159
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
OILA MUSTAHKAMLIGINI TA’MINLASHNING PSIXOLOGIK
OMILLARI
Jabborov Xazrat Xusenovich
Psixologiya fanlari doktori (DSc)
Saparova Munisa Baratovna
Aniq va ijtimoiy fanlar universiteti
Psixologiya mutaxassisligi magistranti
munisasaparova@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.14755197
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi:23-yanvar 2025 yil
Ma’qullandi: 25-yanvar 2025 yil
Nashr qilindi: 28-yanvar 2025 yil
Ushbu maqolada oilaviy munosabatlar va
ulardagi kelib chiqadigan nizolar, oilaning
mustahkamligiga doir ma’lumotlar yoritilgan.
Nikoh mustahkamligi oilaviy barqarorlikning
asosiy omillaridan biri bo‘lib, uning har
tomonlama tinchligi va farovonligi jamiyat rivoji
uchun muhimdir. Nikohni mustahkamlashning
ma’naviy-ma’rifiy va psixologik omillari, oilaviy
munosabatlarning
barqarorligini
oshirishga
xizmat qilishi mumkin. Bunday omillar asosan har
ikki tomonning o‘zaro anglashuvi, hurmat, sevgi,
murosa va qat'iyati bilan bog‘liqdir.
Nikoh mustahkamligi, ma’naviy-
ma’rifiy imkoniyatlar, psixologik
imkoniyatlar,
o‘zaro
hurmat,
ma'naviy tarbiya, o‘zaro tushunish,
oilaviy psixologik maslahatlar, diniy
qadriyatlar, sevgi va ishonch, oila
barqarorligi,
hissiy
qo‘llab
quvvatlash,
psixologik
omillar,
sadoqat.
Jamiyatda oila mustahkamligi, uning tinch- totuvligi va undagi yosh avlodni barkamol bo‘lib
kamol topishi har bir davlatda siyosiy masalalardandir. O‘zbekistonda so‘nggi paytlarda
oilani qo‘llab-quvvatlash, xotin-qizlarga ijtimoiy ko‘maklar xizmatlarini tashkil qilish, xususan
ular bandligini ta’minlash, ular imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish hamda oilaviy turmush,
uning pastu-balandi, oila iqtisodiyoti, oila psixologiyasi bo‘yicha zamonaviy bilim, ko‘nikma va
malakalar bilan ularni qurollantirish dolzarb va davlat siyosati darajasidagi vazifaga aylandi.
Mamalakatimizda oila institutini mustahkamlash to‘g‘risida muhtaram Prezidentimizning bir
necha qarorlari qabul qilingan. Oila institutini takomillashtirish bo‘yicha kompleks chora-
tadbirlarni amalga oshirish, bu jarayonda davlat organlari, fuqarolik jamiyati institutlari va
fuqarolarning yaqin hamkorligini hamda faol rolini ta’minlash maqsadida, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2018-yil 2-fevraldagi “Xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash va oila
institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PF-5325-sonli farmoni qabul qilindi.Unga ko‘ra:
-yordamga muhtoj bo‘lgan va og‘ir ijtimoiy vaziyatga tushib qolgan xotin-qizlarni manzilli
qo‘llab-quvvatlash tizimini tashkil etish, ishsiz va ijtimoiy faol bo‘lmagan xotin-qizlar bilan
yakka tartibda ish olib borish amaliyoti yo‘lga qo‘yilmagan, xotin-qizlar o‘rtasida bandlikka
ko‘maklashish va tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha faoliyat samarali tashkil etish,
- yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash, zamonaviy namunali oilani shakllantirish, uning
ma’naviy-axloqiy negizlari va an’anaviy oilaviy qadriyatlarini mustahkamlash bo‘yicha
maqsadli ishlar olib boorish, erta nikohlarning, oilalardagi nizoli holatlar va ajrashishlarning
oldini olish bo‘yicha choralarni ko‘rish;
160
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
- xotin-qizlarning reproduktiv salomatligini muhofaza qilish borasidagi faoliyat yetarli
darajada tashkil etish, onalar kasalligi va perinatal kasalliklar profilaktikasi va ularning oldini
olish bo‘yicha samarali tizim, ayniqsa, chekka qishloq hududlarida ham takomillashtirish;
- xotin-qizlar o‘rtasidagi huquqbuzarliklar profilaktikasi va jinoyatchilikning oldini olish
bo‘yicha samarali choralar ko‘rilishi, xotin-qizlarning huquqiy madaniyatini oshirish, ularga
yuridik maslahatlar berish mexanizmi zamon talablariga javob beradigan darajada tashkil
etish;
- xotin-qizlar qo‘mitalarining keng ko‘lamli vazifalari zarur vakolatlarning yo‘qligi va
tashkiliy-shtat birliklarining yetishmasligi sharoitida xotin-qizlarning eng muhim
muammolarini hal etish borasida ularning kuch va imkoniyatlarini to‘liq safarbar etish
imkonini berish ;
- Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazi tashkiliy bo‘ysunuvining noaniqligi va zarur
moliyalashtirish manbalarining mavjud emasligi, oila muammolarini o‘rganish hamda ularni
bartaraf etish yuzasidan amaliy, ilmiy asoslangan takliflarni ishlab chiqish bo‘yicha unga
yuklatilgan vazifalarning samarali bajarilishi belgilab qo‘yildi.
Oila jamiyatning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Oilaning shakllanishi va rivojlanishi
jamiyat hayotidagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy munosabatlar bilan bevosita bogʻliq
holda amalga oshadi. Jamiyat hayotida boʻlib turadigan oʻzgarishlar, kishilarning turmush
tarzi, yashash va mehnat qilish sharoitlari, milliy axloq normalari, psixologiyasi, diniy
e’tiqodlari ham oilaviy munosabatlarning axloqiy, huquqiy, ijtimoiy mezonlariga ta’sir
koʻrsatgan. Oila muammosiga bagʻishlangan tadqiqotlarni oʻrganar ekanmiz, unda oilaviy
munosabatlarning huquqiy, axloqiy asoslari, ota-onalarning jamiyat va farzandlari oldidagi
burchi masalasi doim olimlarning diqqat markazida boʻlgan. Shuningdek, yoshlar oilaning
buyuk ma’naviyat, qadriyat, burch va mas’uliyat ekanini anglab yetmoqlari zarurligi, yigit va
qizlar mustahkam oilani shakllantirish borasidagi milliy an’analarimiz, qadriyatlarimiz haqida
yoshligidan toʻla va toʻgʻri tasavvurga ega boʻlishlari lozimligini ta’kidlaganlar. Shunki oiladagi
hayot, ota-onaning bir-biriga munosabati ham ana shunday tushuncha va tasavvurlar
shakllanishining asosiy shartlaridan biridir. Oiladagi psixologik muhit unda tarbiya
topayotgan farzand tarbiyasi va kelajagiga ham soya solmasdan qo‘ymaydi. “Qush inida
ko‘rganini qiladi” qabilidagi hikmatli so‘zlar ham bezijga aytilgan emas. Er va hotin o‘rtasidagi
o‘zaro munosabatlar o‘z –o‘zidan hali ijtimoiylashuv jarayonini boshdan kechirmagan
farzandlar tasavvurida er va hotin rolini qanday bo‘lishi kerakligi haqida tasavvurlarni paydo
qiladi. Oilaning mustahkam bo‘lishida asosiy omil bu- shaxslararo munosabatdir. Oilada har
bir jins vakili o‘z roliga ega bo‘lishi va oilada zimmasiga yuklatilgan vazifalarga mas’uliyatli
bo‘lishi lozim.Oilaviy munosabatlarni buzilishiga asosiy muammolardan biri bu oiladagi
shaxslararo nizolarning paydo bo‘lishidir. Oilaviy nizolar paydo bo‘lishiga ko‘ra turlarini
ko‘rib chiqsak:
1.Qaynona- kelin o‘rtasidagi nizolar.
2.Ota- va farzand o‘rtasidagi nizolar.
3.Qaynota- kuyov o‘rtasidagi nizolar.
4.Ovsinlar o‘rtasidagi nizolar.
5.Er va hotin o‘rtasidagi nizolar.
-Qaynona-kelinning dunyoqarashlari va uy-ro‘zg‘or tutishlari orasida kelishmovchilik paydo
bo‘ladi va keskinlashadi. Ikki avlodning dunyoqarashi, hayotiy tamoyillari o‘rtasida tafovut
bo‘lish tabiiy hol. Ammo aksariyat hollarda qaynona-kelinlar ko‘p jihatdan bir-birining aksi
bo‘ladilar. Ayrim paytlarda esa qaynona-kelin andishani yig‘ishtirib qo‘yib, har birlari o‘z
gaplarini o‘tkazishga harakat qiladilar. Bunday kelishmovchiliklarning oldini olish uchun
kattalar yoshlarning kiyinishi, soch turmaklashi, yoqtirgan kuy va qo‘shiqlarini tinglashi va
shu kabi boshqa masalalarda ularni o‘z holiga qo‘yishlari lozim.
- Nikoh mustahkamligini ta’minlashda ikki yosh o‘rtasidagi sof muhabbat ham muhim
ahamiyatga ega. Bundan tashqari dinimizda ham yaxshilik qilish bir-birlarini hurmat qilish,
161
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
sevish baxtga olib klishi haqida aytib o‘tilgan.Shuningdek u yana ma'lum obyektiv sabablarga
ko'ra, ya'ni dinidagi, salomatligidagi, yoshi va ijtimoiy kelib chiqishidagi va shu kabi
tafovutlarga asoslanib qalblarni birlashtirish imkoni bo‘lmasa, unda odamning ruhiy
xususiyatlariga ko‘ra turlicha davo choralarni qo‘llashni tavsiya etgan. Masalan, hissiyotni
boshidan kechirayotgan odamni sevgilisidan sovutish, hissiyotni zaiflashtirish, hissiyotni
boshqa shaxsga ko‘chirish, chalg‘itish, organik ehtiyojlarni qondirish orqali muhabbat hislarni
susaytirish shular jumlasidandir. Nikohning mustahkamligi, faqat bir tomondan emas, balki
har ikki sherikning hamkorligi va ruhiy yondashuvi bilan ta’minlanadi. Ma’naviy, ma’rifiy va
psixologik jihatlar, nikohning davomiyligini, barqarorligini va farovonligini ta’minlashda
muhim ahamiyatga ega. Bu omillarni rivojlantirish orqali, nikohlarni mustahkamlash va
oilaviy baxtni oshirish mumkin. G.Roland esa o‘z izlanishlarida yosh er-xotinlar oilasidagi
shaxslararo munosabatdan qoniqishlari uchun zarur kommunikativ sifatlarni ajratib
ko‘rsatgan:
1. Muloqotchanlik.
2. Oilada yuqori darajadagi o‘zaro tushunish.
3. Er-xotinlarning jinsiy qoniqqanligi.
4. Emotsional qo‘llab-quvvatlashning mavjudligi va ishonch.
5. "Uy"ni oiladagi hamjihatlikni belgilovchi maskan deb qarash.
-Yuqoridagi fikrlarimizga doir dalillarni uzoq chet el psixologlari olib borgan tadqiqotlar
natijalaridan ham yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Amerika Qo‘shma Shtatlarida so‘rov davrida
266 ta oilaviy muammolar bo‘yicha shug‘ullanadigan mutaxassislar o‘rganib ko‘rilganda,
ularning e’tirof etishicha, ulardan yordam so‘rab murojaat qilgan har 10 ta oilaning 9 tasida
o‘zaro munosabatlarda anchagina qiyinchiliklar sodir bo‘layotganligini aytib berganlar.
Mazkur qiyinchiliklardan: fikr va maslaklarning mos kelmasligi - 86,6% ni, bolalar va ularning
tarbiyasi bilan bog‘liq muammolar - 45,7% ni, jinsiy munosabatlarga doir muammolar - 43,7%
ni, moliyaviy yechimsiz muammolar - 37% ni, madaniy muammolar - 37,6% ni, tug‘ishganlar
bilan munosabat - 28,4% ni, er-xotin o‘rtasidagi ishonchsizlik - 26,6% ni, xo‘jalik ishlari bilan
bog‘liq masalalarda - 16,7% ni, ma’naviy-jismoniy haqoratlash - 15,6% ni tashkil etadi. Aynan
shu kabi muammolarga doir, ya’ni er-xotin o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning me’yorli
kechishini amerikalik tadqiqotchilar V.Metyuza va K.Mixanovichlar o‘rganganlar.
Ular baxtli va baxtsiz oilalar orasidagi o‘ndan ortiq zarur farqlarni ko‘rsatib o‘tganlar.
Bulardan oilada er-xotin munosabatlaridagi tengsizlik; bir-birini yaxshi tushunmaslik; jahl
bilan gapirish; o‘zini tahqirlanganligini sezish; e’tiborsizlik; umidsizlik; ishonchsizlik;
janjallarni sodir etib turish; bir-birining fikriga qo‘shilmaslik, e’tibor talablik kabilar oilada
baxtsizlik keltiruvchi muhim omillardir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Gʻ.B.Shoumarov,I.O. Oila psixologiyasi T.:2011-y,
2.
Mirzaeva, S. R. (2021). Talaba valeologik ongining psixologik himoya mexanizmlari
bilan determinantlashuvi. Science and Education, 2(Special Issue 1), 133-143.
3.
Rustamovna, M. S. (2020). Psychological features of attitudes of students to their
own health in conflict situations. journal of critical reviews (No. 17, pp. 3071- 3076). ISSN-
2394-5125 VOL 7.
4.
Tursunboyev, S. (2023). Boshlang ‘ich ta’limda dezadaptatsiyaning psixologik xususiyatlari.
Евразийский журнал социальных наук, философии и культуры, 3(11), 142-145.
5.
Baxtiyarovich, T. S., & Mirzaeva, S. R. (2023). Dezadaptation of elementary students.
Horizon: Journal of Humanity and Artificial Intelligence, 2(4), 173-175.
6.
Аbdurasulov J., & Pardabayeva , M. (2024). MUSOBAQADAN OLDIN SPORTCHILARNI
PSIXOLOGIK TAYYORLASH. Евразийский журнал социальных наук, философии и
культуры,
4(6
Part
2),
73–76.
извлечено
от
162
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
7.
Burieva, K. E., & Kamilova, Z. A. (2022). The psychology of adolescence. Scientific
progress, 3(4), 923-929.
8.
Sh.Umarova 2024. Psychological Features Of Workers And Factors Affecting
Them.
Pedagogical Cluster-Journal of Pedagogical Developments
. 2, 9 (Sep. 2024), 52–63.
9.
X.Raximova 2024. Current Role And Requirements Of Digital Pedagogy.
Pedagogical
Cluster-Journal of Pedagogical Developments
. 2, 9 (Sep. 2024), 38–51.
10.
2024. Psychological Features Of Workers And Factors Affecting Them.
Pedagogical
Cluster-Journal of Pedagogical Developments
. 2, 9 (Sep. 2024), 52–63.
11.
2024. Current Role And Requirements Of Digital Pedagogy.
Pedagogical Cluster-
Journal of Pedagogical Developments
. 2, 9 (Sep. 2024), 38–51.
12.
Абдурасулов, Ж. (2022). ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНФОРМАЦИОННЫХТЕХНОЛОГИЙ
В УСВОЕНИИ УРОКОВ ИСТОРИИ.
13.
Abduqodirova, D., & Abdurasulov, J. (2025). YOSHLARDA HARBIY-
VATANPARVARLIK TUYG‘USINI TAKOMILLASHTIRISHNING PSIXOLOGIK HUSUSIYATLARI.
Педагогика и психология в современном мире: теоретические и практические
исследования,
4(1),
50–53.
извлечено
от
academy.uz/index.php/zdpp/article/view/42882
14.
Жўраев , Ш. ., & Абдурасулов , Ж. (2024). ҲАРБИЙ ЖАМОАДАГИ ИЖТИМОИЙ
ФИКР. Журнал академических исследований нового Узбекистана, 1(2), 97–103.
извлечено от
