenti va qiziqishlariga qarab kiyimning
uslublari va ranglariga bo‘lgan afzalliklarini aniqlashdir.
Tadqiqotning maqsadi – o‘smirlarning temperamenti va qiziqishlariga qarab kiyimning
uslublari va ranglariga bo‘lgan afzalliklarini aniqlashdir. Tadqiqot mavzusi – kundalik kiyim.
Tanlangan so‘rov natijalarining ishonchliligini quyidagi taxminiy baholash juda foydali.
Ishonchlilikning oshishi tanlovda 3% gacha, oddiy – 3 dan 10% gacha, taxminiy – 0 dan 20%
gacha, taxminiy – 20 dan 40% gacha va taxminiy – 40% dan ortiq xatoga yo‘l qo‘yadi [7].
YOSH OLIMLAR
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
in-academy.uz/index.php/yo
31
Xulosa.
Birlamchi empirik ma’lumotlarni yig‘ish usullarining uchta asosiy sinfi mavjud:
to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuzatish, hujjatlarni tahlil qilish va so‘rovlar. So‘rovlar odamlarning
subyektiv dunyosi, ularning moyilligi, motivlari va fikrlari haqida ma’lumot olishning ajralmas
usuli hisoblanadi. So‘rov usullari: intervyu va anketalar. Anketa so‘rovi qat'iy belgilangan
tartibni, savollarning mazmuni va shaklini, javob berish usullarini aniq ko‘rsatishni o‘z ichiga
oladi va ular respondent tomonidan o‘zi bilan (xarakat so‘rovi) yoki anketa ishtirokida
(to‘g‘ridan-to‘g‘ri so‘rov) ro‘yxatga olinadi.
Demak, o‘smirlar kiyimlari dizaynining o‘ziga xos xususiyatlariga oid monitoring
tahlilini olib borishda anketa so‘rovlari, birinchi navbatda, berilgan savollarning mazmuni va
dizayni bo‘yicha tasniflanadi. Respondentlar erkin shaklda o‘z fikrlarini bildirganda ochiq
so‘rovlar o‘tkaziladi. Yopiq so‘rovnomada barcha javob variantlari oldindan taqdim etiladi.
Birlashtirilgan so‘rov ikkala protsedurani ham ifodalaydi. So‘rovlarni o‘tkazishda subyektiv
fikrlar va baholar aniqlanadi, ular tebranishlarga, so‘rov shartlarining ta’siriga va boshqa
holatlarga bog‘liq. Shuning uchun ma’lumotlarning buzilishini minimallashtirish uchun har
qanday so‘rovni qisqa vaqt ichida o‘tkazish kerak.
References:
1.
Goncharova P.A. Buxoro Zardo’zlik san’ati. T.: F.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at
nashiryoti , 1986.
2.
Образ тела и отношение к своему телу у подростков:
семейные и социокультурные факторы влияния (по материалам зарубежных
исследований)
// Современная зарубежная психология. 2019. Том 8. №4. С. 57–68. doi:
10.17759/jmfp.2019080406
3.
Xo’jamurodova G.T. Kashtaсhilik sirlarini o’quvchilarga o’rgatishning nazariy asoslari.
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020. – 86-91 b.
4.
Тухтаева, З. Ш., Хакимова, Г. Х., & Курбанова, И. И. (2017). Особенности детской
одежды и выбор материалов. Молодой ученый, (14), 144-145.
5.
To’xtayeva,
Z.,
&
Rahmatova,
B.
(2023).
Dizaynerlikda
pedagogik
texnologiyalar. Центральноазиатский журнал образования и инноваций, 2(10 Part 2),
128-131.
6.
To‘xtayeva, Z., Usmonova, N., & Umedova, M. M. (2023). Bo ‘lajak muhandislarning
loyihalash ko ‘nikmalariga qo ‘yiladigan kasbiy talablar. Talqin va tadqiqotlar, 1(27).
7.
G’ulomov K.M. Amaliy san’at. – T.: Iqtisod-moliya, 2008. – 90 b.
8.
Chow C.M., Tan C.C. The role of fat talk in eating pathology and depressive symptoms
among mother-daughter dyads // Body Image. 2018. Vol. 24. P. 36—43.
doi:10.1016/j.divim.2017.11.003
