O‘QUVCHILARGA AXLOQIY-ESTETIK TARBIYA BERISHDA NOTIQLIK MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH USULLARI

Fazliddin  Abdurazakov

Abstract

Mazkur tezis umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchilari, oliy o‘quv yurti talabalari hamda mustaqil tadqiqotchilar uchun mo‘ljallangan. Ushbu tezisda nutq madaniyati va notiqlik san’ati, ularning umumiy o‘xshashligi, har ikkalasi ham inson nutqi bilan aloqadorligi, nutq madaniyati tilni qonun-qoidalarini ongli idrok etish, aniq, ravshan, ifodali nutq tuza olish mahorati bilan yuzaga kelishi haqida bayon qilingan

Abstract

1081

O‘QUVCHILARGA AXLOQIY-ESTETIK TARBIYA BERISHDA NOTIQLIK

MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH USULLARI

Fazliddin Abdunabiyevich Abdurazaqov

Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

doktaranti

@manzil

fazliddinabdurazakov83@gmail.com

Telefon

: +99891-711-84-84

Telegram

:+99897-807-11-12

Annotatsiya:

Mazkur tezis umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchilari, oliy o‘quv

yurti talabalari hamda mustaqil tadqiqotchilar uchun mo‘ljallangan. Ushbu tezisda nutq
madaniyati va notiqlik san’ati, ularning umumiy o‘xshashligi, har ikkalasi ham inson
nutqi bilan aloqadorligi, nutq madaniyati tilni qonun-qoidalarini ongli idrok etish, aniq,
ravshan, ifodali nutq tuza olish mahorati bilan yuzaga kelishi haqida bayon qilingan.

Kalit so‘zlar:

notiqlik, san’at, madaniyat, kutubxonachi, muomala, axborot-

kutubxona, mutolaa, kitobxonlik.

Kirish.

Nutq madaniyati ko‘p ma’noli tushunchadir. Nutq madaniyati

tadqiqotchilaridan K.S.Gorbachevich, G.O.Vinokurning nutq madaniyati tushunchasi
“nutqning to‘g‘riligi, ongli va tabiiyligini ifodalovchi tushuncha” nazariyasidan kelib
chiqib, nutq madaniyati

birinchidan

, nutqning to‘g‘riligini talab qiluvchi, til normasiga

amal qiluvchi;

ikkinchidan

, fikrning ifodaviyligi va ifodaning ko‘proq samaradorligini

o‘zida qamrab oluvchi soha ekanligini ta’kidlaydi.

Ushbu fikrlardan kelib chiqib, K.S.Gorbachevich nutq madaniyati - nutqning

to‘g‘riligi va ma’lum nutq ko‘rinishida til vositalarining ongli qo‘llanilishini
tekshiruvchi soha ekanligini qayd etadi. Darhaqiqat, notiq nutqi ko‘pchilik
tinglovchilarga, keng auditoriyaga mo‘ljallangan bo‘ladi.

Asosiy qism

. Notiqlik ko‘proq nutqning mazmuniga, mantiqiy asoslariga va

ta’sirchanligiga e’tibor qaratadi. Shu bilan birga tilshunoslik, falsafa, mantiq kabi
fanlardan olingan nazariy bilimlarga suyangan holda to‘g‘ri, ta’sirli nutq tuzish
yo‘llarini o‘rgatadi. Nutq madaniyati esa madaniy nutq, tilshunoslikning sohasi sifatida

1082

adabiy til me’yorlari, nutq, nutqning kommunikativ sifatlari, uslublari, nutqda uchrashi
mumkin bo‘lgan xatolar, nutq talaffuziga doir muammolar yuzasidan bahs yuritadi.
Unda eng avvalo, fikrning aniq, ravon, mantiqan to‘g‘ri, sof, ta’sirli va maqsadga
muvofiq bo‘lishi talab qilinadi.

Shu o‘rinda nutq madaniyati va notiqlik o‘rtasidagi

ba’zi o‘xshashliklarni qiyoslasak.

Nutq madaniyati va notiqliklar o‘rtasida ba’zi o‘xshashliklar:



Nutq madaniyati keng ma’noda abadiy til bilan bog‘liq. Notiqlik sa’ati esa so‘zga

chuchanlik, jozibali ovoz va boshqalar.



Notiqlik - bu nutqning og‘zaki shaklidir. Notiqlik san’ati - og‘zaki nutq

san’atidir.



Nutq madaniyati - sohaning maqsadi, barchaning orzusi, butun xalqning nutqini

madaniylashtiradi.



Notiqlik aniq bir shaxs.



Notiqlik va notiqlik san’ati haqidagi fan ancha qadimiy tarixga ega, nutq

madaniyati ilmiy muammo va ilmiy soha sifati hali yosh va yangidir.

Tilni yaxshi bilish tilning grammatik qonun-qoidalarini, lug‘at boyligini hamda

fonetik va stilistik xususiyatlarini puxta o‘zlashtirib olish bilan belgilanadi. Ko‘pincha
notiq so‘zga chiqishdan oldin fikrlarini yozma shaklda tayyorlaydi. Masalan: nimalar
haqida to‘xtalmoqchi, qanday misollar keltirmoqchi, ana shularni yozib chiqadi. Ayrim
kishilar, ayniqsa, umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘quvchi-yoshlari maqsadlarini og‘zaki
so‘zlab bermoqchi bo‘ladilar-da, ko‘pchilikning salobati bosib, gaplarini yo‘qotib
qo‘yadilar yoki yozganlarini bosh ko‘tarmay o‘qib beradilar.

Umuman olganda, o‘quvchilarga axloqiy-estetik tarbiya berishda notiqlik

madaniyatini shakllantirish shaxsiy va kasbiy rivojlanish uchun zarur bo‘lgan keng
ko‘lamli bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga yordam beradi. Omma oldida
nutq so‘zlash va muloqotning boshqa shakllari bilan shug‘ullanib, o‘quvchilar o‘z
fikrlarini samarali ifoda etishni o‘rganishi, shu bilan birga tanqidiy fikrlash, ijodkorlik
va madaniy ongni rivojlantirishi mumkin.

Har bir kishi hayotida ravon nutq muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u uchtaasosiy

vazifani bajaradi: individuallararo, ichkiindividual va umuminsoniy. Nutq vazifasi

Сариев Ш. Бошланғич синф ўқиш дарсларида матн устида ишлаш орқали нутқ ўстириш (методик қўлланма). –Т.:

Юрист медиа маркази, 2010. 76 б.

1083

uning ontogenezdagi haqiqiy

rivojlanish jarayoni bosqichi

ni aks ettiradi, ularning har

biri o‘ziga xos xususiyatlarga egadir:

1-vazifasi

– individuallararo – kishilar o‘rtasidagi muloqot vositasidir. Ushbu

holatda nutq og‘zaki nutq – monolog, dialog, bir nechta odamlar suhbati sifatida
chiqadi.

2-vazifasi

– ichkiindividual – bu yerda nutq ko‘plab ruhiy jarayonlarni (fikrlash,

diqqat-e’tibor, xotira, tasavvur va boshq.) aniq-tiniq anglash darajasiga ko‘targani
hamda shaxsga ruhiy jarayonlarni tartibga solish va nazorat qilish imkonini bergani
holda ularni amalga oshirish vositasi bo‘lib xizmat qiladi.

3-vazifasi

– umuminsoniy – bu o‘rinda nutq alohida bir odamga umuminsoniy

ijtimoiy-tarixiy tajriba xazinasidan axborot olish imkonini beradi. Ushbu holatda – bu
grafik ramzlar va belgilarda moddiylashtirilgan yozma nutqdir.

Har qanday nutq notiqlik emas! Notiqlik qadimiy davrdan beri mahorat, san’at

sifatida inson maxsus, noyob qobilyat sifatida talqin qilinadi.

Nutq texnikasining

tarkibiy qismlari

-Nutq madaniyati
- Savodli gapirish, o‘z nutqini chiroyli va tushunarli, ta’sirchan qilib bayon etish,

o‘z fikr va his-tuyg‘ularini so‘zda aniq ifodalash.

- Mimik pantomima
- Aniq imo-ishora, ma’noli qarash, rag‘batlantiruvchi yoki iliq tabassum
- O‘qituvchining hissiy holati
- Jiddiylik darajasi, xayrxohlik kayfiyatini saqlash, o‘zining hissiy holatini tashkil

etish.

Jahon olimlari tomonidan til ta’limining rejali tashkil etilishi va boshqarilishi

sohasida o‘tkazgan ilmiy tadqiqotlar natijasida:



ta’lim tizimida ta’lim-tarbiyaviy faoliyatni tizimli tashkil etish va boshqarishning

pedagogik tamoyillarini diagnostika qilish va yangilash asosida takomillashtirish;



o‘quvchilarning nutqiy muloqot jarayonida muvaffaqiyatli kreativ faolligini

takomillashtirish;



pedagogik tizimni modullashtirishda o‘quvchilarning lingvistik sezgirligi

malakasini shakllantirish mexanizmlarini ishlab chiqish;

1084



ta’lim tizimida pedagog va ta’lim oluvchining nutqiy muloqot texnologiyasini

fanlararo tashhislash asosida nutqiy muloqot odobini shakllantirish kabi pedagogik
faoliyatlarni tashkil etish jarayonini modellashtirishga erishilgan.

Til ta’limida o‘quvchilarning kreativ nutqiy faoliyatini tashkil qilish jarayonida

pedagog hamda o‘quvchi o‘zaro munosabatini rejalashtirish va boshqarilishini
modellashtirish; o‘quvchilarning nutqiy muloqot madaniyatidagi (xulq-atvoridagi)
kognitiv faoliyatini modellashtirishga oid zamonaviy tamoyillar va xorijiy tajribalardan
ijodiy foydalanish yondashuvlarini tatbiq etish; o‘quvchilarning erkin nutqiy muloqot
yuritish faoliyatini tashkil etishni tizimli o‘rganishga alohida e’tibor berilmoqda.

Notiq tilning grammatikasini ham yaxshi o‘zlashtirib olgan bo‘lishi kerak.

Grammatika qoidalariga rioya qilishgina nutqqa mazmun va mantiq kiritadi. Yakka
olingan so‘zning o‘zidan maqsad anglashilmaydi. Fikr anglatish uchun u so‘z nutqdagi
boshqa so‘zlar bilan grammatik va semantik aloqaga kirishi lozim. Ba’zan notiqlar
nutqida adabiy tilimizda ishlatilmaydigan, faqat so‘zlovchining o‘zi yashagan joy
aholisigagina ma’lum bo‘lgan dialektal so‘zlar ishlatiladi.

Notiqlik san’atida e’tiborni tortish, ta’sirchanlikni oshirish maqsadida ma’lum

o‘rinlarda dialektal, jargon so‘zlarni ishlatilish holati kuzatiladi. Nutq madaniyatida bu
holatga yo‘l qo‘yilmaydi. Notiqlik san’atida intonatsiya, gradatsiya, jestga ko‘p e’tibor
qaratiladi. Lekin, har ikkisida ham fikr o‘quvchi yoki tinglovchiga yetib borib, ma’lum
ta’sir ko‘rsatsa, yaxshi nutq sanaladi. So‘zlashdan maqsad - fikr anglatish.

Aslida notiq nutqida bunday dialektal so‘zlar ishlatilmasligi kerak. Ba’zi

so‘zlovchilar nutqida esa “demak”, “xo‘sh”, “innaykeyin”, “ya’ni”, “masalan”, “misol
uchun”, “aytaylik” kabi so‘zlar ko‘p qo‘llanadiki, ularni notiq deyish ham to‘g‘ri
bo‘lmaydi. O‘rinsiz ravishda ishlatilgan bunday “bekorchi” so‘zlar nutqni siyqa qilib
qo‘yadi. Ba’zan tinglovchilar, talabalar, o‘quvchilar notiqning, pedagogning so‘zini
eshitgandek ko‘rinishadiyu, lekin fikrning mazmunini his qilishmaydi, ular so‘zlovchi
nutqidagi mana shunday keraksiz so‘zlarni sanash, hisoblash bilan band bo‘lib
qoladilar. Kerak bo‘lsa laqab ham qo‘yib olishadi.

Bundan tashqari ishlataverib siyqasi chiqib ketgan, chaynalgan qolip tusini olib

qolgan so‘z va iboralar ham nutqning ta’sirini ketkazadi, uni o‘tmas qilib qo‘yadi.
O‘rinsiz ravishda o‘ylamay-netmay, haddan tashqari ko‘p ishlatiladigan, ma’nosi zo‘r

1085

yoqimli so‘z ham kishining g‘ashini keltiradi, nutqning umumiy mazmuniga,
mohiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Endi esa ommaviy nutqqa ta’sir etishda xorij tajribasida tadbiq etilayotgan

va keng tarqalgan majoziy va ekspressiv vositalarni sanab o‘tsak.

Metafora

- nomning o‘xshashligiga qarab ko‘chirilishi. Ob’ektiv ma’noga ega

bo‘lgan so‘zlar metafora sifatida foydalanish uchun mos keladi, ya’ni bizni o‘rab turgan
dunyoning tegishli ob’ektiga, tovushiga va boshqa har qanday hissiy idrok etuvchi
elementiga ishora qilish orqali aniqlanishi mumkin bo‘lgan ma’noga ega.

Epitet

- tor ma’noda epitet - majoziy sifat bilan ifodalangan obrazli ta’rifdir.

Epitetlarga boy matn juda ixtiro va ifodali.

Shaxslash

- har qanday hodisa, hodisa, sifat, xususiyat jonli mavjudotga

o‘xshatilishida majoziy ko‘chirishning bir turi.

Giperbola

(bo‘rttirib ko‘rsatish) - intensivlik, xususiyatlar, xulq-atvor

xususiyatlari va boshqalarning miqdoriy ortishi.

Taqqoslash

- bir narsa, shaxs, hodisani boshqa narsaga, shaxsga, hodisaga

qiyoslash tufayli yangilanib turadigan, oldinga chiqib turadigan umumiy xususiyatni
aniqlash asosida o‘xshatish.

Antiteza

(oppozitsiya) - ko‘pincha antonimiya asosida quriladi. Qarama-qarshi

tushunchalar bir-birining fonida o‘ziga xosligini yaxshiroq ochib beradi.

Pikap

- oldingi yasash oxiridagi so‘zlarning keyingi yasalishi boshida

takrorlanishi. Bu takroriy so‘zning ma’nosini va umuman butun tuzilmani kuchaytirib,
aktualizatsiyaga erishadi.

Gradatsiya

- intonatsion-sintaktik qator, a’zolari muallif uchun zarur bo‘lgan

ma’nolarni asta-sekin oshiradi. Gradatsiyadan foydalanish tufayli so‘zlovchiga kerakli
ma’nolar kiritiladi.

Ritorik so‘roq

- shakl jihatdan so‘roq vazifasida tuzilgan gap bo‘lib, gapning

maqsadiga ko‘ra bayondir: ritorik savol ijobiy ma’lumot olib boradi.

10.

Savol-javob birligi

- matnni dialoglashtirish usulidir. Savol-javob birligi

shaklida taqdim etilgan ma’lumotlar yangilanadi.

11.

Takrorlang

- tashqi soddaligiga qaramasdan, takrorlash juda kuchli va

tajovuzkor ta’sir qiluvchi vositadir. Odatda boshqa texnikalar bilan birgalikda
qo‘llaniladi. Agar boshlang‘ich so‘z takrorlansa, bu onafora (buyruqning birligi).

1086

12.

Poliyunion

- takroriy birlashma strukturaning har bir komponentining

ahamiyatini ta’kidlaydi.

13.

Sintaktik parallellik

. Ushbu uslub yordamida matnning ikki yoki undan ortiq

qo‘shni segmentlari bir xil sintaktik tuzilishga ega bo‘lib, ular matnning umumiy fonida
ajralib turadi.

Shu o‘rinda o‘quvchilarga axloqiy-estetik tarbiya berishda notiqlik

madaniyatini shakllantirishda shakllantirilishi mumkin bo‘lgan bilim, ko‘nikma
va malakalarning o‘ziga xos jihatlari haqida ham to‘htalib o‘tsak

Bilimlilik

: O‘quvchilar notiqlik san’ati bilan shug‘ullanish orqali go‘zallik, odob-

axloq, adolat tabiati kabi axloqiy va estetik masalalarga oid bilimlarni rivojlantirishlari
mumkin. Bu masalalar bo‘yicha turli nuqtai nazarlarni tadqiq qilish va tahlil qilish
orqali o‘quvchilar muloqotning murakkab axloqiy va estetik jihatlarini chuqurroq
tushunishlari mumkin.

Tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari

: O‘quvchilar turli dalillarni aniqlash va tahlil

qilish va dalillarni baholashni o‘rganish kabi ommaviy nutq bilan shug‘ullanish orqali
tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishlari mumkin. Axloqiy va estetik masalalar
bo‘yicha munozaralar va munozaralarda qatnashish orqali o‘quvchilar qanday qilib
tanqidiy va konstruktiv fikrlashni o‘rganishlari, shuningdek, tinglash qobiliyatlarini
rivojlantirishlari va turli nuqtai nazarlarni qadrlashni o‘rganishlari mumkin.

Muloqot qobiliyatlari

: O‘quvchilar ommaviy nutq bilan shug‘ullanish orqali

samarali gapirish va tinglash kabi muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishlari mumkin.
Axloqiy va estetik masalalar bo‘yicha nutq va taqdimotlar taqdim yetish orqali
o‘quvchilar o‘z fikrlarini aniq va ishonchli ifoda etishni o‘rganishlari, shuningdek,
boshqalarni faol va hurmat bilan tinglashni o‘rganishlari mumkin.

Ijodiy ifoda

: O‘quvchilar ommaviy nutq bilan shug‘ullanish orqali o‘zlarining

ijodiy qobiliyatlari va ifodalarini rivojlantirishlari mumkin. Ijodiy yozish mashqlari,
badiiy chiqishlar va ifodaning boshqa shakllari bilan shug‘ullanish orqali o‘quvchilar
his-tuyg‘ularni uyg‘otish va o‘zlarining noyob nuqtai nazarlari va tajribalarini ifodalash
uchun tildan qanday foydalanishni o‘rganishlari mumkin.

Рўзибоева Ў. Узлуксиз таълим жараёнида болалар боғчалари тарбияланувчилари ва 1-синф ўқувчилари оғзаки

нуқтини ўстириш. Пед.фан. ном.дисс. автореферат –Т.: 2007. 18 б.

1087

Madaniy xabardorlik

: O‘quvchilar ommaviy nutq bilan shug‘ullanish orqali

madaniy ongni rivojlantirishlari mumkin. Nutqlar va matnlarni turli axloqiy va estetik
nuqtai nazardan tahlil qilish orqali o‘quvchilar turli madaniy kontekstlarda axloqiy
qadriyatlar va estetik ongni targ‘ib qilish yoki to‘sqinlik qilish uchun tildan qanday
foydalanish mumkinligini bilib olishlari mumkin.

Yetakchilik qobiliyatlari

: O‘quvchilar omma oldida nutq so‘zlash orqali

yetakchilik qobiliyatlarini rivojlantirishlari mumkin. Jamiyatni jalb qilish loyihalari va
ommaviy tadbirlarni tashkil qilish va ishtirok etish orqali o‘quvchilar qanday qilib
tashabbus ko‘rsatish va o‘z jamoalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatishni o‘rganishlari mumkin,
shu bilan birga o‘zlarining notiqlik va muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishlari
mumkin.

Umuman olganda, o‘quvchilarga axloqiy-estetik tarbiya berishda notiqlik

Shu o‘rinda aniq misollarga o‘tamiz. Buyuk yozuvchimiz Abdulla Qahhorning

“Og‘riq tishlar”, “Notiq”, “Quyushqon” hikoyalarida ham no‘noq notiqning qiyofasi
juda yaxshi chizib berilgan. Shunday ekan, notiq barcha tushuna oladigan, sodda va
ravon til bilan gapirishi kerak. Dabdabali, balandparvoz so‘zlarni, chetdan kirgan
so‘zlarni, tinglovchilarga notanish bo‘lgan so‘zlarni ishlatmagani ma’qul.

Xulosa

. Notiq o‘z sohasidagi ilmiy yutuqlar va ijtimoiy hayotda bo‘layotgan

o‘zgarishlardan doimiy xabardor bo‘lib turmasa, o‘z ustida har kun, har soatda mustaqil
va muttasil ishlamasa, u chin ma’nodagi zamonaviy notiq bo‘lishi qiyin.

ADABIYOTLAR:

Yo‘ldoshev R.A. Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘zbek

tilini o‘qitish metodikasi: Monografiya. – Toshkent: Fan va texnologiyalar Markazi,
2015. – 157 b.

Сариев Ш. Бошланғич синф ўқиш дарсларида матн устида ишлаш орқали нутқ ўстириш (методик қўлланма). –Т.:

Юрист медиа маркази, 2010. 76 б.

1088

Yo‘ldoshev R.A., Mirjalolova L.R. Ona tilidan ayrim mashqlarni

bajarishning interaktiv usullari // Pedagogik mahorat. – Buxoro, 2021. – № 5. – B. 192-
193.

Yuldasheva D.N. Oʻzbek tilini oʻqitish metodikasi (kognitiv-pragmatik

yondashuv asosida). – Buxoro: Durdona, 2021. – 424 b.

Abdiraimov Sh.S. Ona tili ta’limida o‘qib tushunish malakasini

baholashning ilmiy-metodik asoslari: Ped. fan. bo‘y. fals. dok. (PhD) ... diss. –
Toshkent, 2021. – 134 b.

Sariyev Sh. Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida matn ustida ishlash orqali

nutq o‘stirish (metodik qo‘llanma). –T.: Yurist media markazi, 2010. 76 b.

Naimov, M. (2022). Surxondaryo folklor-etnografik. Xalq havaskorlik”

jamoalari”. Toshkent.

Muzaffar,

(2024).

MAKTABGACHA

TA’LIM

TASHKILOTLARIDA MUSIQA MASHG ‘ULOTLARIDA BOLALARGA
FOLKLOR QO ‘SHIQLARNI O ‘RGATISH. Oriental Art and Culture, 5(1), 204-207.

Urinovich, N. M. (2022). Uzbek traditional songs (the XX century is on

the example of the southern Uzbekistan oasis). Asian Journal of Research in Social
Sciences and Humanities, 12(1), 318-321.

Ravshanova, D. (2022). KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV

ASOSIDA

BOSHLANGʻICH

SINFLARDA

TEXNOLOGIYA

FANINI

OʻQITISHNING PEDAGOGIK MEXANIZMLARINI TAKOMILLASHTIRISH.
Евразийский журнал социальных наук, философии и культуры, 2(13), 110-112.

References

Yo‘ldoshev R.A. Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘zbek tilini o‘qitish metodikasi: Monografiya. – Toshkent: Fan va texnologiyalar Markazi, 2015. – 157 b.

Yo‘ldoshev R.A., Mirjalolova L.R. Ona tilidan ayrim mashqlarni bajarishning interaktiv usullari // Pedagogik mahorat. – Buxoro, 2021. – № 5. – B. 192-193.

Yuldasheva D.N. Oʻzbek tilini oʻqitish metodikasi (kognitiv-pragmatik yondashuv asosida). – Buxoro: Durdona, 2021. – 424 b.

Abdiraimov Sh.S. Ona tili ta’limida o‘qib tushunish malakasini baholashning ilmiy-metodik asoslari: Ped. fan. bo‘y. fals. dok. (PhD) ... diss. – Toshkent, 2021. – 134 b.

Sariyev Sh. Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida matn ustida ishlash orqali nutq o‘stirish (metodik qo‘llanma). –T.: Yurist media markazi, 2010. 76 b.

Naimov, M. (2022). Surxondaryo folklor-etnografik. Xalq havaskorlik” jamoalari”. Toshkent.

Muzaffar, O. (2024). MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA MUSIQA MASHG ‘ULOTLARIDA BOLALARGA FOLKLOR QO ‘SHIQLARNI O ‘RGATISH. Oriental Art and Culture, 5(1), 204-207.

Urinovich, N. M. (2022). Uzbek traditional songs (the XX century is on the example of the southern Uzbekistan oasis). Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 12(1), 318-321.

Ravshanova, D. (2022). KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV ASOSIDA BOSHLANGʻICH SINFLARDA TEXNOLOGIYA FANINI OʻQITISHNING PEDAGOGIK MEXANIZMLARINI TAKOMILLASHTIRISH. Евразийский журнал социальных наук, философии и культуры, 2(13), 110-112.

Ахмедов, Ш. А., & Шамсиев, Ў. Б. (2022). СПЕЦИФИКА ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ СПОРТСМЕН-ВОЛЕЙБОЛИСТОВ. Uzbek Scholar Journal, 3, 79-83.

Шамсиев, Ў. Б. (2022). ОНА ФЕНОМЕНИ БОЛА ЎЗИНИ-ЎЗИ АНГЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА. Современное образование (Узбекистан), (1 (110)), 9-18.

Шамсиев, Ў., & Абдусаматов, Х. (2022). ДАСТЛАБКИ МУЛОҚОТ–ШАХС ШАКЛЛАНИШИНИНГ АСОСИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(2), 202-207.

Шамсиев, У. Б. (2019). РОЛЬ СЕМЬИ В ФОРМИРОВАНИЕ ЛИЧНОСТИ. ЧФ: ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ ФАКТОР СОЦИАЛЬНЫЙ ПСИХОЛОГ, 450.

Шамсиев, Ў. Б. (2018). Оилавий холдинг–бола ижтимоийлашувининг психологик механизми”: монография. Тошкент кимё-технология институти”. Ташкент: Наврўз.

Шамсиев, Ў. Б. (2012). Оилавий муносабатлар тизимида боланинг ўзини-ўзи англаш жараёни. Ўқув-услубий қўлланма “Мумтоз сўз” нашриёти.

Шамсиев, Ў. (2007). Оила-бола онгининг кўзгуси. Оила: ижтимоий ҳимоя омиллари. Илмий-оммапоб мақолалар тўплами.(Профессор ВМ Каримова таҳрир остида)–Т.

ШАМСИЕВ, Ў. СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ (УЗБЕКИСТАН). СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ (УЗБЕКИСТАН) Учредители: Общество с ограниченной ответственностью" Центр инновационных технологий",(1), 9-18.

Umaralieva, S., Nazarova, S., Abdurahmonova, M., & Zikriyayeva, M. (2023). TARBIYA-KELAJAGIMIZ KALITIDIR. Interpretation and researches, 2(1).

Shahlo, U., Gulshoda, Z., Suman, T., & Shahlo, T. (2023). Мероси адабии Саъдии Шерозӣ дар ҳудуди таълиму тарбия. Journal of Universal Science Research, 1(5), 936-939.

Shahlo, U., Shohista, T., & Fathiya, Z. (2023). TALIM JARAYONIDA INTERFAOL METODLAR. PEDAGOG, 6(5), 316-318.

Shahlo, U., Farida, H., & Shohnisor, M. (2023). BOSHLANG’ICH SINF O’QITUVCHILARIDA KREATIV SALOHIYATNI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK XUSUSIYATLARI. Journal of Universal Science Research, 1(5), 540-544.

Shahlo, U., Mahina, B., & Sadbarg, N. (2023). Ta’lim fanining tarixiy ijtimoiy ehtiyojlari. Journal of Universal Science Research, 1(5), 492-496.

Shahlo, U., Parvina, I., Farida, R., & G'unchagul, M. (2023). PEDAGOGICAL BASIS OF FORMING ECOLOGICAL EDUCATION EDUCATION IN PRIMARY CLASS TECHNOLOGY LESSONS. Journal of Universal Science Research, 1(5), 545-548.

Manzura, S., & Fozilovich, A. N. (2023). Bilingualism In Psycholinguistic Interpretation. Open Academia: Journal of Scholarly Research, 1(3), 28-31.

Naimov, M. (2022). Surxondaryo folklor-etnografik. Xalq havaskorlik” jamoalari”. Toshkent.

Muzaffar, O. (2024). MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA MUSIQA MASHG ‘ULOTLARIDA BOLALARGA FOLKLOR QO ‘SHIQLARNI O ‘RGATISH. Oriental Art and Culture, 5(1), 204-207.

Urinovich, N. M. (2022). Uzbek traditional songs (the XX century is on the example of the southern Uzbekistan oasis). Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 12(1), 318-321.

Manzura, S. (2021). Experimental study of speech development in bilinguaal children. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(8), 501-513.

Manzura, S. An International Multidisciplinary Research Journal.

Shamsieva, M. B. (2021). AN EMPIRICAL STUDY OF THE SPEECH DEVELOPMENT OF CHILDREN IN CONDITIONS OF BILINGUALISM. Theoretical & Applied Science, (8), 273-281.

Shamsiyeva, M. (2019). Formation Of Forms Of Communication. Journal of Foreign Language Teaching and Applied Linguistics, 87.

Shamsiyeva, M. Bilingvizmning bilingval bolalar nutq qobiliyatlari rivojiga ta’siri. UZBEKISTAN, 80.

Xolmanova, Z., & Shamsiyeva, M. Bolada bilingvizmni shakllantirishda ona tilining ahamiyati. O ‘ZBEKISTON, 6.

Begmurotovna, H. P., & Joniqul o‘g‘li, A. A. (2024). BOSHLANG ‘ICH SINF O ‘QUVCHILARIDA SAMARALI MULOQOTNI SHAKLLANTIRISH ASOSLARI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 45(3), 172-175.

Azamjon, A. (2023). HUQUQIY MADANIYATNI SHAKLLANTIRISHDA O ‘RTA ASRLAR SHARQ MUTAFAKKIRLARI MA’NAVIY MEROSINING ROLI. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 13(4), 157-161.

Mirzaholov, H. (2021). USING ELEMENTS OF NATIONAL MENTALITY OF EDUCATION ETHICAL-SPIRITUAL OF YOUTH. Экономика и социум, (5-1 (84)), 283-286

Djumayeva, Z., & Sharapova, M. (2023). TALABALARNІ UMUMBASHARІY QADRІYATLAR ASOSІDA TARBІYALASHDA KASBІY KOMPЕTЕNTLІGІ TІZІMІNІ TAKOMІLLASHTІRІSH. Interpretation and researches, 2(1).

Muhammadjonovna, D. Z. (2023). TALABALARNI UMUMBASHARIY QADRIYATLAR ASOSIDA TARBIYALASHDA KASBIY KOMPETENTLIGI TIZMINI TAKOMILLASHTIRISH. Journal of Universal Science Research, 1(3), 230-233.

Amirqulov, A. (2023). HUQUQIY MADANIYATNI SHAKLLANTIRISHDA O ‘RTA ASRLAR SHARQ MUTAFAKKIRLARI MA’NAVIY MEROSINING ROLI. Евразийский журнал академических исследований, 3(1 Part 3), 76-79.

Joniqul o’g’li, A. A. (2023). MA’NAVIY-HUQUQIY TARBIYA BERISH MASALASI SHARQ MUTAFAKKIRLARI MEROSIDA. Лучшие интеллектуальные исследования, 11(3), 96-99.

MELIEVA, D. (2024). DEVELOPMENT OF INDEPENDENT WORK SKILLS OF PRIMARY CLASS STUDENTS. World Bulletin of Social Sciences, 32, 50-55.

Oʻralovna, M. D. (2023). MUAMMOLI TA’LIM ASOSIDA BOSHLANG ‘ICH SINF O ‘QUVCHILARINING FIKRLASH QOBLIYATINI RIVOJLANTIRISH. Journal of new century innovations, 25(1), 181-185.

Joniqul o’g’li, A. A. (2023). MA’NAVIY-HUQUQIY TARBIYA BERISH MASALASI SHARQ MUTAFAKKIRLARI MEROSIDA. Лучшие интеллектуальные исследования, 11(3), 96-99

Joniqul o’g’li, A. A. (2023). MA’NAVIY-HUQUQIY TARBIYA BERISH MASALASI SHARQ MUTAFAKKIRLARI MEROSIDA. Лучшие интеллектуальные исследования, 11(3), 96-99.

Xo‘shboqovna, S. B. (2024). OILA TARBIYASI ASOSLARI. TA’LIM VA INNOVATSION TADQIQOTLAR, 14, 10-11.

Мadayev, О., Sobirov, A., Xolmanova, Z., Toshmirzayeva, S., Ziyodullayeva, G., & Shamsiyeva, M. (2023). O ‘zbekiston Respublikasi Oliy Va O ‘Rta Maxsus Ta’lim Vazirligi. 6. Qo, JSI, & Gulbahor, M, 98-100.

Makhamatjanovich, M. D. (2023). Religious Extremism as an Intensive Ideological Threat. EUROPEAN JOURNAL OF BUSINESS STARTUPS AND OPEN SOCIETY, 3(3), 63-66.

Makhamatkulovich, M. D. (2023). THE ISSUE OF IDEOLOGICAL PROCESSES AND THEIR PERIODIZATION. International Journal of Pedagogics, 3(01), 105-110.

Makhamatjanovich, M. D. (2023). GENESIS OF IDEOLOGICAL PROCESSES AND ZOROASTRIANISM. SCIENTIFIC APPROACH TO THE MODERN EDUCATION SYSTEM, 1(11), 70-74.

Маматкулов, Д. М. (2023). «ОММАВИЙ МАДАНИЯТ» МАФКУРАВИЙ ТАҲДИД СИФАТИДА. Results of National Scientific Research International Journal, 2(1), 5-11.

Маматкулов, Д. (2023). ИСЛОМ ҒОЯЛАРИНИ ЎРТА ОСИЁГА КИРИБ КЕЛИШ ТАРИХИ ВА УЛАРНИНГ МАФКУРАВИЙ ЖАРАЁНЛАРГА ТАЪСИРИ. Scienceproblems. uz, 3(1), 30-36.

Makhamatjonovich, M. D. (2022). CONCEPT OF IDEA AND ITS SCIENTIFIC THEORETICAL ANALYSIS. Open Access Repository, 8(9), 59-62.

Mamatkulov, D. M. (2022). CHARACTERISTICS OF EDUCATION OF THE YOUNG GENERATION IN AN INFORMED SOCIETY. European Journal of Interdisciplinary Research and Development, 2, 26-28.

Maxamatjonovich, M. D. (2022). YANGI O'ZBEKISTON: BOSH VA ASOSIY G'OYALAR HAMDA MAFKURAVIY TAYANCH YO'NALISHLAR. PHILOSOPHY AND LIFE INTERNATIONAL JOURNAL, (3 (18)).

Mamatkulov, D. M., & Abdupattaev, H. A. (2021, October). MODERN REQUIREMENTS FOR TEACHING ACTIVITIES TO INCREASE THE EFFECTIVENESS OF NATIONAL IDEOLOGY. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 1, No. 1).

Mamatkulov, D. M. (2019). THE UNITY OF SPIRITUAL AND EDUCATIONAL EDUCATION IN YOUTH. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(9), 211-215.

Маматқулов, Д. М. (2018). Малака ошириш жараёнида тингловчиларда шаклланган кўникма ва малакаларни баҳолаш механизмларини такомиллаштириш масаласи. Современное образование (Узбекистан), (7), 3-10.

Mamatkulov, D. M. (2017). Issues of Improving Teaching Quality in the Institutions Enhancing the Skills of Educational Workers through Modern Requirements. Eastern European Scientific Journal, (5).

Маматқулов, Д. М. (2016). Семья в качестве идеологического учреждения. Ученый XXI века, 30.

Маматқулов, Д. М. (2016). «Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари» фанини мутахассис ўқитувчилар билан таъминлаш муаммолари. Современное образование (Узбекистан), (11), 65-72.

Ахмедов Алишер Ҳасан ўғли. (2024). УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИНИНГ БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРИДА МАТЕМАТИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШДА КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ. Journal of Universal Science Research, 2(5), 937–942. Retrieved from https://universalpublishings.com/index.php/jusr/article/view/6105

Ahmedov Alisher Hasan o‘g‘li. (2024). BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA ZAMONAVIY MULTIMEDIA VOSITALARIDAN FOYDALANISHNING SAMARASI. Journal of Universal Science Research, 2(5), 949–953. Retrieved from https://universalpublishings.com/index.php/jusr/article/view/6107

Axmedov Alisher Hasan o‘g‘li. (2024). BOSHLАNG‘ICH SINF MАTЕMАTIKА DARSLАRIDА MULTIMЕDIYА TЕXNOLOGIYАLАRIDАN FOYDАLАNISHNING MUHIM OMILLARI. Journal of Universal Science Research, 2(5), 961–969. Retrieved from https://universalpublishings.com/index.php/jusr/article/view/6109

Ahmedov Alisher Hasan o‘g‘li. (2024). BОSHLАNG‘ICH SINF MАTEMАTIKА DАRSLАRIDА MULTIMEDIАLI О‘QITISH TEXNОLОGIУАSINING ZАMОNАVIУ USULLАRI VА TАMОУILLАRINI QО‘LLАSH. Journal of Universal Science Research, 2(5), 970–976. Retrieved from https://universalpublishings.com/index.php/jusr/article/view/6110

Axmedov Alisher Hasan o‘g‘li. (2024). BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA “GEOGEBRA” ILOVASIDAN FOYDALANISHNING AHAMIYATI (1-sinf misolida). Journal of Universal Science Research, 2(5), 977–985. Retrieved from https://universalpublishings.com/index.php/jusr/article/view/6111

Muattar, P. (2023). Boshlang’ich sinflarda ekologik madaniyatni fanlararo integratsiyalashuv orqali shakllantirish (tabiiy va aniq fanlar misolida). Journal of Universal Science Research, 1(2), 63-69.

PANJIYEVA, M., & ELMURODOVA, I. (2024). ENHANCEMENT OF NATURAL SCIENCE THROUGH INDIGENOUS MEDICINAL PLANTS. World Bulletin of Social Sciences, 34, 55-60.

XXX, P. M., & Abdumutalibovna, E. I. (2023). Formation of ecological culture in elementary grades through interdisciplinary integration. " XXI ASRDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR, FAN VA TAʼLIM TARAQQIYOTIDAGI DOLZARB MUAMMOLAR" nomli respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi, 1(2), 98-101.

XXX, P. M., & Abdumutalibovna, E. I. (2023, April). Ensuring the Educational Process in Elementary Grades through Subject Integration: A Case of Math, Language and Reading Literacy. In " Conference on Universal Science Research 2023" (Vol. 1, No. 4, pp. 72-74).

Panjiyeva, M. (2022). BOSHLANG ‘ICH SINF O ‘QUVCHILARINI MA’NAVIY TAFAKKURINI TARBIYALASH-PEDAGOGIK MUAMMO SIFATIDA. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI, 66-75.

Panjiyeva, M. (2023). FORMATION OF ECOLOGICAL CULTURE IN PRIMARY CLASSES THROUGH INTERDISCIPLINARY INTEGRATION (IN THE EXAMPLE OF NATURAL AND EXACT SCIENCES). Евразийский журнал академических исследований, 3(2), 91-94.

Panjiyeva, M., & Elmurodova, I. (2023). ENSURING THE EDUCATIONAL PROCESS IN ELEMENTARY GRADES THROUGH SUBJECT INTEGRATION: A CASE OF MATH, LANGUAGE, AND READING LITERACY. Академические исследования в современной науке, 2(13), 57-59.

Normurotova , A. (2023). YОSHLАRNI MА’NАVIУ АHLОQIУ SIFАTLАRINI TАRBIУАLАSHDА ОNА TILINING АHАMIУАTI. Interpretation and Researches, 2(1). извлечено от https://interpretationandresearches.uz/index.php/iar/article/view/1116

Normurotova, A. (2023). YОSHLАRNI MА’NАVIУ АHLОQIУ SIFАTLАRINI TАRBIУАLАSHDА ОNА TILINING АHАMIУАTI. Interpretation and researches, 2(1).

Qizi, N. A. K., & Raxmatullayevich, A. N. (2022). BOSHLANGʻICH SINF OʻQUVCHILARINI GLABALLASHUV JARAYONIDA MAʼNAVIY HURUJLARDAN HIMOYA QILISH TEXNOLOGIYASI. Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali, 3(4), 65-72.

Azіza Normurotova. (2024). TABIIY FANLARNI O‘QITISH MEXANIZMLARINI INTEGRATIV YONDASHUV ASOSIDA TAKOMILLASHTIRISH. Journal of Universal Science Research, 2(5), 997–1001. Retrieved from https://universalpublishings.com/index.php/jusr/article/view/6113

Nurzhovna, K. N. (2024). The versatility of female images in Uzbek and Russian prose. Czech Journal of Multidisciplinary Innovations, 28, 1-3.

Калонова, Н. Н. (2024). РАСПРОСТРАНЕННЫЕ ТИПЫ ЖЕНСКИХ ОБРАЗОВ В РУССКОЙ И УЗБЕКСКОЙ ПРОЗЕ XIX-НАЧАЛА XX ВЕКА. World scientific research journal, 25(1), 7-9.

Калонова, Н. (2023). СОЗДАНИЕ ЖЕНСКИХ ОБРАЗОВ В РУССКОЙ И УЗБЕКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ. Центральноазиатский журнал образования и инноваций, 2(2), 89-92.

Mirzakulov, U. (2023). STRONG ARTISTIC IMAGES IN RUSSIAN AND UZBEK LITERATURE. Science and innovation, 2(B1), 14-16.

Nurzhovna, K. N. (2022). Female images in the works of Askad Mukhtar" Roots" and Vyacheslav Shugaev" Russian Venus". Czech Journal of Multidisciplinary Innovations, 11, 39-41.

Normurotova, A. (2023). YОSHLАRNI MА’NАVIУ АHLОQIУ SIFАTLАRINI TАRBIУАLАSHDА ОNА TILINING АHАMIУАTI. Interpretation and researches, 2(1).

Nurzhanovna, K. N., Karshievich, S. T., & Melikulovich, M. Z. (2022). Female Images in the Works of FM Dostoyevsky and LN Tolstoy. EUROPEAN JOURNAL OF BUSINESS STARTUPS AND OPEN SOCIETY, 2(3), 58-60.

Nurzhanovna, K. N., Almardanovich, M. U., & Asadovich, T. A. (2022). Female Images in Modern Russian and Uzbek Literature. EUROPEAN JOURNAL OF BUSINESS STARTUPS AND OPEN SOCIETY, 2(1), 94-96.

Карпухина, В. Н., & Калонова, Н. Н. (2022). ЖЕНСКИЕ ОБРАЗЫ В СОВРЕМЕННОЙ РУССКОЙ И УЗБЕКСКОЙ ПРОЗЕ. Редакционная коллегия, 76.

Nurjovovna, K. N. (2021). Female Images in Modern Russian and Uzbek Prose. ResearchJet Journal of Analysis and Inventions, 2(05), 533-536.

Калонова, Н., & Мусурманкулова, М. Н. ХУДОЖЕСТВЕННОЕ СРАВНЕНИЕ В СОЗДАНИИ ЖЕНСКОГО ОБРАЗА В РУССКОЙ И УЗБЕКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ. 2-сон, 46.

Nurmukhamedova, L. (2023). Education of Students in Need of Help. Telematique, 22(01), 2636-2641.

Nurmukhamedova, L. S. (2023). SPECIFIC CHARACTERISTICS OF EDUCATION OF CHILDREN WITH DISABILITIES IN A FAMILY. Oriental Journal of Education, 3(03), 66-73.

Nurmuhamedova, L. S. (2023). Some Issues of Education of Students in Need of Help. European Journal of Pedagogical Initiatives and Educational Practices, 1(2), 149-155.

Nurmuhamedova, L. (2022, December). DEVELOPMENT OF SPEECH OF MENTALLY RETARDED STUDENTS IN TECHNOLOGY LESSONS. In Conference Zone (pp. 710-714).

Nurmukhamedova, L. S. (2022). THE UNIQUENESS OF FAMILY RELATIONS TO A CHILD WHO NEEDS SPECIAL HELP. Oriental Journal of Education, 13-19.

Nurmukhamedova, L. S., & Jalilova, M. F. (2022). STUDY OF SCHOOL AND FAMILY COOPERATION IN EDUCATING STUDENTS WITH SPECIAL NEEDS. Oriental Journal of Education, 6-12.

Nurmukhamedova, L., & Jalilova, M. (2022, December). Samarkand State Veterinary Medicine Of Livestock And Biotechnology University Samarkand, Uzbekistan. In Conference Zone (pp. 160-167).

Nurmukhamedova, L. (2022). Use Of Pedagogical Technologies In Teaching The Module “Development Of Labor Education Of Students With Disabilities”. Journal Of Pharmaceutical Negative Results, 2476-2482.

Nurmukhamedova, L. (2022). SCIENTIFIC-THEORETICAL BASIS OF STUDYING THE SOCIO-PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE RELATIONSHIP OF CHILDREN WITH SPECIAL NEEDS TO THEIR PARENTS. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 4(11), 54-58.

Nurmukhamedova, L., & Abdukhalilova, I. (2021). PEDAGOGICAL APPROACHES OF EASTERN THINKERS ON COOPERATION IN FAMILY EDUCATION. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS, 2(10), 49-55.

Пулатова, П. М., & Нурмухамедова, Л. Ш. (2014). Специальная педагогика.

Шукуров, Р. Э. (2020). NEGATIVE AND POSITIVE ASPECTS OF PSYCHOLOGICAL DEFENSE MECHANISMS. Наука и мир, 2(8), 72-74.

Шукуров, Р. Э. (2020). ОНГСИЗЛИК ПСИХОЛОГИЯСИДА ҲИМОЯ МЕХАНИЗМЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШИ (ОЛИЙ ЎҚУВ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ МИСОЛИДА). Современное образование (Узбекистан), (8 (93)), 38-44.

Eshonkulovich, S. R. (2019). TYPES OF RELIGIOUSNESS AS AN OBJECT OF PSYCHOLOGICAL RESEARCH. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(8).

ШУКУРОВ, Р. Э. ШАХСНИНГ ИНДИВИДУАЛ ДИНДОРЛИК ТИПЛАРИ ВА ПСИХОЛОГИК ҲИМОЯ МЕҲАНИЗМЛАРИНИНГ ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИГИ. PSIXOLOGIYA Учредители: Бухарский государственный университет, (3), 116-124.